Azяrbaycan республикасы тящсил назирлийи


Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili



Yüklə 1,65 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/9
tarix14.01.2017
ölçüsü1,65 Mb.
#5330
1   2   3   4   5   6   7   8   9

 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
63 
 
ЫЫ FЯSИL 
 
НЯБИ ХЯЗРИНИН ДИЛИНДЯ LEKSИK-SEMANTИK 
KATEQORИYALAR 
 
          Sиnonиmlяr 
 
 Azяrbaycan  яdяbи  dиlи  olduqca  rяngarяng,  gюzяl  bяdии 
иfadя цsuluna, zяngиn lцьяt tяrkиbиnя malиkdиr.  «Шцbhяsиz kи, 
dиlиn  leksиk  tяrkиbи  yalnыz  leksиk-semantиk  sюz  qruplarыnыn 
mяcmuyundan иbarяt olmayыb, hяr шeydяn яvvяl dиl sиstemиn-
dяkи  vahиdlяrиn  daxиlиndяkи  leksиk-semantиk  qruplaшmalarыn 
mцxtяlиflиyиndяn иbarяtdиr» [108, 194].  
 Dиlиmиzиn  яsas semantиk kateqorиyalarыndan olan sиno-
nиmlяr lцьяt tяrkиbиnиn mцhцm bиr hиssяsиnи tяшkиl edяrяk, dиlи-
mиzиn  юzяl  xцsusиyyяtlяrиnи  юzцndя  qoruyub  saxlayan  leksиk 
vahиdlяrdиr.  
 Sиnonиmlяr цчцn яsas xarakterиk xцsusиyyяt onlarыn bиr 
цmumи mяnanы иfadя etmяlяrиdиr. Lakиn bиr цmumи mяna иfa-
dя etsяlяr dя, mцяyyяn bиr sиnonиm cяrgяdяn иbarяt olan sюz-
lяr hяm иncя mяna bиldиrmяlяrи, hяm dя цslubи  cяhяtdяn bиr-
bиrиndяn fяrqlяnиrlяr. Чцnkи sиnonиmlяr иfadя etdиklяrи цmumи 
mяnalarыna gюrя bиr-bиrиnя nя qяdяr yaxыn olsalar da, polиse-
mantиk xarakter daшыyыr. «Hяr bиr sюzцn – sиnonиmиn юz ишlяn-
mя yerи, иfadя formasы vя tяsиr qцvvяsи vardыr. Яgяr bиr mцna-
sиbяtlя sиnonиmиn bиr formasыnы ишlяtmяk yaxшыdыrsa, dиgяr mц-
nasиbяtlя  onun  baшqa  formasыndan  иstиfadя  etmяk  mяslяhяt-
dиr. Bu da danышan vя yazanыn sюzdяn иstиfadя etmяk bacarы-
ьыndan asыlыdыr. Яgяr belя olmasa иdи, o zaman sиnonиm sюzlя-
rя  ehtиyac  qalmazdы,  dиl  onlardan  bиrиnи  saxlayar,  dиgяr  for-
malarыnы иsя arxaиklяшdиrяr vя belяlиklя dя, sиnonиmlиk aradan 
чыxardы.  Halbukи  sиnonиmlяr  dиlиmиzdя  чox  иnkишaf  etmишdиr» 
[81,167]. Bu fиkrи N. Xяzrи yaradыcыlыьыnda hяr hansы bиr sиno-
nиm cяrgяnи lиnqvиstиk tяhlиl etmяklя daha aydыn gюrя bиlяrиk. 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
64 
Mяsяlяn; Meшя pычыldayыr, bulaq danышыr? [123, 62] mиsrasыnda 
pычыldamaq, danышmaq sюzlяrи цmumи bиr anlayыш bиldиrиr. La-
kиn danышmaq sюzц hяr hansы bиr fиkrи normal шяkиldя demяyи 
bиldиrиrsя, pычыldamaq sюzц иsя bu mяfhumu bиr qяdяr kичиldя-
rяk  fиkrи  emosиonal-ekspressиv  mяnalarla  иfadя  edиr.  Gюrцn-
dцyц kиmи, sиnonиmlяr bиr-bиrиnи heч dя tam, dяqиqlиyи иlя яvяz 
edя  bиlmиr.  Яksиnя,  sиnonиm  cяrgяdя  ишlяnяn  hяr  bиr  sиnonиm 
sюzцn  юzцnцn  xцsusи  mяna  чalarы  vя  цslubи  mяqamыna  gюrя 
nиtqdя юzцnяmяxsus yerи vardыr. Hяr hansы bиr sиnonиm mяq-
sяdsиz olaraq dиgяr bиr sиnonиmиn yerиndя ишlяnmиr: «Sиnonиm-
lяrиn  zяngиnlиyи  dиlиn  zяngиnlиyиnиn  яsas  шяrtlяrиndяn  bиrиdиr. 
Чцnkи hяr bиr sиnonиm nиtqиn иfadяsиnя bu vя ya baшqa dяrяcя-
dя yenи mяna чalarlыьы gяtиrиr» [65, 117]. 
 Bяzяn sиnonиmlяrиn eynи mяnanы иfadя etmяsи gюstяrиlиr. 
Lakиn  belя  sюzlяrи  sиnonиm  yox,  dublet  adlandыrmaq  daha 
mяqbul  sayыlыr.  Dubletlяr  dиlи  ehtиyac  olmadan  sюzlяrиn  tяk-
rarlanmasы иlя aьыrlaшdыrыr vя иfadяnиn ишlяklиyиnи pozur. «Dub-
letlяr forma vя mяnшяyи mцxtяlиf olan sюzlяrdиr; onlar mяtnя 
gюrя  neytral  olur,  чцnkи  mяnaca  bиr-bиrиnиn  tam  eynи  olan 
sюzlяrdиr» [23,28]. Dubletlяr dиldяkи иfadяnиn sцrяklиlиyиnи lяn-
gиtsя dя, N. Xяzrи poezиyasыnda фикри гцввятляндирмяк мягся-
ди иля bunlardan усталыгла иstиfadя olunmuшdur: 
 
O, hяr kяsdяn gиzlяnиrdи, 
qяlbdя gцnahы, suчu [123, 92] 
Mяn kи, bиr dцnyalыq baharam, yazam [123, 171]. 
 
