Mikroorqanizmlərin becərilmə üsulları. Mikroorqanizmlərin müxtəlif
məqsədlə becərilməsi və ya müxtəlif məhsulların alınması üçün aparılan
mikrobioloji sintez prosesləri fermentasiya adlanır.
Fermentasiya prosesləri texnoloji cəhətdən müxtəlif olub aşağıdakılardan
ibarətdir:
1.
Aerob fermentasiya
2.
Anaerob fermentasita
3.
Səthi fermentasiya
4.
Dərin fermentasiya
5.
Bərk fazalı fermentasiya
6.
Dövri( periodik) və ya fasiləli fermentasiya
7.
Fasiləsiz fermentasiya və ya axar kulturalar.
Mikroorqanizmlərin müxtəlif üsullarla becərilmə texnologiya ümumi olib
üç əsas mərhələdən ibarətdir:
1.Qida mühitinin hazırlanması və sterilizə olunması.
2.Inokulyatın (kulturanı əkmək üçün istifadə edilən hüceyrələr) alınması ilə gedən
fermentasiya
3.Əsas fermentasiya ( qida mühitilə inokulyatın birləşdirilməsi).
Mikrobiologiya sənayesində tətbiq olunan proseslər əsasən aerob şəraitində
gedən fermentasiyadır. Aerob şəraitdə səthi, dərin, bərk fazalı, fasiləli və fasiləsiz
fermentasiya həyata keçirilir.
Səthi fermentasiya. Mikroorqanizmlərin səthi fermentasiyası iki formada
duru və bərk qida mwhitəri səthində aparılır.
Aqarlı qida mühitləri səthində becərilmə metodunu ilk dəfə XIX əsrdə
Robert Kox təklif etmiş və o, müasir dövrdə də öz əhəmiyyətini itirməmişdir. Bu
üsuldan kulturlaarın fizioloji vö biokimyəvi xassələrinin öyrənilməsi və
muzeylərdə saxlanılmasında geniş istifadə edilir.
Mikroorqanizmlərin duru qida mühiti səthində becərilməsi sənayeda limon
və itakon üzvi turşularının alınmasında geniş tətbiq olunur. Prosesdə göbələk
kulturası stasionar (qarışdırılmayan) duru qida mühiti səthində becərilir. Substrat
məqsədilə şəkər çuğunduru və qamışından alınan melassa, ağac hidrolizatı, nişasta
və s. istifadə edilir. Limon turşusunun sintezində ən səmərəli substrat kimi
melassa işlədilir.
Texniki ferment preparatı istehsalında mikroskopik göbələklər və bir çox
ağacçürüdən bazidili göbələklərin mitseliləri xırdalanmış və nəmləndirilmiş bitki
tullantıları səthində becərilir. Məsələn, sellüloza fermentini almaq üçün
Trichoderma lignorum, Aspergillus terreus kif göbələkləri, Bjerkandera adusta
bazidili göbələyi nəmləşdirilmiş buğda və ya düyü kəpəyində becərilir. Göbələklər
substratın aşağı qatlarında oksigenin miqdarı az olduğundan ancaq üst qatında (2-5
sm qalınlığında) bitərək inkişaf edirlər.
Nəmləndirilmiş bərk substrat üzərində kulturanın becərilməsi prosesinə bərk
fazalı fermentasiya deyilir. Bərk fazalı fermentasiyanın üç tipi məlumdur:
1.Nazik təbəqədə gedən fermentasiya və ya səthi fermentasiya.
Substrat layının qalınlığı 3-7 sm-dən çox olmue və substrat qarışdırılmır,
fermentasiya dəmir və ya ağacdan hazırlanmış tava və ya saclarda aparılır.
Fermentasiyanın ümumi mənfi cəhəti geniş substrat səthinin tələb olunmasıdır.
2. Qalın təbəqədə gedən fermentasiya. Bu halda göbələk kulturasının
subsnratın bütün qatlarında bitməsi üçün hava xüsusi qurğu vasitəsilə bbütün
laylara verilir və substrat qarışdırılmır. Substrat layının qalınlığı 0,6-1,5 n olur.
Qalın təbəqədə gedən və ya bərk fazalı dərin fermentasiya xüsusi fermentyorlarda
həyata keçirilir. ( Şəkil 1.)
Fermentasiya gedən qarışığın laylarını oksigenlə təmin etmək üçün hər iki
tərəfdən təzyiq iləhava üfürülür.
3.Substratın qarışdırılması ilı gedən fermentasiya.Burada fırlanan
pərlər bə ya şneklərdən (navalçaşəkilli konveyer) ibarət fermentyorlardan istifadə
edilir.
Bərk fazalı fermentasiya prosesi maye fazasında deyil, bərk substrat:
su: hava sərhədində gedir və asan mənimsənilən nişastalı substratlardan tutmuş
parşalanan ağac yonqarına qədər bütün bitki qalıqları fermentasiyaya uğrayırlar.
Bərk substrat səthində becərilmənin əsas şərtlərindən biri substratın
rütübətliyidir. Rütubətlik aşağı olduqda hüceyrələr tərəfindən qida madddələrinin
mənimsənilməsi prosesi və çoxalma zəifləyir, yuxarı olduqda isə mühitdə
hissəciklər sıxlaşır, aerasiya və hüceyrələrin biokimyəvi fəallığı azalır.
Hüceyrələrin bu üsulla becərilməsi üçün 58-60% optimal tələb olunur.
Yem kimi yarmayan müxtəlif bitki qalıqlarının mikrob zülalı ilə zəngin olan
yemə çevirdikdə bərk fəzalı fermentasiyadan istifadə edilir.
Dərin fermentasiya. Mikroorqanizmlərin qida mühitinin dərinliyidə
becərilməsi fasiləli (dövri) və fasiləsiz şəkildə hayat keçirilir. Sənayedə məhz
fasiləli və fasiləsiz gedən dərin fermentasiyalar geniş tətbiq olunur. Bu proseslər
aşağıdakı texnoloji xüsusiyyətlərə malikdir:
1.Cterilliyə ciddi riayət olunması.
2.Fermentasiyanın üç fazalı sistemdə aparılması.
Mikroorqanizmlər suda həll olmayan substratlarda, məsələn, n=parafin,
sellüloza, metan və s-də becərildikdə mühitdə bir nüçə faza yarnır: qaz ( substrat) –
maye ( qida mühiti) – bərk cisim ( hüceyrələr) və ya maye (qida mühiti) – bərk
cisim ( hüceyrələr, substrat).
3.Fermentasiya gedən məhlulda həll olan oksigenin az miqdarda olması.
4.Mikrobioloji proseslərin sürətinin kimyəvi reaksiyalar sürətinə nisbətən aşağı
olması.
5.Alınan metabolitlərin çox vaxt qeyri-sabit (termolabil) olması.
6.Kulturalı məhsulların köpük əmələ gətirməsi.
7.Fermentasiya prosesində mühitin fiziki-kimyəvi xassələrinin dəyişməsi.
8.Fermentasiya gedən mühitin çox komponentli ( mürəkkəb) olması.
9.Biosintez və çoxalma proseslərinin biokimyəvi tənzimi mexanizminin
mürəkkəbliyi
10.Maddələrin hüceyrə daxilində qradiyentin əksinə nəql olunması.
11.Mikrob populasiyasının mühitin fiziki və mexaniki amillərini təsirinə qarşı
həssaslığı.
Fasiləli fermentasiya həm kolbasalarda, həm də fermentyorda həyata
keçirilir, kolbasalar lazımı temperatur şəraitində yelləncəklərdə yelləndirilir. Bu
zaman qida mühiti çalxalanmaqla qarışdırılır və onun bütün komponentləri, o
cümlədən hüceyrələr bütün mühit boyu bərəbər miqdarda yayılmış olurlar.
Fermentyorlarda isə qida mühiti xüsusi mexaniki qarışdırıcı vasitəsilə fasiləsiz
qarışdırılır. Hər iki halda qida mühiti komponentləri kolba və fermentyora tökülür,
fermentasiyanın sonuna kimi onlara toxunulmur. Mühitdə qida maddələri tədricin
tükəndiyi və metabolizm məhsulları toplandığıdan populyasiyanın böyüməsi və
diziloji fəaliyyəti tədricən dayanır və fermentasiya başa çatır. Belə fermentasiya
sisteminə qapalı sistem deyilir. Qeyd etmək lazımdır ki, səthi fermentasiya da
qapalı sistemə daxildir.
Fasiləsiz fermentasiyanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, yeni qada mühiti bir
tərəfdən fermentyora daxil edilir, digər tərəfdən isə tərkibində metabolizm
məhsulları olan kulturalı mühit götürülür. Buna bəzən axar kultura da deyilir.
Axar kulturalı fermentasiya sistemi açıq sistem adlanır. Qida mühitini
fermentyorda mexaniki qarışdırmaqla hüceyrələrin və substratın bütün mühit üzrə
bərabər paylanması (homogenliyi) təmin edilir. Digər tərəfədən, fasiləsiz
kulturalarada biosintez proseslərini idarə etmək və onları nəzarət altında saxlamaq
mümkündür. Fasiləsiz fermentasiya uzun müddət saxlamaqla imkan verir.
Fasiləsiz fermentasiyada kultura xüsusi fermentyorlarda –xemostat və
turbictatda becərəilir. Xemostat rejimində qida mühiti müəyyən surətdə bir
tərəfdən daxil olur, digər tərəfdən isə xaric edilir .
Populyasiyanın qatılığı (hüceyrələrin miqdarı) məhdudlaşdırıcı amillər
qatılığından asılı olaraq yarımavtomatik tənzim olunur. Substrat qatılığı yüksək
olduqda populyasiya qatılığı da böyük olur. Substrat qatılığı və ya metabolitin
yüksək miqdarda toplanması çoxalmanı məhdudlaşdırır. Mühitin axma sürətini
artırdıqda məhdudlaşma azalır və tam aradan qalxır, bu zaman hüceyrələr yuyulub
gedir, xemostatda populyasiyanın qatılığı azalır.
Populyasiyanı maksimum böyümə sürətində ( eksponesial fazada) saxlamaq
üçün turbistatdan istifadə edilir. Bu aparatda mühitin axatlığı xemostatdan fərqli
olaraq avtomatik tənzim olunur. Fermentyora kulturanın qatılığını göstərən
fotoelektrik kalorimetr birləşdirməklə tənzimləməyə nail olunur.
ş
ıq şüası kultura becərilən mühitdən keçib fotoelementə düşür və bu zaman
populyasiyanın qatılığı müəyyən edilir. Qatılıq yuxarı olduqda fotoelementdən
gələn siqnalla qida mühitinin axma sürəti azalır, aşağı olduqda isə çoxalır.
Anaerob fermentasiya. Mikrooqanizmlər vasitəsilə aparılan oksidləşmə-
reduksiya prosesləri elektron (və ya hidrogen atomu) akseptorunun mənşəyindən
asılı olaraq üç qrupa bölünür:
1.Tənəffüs (aerob oksidləşmə)-akseptor rolunu molekulyar oksigen aynayır;
2.Anaerob oksidləşmə -akseptor rolunu qeyri- üzvi maddələrin (nitrat və sulfatlı
birləşmələrin) tərkibindəki oksigen oynayır;
3.Qıcqırma- akseptor rolunu üzvi maddələr oynayır.
Təbiətdə yayılmış anaerob proseslər xalq təsərrüfatında geniş tətbiq edilir.
Süd məhsullarının alınması, meyvə və tərəvəzin turşuya qoyulması, silosun
hazırlanması, bir çox üzvi turşular, aseton, spirt alınması, metan qıcqırması və s.
bu proseslərə misal göstərmək olar.
Anaerob proseslərin biokimyəvi mexanizmi geniş öyrənilmişdir. Bütün
mikroorqanizmlər üçün universal üsul qlükozanın qlikoliz yolu ilə piroüzüm
turşusuna qədər katabolizmə uğramasıdır.
Qıcqırma zamanı 1 molekul qlukozadan 2 molekul ATF, anaerob
oksidləşmə zamanı isə 38 molekul ATF yaranır. Anaerob proses nəticəsində cüzi
miqdarda mikrob biokütləsi, böyük miqdarda isə metabolitlər əmələ gəlir.
Substratın təqribən 97%-i metabolitlərə ( məhsula), 3% isə hüceyrə üçün lazım
olan enerjiyə çevrilir. Deməli, anaerob proses aeroba nisbətən orqanizmə çox az
səmərə verir. Lakin anaerob proses zamanı çoxlu miqdarda müxtəlif metabolitlərin
ə
mələ gəlməsi xalq təssərrüfatı üçün faydalı maddələrin alınmasına imkan verir.
Anaerob şəraitin yaranmasında aşağıdakı üsullardan istifadə edilir:
1.Mühitdə həll olmuş oksigeni qaynatmaqla qovmaq və tez soyutmaq;
2.Vakuum yaratmaq;
3. nert qazları (CO2, H2,N2) mühitə mexaniki üfürmək (mühitdəki oksigenei inert
qazlarla əvəz etmək);
4.Mühitə reduksiya edici maddələr (QlütationŞ triqlükol turşusu, sistein, şəkər,
natriumhidrosulfit) əlavə etmək ( bu maddələrin oksidləşməsi sayəsində mühitdəki
oksigen sərf olunur və anaerobşərait yaranır);
5.Mühitə çoxlu miqdarda inokulyat (hüceyrələr) vermək (əgər produsent fakultativ
anaerobdursa. Onun əksər hüceyrələri asanlıqla oksigeni mənimsəyib anaerob
şə
rait yardaraq anaerob fermentasiyaya keçirlər);
6.Muhitin özlüyünü artırmaq (özlü mühitdə oksigen çətin həll olur);
7.Mühitə anaerob və aerob orqanizmlər daxil etmək (aerob orqanizmlər oksigeni
mənimsəyərək anaerob şərait yaradırlar).
Anaerob fermentasiya kolba və fermentyorlarda (fasiləli və fasiləsiz)
aparılır, aerob prosesdən fərqli olaraq az enerji sərf edilir (az miqdarda istilik
ayrılması ilə əlaqədəar olaraq mühiti soyutmaq və ona hava (oksigen) üfürmək
tələb olunmur.
Mikrobiloji sintez məhsullarının preparat şəklində alınması.
fermentasiya gedən kulturalı məhlul müxtəlif tərkibli (hüceyrələr, substrat,
metabolit və s.) sistem olub, adətən 15-20% quru çəkiyə malikdir. Quru çəkinin
1,5% -dən çox olmayan az bir hissəsinin metabolitlər təşkil edir. Buna görə də
məhsulun mürəkkəb sistemdən ayrılması və təmizlənməsi bir sıra çətinliklərə
bağlıdır.
Kiçik molekullu biosintez məhsullarının müxtəlif üzvi həlledicilər vasitəsilə
hüceyrəni parçalamadan ayırmaq mümkündür. Yüksəkmolekullu hüceyrədaxili
metabolitləri (zülallar, nuklein turşuları, polisaxaridlər, lipidlər və s.) almaq üçün
hüceyrə divarını parçalamaq lazımdır.
Mikrobiolji sintez məhsulları üç preparat şəklində alınır:
1.Kultura mühitindəki biokütlə və metabolitlərdən ibarət konsrntratlar şəklində (
amin turşuları, fermentlər, vitaminlər, antibiotilklər və zülallardan ibarət yem
konsentratları);
2.Sususzlaşdırılmış mikrob hüceyrələrindən ibarət biokütlə və parçalanmış mikrob
hüceyrələrindən alınan zülali konsentrat (çörəkbişirmə və yem məqsədilə alınan
maya göbələyi kütləsi, torpaqmünbitləşdirici və entomopatogen preperetlar);
3.Təmizlənmiş hüceyrədaxili və xarici metabolitlər ( təbabətdə, kimya, yeyinti və
yüngül sənayedə tətbiq olunan maddələr).
Konsentratların alınması texnoloji cəhətdən çox sadə olub, böyük iqtisafi
səmərə hesabına başa gəlir.
Hüceyrədaxili və hüceyrəxarici metabolitlərin alınmasında vakuum altında
buxarlandırma, dondurma, çökdürmə, kristallaşdırma, qurutma kimi proseslərdən
istifadə edilir.
Mikrobioloji istehsalın tullantızsız texnologiyası. Mikrobiolji istehsal
prosesinin ən xarakterik cəhətlərindən biri onun tullantısız olmasıdır. Lakin təmiz
metabolitlərdən ibarət preparatın istehsalı zamanı tərkibində üzvi və qeyri-üzvi
maddələr olan çirkab sular əmələ gəlir. Belə istehsal proseslərini həyata
keçirərkən ilk növbədə istehsaldan alınan çirkab suların təmizlənməsi problemi
həll olunmalıdır. Digər tərəfdən, istehsal prosesində yaranan əlavə metabolitlərin
tətbiqi yollarını aşkar etmək lazımdır. Məsələn, Aspergillus cinsli göbələklərdən
limon və itakon tutşuları alındıqda çoxlu miqdarda göbələk kütləsi və filtrat
(turşular ayrıldıqdan sonra) tullanılırdı. Bir ton limon turşusu sintezində 150-200
kq quru göbələk və 7000 l filtrat tullantısı alınır.
Göbələk mitselisinin tərkibində mineral və azotlu maddələr , vitaminlər,
fermentlər, zülal və s. olması ondan heyvanlar üçün keyfiyyətli yem kimi istifadə
etməyə imkan verir. Filtratın tərkibi şəkərlər, üzvi turşular, vitamin və mineral
elementlərdən ibarətdir. Mikroorqanizmlər üçün qiymətli qida mühiti kimi istifadə
olunur.
Belə tullantısız texnoloji proseslər mikrobioloji sintezin başqa məhsullarının
alınmasında da tətbiq olunur.
MÜHAZ RƏ 6: “ZÜLAL TƏB ƏTL Q DA MƏHSULLARININ
B OTEXNOLOJI STEHSALI”
PLAN:
1. Bitki sübstratlarından mikrob микроб zülalı ilə zəngin yem məhsullarının
alınması
2. Zülalların qida sənayesində tətbiqi.
3. Bitki qalıqlarının mikroorqanizmlər vasitəsilə dərin fermentasiyası
4. Bitki sübstratlarının bərk fazalı fermentasiyası
5. Bitki qalıqlarının fermentativ siloslaşdırılması.
6. Qida məqsədilə mikrob kütləsinin alınması.
Ə
dəbiyyat
1. Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”,
Bakı-1994,-284s.
2.Асонов Н.Р. Микробиология. М.: Колос, 1996 г.
3.Кантере В.М. Теоретические основы технологии микробиологических
производств
. – М.: Агропромиздат, 1990. – 271 с.
4.Микробные ферменты и биотехнология/ Под ред. В.М. Фогарти. – М.:
Агропромиздат
, 1986. – 318 с.
5.Неверова О.А. Пищевая биотехнология продуктов из сырья растительного
происхождения
. Новосибирск: Сиб унив. Изд-во, 2007.-415 с.
6.Пищевая биотехнология: Книга 1/ Рогов И.А, Антипова Л.В., Шуваева Г.П.
(гриф МО РФ) – глава 5 М.: Колос, 2004.
7.Растительный белок. Под. ред. Браудо Е.Е. М.: Наука, 2000 г.
8.Экологическая биотехнология. Пер. с англ. Под ред. К.Ф. Форстера, Дж.
Вейза
. Л.: Химия, 1990 г., пер. изд.: Великобритания, 1987 г., 384 с.
Tərkibində nişasta olan bitki substratlarından zülali yem almaq üçün nişasta
mənimsəyən maya və ya kif göbələklərindən istifadə edilir. Kartof, maniok, banan,
qarğıdalı kimi nişastalı substratları doğrayıb duru qida mühiti olan fermentyorlara
tökür və bu mühitdə Candida, Fusfarium, Chrysosporium, Aspergillus,
Myrothecium və s. cinsli göbələklərin nümayəndələri becərilir. Bu üsulla alınan
yem məhsulunda 20%-ə qədər zülal olur. Mikroskopik göbələkləri nişastalı
substratda becərməklə ngiltərədə zavod miqyasında ildə 50 ton yem məhsulu
alınır.
Tərkibində sellüloza olan bitki substratlarını (oduncaq, saman, güləş və
başqa kənd təsərrüfatı bitkilərinin qalıqları) istifadə olunması üçün sellülozanı
parçalayan mikroorqanizmlər tətbiq edilir. Lakin bu substratlarda çox çətin
parçalanan aromatik təbiətli liqninin olması və sellülozanı fiziki qurluşunun
mürəkkəbliyi onların mikroorqanizmlər tərəfindən mənimsənilməsini xeyli
çətinləşdirir. Çətinliyin aradan qaldırılması üçün substratları qabaqcadan işləmək
lazımdır. Bunu mexaniki (əzib toz halına salmaqla), fiziki (şüalandırmaqla) və
kimyəvi (qələvi və turşuların təsiri ilə) amillərin təsiri altında edirlər, nəticədə bitki
toxunmasının strukturu pozulur və sellüloza mənimsənilməsinə mane olan liqnin
parçalanır.
Kanada alimləri qələvi ilə işlənmiş bitki tullantıları olan duru qida mühitində
Chaetomium cellulolyticum göbələyini yetişdirməklə tərkibi 12-14% zülal, 35%
sadə şəkər və 10% lipidlər (yağ) ibarət yem məhsulu almışlar. Zülalın tərkibini
6,8% lizin, 2,6% metionin+sistin və 6,1% treonin kimi əvəzolunmaz amin turşuları
təşkil edir ki, bu da məhsulun yem məqsədilə istifadə üçün yararlı olduğunu
göstərir.
ABŞ alimləri termokimyəvi yolla işlənilmiş şəkər qamışı cecəsində
Cellulomonas uda bakteriyası yetişdirməklə tərkibində 15-20% mikrob zülalı olan
məhsul almışlar.
Bitki məhsullarının əvvəlcədən işlənilməsinin digər üsulu sellülozanın
mineral turşularla (H
2
SO
4
) sadə şəkərlərə qədər hidroliz olunmasıdır.
Heksozalar+pentozalar qarışığından ibarət belə hidrolizata Candida utilis maya
göbələyini yetişdirməklə Rusiyada 30-cu illərdən indiyədək zülali yem məhsulu
alınır. Bu istehsal prosesinin müsbət cəhəti ondan ibarətdir ki, tükənməyən bitki
substratlarına istinad edilir. Lakin bitki tullantılarının yığılıb hidroliz zavodlarına
daşınması, hidroliz prosesi və onun neytrallaşdırılması çox baha başa gəlir. Ona
görə də bu zavodlar kiçik miqyaslı olub çox az istehsal gücünə malikdirlər.
Bitki substratlarının bərk fazalı fermentasiyası.
Bərkfazalı
fermentasiyada atoksigen kif və ağacçürüdən bazidili göbələklərindən istifadə
edilir. Bitki substratları xırda doğranılır, 50-60%-ə qədər nəmləşdirilir və fəal
göbələk kulturası ilə yoluxdurulur. Göbələk polisaxaridləri (sellüloza və
hemisellüloza), liqnini parçalyıb çoxalır və öz biokütləsi ilə bitki materialını
zənginləşdirir. Alınan məhsul heyvani yem rasionuna əlavə olunmaqla istifadə
edirlər.
Bərk fazalı fermentasiya mikrobiologiyada heç də yeni üsul deyildir. Ondan
Uzaq Şərq və Hind-Çində milli yeməklərin hazırlanmasında qədim dövrlərdən bəri
istifadə edilir. Məsələn, yaponlar Aspergillus oryzae göbələyini nəmləşdirilmiş
düyüdə becərməklə daha qədimdən “kodzi” adlı məhsul alırlar. XX əsrin 50-ci
illərindən bəri bu üsulla ABŞ-da və bir çox Avropa ölkələrində müxtəlif ferment
preparatları alınır.
Son 10-15 il ərzində bərk fazalı fermentasiyadan geniş istifadə edilir. Bu hər
ş
eydən əvvəl aşağıdakı şərtlərlə əlaqədardır:
1.
bitki substratları suda həll olmadıqları üçün duru qida mühitində
fermentasiya prosesini xeyli çətinləşdirir;
2.
duru qida mühitində gedən fermentasiya bərk fazalı fermentasiyaya nisbətən
çox əmək və enerji tələb edir;
3.
bəzi metabolitlər və fermentlər bərk fazalı fermentasiya şəraitində daha
böyük miqdarda sintez olunur.
Nişasta tərkibli bitki qalıqlarında Aspergillus nigeri və maya göbələklərini
25 gün ərzində becərməklə 17-20%, Fusfarium, Acremonium, Allescheria cinsli
göbələkləri kəpəkdə və samanda becərməklə 16-22% zülalla zəngin yem
məhsulları alınmışdır.
Kif göbələkləri bitkinin əsas tərkib hissəsi olan liqnosellüloza kompleksinin
tam parçalaya bilmirlər. Bu məqsədlə ağacçürüdən bazidili (Panus, Pleurotus,
Coriolus, Bjerkandera, Fomes və s. cinsli)
göbələklərdən, daha doğrusu, bazidili
göbələklərin meyvə cisimciklərindən təmiz mitselili kultura alınır və mikroskopik
göbələklərindən fərqlə olaraq polisaxaridlərlə yanaşı liqnini də asanlıqla
parçalayırlar.
Ümumiyyətlə, ağacçürüdən bazidili (qov) göbələklərindən mikrobioloji
texnologiyada istifadə olunmasının başqa mikroorqanizmlərə nisbətən bir çox
üstün cəhətləri vardır.
1.Ağacçürüdən bazidili göbələklər geniş çeşidli spesifik (sellüloza, ksilinaza,
pektinaza, amilaza, oksidalar və s.) fermentlər sintez etmək qabiliyyətinə
malikdirlər ki, bu da onlara çoxkomponentli və mürəkkəb quruluşlu bitki
toxumalarını parçalamağa imkan verir.
2.Bazidili göbələklər fermentasiyanı çox turş (pH=3-5) mühitdə apara
bilirlər ki, nəticədə kənar mikrobiota ilə yoluxma ehtimalı xeyli azalır.
3.Biokütlələrindəki zülal əvəzolunmayan amin turşularına görə mal əti və
süd zülalına yaxındır.
4.Bu göbələklərin bəziləri (məsələn: Pleurotus ostreatus, Panus tigrinis,
Laetiporus sulphereous) yeməli olub əhali tərəfindən lap qədim dövrlərdən bəri
qida məhsulu kimi istifadə edilir, beləliklə də onlardan alınan məhsulun zərərsizliyi
bir daha təsdiq olunur.
5.Ətirli maddələr sintez etdiklərinə görə onlardan alınan məhsul xoş iyə və
dada malik olur.
Bərk fazalı fermentasiya üsulu ilə ağacçürüdən bazidili göbələkləri bitki
qalıqlarında becərməklə yem məhsulu alınması özünə geniş tətbiq sahəsi
tapmaqdadır.
Dostları ilə paylaş: |