Barkamol avlodni tarbiyalashda jismoniy tarbiyaning o`rni


«Turmush tarzi» va «Sog’lom turmush tarzi» tushunchasining Moxiyati



Yüklə 103,79 Kb.
səhifə9/23
tarix14.05.2022
ölçüsü103,79 Kb.
#57897
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   23
Barkamol avlodni tarbiyalashda jismoniy tarbiyaning o`rni

«Turmush tarzi» va «Sog’lom turmush tarzi» tushunchasining Moxiyati.O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi, «Bola hukuqlari to`g’risida»gi Konventsiya, O`zbekiston Respublikasi Prezvdenti I.A. Karimov asarlari, nutq va ma`ruzalarida bayon qshshngan sog’lom tur-mush tarzini shakllantirshpga ovd fikrlar, O`zbekiston Res-publikasining «Ta`lim to`g’risida»gi Qonuni, «Kadrlar tayyorlash bo`yicha milliy dastur», «Jismoniy tarbiya va sport to`g’risvda»gi Qonun, Sharq hamda Ovrupa olimlari va mutafakkirlarining sog’lom turmush tarzini shakllantirishga oid fikr va qarashlari mohiyatida o`z ifodasini topgan.

Har bir shaxsning turmush tarzi kun sayin ro`y berayoggan vokea hodisa va turli o`zgarishlarning ta`siri ostida shakllanmoqtsa. O`zaro munosabatlarning o`zgarayotgani o`kuvchilar ru-hiyatiga ta`sir etmokda. Natijada ularda o`z taqtsiri, oilasi, jamoasi uchun zarur bo`lgan aqliy, hissiy va erkiga ovd xatti-harakatyaar tanlash mae`uliyatini oshirmovda. Ular natijasida yuzaga keladigan asab kasalliklarining oldini olish zarur. Buning uchun esa eng avvalo shaxsiy va ijgimoiy miqyosda sog’lom turmushni tashkil etish talab etiladi va sog’lom turmush tarzini shakllantirishning asosiy yo`nalishlari va amalga oshirish yo`llarini bilshii kerak.

Faol xerakat bilan bog’lik hayog kechirish, chgoshqish, jismo-niy tarbiya va sport bilan shug’ullanish - sog’lom turmush tar-zining muhim omillari. Insonning sog’lom turmush kechirishida faol harakat, ya`ni chiniqish asosiy o`rinni egallaqdi.

I.P. Pavlov jismoniy xarakatning inson salomatligiga ta`sirini, organizm tashqi muhit bilan chambarchas bog’langanligini anglatuvchi ko`rinish, deb ta`riflaydi. Bunday bog’lanish va biologik a`zolar faoliyatini markaziy asab tizimi boshqarib turadi. Jismoniy mashg’ulot u yoki bu muskullar guruhiga ta`sir qilmay, bir butun hisoblangan organgomga o`z ta`sirini ko`rsatadi. Ayniqsa, doimiy uzluksiz ravishda bajariladigan jismoniy harakat kishi sog’lig’iga yaxshi ta`sir etadi. Modda

almashinuvi yaxshilanadi, organizm to`qimalari oziq moddalarni yaxshi o`zlashtiradi, parchalangan moddalar esa organizmdan tez-rok chiqarib tashlanadi. Yurak chiniqadi va yana chvdamli bo`ladi. Shu sababli faol jismoniy harakat qiluvchi kishilar tetik, ruhan engil, kuvvatga to`lgan, kayfiyati yuqori, dili ravshan bo`ladi. Jismoniy mashqlarni bajarish natijasvda organizmning himoya vositalari yaxshi rivojlanadi. Bolalik, o`smirjk davri-dan boshlangan chiniqish mashgulotlari, ayniqsa, foydalvdir. Har bir kishvda mustahkam rejimga amal qilyui odatshi tar- biyalash zarur. Badantarbiya bilan shug’ullanishni, toza havoda sayr qilish, sport o`yinlarida ishtirok etshp, uzoq umr ko`rish va salomatlikni ta`minlovchi omillardavdir. Har bir shaxs muntazam ravishda muayyan darajada jismoniy qobshshyatga mos keluvchi jismoniy harakatlarni bajarishga odatlanishi lozim. Bulardan tashkari, bizning issiq iqlim sharokshmizda an`anaviy usullarga karaganda noan`anaviy usullar bilan organizumni chiniqgirish maqsadga muvofiq. Ya`ni, turli xil oyoq vannalari, tuzli hamda toshli yo`lakchalarda yurish, shuningdek, uykudan oldin va keyin ochiq havoda sayr qilish tannani chinaqg’irish usullari organizm immunitetinnng faoliyatini kuchaytiradi.

Faol harakatning organnzmga ko`rsatadigan ta’sirini quyidagicha ifodalash mumkin:



  • yurak qon tomir funktsiyasi faollashadi;

  • nafas olish yaxshilanadi;

  • suyaklar mustahkamlanib, muskullar kuchli bo`ladi, bo`g’inlarning harakatchanligi ortadi;

  • ovqatning yaxshi hazm bo`lishi ta`minlanadi;

  • ayirish organlarining faoliyati yaxshi oshadi;

  • asab tizimi mutahkamlanadi, bular esa markaziy nerv tizimida bo`ladigan ko`zg’alish hoqiealarining muvozanatini bir me`yorda ishlashda katta ahamiyatga ega;

  • inson psixologshsiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi;

  • qaddi qomatning to`g’ri shakllanishiga erdam beradi va hokazolar.

O`qituvchi ta`lim jarayonida turmush tarzining salomat-likni saqlash va mustahkamlashda tutgan o`rni; inson umrini davrlarga bo`lish; bolalarning o`sish va rivojlanish qonuniyat-lari, jismoniy holatini aniqlash; bolalik davrida uchraydigan anatomik va fiziologik nuksonlarni to`g’ri holatga keltirish; to`g’ri qaddi-qomatning gigaenik asosi; bola va o`smirlarda uch-raydigan qomatning buzilish turlari, sabablari va uni tuzatish usullari; jismoniy tarbiyaning gigienik asoslari; organizmni mustahkamlash va chiniqgarish uchun tabiatning tabiiy kuchlaridan kuyosh, xavo va suvdan foydalanish; insonning sog’lom turmush kechirishida jismoniy tarbiyaning ahamiyati, masala-lariga alohida ahamiyat bermog’i va o`kuvchilarda shu tushunchalarni shaklllangarmog’i zarur. Kun tartibiga amal qilish sog’lom turmush tarzining asosi. Kun tartibi insonning dunyoga kelgan kunidan boshlab amalda bo`luvchi doimiy jarayon sanalib, shaxsning turli mazmundagi faoliyati – mehnat qilish, dam olish, ovqatlanish, sport bilan shugullanish va hokazolarning muayyan vaqgda, tartib bilan, ketma-ket bajarshshshidir. Tabiiyki, kun tartibi xamma uchun bir xil bo`la olmaydi va u shaxsning yoshi, sog’lig’i, ish qobshshyati va maishiy turmush sharoitiga muvofiq tuziladi va uning umumiy talablariga: kun tartibini ishlab chiqishda amaliy mehnat bilan jismoniy mehnatning to`g’ri taqsimlani-shi, mehnatning o`z vaqgida dam olish bilan almashtirilishi, har kuni muayyan ovkdtlanish, ma`lum vaqgda uykuga yotish va barvaqg uykudan uygonishga odatlanish, ochiq havoda sayr etash kabilar kiradi. Insonning sog’lom, nosog’lom turmush tarzi ham kun tartibining to`g’ri, noto`g’ri uyushtirilganligiga bog’liq.

To`g’ri uyushtirilgan kun tartibi organgomning har tomonlama:



  • to`g’ri rivojlanishi;

  • irodaning mustahkamlanishi;

  • mehnat unumdorligi ancha yuqori bo`lib, iishash qobiliyati-ning uzoq vaqg yaxshi saklanishi;

  • kasalshanishning oddini olishda muxim o`rin tutadi.

Maktab o`kuvchilarining sog’lishni saqlash medeadida mak-tab faoliyatiga,

uning o`kuv-tarbiyaviy jarayoniga, ota-onaparga quyidagi fiziologak-gigienik tavsiyalarni joriy qilish maqsadga muvofiqtsir:



  • kundalik rejimga ya`ni, kun tartibiga rioya qilish, jum-ladan, makgab va uy sharoitida o`kuv mashg’ulotlari yukpamasini tartibga eshshsh;

  • ochiq xevoda sayr qilish bilan xordiq chiqarishsh keng yo`lga qo’yish;

  • yetarli va o`z vaqtida ovqatlanishni yo`lga qo`yish;

  • gigienik jihatdan to`liq, bir maromdagi uyqu;

  • o`z vaqtida aqliy yuklamani jismoniy yuklamaga almashtirish;

  • gagienik talabparga javob beradigan hodda faoliyatlarni almashtarib turshi;

  • mustaqil faoliyat bilan shugullanish.

Respublika boshlang’ich va o`rta maktab, akademik litsey va kasb-xunar kollejlarda haftalik o`kuv yuktsamasini belgi-lavdtsa O`zbekiston Respublikzsi Sog’liqni saqlash vazirligi bilan kelishilgan holda, mahalliy xalq ta`limi boshqarmasi zimmasiga quyidagi nazorat vazifalar yuklatilishi ko`zda tutilishi lozim:

  • darslarshng gigienik jizatdan tashktil qilishni ruyhatdan o`tkazilishi;

  • dars va tanaffuslar davomiyligining talabga mosligi;

  • o`quv yili davomida o`tkazshadigan ta`til muddatlari o’z vaqtining maqbulligi;

  • kun va hafta davomida o`tkaziladigan miqdori me’-yorida bo`lishi;

  • o`quv xonalarini bolalar va o`rmirlarning antropometrik ko`rsatkichlarini o`lchash uchun lozim bo`lgan jihrzdar bilats ta`minlanishshi uyushtirish;

Sog’lom turmush tarzining jamiyatdagi o`rni beqiyosdir. Aynan shuning uchun ham mamlakatimiz ta`lim tizimining oldida yosh avlodga zamonaviy bilim va xunarlar bo`yicha musgahkam ta`lim berish bilan birga, ularda Sog’lom turmush tarzini shakllantirish, ruhiy komishshkka erishish, ularni salomatligi uchun tahtsid soluvchi xar qanday zararli odatlarga qarshi faol tura oladigan, musgaqil fikrga ega bo`lgan, katta ishonch hamda maqsad bilan yashaydigan fidoyi, yuksak ma`naviyatli barkamol inson etab tarbiyalash kabi ustuvor vazifaturibdi.

Sog’lom turmush tarzi bu insonning hayoti va salomatligi xavfsizligini ta`minlashga xizmat qiluvchi ko`nikmalarga ega bo`lish asosida hayogiy faoliyatni yo`lga ko`yish hamda ealomatlikning yuqori darajada bo`lishiga ershshshni ta`minlovchi ijgamoiy hodisadir.

Sog’lom turmush tarzi inson tomonidan turmush sharoitlarini faol o`zlashtirish usuli bo`lib, kun tartibiga rioya qshshsh, faol harakat asosvda organizmni chiniqgarish, sport bilan shug’ullanish, to`la va sifatli ovqatlanish, ovqaglanishning gigienik qoidalariga rioya qilish, udotlinsoniy va milliy kadriyatlar asosida o`z o`zini tarbiyalay olish, zararli odatlardan o`zini tiya olishi demakdir.

Tavsiya etilayotgan ushbu metodik kompleks «Sog’lom turmush tarzish! shayushantirish» oila va uzluksiz ta`lim tizimida talabalardagi salomatlik,

«sog’lom turmush tarzi motivatsiya, ehgayojlik, qiziquvchanlj, sog’lom avlod kelajagish ta`minlashga intiluvchanlik havda o`z salomatligiga ongli munosabatda bo`lish kabi fazilatlarni takomshshashtirishga karashpgan.

Ushbu usguvor vazifalarni amalga oshirish maqsadida «Sog’lom turmush tarzini shakllantirish» o`kuv-tarbiya dasguri ishlab chiqildi.

Unda dasturning moxryati, maqsad va vazifalari,mazmuni ifodalangan bo`lib, talaba yoshlarni yuksj ma`naviyatlishaxs qilib tarbiyalash, ularni mustaqil tayerlashda muhim tayanch tushunchalar sifatida «Salomatlik eaboqlari»,«Zararli odatlarga karshn immunitegai shakllantirish»,«Psixologik barqarorlik» belgilab olingan.


Yüklə 103,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   23




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin