Neomitsinlər. Neomitsin 1949-cu ildə Vaksman və Leşevale tərəfindən Str.
fradiae bakteriyasından alınmışdır. Sonralar müəyyən edilmişdir ki, onun tərkibi
çoxlu qarışıqlıqlardan ibarətdir. Bu qarışıqlıqların hər biri antibiotik xassəli olub
neomitsin A, B, C, D, E və F adlanırlar. Neomitsinlər Str. albogriseolis, Str.
kanamycesticus kulturaları tərəfindən də sintez olunur, lakin praktikada Str. fradiae
kulturasından alınır. Qrammüsbət və qrammənfi bakteriyalara qarşı fəallıq göstərir.
Kanamitsinlər. Yapon alimi Umezava 1957-ci ildə kanamitsini Str.
kanamyceticus kulturasından almışlar. Sonralar kanamitsinin üç maddənin
qarışığndan ibarət olduğu aşkar edildi: kanamitsin A, B və C. Bakteriyalara,
xüsusən Mycobacterium tuberculosus və E. coli-yə öldürücü təsiri göstərir.
Gentamitsinlər. Bu antibiotiklər qrupu (gentamitsin A, C, C1 və C2)
Micromonospora purpurea kulturası tərəfindən sintez edilir. Qrammüsbət və
qrammənfi bakteriyaların, o cümlədən Proteus, Pseudomonas cinsli bakteriyaların
inkişafını dayandırır.
Hiqromitsin. Antibiotik 1953-cü ildə Str. hydroscopicus kulturasından
ayrılmışdır. Qrammüsbət, qrammənfi, asidofil və bəzi budaqlanan bakteriyaların
inkişafını dayandırır.
Tetratsiklin və xloramfenikol tipli antibiotiklər. Tetrasiklin
tipli
antibiotiklərə 34 kimyəvi birləşmə aiddir. Onların bəzilərini nəzərdən keçirək.
Xlortetratsiklin. Bu antibiotiki 1948-ci ildə Str. aureofaciens kulturasından
ayırmış və kulturanı aqarlı və duru qida mühitində becərməklə sənayedə biomitsin,
aureomitsin, duomitsin adı altında almışlar.
Yüksək antibiotik aktivliyi turş (pH=3,5-4,0) mühitdə göstərir. Qrammüsbət
və qrammənfi, asidofil bakteriyalara, rikketsilər, viruslar və ibtidai heyvanlara təsir
edir.
Oksitetratsiklin. Oksitetratsiklini Str. rimosus, Str. griseoflavus, Str.
armilatus, Str. aureofaciens kulturalar sintez edirlər. Praktikada onu Str. rimosus
növünü nişastalı qida mühitində becərməklə alırlar. Xlortetratsiklindən
molekulunda xlor əvəzinə hidroksil (OH) qrupu olması ilə fərqlənir.
Tetratsiklin. lk dəfə xlortetratsiklinin katalitik xlorsuzlaşdırması yolu ilə
alınmışdır. Sonralar müəyyən edilmişdir ki, Str. viridifaciens və Str. aurofaciens
təbii tetratsiklin sintezetmə qabiliyyətinə malikdirlər. Antibiotiklik xassəsinə görə
xlortetratsiklin və oksitetratsiklindən heç də fərqlənmir.
Xloramfenikol. Bu antibiotik 1947-ci ildə Erlix tərəfindən Str. ucnezuelae
növündən alınmışdır. Kulturanı qliserinli dərin qida mühitində becərməklə 4 mq/l
xloramfenikol almaq olur:
Xloramfenikol qrammüsbət və qrammənfi bakteriyalara bakteriostatik təsir
göstərir.
Antinomitsinlər. Antinomitsin ilk dəfə Vaksman tərəfindən 1940-cı ildə
Str. antibioticus kulturasından kristal şəklində alınmışdır. Hazırda onu sintezedən
20-yə qədər aktinomiset məlumdur: Str. chrysomallus, Str. flavus, Str. purvus, Str.
griseus və s. Elmə aktinomitsinlərin 100-dən çox növü məlumdur və aşağıdakı
ümumi kimyəvi quruluşa malikdirlər:
Eritromitsinlər. Bu qrup antibiotiklərə eritromitsin A, B və C aiddir.
Eritromitsin A ilk dəfə 1954-cü ildə Str. erytrees kulturasından alınmışdır.
Eritromitsinlər stafilokokk, stretokokk və pnevmokokklara bakteriosid təsir
göstərirlər.
Rifamitsinlər. Rifamitsinlərin A, B, C, D və E formaları məlumdur.
Rifamitsin Str. mediterranei kulturasından ilk dəfə 1959-cu ildə alınmışdır.
Qrammüsbət bakteriyalara güclü təsir göstərir.
MÜHAZ RƏ 11:”FERMENTLƏR N B OS NTEZ VƏ FERMENT
PREPARATLARININ ALINMASI”
PLAN
1. Ferment preparatlarının fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri, substrat spesifikliyi.
2. Mikroorqanizmlərdə fermentlərin biosintezi.
3. Mikrob fermentlərin alınması.
4. Mikroorqanizmlərin sənayedə becərilməsi.
5. Produsent və onun becərilmə şəraitinin seçilməsi.
6. Fermentlərin qida mühitindən ayrılma, təmizlənmə və saxlanması
7. Fermentlər və onların produsentləri
Ə
dəbiyyat
1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”,
Bakı-1994,-284s.
2.Грачева И.М., Кривова А.Ю. Технология ферментных препаратов. – М.:
Изд
-во "Элевар", 2000. – 512 с.
3.Диксон М., Уэбб Э. Ферменты/ Пер. с англ. Л.М. Шнодмана, М.И. Левлент;
под
ред. В.К. Антонова и А.Е. Браунштейна: В 3-х т. – М.: Мир, 1982.
4. Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – СПб: Изд-во фирма "Наука", 1995. –
600 с.
5.Микробные ферменты и биотехнология/ Под ред. В.М. Фогарти. – М.:
Агропромиздат
, 1986. – 318 с.
6.Самарцев
М
.А.
Применение
иммобилизованных
ферментов
в
промышленных
процессах / М.А. Самарцев, Н.В. Беляков, А.И. Кестнер. М.:
ОНТИТЭИмикробиопром
, 1984.
7. Слуцкая Т.Н. Биохимические аспекты регулирования протеолиза. Тинро-
Центр
. Владивосток, 1997 г., 148 с.
8. Фершт Э. Структура и механизм действия ферментов. – М.: Высш. шк.,
1993. – 496 с.
Bütün
canlılarda,
cümlədənmikroorqanizmlərdə,
maddələrmübadiləsifermentləriniştirakı ilə gedir. Yüksək temperature və təzyiq
tələb edən kimyəvi proseslərdən fərqli olaraq, fermentlərin iştirakı ilə gedən
reaksiya adi atmosfer təzyiqi, 60-70º C-dən yüksək olmayan temperature və
normal turşuluqda asanlıqla aparılır. Kimyəvi katalizatorlardan fərqlənən
fermentlər (biokatakizatorlar) yüksək substrat spesifikliyinə malikdirlər. Ən
başlıcası, kimyəvi katalizatorlardan fərqli olaraq biokatalizatorlar reaksiyaların
sürətini ən azı 10 milyon, ən çoxu isə 100000 milyard dəfə artırırlar.
Son illərə qədər fermentləri əsasən müxtəlif heyvan, bitki toxumaları və
mikroorqanizmlərdən alırlar. Bəzi heyvan toxumalarında, məsələn, mədənin selikli
qişasında çoxlu miqdarda fermentlər vardır. Lakin bu toxumalardan fermentlərin
geniş istehsalını təşkil etmək xammal bazasının məhdudluğu ilə əlaqədar olaraq
mümkün deyildir. Məsələn: ölkəmizdə pendiristehsalı üçün 250 t proteolitik
fermentlər (rennin) lazımdır. Bu qədər fermenti almaq üçün 10 milyon buzov
mədəsi tələb olunur.
Sənaye
miqyasında
fermentlərin
sintezi
üçün
ə
sas
mənbə
mikroorqanizmlərdir. Bu, hər şeydən əvvəlonunla əlaqədardırki, elmə məlum olan
bütün ferment tipləri mikroorqanizmlər tərəfindən asanlıqla, ucuz xammallar
hesabına, qısa müddət ərzində və çoxlu miqdard asintez olunur.
Mikroorqanizmlərdə fermentlərin biosintezi.
Elmə
hazırda
2000-ə
qədər ferment məlumdurki, onlarında əksəriyyətini mikroorqanizmlər sintez edir.
Fermentlərin 600-dən çoxu təmiz halda öyrənilmiş, 100-dən çoxu isə kristal
şə
klində alınmışdır.
Mikroorqanizmlərin sintez etdikləri ferment komplekslərinin tərkibivə ya
onların
bu və ya
digər
fermenti
sintez
etmək
xassəsi,
ə
sasən
onlarınirsixüsusiyyətləriilə bağlıdır. Hər bir fermentin sintezini xromosomda
yerləşən xüsusi gen və ya genlər tənzim edir.
Fermentlər hüceyrədaxili və xarici olmaqla iki qrupa bölünürlər. Sintez
olunduqdan sonra yalnız sitoplazmada toplanan və hüceyrə daxilində gedən
prosesləri idarə edən fermentlərə hüceyrədaxili fermentlər deyilir. Belə fermentlər
hüceyrə xaricinə yalnız hüceyrə lizisə uğradıqdan sonra çıxa bilirlər. Sintez edilib
hüceyrə xaricinə ifraz olunanlar hüceyrəxarici fermentlər adlanır.
Son tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, bəzi hüceyrəxarici
fermentlər sintez olunduqdan sonra periplazmatik boşluqda toplanır və ya hüceyrə
divarı ilə əlaqədar olur. Deməli, hüceyrəxarici fermentlər plazmatik membrandan
kənara çıxıb periplazmatik boşluqda toplanır, hüceyrə divarı ilə bağlı olur və
hüceyrədən xarici mühitə ifraz edilirlər.
Hər bir ferment adətən müəyyən
spesifik reaksiyanı aparır, ona görə də hər hansı bir maddənin tam parçalanmasının
təmin edən proseslər çoxlu fermentlər və ya ferment komplekslərinin iştirakı ilə və
bir neçə mərhələdə gedir. Məsələn: sellülozanın qlükozaya çevrilməsi prosesində 4
ferment iştirak edir .
Endoqlukanaza fermenti sellülozanı müxtəlif sahələrdən parçalayıb
oliqosaxaridlər əmələ gətirir. Bu zaman qlükoza da əmələ gələ bilər.
Ekzoqlükozidaza isə həm sellüloza, həm də oliqosaxaridlərdən spesifik olaraq
ancaq qlükoza əmələ gətirir. Sellobiohidrolaza sellüloza və oliqosaxaridlərdən
spesifik olaraq ancaq sellobioza əmələ gətirir. Sellobiaza və ya β-qlükozidaza isə
sellobiazanı 2 molekul qlükozaya parçalayır.
Müxtəlif fermentləri sintez etmək xassəsinə malik olmasına baxmayaraq
mikrob hüceyrəsində lazım olan bütün fermentlər sintez edilmir. Müəyyən spesifik
fermentləri ancaq bəzi mikroorqanizmlər sintez edə bilirlər. Məsələn, aromatik
karbohidrogenləri oksidləşdirən fermentləri əsasən Pseudomonas və Nocardia
cinsli bakteriyalar və bəzi Candida cinsli maya göbələkləri sintez edirlər. Aromatik
həlqəni parçalayan dioksigenazalar isə əsasən Pseudomonas cinsli bakteriyalara
xasdır.
Mikrob fermentlərinin alınması. Sənayedə mikroorqanizmlərdən 20-yə
qədər təmiz ferment, 40-a qədər texniki ferment preparatı alınır.
Fermentl_ərin_qida_mühitind_ən_ayrılma,_t_əmizl_ənm_ə_v_ə_saxlanması'>Fermentlərin alınma biotexnologiyası aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:
1.produsent və onun becərilmə şəraitinin seçilməsi;
2.produsentin fenmentasiyası (becərilməsi);
3.fermentin qida mühitindən ayrılma, təmizlənmə və saxlanması
Fermentlərin sənayedə istehsalı və tətbiqi onların canlı orqanizmlər
tərəfindən sintez olunmaları və canlı hüceyrədən kənarda spesifik xüsusiyyətlərini
saxlaya bilmələri kimi mühüm xassələrinə əsaslanır.
Produsent və onun becərilmə şəraitinin seçilməsi. Ferment istehsalının ilk
mərhələsi çoxlu miqdarda istənilən fermenti sintezedən produsentin seleksiya yolu
ilə seçilməsidir. Produsent aşağıdakı tələbləri ödəməlidir:
1.fermenti hüceyrədən xaricə sintez edilməlidir. Hüceyrəxarici fermentlərin
alınması hüceyrə divarının parçalanmasını tələb etmir, çox asan və ucuz başa gəlir;
2.az müddət ərzində çoxlu ferment sintez etməlidir;
3.əmələgələn fermentin ayrılması asan getməlidir. Deməli, produsent əlavə ferment
və zülallar sintez etməməli və ya az miqdarda sintez etməlidir, belə olduqda
fermenti asanlıqla ayırırlar;
4.ştamm antibiotik və toksin əmələ gətirməməlidir.
Fementin sintezinə ciddi genetik nəzarət edildiyi və bu nəzarətin hüceyrəyə
lazım olan miqdardan çox ferment sintez olunmasına imkan vermədiyindən təbii
ş
tammlar çoxlu miqdarda ferment əmələ gətirə bilmirlər. Lakin bəzi konstitutiv
fermentlər mikrob hüceyrələri tərəfindən çoxlu miqdarda sintez olunur. Sənayedə
istifadə olunan fermentlərin əksəriyyəti indusibel fermentlərdir. ndusibel
fermentləri almaq üçün produsent induktor olan mühitdə yetişdirilir, məsələn:
amilaza fermentinin alınmasında nişasta induktor kimi qida mühitində daxil edilir.
Produsentlərin çoxlu miqdarda ferment sintez etməsi üçün genetik nəzarətin
pozulması tələb olunur, yəni mutant ştammlar alınır. Hətta elə mutantlar almaq
mümkündür ki, onlarda induktor olmadan xeyli miqdarda indusibel fermentlər
sintez olunur. Belə mutantlara requlyator mutantlar deyilir.
Fermentlərin biosintezi adətən onların təsirindən alınan son məhsul
tərəfindən tormozlanır (repressiya olunur). Repressiyanı aradan qaldırmaq
məqsədilə son məhsulun mühitdən tez-tez ayırmaq və toplanmasına imkan
verməmək lazımdır. Son məhsulu ferment biosintezini tormozlayan mutantlar
almaqla da repressiyanı aradan qaldırmaq olur. Belə mutant ştammlar konstitutiv
mutantlar adlanır.
Produsentlər elə qida mühitində yetişdirilməlidirlər ki, həm çoxlu miqdarda
ferment sintez olunsun, həm də fermentlər fəallığını saxlasınlar.
Mikroorqanizmlərin sənayedə becərilməsi.
Fermentlərin
alınması
üçün mikroorqanizmləri iki üsulla: bərk substratlar səthinə yetişdirməklə (bərk
fazalı fermentasiya) və duru qida mühitlərində dərin fermentasiya yolu ilə
becərirlər.
Bərk fazalı fermentasiya vasitəsilə əsasən göbələklərdən texniki ferment
preparatları alınır.
Fermentlərin əksəriyyətini aerob periodik dərin fermentasiya üsulu ilə
alırlar. Hələlik təkcə qlükozoizomeraza fermenti fasiləsiz kulturalar vasitəsilə
Baccillus coagulans bakteriyasından alınır.
Fermentlərin qida mühitindən ayrılma, təmizlənmə və saxlanması.
Bərk fazalı fermentasiya zamanı hüceyrəxarici fermentləri bufer məhlulu
vasitəsilə ekstraksiya edirlər (ayırırlar).
Dərin fermentasiya zamanı fermenti kultura mühitindən ayırmaq üçün ilk
növbədə onu fermentin fəallığına təsir etməyən metodların köməyi ilə az
qatılaşdırır, dekantasiya ilə kənar hissəciklərdən təmizləyirlər. Sonra məhlula üzvi
həlledicilərdən etanol, aseton və ya (NH
4
)
2
SO
4
əlavə etməklə fermentləri
çökdürürlər; bu zaman fiziki-kimyəvi xassələri oxşar olan bütün zülallar çökür.
Sentrifuqa və ya filtrasiya vasitəsilə ferment kütləsi məhluldan ayrılır. Vakuum
altında və ya ultrafiltrasiya yolu ilə fermentdən kiçik molekullu hissəciklər və su
tamamilə ayrılır. Bu üsulla alınmış ferment preparatındakı kənar zülallar əsas
fermentativ reaksiyaya mane olmursa preparat istifadə üçün yararlı sayılır və
texnki ferment preparatı adlanır.
Fermentləri təmiz halda almaq üçün onları xromotoqrafiya üsulları ilə
təmizləyirlər. Fermentləri istifadə olunana qədər saxlamaq məqsədilə onlara
stabilizatorlar əlavə edirlər. Stabilizator kimi Ca və Mg duzları, NaCl, zülallar,
nişasta hidrolizatı, şəkərlər, mannit, sorbit və s.-dən istifadə olunur. Fermentlərin
mikroblar tərəfindən xarab edilməsinin qarşısını almaq üçün onlar pasterizə edilir,
qatı duz və şəkər məhlulu əlavə olunur və aşağı temperaturda saxlanılır.
Fermentlər və onların produsentləri.
Amilaza, proteaza, sellülaza,
pektinaza, lipaza, invertaza və dekstranazalar həm təmiz, həm də texniki
preparatlar şəklində alınan fermentlərdir.
Amilaza. Amilazalar nişastalı birləşmələri parçalayan fermentlər olub iki: α
və β formalarına malikdir. α – amilazalar (α-1,4-qlükanaza və α-1,6-qlükanaza)
nişastanı əsasən 7-10 qlükoza qalığı olan oliqomerlərə qədər parçalayırlar. Bu
fermentləri sənaye miqyasında Aspergillus oryzae göbələyi Bacillus
amyloliguifaciens, B. subtilis, B. licheniformis bakteriyalarından alırlar. α-
amilazalar
təsirindən
nişastadan
alınan
oliqomerlər
qlükoamilaza
(amiloqlükozidaza) fermenti vasitəsilə qlükozaya çevrilirlər. Qlükoamilazan α-1,4-
qlikozid əlaqələri parçalayır. Bu fermentin alınması sənayedə çox ucuz başa gəlir
və onu Aspergillus, Mucor, Rhizopus, Endomyces cinsli göbələklər, Aerobacter
clostridium cinsli bakteriyalar ifrat dərəcədə sintez edirlər.
Nişasta molekulundakı α-1,6 – qlükozid əlaqələri yalnız pullulanaza (α-1,6-
qlükanaza) fermenti vasitəsilə parçalanır. Ferment pullunan polisaxaridini
maltotrioza və maltozaya qədər parçalayır, amilopektin, qlikogen və dekstrinlərə
də təsir göstərir. Pullulanazanı Aerobacter, Streptomyces, Klebsiella cinsli
mikroorqanizmlər sintez edir, onu Klebsiella aerogenes bakteriyasından da alırlar.
Proteaza. Proteazalar zülal parçalayan fermentlər olub, kazein, jelatin,
fibrin və s. zülal maddələrini parçalaya bilirlər.
Mikrob proteazaları təsir mexanizminə görə 4 qrupa bölünürlər:
1.Turş proteazalar,
2.Serin və ya qələvi proteazalar,
3.Metalloproteazalar
4.Tiolproteazalar.
Turş proteazalar turş mühitdə (pH=1-5) yüksək fəallıq və stabillik
göstərməklə böyük əhəmiyyət kəsb edirlər. Göbələklərdən alınan turş proteazalar 2
qrupa ayrılırlar: pepsinə və penninə oxşarlar. Pepsinə oxşar proteazaları
Aspergillus niger, A. awamari, A. usami, A. saitoi
göbələkləri eləcə də Pencillium,
Rhizopus
cinsli göbələklərin bəzi nümayəndələri ifrat dərəcədə sintez edirlər.
Hazırda yuyucu tozlara əlavə etmək üçün 35ºS temperaturda bitən Bacillus
licheniformis bakteriyasından alınan turş proteazadan istifadə olunması təklif
edilir. Bu ferment yüksək temperaturda böyük stabillik göstərir. Proteolitik ferment
preparatları terrizin və orizin, müvafiq olaraq, Aspergillus terreus, A. orhizie
göbələklərindən alınır. Penninəbənzər turş proteazalar Mucor miehei və M.
pusillus göbələklərindən alınır.
Serin proteazalar qələvi mühitdə (pH=9,5-10,5) yüksək fəallıq göstərir və
spesifik olaraq aromatik amin turşuları (tirozin, fenilalanin, leysin) qalığını
parçalayırlar. Onlar Bacillus subtilis bakteriyası və Aspergillus cinsli
göbələklərdən alınır.
Metalloproteazalar stabilliklərini tez itirə bildikləri üçün turşu və qələvi
(serin) proteazalara nisbətən az əhəmiyyət kəsb edirlər. Bu fermentlərin aktivlik
mərkəzində adətən sink (Zn) ionu yerləşir, yüksək fəallığa əsasən normal
turşuluqda (pH=7) malikdirlər. Bəzi metalloproteazalar qələvi mühitdə (pH=8)
yüksək aktivlik göstərirlər. Neytral metalloproteazalar termolizin Bacillus
termoproteoliticus bakteriyasından alınır. Termolizin 80ºS temperaturda 1 saat
ə
rzində fəallığı 50% saxlamaqla böyük termostabillik göstərir. Metalloproteazaları
Aspergillus, Streptomyces cinsli mikroorqanzimlər də çoxlu miqdarda sintez edə
bilirlər.
Tiolproteazalar praktiki əhəmiyyətə malik olmadıqları üçün onların
biosintezi az öyrənilmişdir.
nvertaza. nvertaza (saxaroza, β-fruktozidaza) saxarozanı qlükoza və
fruktozaya çevirir:
Saxaroza + H
2
O→ D-qlükoza + D-fruktoza
nvertaza fermentini bir çox mikroorqanizmlər sintez edirlər, sənayedə isə
onu Saccharomyces cerevisiae, S. carlsbergensis maya göbələklərindən alırlar.
Laktaza. Laktaza (β-qalaktozidaza) süd şəkəri olan laktozanı qalaktoza və
qlükozaya parçalayır. Mikroorqanizmlərin əksəriyyəti bu fermenti sintez etmək
qabiliyyətinə malikdir. Onu əsasən Saccharomyces fragilis, Zygosaccharomyces
lactis, Candida pseudotropicales göbələklərindən alırlar.
Qlükoziozomeraza. Qlükoizomeraza qlükozanı daha çox şirinliyə malik
olan fruktozaya çevirir. Sənayedə onu Bacillus coagulans, Actinoplanes
missouriensis və Stretomyces cinsli bakteriyalardan alırlar. Ferment yüksək
termostabilliyə malik olub 4 həftəyə qədər 60ºC-də öz fəallığını saxlaya bilir.
Dekstranaza. Dekstranaza dişlərin kariesinə səbəb olan dekstrin şəkərini
parçalayır və əsasən Penicillium cinsli göbələklərdən alınır.
Penisillinasilaza. Penisillinatsilaza fermenti G və V penisillinləri G-
aminopenisillin turşusuna çevirir. G-penisillini transformasiya edən ferment E. coli
bakteriyası, V-penisillini transformasiya edən ferment isə Pseudomonas
acidovorans, Bovista plumbea mikroorqanizmlərindən alınır.
Pektinaza. Pektinli maddələri parçalayan pektinazalar əsasən fitopatogen
mikroorqanizmlər tərəfindən sintez olunur. Bu fermentləri sənayedə Aspergillus,
Rhizopus, Sclerotinia cinsli göbələklərdən alırlar. Sənayedə 3 tip pektinaza
preparatı istehsal edilir: pektofoetidin – QZX Aspergillus foetidus göbələyindən
səthi fermentasiya, pektofoetidin-10PX A. foetidus göbələyindən dərin
fermentasiya yolu ilə və pektavamorin-PX A. awamori göbələyindən alınır.
Lipaza. Lipazalar yağları (lipidləri) qliserin və yağ turşularına qədər hidroliz
edir, bakteriya, maya və kif göbələkləri tərəfindən sintez olunurlar. Sənayedə
onları Streptococcus, Lactobacillus, Aspergillus, Candida, Mucor, Rhizopus,
Penicillium cinsli bakteriyalardan alırlar.
Fosfolipaza mürəkkəb molekullu fosfolipidləri parçalayır. Fosfolipidlərin
tərkibindəki müxtəlif efir əlaqələrinə təsir etməsindən asılı olaraq fosfolipazaları 4
qrupa bölürlər: A(2), B(1), C(3) və D(4). A(2) 2-ci, B(1) 1-ci, C(3) 3-cü, D(4) isə
4-cü efir əlaqələrini parçalayır. Fosfolipaza-A(2) ilan zəhərinin tərkibinə daxildir.
Lakin bəzi mikroorqanizmlər, məsələn, Bacillus cereus, B. subtilis, E. coli də bu
fermenti sintez edə bilirlər. Fosfolipaza-B(1) əsasən mikroorqanizmlərə xas olub,
E. coli bakteriyasından alınır. Hüceyrəxarici fosfolipaza – C(3) fermenti
Clostridium perfingences, Acinetobacter calcoaceticus, Staphylococcus aureus
bakteriyaları və Aspergillus niger, Penicillium chryzogenium, Mucor racemosus
göbələkləri tərəfindən aktiv sintez olunur. Fosfolipaza-D(4) Corynobacterium
pseudotuberculosus, Saccharomyces cerevisiae, Fusarium polycephalum tərəfindən
sintez edilir.
Litik xassəyə malik lizofosfolipazalar bioloji membranı həlledən
lizofosfoqliseridləri parçalamaqla hüceyrəni lizisdən mühafizə edirlər. Bu
fermentlər Aspergillus niger, Penicillium notatum, Serratia plimuticum göbələkləri
tərəfindən fəal sintez olunur.
Dostları ilə paylaş: |