18
Insoniyatning kelajakdagi taqdiri hozirgi
davrda mavjud ekologik
muammolarni qanday hal qilishga, ekologik muammolardan aholini, tabiatni
qanday muhofaza qilishga bog‘liq bo‘lib qoldi. Bunday deyilishida juda katta
ma‘no, tarixiy zaruriyat, obyektiv ehtiyoj bor. Chunki ekologik muammo zamirida
alohida xalqlar millatlar
va mintaqlarnigina emas, balki butun insoniyatning
kelajak taqdiri yotibdi. Boshqacha aytganda tabiatni muhofaza qilish inson va
tabiatning o‘zaro munosabatlarida muvozanatga erishish asrimizning eng dolzarb
muammolaridan hisoblanadi.
―Ekologik xavfsizlik‖ kishilik jamiyatining buguni va ertasi uchun
dolzarbligi juda zarurligi bois eng muhim muammolar jumlasiga kiradi. Ekologiya
hozirgi zamonning keng miqyosdagi keskin ijtimoiy muammolaridan biridir.
Uzoq yillar davomida eski ma‘muriy buyruqbozlik
tizimi sharoitida
Markaziy Osiyo mintaqasidagi ekologik muammolarga e‘tibor berilmadi. Tabiatni
muhofaza qilish tadbirlariga arzimas darajada kam mablag‘ ajratilardi. Bu mablag‘
tabiatga yetkazilgan zararni also qoplamasdi. Sobiq ittifoq zamonida atrof-muhit
va atmosfera havosining ifloslanishi, toza ichimlik suvi yetishmasligi tashvishli hol
ekani haqida bilib, bilmaslikka olindi.
Qonunlar rasmiyat uchun qabul qilindi-yu, ammo ular hayotga joriy
etilmadi. Uzoq yillar davomida inson tabiatni o‘z irodasiga bo‘ysundirishi lozim,
yani tabiatdan ehson kutib turmasdan, undan
undirib olish lozim degan, soxta
aqida ustuvorlik qildi. Natijada barcha hududlarda ekologik muvozanat qo‘pol
ravishda buzildi. Mintaqamizda, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida ham
tashvishlanarli ekologik vaziyatlar yuzaga keldi.
Tabiatga va uning ne‘matlariga is‘temolchilik, ochofatchilik,
bugun
kechagidan ko‘proq boylik undirib olish, yerning sillasini quritish nuqtai nazarida
munosabatda bo‘lindi. Yer va yer osti boyliklaridan, jami tabiiy manbaalardan
g‘alamislarcha foydalanish, yer, suv havoning zaharlanishi va ifloslanishiga befarq
qarash, kelajakni o‘ylamay ish yuritish bilan bog‘liq bir qator ekologik
muammolarni keng ma‘noda totalitar tuzum davridagi biryoqlamalikning oqibati, u
keltirib chiqargan fojea deb qarash mumkin.
19
O‘zbekiston Respublikasiga sobiq ittifoqdan, eski mustabid tuzumdan, aytib
o‘tganimizdek paxta yakka hokimligi va boy mineral xom ashyo resurslaridan
nazoratsiz, ayovsiz foydalanish asosiga qurilgan iqtisodiyot og‘ir meros bo‘lib
qoldi. Respublikamizga xom ashyo yetishtirib beradigan chekka o‘lka
sifatida
qaraldi. Mamlakatimizdan katta miqdorda yetishtirilgan paxta hosilining aksariyat
hajmi tekinga tashib ketilar edi. Oltin, qimmatbaho va rangli metallar, strategik
ahamiyatga ega materiallar jahon bozorining o‘ta xaridorgir bo‘lgan boshqa
qimmatbaho mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishdan keladigan foyda
O‘zbekiston xazinasiga tushmas edi.
Hududimizda yuz bera boshlagan ekologik inqiroz
nihoyatda keskinlashib
ketib, ijtimoiy tus ola boshladi. Ekologik tanazzuldan esa keng jamoatchilik
tashvishga tushishi tabiiy hol, albatta. Odamlar qanday xavf qarshisida
turganliklarini, atrof-muhitga yetkazilayotgan zarar qanday ko‘rgiliklarga olib
kelganligini yaqqol his etdilar. Tabiatga qo‘pol va takabburlarcha munosabatda
bo‘lish odamlarning qirilib, genofondning yo‘q bo‘lib ketishiga muqarrar ravishda
olib kelishini tushunib yetgan kishilar, olimlar, shoir
va yozuvchilar, mutaxassislar,
deputatlar bong ura boshladilar.
Dunyoning hamma mamlakatlarida, boshqa mintaqalarda sodir bo‘lganidek
Markaziy Osiyoda, O‘zbekistonda ham ekologik muammolar dolzarb bo‘lib qoldi.
O‘zbekistonda eng xavfli ekologik muammolar toza havo, ichimlik suv, tuproq
tarkibining buzilishi va Orol dengizi muammolari hisoblanadi. Tavsiya etilayotgan
―Ekologik kimyo‖ fani bu muammolarning har birini ilmiy asoslangan holda
qarab,
tahlil qilib, oldini olish chora-tadbirlarini o‘rganadi. Hammamiz havoning
ifloslanishi, suvning ifloslanishi, shaharlarning qayta cho‘llanishini, bog‘larning
qurib qolishi va shunga o‘xshash muammolarni birgalikda oldini olishimiz,
bartaraf etishimiz kerak, aks holda, shoir bashorat qilganidek tog‘u-bog‘lar biz va
bizning kelajak avlodlarimiz uchun bir butun shirin xayol bo‘lib qolishi, armonga
aylanishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: