Ksilanaza. Ksilanazalar ksilanı (hemisellülozanı) parçalayan fermentlər
qrupu olub Aspergillus, Fusfarium, Humi cola, Sclerotium, Trametes cinsli
göbələklər tərəfindən aktiv sintez olunur. Adətən ksilinaza sellülaza fermentləri ilə
birgə sintez olunur və alınan ferment preparatların tərkibində həm ksilinaza, həm
də sellülazalar olur .
Sellülaza. Sellülaza multiferment (çoxlu ferment) kompleksi olub şəkil 1-də
göstərilən fermentlərin ümumi adıdır. Sellülazaları bakteriya və göbələklərin
ə
ksəriyyəti (maya göbələklərindən başqa) sintez edirlər. Rusiyada sənaye
miqyasında alınan sellülolitik ferment preparatları və onların tərkibindəki ferment
komponentlərinin fəallığı cədvəl 1-də verilmişdir. Bu preparatlar dərin
fermentasiya ülulu ilə alınan texniki ferment preparatları olub tərkiblərinə qarışıq
halda ksilinaza və pektinaza fermentləri də daxildir.
Sellüliqnorin-19 Px Trichoderma lignorum-19 göbələyindən səthi
fermentasiya üsulu ilə alınan texniki sellülolitik ferment preparatıdır. Preparatı
almaq üçün göbələk 60% nəmləşdirilmiş kəpəkdə becərilir, fermentasiyadan sonra
alınan biokütlədən ferment preparatı kimi istifadə edilir. Bu üsulla alınan ferment
kütləsinə əlavə vəsait sərf olunmur və texnoloji cəhətdən tullantısız başa gəlir.
Lakin onun əsas tətbiq sahəsi yemçilikdir.
Ağacçürüdən bazidili göbələklər kif göbələkləri və bakteriyalardan fərqli
olaraq sellülaza fermentləri ilə bərabər liqnini parçalayan (lakkaza və perioksidaza)
fermentləri də sintez edirlər.
Azərbaycanda prof. X.Q.Qənbərovun rəhbərliyi altında ağacçürüdən bazidili
(qov) Bjerkandera adusta göbələyindən “Sellüadustin-SM1” texniki ferment
preparatı alınmış və yemçilikdə sınaqdan keçirilmişdir. Bu preparatın
“Sellüliqnorin-19 Px” preparatlarından digər üstün cəhəti tərkibində sporların
olmamasıdır. Nəticədə istehsal prosesində sanitariya və gigiyena qaydalarının
pozulmasının qarşısı alınır və ətraf mühit çirklənmir.
Liqninaza. Liqninaza aromatik təbiətli təbii polimer olan liqnini parçalayan
fermentdir. Liqnin əsasən ağacçürüdən göbələklər tərəfindən intensiv parçalanır.
Lakin Aspergillus, Fusfarium mikroskopik göbələkləri və Bacillus, Pseudomonas,
Sterptomyces bakteriyaları da liqnini parçalaya bilir, deməli, liqnini parçalaya
bilən fermentləri əmələ gətirirlər. Bu fermentlər oksidazalara aiddir. Liqnini
parçalayan fermentlərin təbiəti indiyə qədər dəqiq məlum deyil. Lakkaza və
perioksidaza fermentlərinin iştitakı ilə gedən parçalanma prosesində liqninin
parçalanması sürətlənir. Son illərdə Phanerochaete chrysosporium ağacçürüdən
bazidili göbələyindən H2O2 əlaqəli təmiz oksidaza fermentləri alınmış və onların
liqnini parçalaması sübut etmişdir. Liqnini parçalayan H2O2 əlaqəli müxtəlif
oksidazalar spesifikliyinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Beləliklə, demək olar ki,
liqninin parçalanmasında hələlik dəqiq məlum olmayan fermentlər qrupu –
liqninazalar iştirak edir. Böyük əhəmiyyət kəsb edən fermentlər olan liqninazaların
tədqiqi davam edir.
MÜHAZIRƏ
12:“Ç RKAB
SULARININ
B OTEXNOLOJ
TƏM ZLƏNMƏS ”
PLAN:
1. Çirkab suların təmizlənməsində mikroorqanizmlərin rolu
2. Аerob bioloji təmizlənmə prosesləri
3. Аnaerob bioloji təmizlənmə prosesləri
4.
Çirkab
suların
təmizlənməsində
immobilizəolunmuş
mikrob
hüceyrələrindən və fermentlərdən istifadə olunması.
5. Sintetik və səthi aktiv maddələrin deqradasiyası
Ə
dəbiyyat
1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”,
Bakı-1994,-284s.
2.
Бекер
М.Е., Лиепиньш Г.К., Райпулис Е.П. Биотехнология. – М.:
Агропромиздат
, 1990
3.
Варфоломеев
С.Д., Калюжный С.В. Биотехнология: Кинетические
основы
микробиологических процессов. – М.: Высшая школа, 1990. – 296 с.
4.
Голубев
В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт,
2001 г.
5.
Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – С.-Пб.: Наука, 1995.
6.
Экологическая
биотехнология. Пер. с англ. Под ред. К.Ф. Форстера,
Дж
. Вейза. Л.: Химия, 1990 г., пер. изд.: Великобритания, 1987 г., 384 с.
Çirkab suyu mikroorqanizmlər üçün tərkibində qeyri-üzvi və üzvi
birləşmələr qarışığı olan çox komponentli substrakdır. Suyun tərkibindəki bu
kimyəvi birləşmələr onun çirklənməsinə səbəb olur. Çirklənmənin əsas mənbələri
nəhəng zavod, fabrikvə digər sənaye müəssisələridir. Sənaye müəssisələrində
müxtəlif məqsədlə istifadə olunan külli miqdarda çirkli su təmizlənməyərək
çaylara, göllərə, dənizlərə axırvə oradakı canlıların yaşayışına mənfi təsir göstərir,
hətta onların məhvinə səbəb olur. Belə suyun təmizlənməsi ən mühüm
problemlərdən biri olub mexaniki, fiziki-kimyəvi və bioloji üsullarla həyata
keçirilir.
Bunlardan başqa suyun termiki üsulla buxarlandırılması, yeraltı təbəqələrə
vurulması kimi üsullar da mövcuddur.
Mexaniki üsullarla suyu kobud və xırda dispersli qarışıqlardan təmizləmək
olur. Buna suyu durultmaqla, qazlar vasitəsilə və elektriklə flotasiya etməklə
(qatılaşdırmaq, zənginləşdirməklə) nail olurlar. Bu zaman qaba qarışıqlar çökür,
xırda dispersli hissəciklər isə süzgəcdən keçirmək, kauqulyasiya etmək və
çökdürməklə təmizlənir. Mexaniki üsuldan əsasən kimyəvi zavodların çirkab
sularını təmizlənməsində istifadə edilir.
Duzlar və bir çox üzvi birləşmələr olan suları fiziki-kimyəvi yolla
təmizləyirlər. Bunun üçün suyu müxtəlif ion mübadiləli qətranlardan keçirirlər.
Suyu termik üsulla təmizləmək üçün onu 900-1000ºC-yə qədər qızdırırlar.
Proses zamanı su buxarlandıqdan sonar qalan yanacaq qalıqları buxarlanır, üzvi
qalıqlar yanıb külə dönür. Mineral qarışıqlar isə közərib bərk hissəciklər əmələ
gətirirlər ki, onlar da asanlıqla ayrılırlar. Bu üsul xalq təsərrüfatında geniş tədbiq
edilir.
Çirkabsularını ultrabənövşəyi şüalarlada təmizləmək mümkündür. Suyun
çirklənməsini təkcə müxtəlif kimyəvi birləşmələrdeyil, elecə də mikroorqanizmlər
törədirlər. Bakteriyalardan çirklənməni təmizləmək üçün dezinfeksiyaedici
preparatlardan istifadə edilir.
Çirkab sularin təmizlənməsində mikroorqanizmlərin rolu.
Çirkab
suların bioloji üsulla təmizlənməsi suyu çirkləndirən kimyəvi birləşmələrin
mikroorqanizmlər vasitəsilə parçalanmasına əsaslanır. Bu üsul vasitəsilə ilkdəfə
1914-cü ildə fəallillə çirkab suların təmizlənmə texnologiyası praktikada tətbiq
olunmuşdur.
Mikroorqanizmlər vasitəsilə təmizlənmə həm aerob, həm də anaerob
şə
raitində gedən proseslərdir.
Çirkab suların bioloji təmizlənməsində istifadə olunan müasir aparat və
qurğular mikroorqanizm yetişdirilən fasiləli axar kulturalar metoduna əsaslanır.
Bioloji təmizlənmənin intensivliyi təmizlənməni aparan bakteriyaların çoxalma
sürəti və fəallıq şəraitindən xeyli asılıdır.
Bioloji filtrlərdə təmiz bakteriya kulturası və ya populyasiyanın tam inkişaf
tsikli 9 fazadan ibarətdir:
1.
başlanğıc, stasionarfaza;
2.
hüceyrə çoxalmasının sürətlənməsi;
3.
eksponensialfaza;
4.
çıxalmanın zəifləməsi;
5.
çoxalmanın stabilləşməsi (stasionar);
6.
hüceyrənin faydalı ölüm sürətinin çoxalması;
7.
hüceyrələrin eksponensial ölümü;
8.
ölümün zəiflənməsi;
9.
populyasiyanın stabilləşməsi.
Çirkab sularının təmizlənməsini məhz stabilləşmiş populyasiya aparır.
Təmizlənmə
prosesini
özündə
mikroorqanizmlərbiosenozuformalaşır.
Bunabiolojitəbəqə
və
yafəallildeyilir.
Onuntərkibi
çirkabsuyundakı
qarışıqlarıntəbiəti, təmizlənmə prosesininaparılma şəraitivə əlavə olunmuş
(becərilmiş) mikrobkulturasındanasılıdır.
Xaricigörünüşcə fəallilaçıq və tünd qəhvəyi rəngli xırda dənəciklərdən ibarət
hüceyrələr yığımından təşkil olunmuşdur. Onun quru çəkisinin 70-90%-ni üzvi,
30-70%-ni mineral maddələr təşkil edir. Aktiv lilin 60-80%-i müxtəlif qrup
bakteriyalardan ibarətdir. Lildə ən çox Zoogloea, Pseudomonas, Mycobacterium,
Methanomonas, Nitrosomonas, Hydrogenomonas, Sulfomonas cinsli bakteriyalara
təsadüf edilir. Pseudomonas və Mycobacterium cinsli bakteriyalar fenolu, yağ
turşularını, aldehid, spirt və alkanları, naften və aromatik karbohidrogenləri
oksidləşdirirlər. Fəal lilin tərkibində Bacterium və Bacillus cinsli bakteriyalar da
çoxdur.
Bundan
başqa
ammonifikasiya,
denitrifikasiya,
nitrifikasiya,
sulfatreduksiyaedici və kükürd bakteriyalarına da rast gəlinir. Aktiv lildə
bakteriyalar hesabına çoxalıb inkişaf edən ibtidai orqanizmlər də fəaliyyət göstərir.
Mikroorqanizmlərin fermentativ fəaliyyəti nəticəsində çirkab suyundakı üzvi
maddələr parçalanmaya məruz qalır, məsələn: Pseudomonas aeruginosa bakteriyası
doymuş karbohidrogenləri aşağıdakı sxem üzrə parçalayır:
Doymuş karbohidrogenlər → doymamamış karbohidrogenlər → spirtlər +
aldehidlər → yağ turşuları → CO
2
+ H
2
O
Zoogloea ramigera və başqa bakteriyalar o-, m- və p-krezolları, benzolu, m-
və p-toluolu çox asanlıqla parçalayırlar.
Mikroorqanizmlər hətta çox çətin parçalanan zəhərli maddələri –
ksenobiotikləri (peptisid və herbisidləri) belə parçalaya bilirlər.
Göbələklər fəal lildə az rast gəlinən mikroorqanizmlərdir. Məlum olan aktiv
lillərin 30%-də göbələklər müəyyən edilib. Bunlar Fusarium, Geotrichum,
Ascoidea, Sporotrichum, Penicillium, Aspergillus, Trichoderma
cinsli göbələklərin
nümayəndələridir.
Çirkab suyun tərkibindəki bu və ya digər maddənin parçalanması
temperatur, pH, O
2
kimi amillərdən, toksiki maddələrin qatılığından çox asılıdır.
Temperaturu 6ºC-dən 20ºC-yə qaldırdıqda oksidləşmə prosesinin sürəti 2-2,5 dəfə,
37ºC-yə qaldırdıqda isə 4 dəfədən çox artır.
Faydalı bioloji təmizlənmə prosesi mühit turşuluğu pH=5,5-8,5 olduqda
gedir, optimal şərait isə pH=6,5-7,5 sayılır. Turşuluq pH<5 və pH>9 olduqda
proses xeyli zəifləyir.
Çirkab suyunun təmizlənməsi üçün həll olmuş oksigenin miqdarı
mikroorqanizmlər
üçün
tələb
olunan
miqdardan
az
olmamalıdır.
Mikroorqanizmləri oksigenlə təmin etmək üçün çirkab suyunu və aktiv lili xüsusi
aerotenklərə töküb tez-tez qarışdırırlar. Bu zaman suyun bütün sahələrində həm
mikroorqanizmlər, həm də oksigen təqribən eyni miqdarda paylanmış olur.
Çirklənmə törədən müxtəlif toksiki kimyəvi maddələr təmizləyici
mikroorqanizmlərin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərərək prosesi zəiflədir və çox
vaxt dayandırır. Belə toksiki maddələrə ağır metal duzlarını misal göstərmək olar.
Toksik təsirinə görə metalları aşağıdakı sıraya düzmək olar: Sb(sürmə),
Ag(gümüş), Cu(mis), Hg(civə), Co(kobalt), Ni(nikel), Pb(qurğuşun), Cr(xrom),
Cd(kadmium), Zn(sink), Fe(dəmir).
Lakin elə mikroorqanizmlər də vardır ki, bu metalların təsirindən nəinki
ölmür, hətta onların duzlarını mənimsəyirlər, məsələn, dəmir bakteriyaları dəmir
duzlarını asanlıqla mənimsəyirlər. Civə və mis duzlarını mənimsəyən bakteriyalar
da elmə çoxdan məlumdur.
Təmizləyici mikroorqanizmlərin fəaliyyətində biogen elementlərin – azot və
fosforun böyük əhəmiyyəti vardır. Onların çatışmamazlığı təmizlənmə prosesini
çox ləngidir.
Bioloji təmizlənmə prosesi üçün 2-3 günlük fəal lildən istifadə etmək
lazımdır. Köhnə lildən istifadə etdikdə təmizlənmə olduqca zəif və çoxlu miqdarda
selik əmələ gəlməsi ilə gedir.
Bioloji
təmizlənmə
prosesində
mikroorqanizmlərin
metabolizm
məhsullarının toplanması müşahidə edilir ki, bu da lilin fəallığını xeyli zəiflədir.
Belə hallarda lili bərpa etmək mümkündür. Bu məqsədlə aşağıdakı proseslər
aparılır:
1.
lildəki kolloid və çətin mənimsənilən qarışıqların oksidləşməsi;
2.
fəal
lilin
qatılığını
artırmaqla
metabolizm
məhsullarının
parçalanmasının sürətləndirilməsi;
3.
lildəki mikroorqanizmlərin növ tərkibinin dəyişdirilməsi;
4.
mikroorqanizmlərin fizioloji aktivliyin artırılması.
Aerob bioloji təmizlənmə prosesləri. Çirkab suların aerob bioloji
təmizlənməsi aerotenklər, biofiltrlər və gölməçələrdə həyata keçirilir.
Çirkab sularını təmizləmək üçün istifadə edilən süni dəmir-beton hövzələr
aerotenklər adlanır.
Aerotenkə çirkab suyu və fəal lil verilir, burada təmizlənmə (2 həftədən 2
aya qədər) gedəndən sonra su xüsusi çökdürücü hovuzlarda çökdürülür. Dibdəki
köhnə lil atılır, təmiz su götürülür və burdaca yenidən istifadə etmək üçün aktiv lil
alınır. Aerotenkin aşağıdakı növləri məlumdur:
1.
ideal sıxışdırıb çıxarma aerotenkləri;
2.
tam dəyişmə aerotenkləri;
3.
aralıq tipli aerotenklər.
Sxem 1. Çirkab suların aerotenglə təmizlənməsi sxemi.
Ə
n çox istifadə olunan ideal sıxışdırıb çıxarma aerotenkləridir. Burada
proses qeyri-steril, mikroorqanizmlər arasında metabioz, simbioz əlaqələrin
yaranması kimi mürəkkəb şəraitdə gedir. Bu növ aerotenklərin işləmə xüsusiyyəti
ondan ibarətdir ki, təmizlənmə prosesinin əvvəlində substrat çoxluğu və oksigen
çatışmamazlığı, sonunda isə oksigen çoxluğu, substratın isə azlığı və ya yoxluğu
müşahidə edilir. Bu zaman mikroorqanizmlər tam inkişaf fazasını keçirib
biokütlənin miqdarını 2-5% artırırlar.
Tam dəyişmə aerotenklərində verilən çirkab suyu ani olaraq fəal lilin bütün
sahələrinə yayılır və bakteriyalar substratın maksimal mənimsənilməsini təmin
edən inkişaf fazasında saxlanılır.
Aralıq tipli aerotenklər birinci və ikinci tipli aerotenklərin birgə tətbiqinə
ə
saslanır. Bu aerotenklərdə proses çox intensiv olduğu üçün suyun tam
təmizlənməsi gedir.
Bioloji filtrlərlə təmizlənmə zamanı üzərində mikroorqanzimlər inkişaf edən
filtr materialları (iri dənəli hissəciklər) olan qurğulardan istifadə edilir. Çirkab suyu
filtrlərdən süzülüb keçərkən filtrdə olan mikroorqanizmlər suyu çirkləndirən
maddələri mənimsəyirlər. Bu üsuldan az həcmli çox çirklənmiş suları təmizləmək
üçün istifadə edilir.
Şə
kil 2. Biofiltrin sxematik quruluşu.
Çirkab suların təmizlənməsi üçün həm də aerob və anaerob gölməçələrdən
istifadə edilir. Aerob gölməçələr təbii və süni aerasiyalı olmaqla iki yerə bölünür.
Təbii aerasiyalı gölməçələrdə təmizlənmə çox zəif – 7 gündən 2 aya qədər davam
edir.
Süni aerasiyalı gölməçələr kiçik həcmli olub mexaniki və pnevmatik (hava
vurmaqla) üsulla qarışdırılır. Burada təmizlənmə prosesi 1-3 gün çəkir. Belə
gölməçələrdən adətən bioloji təmizlənməni keçən suyu tamamilə təmizləmək və
onun sanitar-gigiyenik göstəricilərini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilir.
Anaerob bioloji təmizlənmə prosesləri. Qatılaşmış
çirkab
sularını
təmizləmək üçün çox vaxt anaerob prosesdən istifadə edilir. Bunun üçün çirkab
suyunu Methanobacterium omelianskii, M. sohnegenti, Methanosarcina methanica
bakteriyaların təsiri ilə xüsusi qurğularda – metanotenklərdə qıcqırmaya uğradırlar.
Metanotenklər dərinliyi 3-5 m olan qapalı çənlərdir (Şəkil 3).
Şə
kil 3. Metanotengin sxematik quruluşu.
Bu çənlərdə qarışdırıcı, qızdırıcı və çökmüş məhsulları kənar edən qurğular
vardır. Qıcqırmanın ilk fazasında mürəkkəb üzvi birləşmələr oksidləşib üzvi
turşulara çevrilirlər ki, bu da mühit turşuluğunu pH=5-6 –ya salır. Metan
ə
mələgətirən bakteriyaların təsiri ilə alınmış turşular CH
4
və CO
2
-yə çevrilirlər. Bu
üsulla çirkab sudakı üzvi maddələrin 40%-i parçalanır.
Suyun azotlu birləşmələrindən təmizlənməsində anaerob denitrifikasiya
prosesindən (nitratlı birləşmələrin N2-yə çevrilməsi) istifadə edilir. Bu prosesdə
Pseudomonas, Bacillus, Micrococcus cinsli heterotrof bakteriyalardan istifadə
edilir. Proses zamanı karbon və enerji mənbəyi kimi spirtlər, şəkərlər və üzvi
turşulardan istifadə olunur. Hazırda bu məqsədlə praktikada ucuz metil spirti tətbiq
olunur və proses 2 mərhələdə kedir:
NO
3
+ 1/3CH
3
OH NO
2
+1/3CO
2
+ 2/3 H
2
O.
NO
2
+ 1/2 CH
3
OH 1/2 N
2
+1/2CO
2
+ 1/2 H
2
O+ OH
Bu prosesdə 1 mq nitrat azotunu ayırmaq üçün 1,9 mq metil spirti istifadə
edilir. Prosesin həlledici zəruri şərti mühitdə oksigenin olmamasıdır. Əks halda
metil spirti aerob oksidləşməyə məruz qalır və nitratın reduksiyası getmir.
Çirkab suların təmizlənməsində immobilizə olunmuş mikrob
hüceyrələri və fermentlərdən istifadə olunması.
Müəyyən
materiallar
üzərində bərkidilmiş mikrob hüceyrələrindən istifadə olunması çoxdan məlumdur.
Hələ 1832-ci ildə ağac qırıntıları üzərində hopdurulmuş Bacterium schutzenbachii,
B. aceti
bakteriyalarından sirkə alınmasında istifadə edilmişdir.
Çirkab sularının təmizlənməsi üçün fəal hüceyrələr poliakrilamid geli,
kollogen, sullüloza lifləri və s. adsorbentlərin səthinə hopdurulur və onlardan filtr
kimi istifadə olunur. Su belə filtrdən süzüləndə fiksə olunmuş mikrob hüceyrələri
tərəfindən tədricən təmizlənir. Bu məqsədlə təmiz fermentlərdən də geniş istifadə
edilir. Aktiv mikroorqanizmlərdən fenol və ya səthi-aktiv maddələri oksidləşdirən
fermentlər ayrılır, təmizlənir və həllolmayan adsorbentlərin üzərində bərkidilir. Su
bu adsorbentlərdən süzüldükdə təmizlənmə prosesi gedir.
Ukrayna alimi P. .Qvozdyak fermentlər və elecə də hüceyrələrin
immobilizasiyasının yeni üsulunu – elektrik sahəsində tutulmasını öyrənmişdir. O,
iki (“+” və “-” ) elektrodlu kameraya elektrik cərəyanı vermiş, mikrob hüceyrələri
və fermentlərin elektrodlara cəlb olunduğunu göstərmişdir. Bu ferment və
hüceyrələrin elektrik sahəsində tutulmaları ilə gedən immobilizasiyasıdır.
Kamerada elektrodlara yapışmış hüceyrə və fermentlər uzun müddət öz
fəallıqlarını saxlayırlar. Kameradan çirkab suyunu buraxdıqda fermentlər və ya
hüceyrələr üzvi maddələri oksidləşdirərək suyu təmizləyirlər.
Fermentlər və hüceyrələrin elektrik sahəsində tutulması üsulu ilə suyu
müxtəlif xəstəliktörədən bakteriyalardan da təmizləmək mümkündür. Bunun üçün
kameraya təmiz elektrodlar qoyub oradan suyu axıdırlar. Suda olan
mikroorqanizmlər elektrodlara cəzb olunub ondan ayrılırlar.
Sintetik və səthi aktiv maddələrin deqradasiyası.
Müasir
biosferdə
təbii üzvi maddələrlə yanaşı canlı varlıqlara yad olan müxtəlif maddələr də az
deyildir. Onlara ksenobiotiklər (“bioloji varlıqlara yad olan”) deyilir. Təbii üzvi
maddələr kimi ksenobiotiklər də mikrobioloji çevrilmələr hesabına qeyri-üzvi
maddələr əmələ gətirməklə minerallaşırlar.
Sintetik maddələr mikroorqanizmlərin təsirinə qarşı dayanıqlı və dayanıqsız
olmaqla iki yerə bölünürlər. Dayanıqlı, yəni bioloji çevrilməyə çox çətin məruz
qalan sintetik maddələr sırasında pestisidlər (DDT, heksaxloran, polixlorbifenol və
b.), sintetik polimerlər, səthi-aktiv maddələr, azotlu üzvi birləşmələr daxildir.
Ə
vvəllər bu birləşmələrin çoxu biolojiparçalanmayan hesab edilirdi. Lakin hazırda
bütün sintetik maddələrin mikroorqanizmlər vasitəsilə parçalanmasının
mümkünlüyü aşkar edilmişdir. Bu maddələrin parçalanmasında daha çox iştirak
edən mikroorqanizmlərə Pseudomonas, Mycobacterium, Achromobacter,
Flavobacterium, Aeromonas c
insli bakteriyalar arasında rast gəlinir.
Səthi-aktiv maddələr yuyucu maddələr və ya detergentlərin tərkibinə daxil
olan sintetik maddələrdir. Onların az miqdarı belə (0,2-0,4 mq/l) suya xoşagəlməz
dad və iy verir, su hövzələrində çoxlu köpük əmələ gətirməklə suda oksigen
rejimini pozur ki, bu da oradakı canlılara mənfi təsir göstərir.
Hazırda suyu səthi-aktiv maddələrdən təmizləmək üçün fəal lildən geniş
istifadə edilir. Bu maddələri Pseudomonas aeruginosa, Serratia marciscens, E.
coli, Aerobacter aerogenes və b.
təmiz mikrob kulturaları parçalayırlar.
Çətin parçalanan sintetik maddələrin əksəriyyəti aromatik həlqəli olub
periferik metabolizm yollarının müxtəlifliyinə görə bir-birindən seçilir. Aromatik
həlqənin parçalanmasından əmələgələn alifatik üzvi (sirkə, quzuqulağı, piroüzüm
və b.) turşular ümumi məlum yolla Krebs siklinə daxil olub mərkəzi metabolizmə
məruz qalırlar.
MÜHAZ RƏ 13. : “GENET K MÜHƏ ND SL K VƏ ONUN Ə SAS
5> Dostları ilə paylaş: |