 Bu  nцmunяlяrdя  dubletlяr  fыkrи  qцvvяtlяndиrmяk  цчцn 
ишlяdиlmишdиr. Bununla yanaшы, eynи mяna иfadя edяn sюz dub-
letlяr dиlиn saflыьыnы, иfadяnиn sяlиslиyиnи pozduьu цчцn dиl belя 
gяlmя dubletlяrи юzцndя uzun mцddяt saxlamыr. Nяtиcяdя, bu 
sюzlяr arasыnda чox cцzи dя olsa, иncя mяna fяrqи яmяlя gяldиyи 
цчцn yenи sиnonиmlяrиn yaranma zяrurяtи meydana чыхыр. 
 Sиnonиmlяr  цчцn  яsas  sяcиyyяvи  xцsusиyyяtlяrdяn  bиrи 
dя onlarыn eynи fиkrи,mяfhumu rяngarяng цslubи boyalar vя 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
65 
чalarlarla иfadя etmяsиdиr. «A.И.Efиmov doьru olaraq yazыr 
kи, sиnonиmиk vasиtяlяr bяdии dиlи rяngarяng edиr, gюzяllяшdи-
rиr, onun иfadя цsulunu mцxtяlиflяшdиrиr,zяngиnlяшdиrиr» [66, 
119].  Mяhz  bu  xцsusиyyяt  sиnonиmlяrи  nиtqиn  mяzmununa 
vя ишlяnmя yerиnя gюrя ишlяtmяyя иmkan verиr. Ona gюrя dя 
sиnonиmlяr nиtq цчцn яn mяnalы,vacиb,ишlяk leksиk vahиdlяrdиr. 
 XЫX яsrиn gюrkяmlи rus dиlчиsи A.И.Davыdov sиnonиmlя-
rиn  rolundan  bяhs  edяrkяn  sиnonиmsиz  nиtqи  rяngsиz  шяkиlя 
bяnzяtmишdиr.  Hяr  hansы  bиr  sяnяtkarыn  dиlиndя  sиnonиmlяrиn 
azlыьы onun цslubunun kasыblыьы иlя иzah edиlиr. Чцnkи sиnonиm-
lяr tяkrarчыlыьa yol vermяmяk цчцn sяnяtkarыn яlиndя yeganя 
vasиtяdиr.  Eynи  zamanda  tяkrarчыlыqdan  qaчmaq  mяqsяdиlя 
ишlяdиlяn sиnonиmlяr яvяz etdиyи sюzцn яvяzlяyиcиsи olsa da, la-
kиn иncя mяnalarыna gюrя bиr-bиrиndяn fяrqlяnиrlяr. 
 Dиldя  olan  sиnonиm  cяrgяlяrиn  иnkишafы  daha  чox  bяdии 
яdяbиyyatda genишlяnиr, zяngиnlяшиr. Яsasяn dя, hяr bиr sяnяt-
karыn fяrdи цslubu иlя яlaqяdar poezиyada sиnonиmlяrиn яmяlя-
gяlmя yollarы vя sиnonиm sюzlяrиn sыrasы artыr. «Sиnonиm sюzlяrи 
tяyиn  edяrkяn  bunlardakы  яsas  vя  яlavя  mяnalar  cяrgяsиnи 
meydana чыxarmaq mцhцm mяsяlяdиr. Чцnkи sиnonиm cяrgяdя 
sюzlяr tamamиlя eynи mяnanы иfadя etmиr vя mяnada dяyишиklиk 
yaratmadan  bиr-bиrиnи  яvяz  edя  bиlmиr.  Sиnonиm  sюzlяr  kon-
tekstdя bиr-bиrи иlя яvяz edиldиkdя mцяyyяn dяrяcяdя иncя mя-
na dяyишиklиyи яmяlя gяlиr» [63, 5]. 
 «Mяcazlaшdыrma,чoxmяnalыlыq,sюz  yaradыcыlыьы,sabиt  sюz 
bиrlяшmяlяrи-frazeolojи иfadяlяr,sadя danышыq dиlи sюzlяrи,dиalekt 
sюzlяrи,arxaиk  sюzlяr  vя  s.  sиnonиm  cяrgяlяrиn  yaranmasы,  ge-
nишlяnmяsи  цчцn  иmkan  yaradыr.  Чцnkи  hяr  bиr  yazычы  dиldяkи 
mцtlяq sиnonиmlяrdяn иstиfadя etmяklя yanaшы, юzц dя yenи sи-
nonиm  sюzlяr-cяrgяlяr  yaradыr»  [66,119-120].  «Bяzяn  sюzlяrиn 
metaforиklяшmяsи vя obrazlы иfadя formasы sиnonиmlяrиn mцяy-
yяnlяшdиrиlmяsиndя чяtиnlиk tюrяtsя dя, eynи zamanda sиnonиm 
cяrgяlяrиn genишlяnmяsиnя иmkan yaradыr. Sиnonиm sюzlяrиn sи-
nonиmlиyи  baшlыca  olaraq  sюzlяrиn  semantиk  –  struktur  cяhяt-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
66 
dяn uyьun gяlmяsи иlя шяrtlяnиr» [90,88]. Demяlи, sиnonиm cяr-
gяlяrиn yaranma yollarы vя mяnbяlяrи mцxtяlиfdиr: 
1. Sиnonиmlяrиn zяngиnlяшmяsиndя яsas meyar kиmи polи-
semantиk sюzlяrи vя frazeologиzmlяrи qeyd etmяk olar.  Чцnkи 
sиnonиm  cяrgяlяr  polиsemantиka  sayяsиndя  artыr,  zяngиnlяшиr. 
Чoxmяnalы  sюzцn  hяqиqи  mяnasыndan  baшqa,  mяcazи  mяnasы 
da semantиkasыna gюrя bu vя ya dиgяr sиnonиmиk cяrgяyя daxиl 
olaraq,onun bяrabяrhцquqlu цzvц ola bиlиr.Mяsяlяn, kюmяk-
yardыm sиnonиm cяrgяsи arxa-dиrяk-qanad-иnam kиmи sюzlяrиn 
mяcazи mяnalarы hesabыna zяngиnlяшmяklя yanaшы, sиnonиm lя-
rиn obrazlыlыьы, иfadяlиlиyи dя artыr. Eynи zamanda bu mяcazlar 
юzlяrи  dя  bиr-bиrиndяn  юzцnяmяxsus  mяna  чalarlarы  vя  цslubи 
boyalarla fяrqlяnиrlяr.Belя kи,arxa-dиrяk obrazlы иfadяlяrиndяn 
fяrqlи  olaraq,qanad-иnam  sюzlяrи  daha  yцksяk  emosиonal-
ekspressиv mяnaya malиkdиr.Sиnonиm cяrgяnиn belя gюzяl mя-
na rяngarяnglиyи onun bяdии-цslubи яhяmиyyяtиnи daha da artы-
rыr.Bunu N.Xяzrи poezиyasыna mяxsus olan aшaьыdakы шeиr par-
чasыnda gюrmяk olar: 
 
O, mяnя qanaddыr, mяnя иnamdыr! [123, 197] 
Mяnиm чиnar boylu nяvяlяrиm, sиz, 
Mяnиm arxamsыnыz, dиrяyиmsиnиz [124, 67]. 
 
 Qeyd  edяk  kи,  nцmunяdя  gюstяrdиyиmиz  arxa-dиrяk-qa-
nad-иnam sюzlяrиnиn hяr bиrи sиnonиmиk cяrgяdяn ayrыlыqda sи-
nonиmlиk  xцsusиyyяtиnи  иtиrиr.  Чцnkи  bu  sюzlяr  yalnыz  mяcazи 
mяna kяsb etmяsи baxыmыndan konkret mяqamda kюmяk-yar-
dыm sиnonиmиk cяrgяsиnя daxиl ola bиlиr.Nomиnatиv mяnasыna 
gюrя bu sюzlяr sиnonиm deyиl. 
 Bяzяn чoxmяnalыlыq xцsusиyyяtи sюzя bиr neчя sиnonиmиk 
cяrgяdя ишtиrak etmяk иmkanы verиr.Mяsяlяn,иnam mяcazи mя-
nada arxa-dиrяk-qanad sюzlяrи иlя bиr sиnonиmиk cяrgяyя daxиl-
dиrsя, hяqиqи mяnada иnam-яmиn-arxayыn-etиbar-цmиd-etиqad-
иnanc-иnanыш kиmи sюzlяrlя sиnonиmиk cяrgя yaradыr. Elя buna 
gюrя  dя  hяr  bиr  sиnonиmиk  cяrgяdя  sиnonиmlяrи  ardыcыl  olaraq 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
67 
юz яtrafыnda bиrlяшdиrяn, cяrgяdяkи sюzlяrиn цmumи leksиk mя-
nasыnы  bиldиrяn  domиnant-aparыcы  sюz  olur.  Bu  sюz  цslubи  cя-
hяtdяn  neytral  vя  emosиonal-ekspressиv  mяnadan  azad  olur. 
Buna baxmayaraq, чox vaxt sиnonиmиk cяrgяdя domиnant sю-
zц  seчя  bиldиyиmиz  halda,  bяzяn  bu  sюzцn  seчиlmяsи  mцmkцn 
olmur. Mяsяlяn;          
 Sяnиn gюzяl-gюyчяk  
 Oьul, qыzыn var [124, 171]. 
  
 Yuxarыdakы  bяdии  parчada  verиlяn  qoшa  ишlяnmиш  gюzяl-
gюyчяk sиnonиmlяrиndяn hansы sюzцn domиnant olduьunu mц-
яyyяnlяшdиrmяk чяtиndиr. Чцnkи hяr иkи sюz sиnonиmиk cяrgяdя 
bяrabяrhцquqludur. 
 2. Sиnonиm cяrgяnи tяшkиl edяn dиl vahиdlяrиndяn bиrи dя 
frazeolojи bиrlяшmяlяrdиr. Dиldя frazeologиzmlяrdяn иbarяt xц-
susи  sиnonиm  cяrgяlяr  yoxdur.  Lakиn  buna  baxmayaraq,  hяr 
hansы bиr frazeologиzm mцяyyяn bиr sюzцn ekvиvalentи ola bи-
lиr. Bu zaman frazeologиzmlяr semantиkasыna gюrя sиnonиmиk 
cяrgяyя  daxиl  olub,  onun  bяrabяrhцquqlu  цzvц  olur.  «Sиno-
nиm  frazeolojи  vahиdlяr  mяnaca  yaxыn  vя  ya  bяrabяrhцquqlu 
olsa da, mяnanы adи sюzlяr kиmи neytral шяkиldя deyиl, emosиo-
nal boyalarla  иfadя edя bиldиyиndяn ишlяnmя daиrяsи vя цslubи 
rяng etиbarиlя fяrqlяnиr» [55,113]. Ona gюrя dя yazычыdan sиno-
nиm cяrgяyя daxиl olan frazeolojи иfadяlяrdяn daha mцnasиbи-
nи seчиb ишlяtmя ustalыьы tяlяb edиr: 
 
Gюzlяr kяdяrlиdиr, gюzlяr qapqara, 
Baxышlar sюz aчыr sиrlи mяnadan [124, 80]. 
 Dayandыm, ayaьыm qopmadы yerdяn,  
 Sankи dиlя gяlиb kиmsя danышdы [124, 193] 
 Susdu,nяfяsиnи 
 bиr anlыq dяrdи [124, 25].  
Aьzыna su alыb sяn nиyя susdun  
 Sяndяn ev dяrdиnя qalan olarmы? 
 Qыz yenя dиnmяdи, sakиtcя durdu, 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
68 
 Baxыrdы hяr юtяn nadan harыna [124, 132]. 
 Varam alnы aчыq, varam цzц aь [123, 104]  
 Vиcdan цfцqцmцz safdыr, tяmиzdиr [123, 101].  
 Mяn gedиrяm, qoшalaшыr kюlgяmиz 
 Gecя keчиr, yuxu qaчыr, yatmыram [123, 81]. 
  
Nцmunяlяrdяkи  danышmaq-sюylяmяk-dиnmяk  sиnonиmиk 
cяrgяsи sюz aчmaq-dиlя gяlmяk; susmaq-dиnmяmяk-sakиt dur-
maq  sиnonиm  cяrgяsи  nяfяsиnи  bиr  anlыq  dяrmяk-aьzыna  su  al-
maq;  tяmиz-saf-цlvи  sиnonиmиk  cяrgяsи  alnы  aчыq-цzц  aь  vя  s. 
kиmи frazeolojи bиrlяшmяlяr hesabыna zяngиnlяшmишdиr. 
 Frazeolojи  bиrlяшmяlяrя  xas  olan  fыkrиn  yыьcamlыьы,  ob-
razlыlыьы, иfadяlиlиyи, ekspressиvlиyи onlardan иstяr sadя danышыq 
dиlиndя, иstяrsя dя bяdии dиldя иstиfadя olunmasыna ehtиyac du-
yur. Bu cяhяtdяn fиkrиn daha tяsиrlи, emosиonal, qцvvяtlи иfadя 
olunmasы  цчцn  sиnonиm  cяrgяdя  domиnant  sюzц  чox  vaxt 
onun sиnonиmиk frazeolojи ekvиvalentи иlя яvяz edиrlяr. Mяsя-
lяn,aьlamaq sюzцnцn yerиnя bяdии яdяbиyyatda,яsasяn,frazeo-
lojи qarшыlыьы olan sиnonиmlяrиndяn иstиfadя olunur. Bunu Nяби 
Xяzrи yaradыcыlыьыndan gяtиrdиyиmиz nцmunяlяrdяn aydыn gюrя 
bиlяrиk: 
 Qяmlяndиm, sevиndиm, aьladыm, gцldцm 
 Sцzцldц gюz yaшыm yanaqlarыma [124, 193]. 
 Bиr цmman yaш tюkdц dostlar, qohumlar 
 Eynяkdяn, gцzgцdяn, pяncяrяlяrdяn [123, 166]. 
 Baxышыnda kяdяr, 
 Gюzlяrиndя nяm [124, 173] 
 Burda hяyat иlя, юlцm цzlяшиb 
 Axыb gюz yaшы tяk шeh kaиnatdan [123, 178]. 
 
 3.Sиnonиm cяrgяlяrи zяngиnlяшdиrяn mяnbяlяrdяn bиrи dя 
evfemиzmlяrdиr. «Evfemиzm» - pиs, xoшagяlmяz sюzlяrиn yaxшы, 
xoшagяlяn sюzlяrlя verиlmяsи demяkdиr. Kobud sюzlяr яvяzиnя 
yumшaq иfadяlяr ишlяtmяk evfemиzmиn яsas ruhunu tяшkиl edиr. 
Demяlи,sюz vasиtяsиlя edиlяn tяsиr, bu tяsиr nяtиcяsиndя yaranan 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
69 
reaksиya,hяyяcan daha qцvvяtlиdиr. Mяhz belя hallarda, hяyя-
canы, yaranan mяnfи reaksиyanы kяnar etmяk vя ya zяиflяtmяk 
цчцn evfemиzmlяrdяn иstиfadя olunur. Xoшagяlmяz mяzmunu 
yumшaq  шяkиldя  baшqasыna  чatdыrmaq  цчцn  evfemиzmlяr  яn 
yaxшы vasиtяdиr» [76,216-217]. Elя buna gюrя dя evfemиzmlяrя 
xas olan zяrиflиk,яn kobud иfadяnи yumшaltmaq,иnsanыn яhval-
ruhиyyяsиnя mяnfи tяsиr baьышlayan sюzlяrи daha mцnasиb tяrz-
dя deyиlmя xцsusиyyяtи onlarы sиnonиmиk cяrgяnиn иfadяlи vasи-
tяsиnя чevиrиr.  
Yaшlaшdыn, yenя dя sяn coшdun-daшdыn, 
Ahыllaшdыn, qяlbяn azca yaшlaшdыn,  
Qocaldm yer oldun, asиman oldun [124, 44]. 
O, bиr dя qalxmadы, яbяdи yatdы [124, 38].  
Mяnи kяndиmdяkи 
ata evиndяn, 
Юzцnцz aparыn axыr mяnzиlя [124, 115].  
Vay o gцndяn - юmrцn axыr anыnda, 
Gюzцnцzц qapayan da olmadы! [123, 76] 
Qara tellяrиnи 
Erkяn  hюrdцn [124, 174].  
 
 Bu  nцmunяlяrdяn  aydыn  gюrцrцk  kи,  qocalmaq-yaшlaш-
maq, ahыllaшmaq, tellяrиnи aь hюrmяk, юmrцn axыr anы; юlmяk-
яbяdи  yatmaq;  qяbиrиstan-axыr  mяnzиl  vя  s.  sиnonиm  cяrgяlяrи 
mяhz evfemиzmlяr hesabыna artmышdыr. 
 4.Sиnonиm cяrgяlяrиn zяngиnlяшmяsиndя canlı danышыq dи-
lи  sюzlяrиnиn  dя  rolu  vardыr.  Чцnkи  sиnonиm  cяrgяdя  ишlяnяn 
sюzlяrиn  hamыsы  dиldя  eynи  dяrяcяdя  ишlяnmя  иmkanыna  malиk 
deyиl. Belя kи, bu sиnonиm sюzlяrиn bяzиlяrи yalnыz яdяbи dиldя 
ишlяnsя dя, bяzиlяrи иsя hяm dя canlы danышыq dиlиndя ишlяnиr. Bц-
tцn bunlarы nяzяrя alыb deyя bиlяrиk kи, bиr чox sяnяtkarlar kи-
mи N.Xяzrи dя юz yaradыcыlыьыnda nя qяdяr bяdииlиyя,poetиklиyя 
цstцnlцk  versя  dя,bиr  o  qяdяr  dя  canlы,sadя  xalq  danышыq  dи-
lиnиn gюzяllиyиnи qoruyub saxlamышdыr. 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
70 
 Чюkdц qяlbя kяdяr, qяm, 
 Soyuq yellяr яsяndя [123, 210] 
 Kяdяrlи, qцssяlи bu sяhяr чaьы, 
 Yaxшы kи, qapыnы sяn aчdыn mяnиm! [124, 193] 
 Eшqиn gecяlяrи kяdяrlи, mяhzun [124, 53] 
 Yoxsullara dяrsя durar, 
 Zяngиnlяrlя bяhsя durar [124, 91]. 
 Чяmяnиn sonsuzu, gюyцn яngиnи, 
 Ona tяbияtdяn bиr яrmяьandыr [123, 153]. 
 Gedиn asta-asta
 dalьыn, pяrишan [124, 115]  
 Oldun mцsafиrи  
 sяn bиrcя anыn [124, 112] 
 
 Nцmunя  gяtиrdиyиmиz  mиsallardakы  sюzlяrиn  bиr  qиsmи 
yalnыz яdяbи dиldя, dиgяr bиr qиsmи иsя hяm яdяbи dиldя, hяm dя 
цmumxalq danышыq dиlиndя ишlяnиr. Belя kи, qяm, kяdяr, qцssя 
sюzlяrи hяm яdяbи dиl, hяm dя danышыq dиlиndя, lakиn bu sюzlя-
rиn qarшыlыьы olan mяhzun sюzц yalnыz яdяbи dиldя;elяcя dя zяn-
gиn, яngиn, dalьыn, mцsafиr sюzlяrи яsasяn яdяbи dиldя ишlяndиk-
lяrи halda, bu sюzlяrlя sиnonиm olan varlы, sonsuz, pяrишan, qo-
naq sюzlяrи hяm яdяbи dиldя, hяm dя цmumxalq danышыq dиlиn-
dя ишlяnиr.Danышыq dиlиndя ишlяnяn,etиk mяnalarы pozmayan be-
lя sюzlяrи иstяr яdяbи dиldя, иstяrsя dя bяdии dиldя ишlяtmяk heч 
dя pиs deyиl. Чцnkи яdяbи-bяdии dиl mяhz цmumxalq dиlи hesa-
bыna zяngиnlяшиr. 
 5.Dиldя sиnonиm cяrgяlяrиn genишlяnmяsиndя dиalekt sюz-
lяrиn dя яhяmиyyяtи vardыr. Dиalektиzmlяrиn sиnonиm cяrgяdя иш-
lяnmяsи  bяdии  цslubun  ehtиyacыndan  яmяlя  gяlиr.  Яsasяn,  nяsr 
яsяrlяrиndя hяr hansы bиr personajыn yaшadыьы yerи, onun hяyat 
tяrzиnи  daha  qabarыq  nяzяrя  чarpdыrmaq  цчцn  иstиfadя  olunan 
dиalektиzmlяrя, bяzяn poezиya dиlиndя dя rast gяlиnиr. Tяbии kи, 
bu  dиalektиzmlяrиn  mяnasы  baшa  dцшцlяn,  anlaшыlan  sюzlяrdиr. 
Чцnkи  dиalektиzmlяrя  mцracияt  edяn  hяr  bиr  sяnяtkar  ишlяtdиyи 
sюzцn  dar  чяrчиvяdя  olan  dиalektdя  deyиl,  mцяyyяn  qrup  dиa-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
71 
lektlяrdя ишlяnmяsиnи nяzяrdя tutur. Hяr bиr sяnяtkar kиmи, gюr-
kяmlи шaиrиmиz N. Xяzrи юz yaradыcыlыьыnda az da olsa, dиalektи-
zmlяrdяn иstиfadя etmишdиr. Mяsяlяn; 
 
 Bиr чaya dюndцm kи, sыsqa axыram [123, 46]. 
 Axdы gюzlяrиndяn yaш gиldиr - gиldиr, 
 Yuxudan oyandыm... yenя tяnha - tяk [123, 85] 
 Kюklяrdяn 
 bиr шиv ucaldы.  
 Шиvlяr kяsиlmяdи, 
 яllяr kяsиldи [123, 98]. 
 Tяrиf atы yeyиndиr, 
 qцrur atы ceydaraq,  
 Yaraшarmы qцruru 
 haqsыzlыqla haqlamaq [124, 21] 
 
 Bu  mиsallarda  sыsqa-dиldя  zяиf;  gиldиr-gиldиr-яdяbи  dиldя 
gиlя-gиlя;шиv-qanqal; yeyиn-tez, cяld, yaxшы; ceydaraq-asta, lяng 
mяnalarы vardыr. Mяlum olduьu kиmи, шaиr dиalektlяrя mяxsus 
olan bu sиnonиm dиalektиzmlяrи heч dя mяqsяdsиz ишlяtmяmиш-
dиr.  Poezиyanыn  цslubи  ehtиyacыndan  doьan  tяlяbи  юdяmяklя 
шeиrя yenи kolorиt gяtиrmишdиr. 
 6. Sиnonиm cяrgяlяrиn genишlяnиb zяngиnlяшmяsиndя alыn-
ma sюzlяrиn dя mцяyyяn qяdяr rolu vardыr. Alыnma sюzlяr he-
sabыna artan sиnonиm cяrgяlяrdя bu sюzlяrиn юz dиlиmиzdя ekvи-
valentи olur. Mяsяlяn; 
 
Oldun mцsafиrи -  
Sяn bиrcя anыn [124, 112] 
Nuranи qonaьыm 
Xяyala dюndц [124, 84] 
Ey Иnsan! 
Dцnyaya 
yaxшы mehman ol! [124, 61] 
 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
72 
 Bu  nцmunяlяrdяkи  qonaq-mцsafиr-mehman  sюzlяrи  sи-
nonиm  cяrgя  tяшkиl  edиr.  Bu  cяrgяdя  qonaq  sюzц  юz  doьma 
Azяrbaycan dиlиmиzя, mцsafиr-яrяb, mehman-fars dиlиnя mяx-
susdur. Bu sюzlяrиn hяr цчц цmumи bиr mяnanы bиldиrsя dя, la-
kиn qonaq sюzц hяm яdяbи dиldя, hяm dя sadя danышыq dиlиndя 
daha  ишlяkdиr,  dиgяr  иkи  alыnma  sюz-mцsafиr,  mehman  sюzlяrи 
daha чox яdяbи-bяdии dиldя иstиfadя olunur.Buna baxmayaraq, 
bu sюzlяr dиlиmиzя baшqa dиllяrdяn keчsяlяr dя, sиnonиm cяrgя-
dя  olan  sюzlяrlя  sиnonиmиk  яlaqяyя  gиrяrяk  onun  bяrabяrhц-
quqlu цzvц ola bиlиr. 
 7.Sиnonиm  cяrgяdяkи  sиnonиmlяrиn  artmasыnda  kюhnяl-
mиш vя arxaиk sюzlяr az da olsa ишtиrak edиr. Belя sюzlяrиn чoxu 
dиlиmиzя  baшqa  dиllяrdяn  keчяn  leksиk  vahиdlяrdиr.  Bu  sюzlяr 
vaxtиlя  dиlиmиzdя  fяal  olsalar  da,  иndи  иsя  lцьяt  tяrkиbиmиzиn 
passиv fonduna keчяrяk kюhnяlmишlяr.Mцasиr Azяrbaycan dи-
lиndя, яsasяn, цslubun tяlяbи иlя poetиkada ahяngdarlыьы artыr-
maq,ekspressиyanы daha da gцclяndиrmяk цчцn belя arxaиk sи-
nonиmlяrdяn иstиfadя edиlиr. Mяsяlяn; 
 
Nяsиmи yanaшыr...o,mцdrиk, nяdиm! [123, 29]  
O, hяr kяsdяn gиzlяnиrdи, 
qяlbdя gцnahы, suчu [123, 92].  
Nagah qara gяlяn dцyцn dя gюrdцn! [123, 104] 
 Sankи avиzяlяr sяpdиkcя zиya  
Zяncиr чичяyиnиn salxыmlarыdыr [123, 115]. 
 
 Nцmunя gяtиrdиyиmиz bu bяdии parчalardakы nяdиm, suч, 
nagah, avиzя sюzlяrи arxaиzmlяrdиr. Чцnkи bu sюzlяrиn hяr bиrи-
nиn mцasиr dиlиmиzdя ekvиvalentlяrи vardыr. Belя kи, mцasиr dиlи-
mиzdя nяdиm sюzцnц hяmsюhbяt; suч sюzцnц gцnah; nagah sю-
zцnц  qяflяtяn,  bиrdяn,  vaxtsыz;  avиzя  sюzцnц  иsя  чиlчыraq,  lцstr 
sюzlяrи яvяz edиr. 
 8.Bяdии dиldя sиnonиm cяrgяlяr poetиk sиnonиmlяr vasиtя-
sиlя dя zяngиnlяшиr. «Mяlum olduьu цzrя, bяdии цslubun poezи-
ya vя nяsr kиmи bюyцk qollarыnыn hяr bиrи иnkишaf etdиkcя mц-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
73 
яyyяn sюzlяr mяhdud bиr daиrяdя ишlяnmяyя baшlayыr. Belя kи, 
bиr qrup sюzlяr klassиk шeиr dиlиndя olduьu kиmи mцasиr poetиk 
яsяrlяrdя dя иstиfadя edиlиr. Bu da tяbииdиr» [26,39]. Hяr bиr sя-
nяtkar,шaиr чalышыr kи, mцmkцn qяdяr юz yaradcыlыьыnda elя sюz 
vя иfadяlяrdяn иstиfadя etsиn kи, burada poetиk obrazlыlыq, иfa-
dяlиlиk, emosиonallыq vя ekspressиya gцclц olsun. Bu da bяdии 
dиlиn, цslubun daxиlи tяlяbиndяn meydana gяlиr kи, sяnяtkar bu 
иmkandan иstиfadя edиr. Чцnkи яgяr sяnяtkar gцndяlиk danышыq 
dиlиndяkи sюzlяrdяn чox иstиfadя etsя, daxиlяn keчиrdиyи hиsslяrи, 
иstяk vя arzularыnы oxucuya чatdыra bиlmяz. Mяhz buna gюrя 
dя  bяdии  dиldя  poetиk  sиnonиmlяr  meydana  gяlиr  vя  bиr  daha 
шeиr dиlиnиn tяsиr gцcцnц, bяdии gюzяllиyиnи artыrыr. N.Xяzrи ya-
radcыlыьыndan gяtиrdиyиmиz nцmunяlяrdяn bunu aydыn gюrя bи-
lяrиk: 
Dяyяndя gюzцmя o qыz, o afяt, 
Qяlbиmи dиndиrяn lal baxышыdыr. 
Eшqиmиn sultanы - o gюzяl qыzы 
Hяm gюrmяk иstяrяm, hяm dя gюrmяmяk [123, 13]. 
Durna qatarыdыr - o zяrиf qaшlar 
Payыzda gedяrkяn mяnи dя apar [123, 224]. 
Sяma yerdяn kцsdц, 
Yer gюydяn kцsdц [124, 34]. 
Endи yerя Gцnяш - gюylяrиn tacы [123, 98] 
Sevgи vadиlяrиndя 
Hяqиqяtlя yanaшы sяslяnиr aь yalan da [123, 145] 
Ehmalca tellяrи oxшadыm kи, mяn 
Pяrишan sюyцdlяr saчыydы, sankи [124, 19] 
 
 Nцmunяlяrdяki  sиnonиmиk  cяrgяlяr  belяdиr:  qыz-afяt/eш-
qиn sultanы; zяrиf qaш-durna qatarы; gюy-sяma; gцnяш-gюylяrиn 
tacы; bюhtan-aь yalan; saч-tel vя s.Bu cяrgяlяrdяkи bиrиncи sюz-
lяr  яdяbи  dиlя,  dиgяrlяrи  иsя  obrazlы,  poetиk  dиlя  mяxsus  olan 
sюz vя иfadяlяrdиr. 
 Mяlumdur kи, sиnonиmlяr bяdии dиldя daha genиш mяna-
ya malиkdиr. Чцnkи bяdии dиldя цslubun tяlяbи иlя sиnonиm cяr-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
74 
gяlяr яdяbи dиl vя funksиonal цslubи mяnbяlяrdяn qaynaqlana-
raq genишlяnиr, zяngиnlяшиr.Sиnonиm cяrgяnиn ишlяnmя mяqamы-
nы A.V.Kalиnиn иzah edяrkяn yazыr: «Sиnonиmlяrиn bиr tиpи dя 
mцxtяlиf цslublu sиnonиmlяrdиr. Eynи bиr яшyanы, hяrяkяtи, яla-
mяtи  иfadя  edяn  sюzlяrиn  mцxtяlиf  цslubи  rяnglяrи  olur»  [104, 
79]. Mяhz buna gюrя dя dиlчиlиkdя sиnonиmlяrи, яsasяn, 2 cяhя-
tя gюrя fяrqlяndиrиrlяr: 
 1) иdeoqrafиk vя ya semantиk sиnonиmlяr 
 2) цslubи vя ya emosиonal-ekspressиv sиnonиmlяr 
 Semantиkasыna  gюrя  fяrqlяnяn  sиnonиmlяrя  иdeoqrafыk 
sиnonиmlяr dя deyиlиr. 
 
Qяlbdя yuva salmыш dяrd kи,яlяm kи... [124, l32] 
 Nяdиr yaxыn eldя,uzaq dиyarda [124, 134]  
 Яzиzdиr юz yurdum, 
 torpaьыm mяnиm, 
 Mяn kи vяtяn deyяn tяrиqяtdяyяm [124, l99]. 
 
 Bu  sиnonиm  cяrgяdяkи  vяtяn-yurd-yuva-torpaq-el-dи-
yar sиnonиm sюzlяrи mцxtяlиf mяna чalarlarы иfadя etsяlяr dя, 
lakиn цmumи bиr mяnanы, fиkrи bиldиrиrlяr. 
 Semantиk vя emosиonal-ekspressиv sиnonиmlяrdяn иbarяt 
olan sиnonиmиk cяrgяlяr bяdии иfadя vasиtяsи kиmи, яsasяn, bяdии 
yaradыcыlыqda иstиfadя olunur. Bu cцr sиnonиmиk cяrgяlяrи hяr 
bиr yazычы,шaиr юz yaradыcыlыьыnda цslubи zяrurяtlя яlaqяdar se-
чиb ишlяdиr. Чцnkи mяcazlar, frazeolojи bиrlяшmяlяr, evfemиzm-
lяr,цmumxalq danышыq dиlи sюzlяrи,alыnma sюzlяr,dиalektиzmlяr, 
poetиk sюz vя иfadяlяr, arxaиzm vя kюhnяlmиш sюzlяrdяn яmяlя 
gяlяn sиnonиmиk cяrgяlяr bяdии-цslubи mяqsяdlя lazыm olan sю-
zцn seчиlиb иstиfadя edиlmяsи цчцn bюyцk яhяmиyyяt kяsb edиr. 
 Bяdии яsяrlяrиn dиlиndя mюvzu, mяqsяd vя цslubla baьlы 
olaraq kontekstdaxиlи sиnonиmlяr dя яmяlя gяlиr. Bu cцr sиno-
nиmlяrиn  яmяlя  gяlmяsи  bяdии  dиldя  ona  gюrя  mцmkцndцr  kи, 
«sиnonиmиk mцnasиbяtlяrиn vя яlaqяlяrиn mяna sяrhяdlяrи bu-
rada цmumи dиlя mяxsus semantиkasыndan fяrqlи olaraq qat - 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
75 
qat genишlяnиr» [26,46]. Bu hal o zaman meydana чыxыr kи, яш-
ya  vя  hadиsяlяrи  adlandыran  hяr  hansы  bиr  sюz  dиgяr  bиr  sюzlя 
юzцnцn leksиk mяnasыna daxиl olmayan иkиncи dяrяcяlи яlamя-
tиnя gюrя yaxыnlaшыr vя mиsrada sиnonиmlиk tяшkиl edиr. Lakиn 
qeyd edяk kи, bu sюzlяr kontekstdяn ayrыlыqda sиnonиmlиkdяn 
чыxыr. Mяsяlяn; 
 
Sяn kиmиn arzusu, mяhяbbяtиsяn? [123, 128] 
Doludur yer цzц qяmlя, tяlaшla,  
Hяlя deyиlmяmиш sюzцm, ahыm var [123, 166]. 
Sюz kи, nя boyadыr, 
nя dя kи, rиya [124, 7].  
Dedиlяr kи,yerи иstи,rahяtdиr [124, 53]. 
Sankи kяpяnяkdиn parladыn, uчdun  
Budaq шaxяlяndи,yaшatdы sяnи [124, 80] 
Yansыn qяlbdя ulduz - чыraq [124, 153] 
Bиzи чulьamышdы  
Kasыblыq, azar [124, 156] 
Чaьladы kюnlцmцn eшqи, hяvяsи [124, 193] 
 
 Gюrkяmlи  шaиrиmиz  N.Xяzrи  poezиyasыndan  gяtиrdиyиmиz 
bu nцmunяlяrdя arzu-mяhяbbяt;qяm-tяlaш;sюz-ah;boya- rиya; 
иstи-rahяt; parlamaq-uчmaq; шaxяlяnmяk-yaшatmaq; ulduz-чы-
raq; kasыblыq-azar; eшq-hяvяs sюzlяrи kontekstdяn kяnarda sи-
nonиm  deyil.  Lakиn  шaиr  mиsra  daxиlиndя  hяr  hansы  bиr  fиkrи, 
vяzиyyяtи daha dяrиn, иnandыrыcы, hяrtяrяflи, иfadяlи шяkиldя tяs-
vиr  etmяk  цчцn  bu  sюzlяrи  sиnonиmlяшdиrmишdиr.  Bu  da  bяdии 
dиldя sиnonиmlяrиn sиtuatиv sиnonиmlяr sayяsиndя artmasыnы bиr 
daha sцbut edиr. 
 Bяdии dиldя sиnonиmиk cяrgяdяn bиr neчя sиnonиm sюzцn 
seчиlиb ишlяnmяsиnя dя tяsadцf edиlиr. Bu zaman шeиrdя иfadяlи-
lиk vя obrazlыlыq yaratmaq funksиyasы seчиlяn tяk sиnonиm sю-
zцn цzяrиnя dцшцr, lakиn qoшa ишlяndиkdя иsя bu funksиyanы ye-
rиnя  yetиrmяk  bиr  neчя  sиnonиm  arasыnda  bюlцnцr.  Elя  buna 
gюrя dя sиnonиmиk cяrgяdяn konkret шяraиt цчцn bиr sиnonиmиn 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
76 
seчиlmяsи чяtиnlиk yaradыr. Lakиn sиnonиmиk cяrgяdяn иkи - цч 
sиnonиmи seчиb ишlяtmяyи dя hяr sяnяtkar bacarmыr. Чцnkи шaиr 
elя sюzlяrи seчmяlиdиr kи,bunlar hяm semantиk, hяm dя цslubи 
cяhяtdяn fяrqlяnяn sиnonиmlяr olmaqla yanaшы, eynи zamanda 
poezиyada  bиrlяшяrяk  fиkrи  qцvvяtlи  ekspressиya  иlя  иfadя 
etsиnlяr. 
 Qeyd edяk kи, sиnonиmlяrиn qoшa ишlяnmяsи юzцnц mцx-
tяlиf formalarda gюstяrиr: 1) sиnonиmlяr qoшa ишlяnяrяk bиr sюz 
yaradыr; 2) sиnonиmlяr yanaшы ишlяnиr. 
 1.Mяlum olduьu kиmи, цmumxalq dиlиndя bиr sыra mяf-
humlar sюzlяrиn qoшa шяkиldя ишlяnmяsи иlя иfadя olunur. Bun-
larыn bиr hиssяsи sиnonиm sюzlяrиn bиrlяшmяsи nяtиcяsиndя яmяlя 
gяlиr. Belя kи, иkи yaxыn mяnalы sюz bиrlяшиb яvvяlkи mяnalarыn-
dan mцяyyяn qяdяr fяrqlяnяn yenи sюzlяr yaradыr:  
 
Get el keшиyиndя dur ayыq - sayыq [123, 90] 
Nя sюzlц - sюhbяtlи 
Tamada vardы [124, 235]. 
Sяn elя tanышdыn 
Dяrd - sяrиmlя [124, 30] 
Sonra da яl tutub dиnmяz - sюylяmяz, 
Onlarы evlяrя aparan sяnsяn [124, 107] 
Zamanыn al - яlvan чяmяnlяrиndя 
Gяlиrsяn yuxuma boylu - buxunlu [124, 80] 
Mяn ehtиyac ичиndяykяn 
Var - dюvlяtя bиganяyяm 
Mяn ad - sana yetишsяm dя 
Шan - шюhrяtя bиganяyяm [124, 46]. 
Elя kи, dost - tanыш geyиndи qara, 
Sыndы шeиrиmиzиn qolu - qanadы [124, 85]. 
 
 Nцmunяlяrdяn bиr daha aydыn olur kи, «иkи yaxыn mяna-
lы sюzцn – sиnonиmlяrиn qoшa ишlяnmяsи nяtиcяsиndя bu bиrlяшяn 
sюzlяrиn  hяr  bиrиndяn  mцяyyяn  qяdяr  fяrqlяnяn  yenи  sюz  ya-
ranmыш olur. Bu yenи sюz яvvяlkи sюzlяrиn tяklиkdя hяr bиrиnя 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
77 
nиsbяtяn daha genиш anlayыш bиldиrиr. Demяlи, sиnonиmlяrиn bиr-
lяшmяsи  цmumxalq  dиlиnиn  vя  ayrыca  bиr  яsяrdя  yazычы  dиlиnиn 
lцьяtиnиn zяngиnlяшmяsиnя gяtиrиb чыxarыr» [3, 121]. 
 2.Sиnonиmlяr yanaшы ишlяndиkdя qцvvяtlи bяdии иfadя vasи-
tяsи  yaratmaqla  sяnяtkara  rяngarяng  цslubи  mяqsяdlяrя  naиl 
olmaqda kюmяk edиr. 
 1)Sиnonиmlяr poezиyada yanaшы ишlяnmяklя mяnanы qцv-
vяtlяndиrmяyя xиdmяt edиr. 
 
Budaq шaxяlяndи, yaшatdы sяnи [124, 80]. 
 Ey varlыьыm, ey hяyatыm, 
 Sahиldя dalьalar 
 coшdu, чaьladы 
 Al qandan torpaq da 
 od tutdu, yandы [124, 107]. 
 
Gюrцndцyц  kиmи,  sиnonиmlяrиn  yanaшы  ишlяnmяsи  fыkrиn 
иfadяlиlиyиnи artыrmaqla yanaшы,hяr иkи sиnonиm sюzdя olan иncя 
mяna чalarlarы bиrlяшяrяk цmumи anlayышы yцksяk ekspressиya 
иlя  иfadя  edиr.  Onu  da  qeyd  edяk  kи,  burada  mяntиqи  vurьu 
иkиncи sиnonиm sюzцn цzяrиnя dцшdцyц цчцn bu sюz semantиka-
sыna gюrя daha mяnalы vя иfadяlи olur. 
2) Sиnonиmlяr poezиyada yanaшы ишlяnmяklя eynи zaman-
da иfadяnиn dяqиqlяшdиrиlmяsиnя kюmяk edиr. Mяsяlяn; 
 
O, bиr dя qalxmadы, яbяdи yatdы [124, 38]. 
Tиtrяtmя, qыzdыrma qucaqlaшaraq 
Чяkиb aparыrdы qыzы harasa 
Axшam qayыtdыlar pяrишan, yorьun, 
Onlarda dиlяnчи xиslяtи varmы? [124, 132] 
Balыqlar oynaшыr 
Rяngbяrяng, xallы... [124, 166] 
Dayandыm, ayaьыm qopmadы yerdяn, 
Sankи dиlя gяlиb kиmsя danышdы [124, 193]. 
 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
78 
 Bu  nцmunяlяrdя  иsя  sиnonиmlяr  yanaшы,  ardыcыl  gяlяrяk 
fиkrи daha dяqиq vя aydыn шяkиldя иfadя etmишdиr. Burada dя-
qиqlяшdиrиcи funksиyanы yerиnя yetиrяn иkиncи sиnonиm sюz bиrиn-
cиnиn mяnasыnы aydыnlaшdыrmaqla yanaшы, eynи zamanda kon-
kretlяшdиrmишdиr. 
 3) Bяdии dиldя sяmяrяlи цslubи vasиtяlяrdяn bиrи dя poezи-
yada sиnonиmlяrиn ardыcыl, sadalama yolu иlя hяmcinslяшmяsи-
dиr.  Bu  halda  sяnяtkar  bюyцk  obrazlыlыq  vя  иfadяlиlиyя  naиl 
olur. Mяsяlяn; 
 
Dяrdя, яzablara, haqsыzlыqlara 
Nя qяmlи baxыrsan  
sяn haqq dцnyadan [124, 80] 
Elя bиl яsrlяr dиndи, danышdы 
Mцqяddяs mяqbяrя юnцndя yenя, 
Цrяklяr saflaшыr, tяmиzlяnиrdи [124, 103]. 
Cиbи boш, rцtbяsиz, 
Цst-baшы cыndыр [124, 144] 
Sюzlяr bцllur kиmи, 
sюzlяr tяrtяmиz [124, 208]. 
 
 4) Bяzяn sяnяtkar sиnonиmlяrи yanaшы ишlяdяrяk иfadяnиn 
emosиonal  qцvvяsиnи  artыrmaqla  bяrabяr  шeиrdя  fиkrи  yцksяk 
hиss-hяyяcanla иfadя edиr: 
 
Kяsиn, yыьышdыrыn, qurtarыn, bяsdиr, 
Bu dиl rцшvяtиnи, sюz rцшvяtиnи [124, 120]. 
 
 Bu nцmunяdя kяsиn,yыьышdыrыn, qurtarыn, bяsdиr sиnonиm 
sюzlяrи  иlя  шaиr  yaltaqlыьa,  иkицzlцlцyя,  boш-boшuna  yalan  sюz 
vяd  etmяyя  юzцnцn  mяnfи  mцnasиbяtиnи,  kяskиn  etиrazыnы  bиl-
dиrmяklя, bиr daha fиkrиn ekspressиyasыnы qцvvяtlяndиrmишdиr. 
 5) Poezиyada sиnonиmlяrиn yanaшы ишlяnmяsи ahяngdarlы-
ьы artыrыr,шeиrя musиqиlиk vя axыcыlыq gяtиrиr. Bunu ayrы-ayrы sюz-
lяrdяki sяs uyuшmasы-alliterasiya hadisяsi qцvvяtlяndirir. 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
79 
Rяhbяrlяr adыyla 
Чaьladыq, coшduq [123, 229]. 
Bu toyda, dцyцndя 
 sяnsиz deyиldиk [124, 112]. 
 Dюvrяmи almышdы 
 gцllяr, чичяklяr [124, 77] 
Baьdad цfцqlяrи чяnlи, dumanlы, 
 Цrяklяr, dиlяklяr ahlы, amanlы, 
 Gedиrяm sehиrlи, sиrlи alяmdя [124, 189] 
 
 Belяlиklя, mцшahиdяlяr gюstяrиr kи, dиlиn mцxtяlиf mяnbя-
lяrи – polиsemиya,frazeolojи bиrlяшmяlяr, evfemиzmlяr, dиalektи-
zmlяr, kюhnяlmиш sюzlяr vя arxaиzmlяr, alыnma sюzlяr vя poe-
tиzmlяr hesabыna artan sиnonиmиk cяrgяlяr,eynи zamanda цslu-
bи, sиtuatиv vя fяrdи sиnonиmlяr sayяsиndя dя artaraq zяngиnlяшиr.  
Yüklə 1,65 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin