Azяrbaycan республикасы тящсил назирлийи



Yüklə 1,65 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/9
tarix14.01.2017
ölçüsü1,65 Mb.
#5330
1   2   3   4   5   6   7   8   9

 
Мцбалиья вя литота.  Frazeolojи  vahиdlяrиn  mяzmununda 
mцbalиья xцsusи yer tutur. Mцbalиья bu vя ya dиgяr predme-
tиn, hadиsяnиn яlamяtlяrиnи olduьundan mцqayиsяyя gяlmяyя-
cяk dяrяcяdя artыq gюstяrиr.Dиlчиlиkdя buna hиperbola da deyи-
lиr. Dиlиmиzя baшqa dиllяrdяn keчяn mцbalиья vя hиperbola ter-
minlяrиndяn  mцbalиья  daha  genиш  yayыldыьыndan  шишиrtmя,  цs-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
109 
tцnlцk vermяk anlayышыnы Azяrbaycan dиlиndя mцbalиья termи-
nи иlя иfadя etmяk daha mцnasиbdиr. 
Mцbalиья nяzяrdя tutulan fиkrиn,иdeyanыn oxucuya, dиn-
lяyиcиyя daha qabarыq чatdыrыlmasыna xиdmяt edиr. Nяbи Xяzrи 
poezиyasыnda  mцbalиьяlи  frazeolojи  vahиdlяrи  semantиkasыna 
gюrя иkи yerя ayыrmaq olar: 
1. Komponentlяrиn yaratdыьы mяzmunda fиkиr шишиrdиlиr: 
 
Gюydяn dяrиn olar yerlяrиn dяrdи 
Nяbиnи ah boьar, aman aьladar [123, 23] 
Qalыn buludlardan  
 чыxdы daь, qaya [123, 27] 
Kцkrяyиb qяzяbdяn od tюkяr qышыm [123, 89] 
Bяlkя sevgи юzц bиr kaиnatdыr 
Tropиk иstи dя yandыrmaz mяnи 
Sяnиn 
Soyuqluьun 
Mяnи yandыrыr [123, 150]. 
Dюndц цrяyиmиz sevиncdяn daьa [123, 16] 
Ahыmdan asиman qoy parчalansыn! 
 
Fиkиr asыr mяnи dardan [123, 101] 
 
Nцmunяlяrdя verilmiш «yerin dяrdinin gюydяn dяrin ol-
masы», «daьыn,qayanыn qalыn buludlardan чыxmasы»,«qышыn qя-
zяbdяn  kцkrяyib  od  tюkmяsi»,  «sяnin  soyuqluьunun  mяni 
yandыrmasы»,  «sevincdяn  цrяyin  daьa  dюnmяsi»,  «sevincdяn 
asimanыn parчalanmasы», «fikrin mяni dardan asmasы» ifadя-
lяri nя qяdяr poetik olsa da,bunlarыn hяr birindя mцbaliья nя-
zяrя чarpыr. 
2. Mяzmun kичиldиlmиш, яhяmиyyяtsиzlяшdиrиlmишdиr.Buna 
lиtota da deyиlиr.Шaиr mцяyyяn hadиsяnи,яшyanы шeиrиn иdeyasыna 
uyьun,яslиndя  olduьundan  zяиf,kичиk  шяkиldя  nяzяrя  чatdыr-
maqla lиtota yaradыr: 
 
Sankи gюz yaшыdыr axan ulduzlar [123, 11] 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
110 
Dostlar bиzя 
Qыlыnc чяksя 
lal sцkutuyla [123, 149] 
Sevgи bиr kичиcиk 
Qяlbя sыьsa da [123, 150] 
Bяlkя dя saralmыш, solmuш bиr daьam [123, 125] 
Sыzdы цrяyиmdяn sюz damla-damla 
Bиr ovuc gюrцnцr baьlar uzaqdan 
Daь boyda palыdlar qara xal olur   [123, 122]. 
Bиr чaya dюndцm kи, sыsqa axыram  [123, 44]. 
Kobud bиr ovuca sыxышan яllяr [123, 42] 
Enиr ayaьыna parlaq ulduzlar [123, 38]. 
 
Nцmunяlяrdя  verilmiш  planetlяrdяn  юzцnцn  bюyцklцyц 
ilя seчilяn ulduz «sanki gюz yaшыdыr axan ulduzlar» ifadяsindя 
юzцndяn qat-qat kiчildilmiшdir. Daь, adяtяn, ucalыq, яzяmilik, 
яlчatmazlыq  simvoludur.  «Bяlkя  dя  saralmыш,  solmuш  bir  da-
ьam»  ifadяsindя  isя  lirik  qяhrяmanыn  юzцnцn  sanki  tяbiяtin 
ona  gюstяrdiyi  tяsirdяn  zяiflяmiш,  saralыb-solmuш  bir  daьla 
mцqayisяsi,  digяr  misralarda  ucsuz-bucaqsыz  baьlarыn  bir 
ovuc  bюyцklцyцndя  gюrцnmяsi,  kцkrяyib-чaьlayan  bir  чayыn 
sыsqa axmasы, bir ovuca sыьmayan яllяrin sыьышdыrыlmasы,hяmiшя 
яnginliklяrdя  olan  ulduzlarыn  kiчildilib  bir  ayaьыn  altыna  en-
dirilmяsi kimi ifadяlяr litotanыn parlaq nцmunяlяrindяndir. 
Кинайя. Hяr hansы bиr frazeolojи vahиdи bяdии яdяbиyyat-
da hяm яsl mяnasыnda,hяm dя kиnayяlи шяkиldя ишlяtmяk mцm-
kцndцr.  «Kиnayя  иncя,  gиzlи  gцlцш  demяkdиr.  Kиnayя  mяntиqи 
zиddиyyяtlяrdяn, konstrastlardan иstиfadяdя yaranыr. Hяr han-
sы bиr mяnfи hadиsяyя, yaxud tиpя ona yaraшmayan, zиdd olan 
keyfиyyяtlяrи vermяk kиnayя doьurur. Kиnayя иlk baxышda nя-
zяrя чarpmayan, lakиn яn kяskиn, юldцrцcц, иfшaedиcи bиr sиlah-
dыr»  [64,83].  «Kиnayя  цчцn  xarakterиk  cяhяt  ondan  иbarяtdиr 
kи, fиkrиn иfadя tяrzи onun mяzmununa, daxиlи mяnasыna qarшы 
qoyulur.  Иfadяyя,  danышыьa  emosиonal  tяsиr  gюstяrиr.  Bu  tяsиr 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
111 
gцcц nяtиcяsиndя kиnayя olunan mяnfи tиp demяk olar kи, sar-
sыlыr» [6,156]. 
Kиnayя  xarakterи  daшыyan  иfadя  цчцn  hяyяcan,  yцksяk 
ton, hиddяt deyиl, sakиtlиk яsas шяrtdиr. Sakиt, adи шяkиldя deyиl-
mиш sюzlяr daha dяrиn vя cиddи mяna kяsb edиr. 
Qeyd edяk kи, иfadяyя kиnayя чalarы verяn hяm dя иnto-
nasиyadыr. Lakиn kиnayя чalarы иlя bиrlиkdя sabиtlяшяn–mяzmu-
nunu  kиnayя  чalarы  tяшkиl  edяn  frazeolojи  vahиdlяr  dя  vardыr. 
Bunlar  mцstяqиm  mяnada  ишlяnmиr.  N.Xяzrи  yaradыcыlыьыnda 
kиnayяlи  frаzeolojи  bиrlяшmяlяrиn  юzцnяmяxsus,  rяngarяng  чa-
larlarы dиqqяtи xцsusиlя cяlb edиr: 
 
Kюhnя dяblяr иtиb gedиr  
Шaиr olmaq qяbahяtdиr 
Шюhrяt иndи var-dюvlяtdиr 
Bu шюhrяtdяn nя umarsan? 
Hяr gцn dondan-dona gиrяn  
Hяqиqяtdяn nя umarsan? [123, 196] 
Цrяyиn doludur - bu meyar deyиl, 
Cиblяrиn boшdursa - bax bu meyardыr! [123, 39] 
Bura humanиtar yardыm gяlяndя, 
Bиzиm «humanиstlяr» yarы bюlцrlяr [123, 94]. 
 
Бядии суал. Frazeolojи vahиdlяrиn tяrkиbиndя юzцnц gюstя-
rяn poetиk keyfиyyяtlяrdяn bиrи dя bяdии sualdыr. Belя vahиdlяr-
dя heyrяt, tяяccцb hиssи цstцndцr. 
Bяdии sual mahиyyяt etиbarиlя qrammatиk sualdan fяrqlя-
nиr. Belя kи, sualdan nиtqdя, adяtяn, hяr hansы bиr hadиsя, vя-
zиyyяt, яhvalи-ruhиyyя haqqыnda mцяyyяn mяlumat юyrяnmяk 
mяqsяdиlя иstиfadя olunur. Lakиn bяdии sual heч bиr шey юyrяn-
mяk,mяlum olmayanы soruшmaq mяqsяdи gцdmцr, яksиnя, sюz 
sяnяtkarыna mяlum olan bu vя ya baшqa hadиsя иlя яlaqяdar fи-
kиr tяsdиq edиlиr.Mahиyyяtи,meydanagяlmя sяbяbи mяlum olan 
bиr  hadиsяnи,  vяzиyyяtи,  яhvalи-ruhиyyяnи  poetиk  sual  шяklиndя 
иfadя etmяk onun emosиonal tяsиrиnи daha da qцvvяtlяndиrиr. 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
112 
Sяnяtkar  bяdии  sualыn  kюmяyи  иlя  gцclц  emosиya  yarat-
maьыn, шeиrиn bяdии tяsиrиnи artыrmaьыn mцmkцn olduьunu nя-
zяrя alaraq, hяtta bu vя ya dиgяr fиkrи bцtюvlцkdя sual яsasыn-
da vermяyя cяhd edиr: 
 
Qышqыran sevgиlяr mяyяr sevgиmи? [123, 32] 
Zяr saчaqlы tяr gцllяrя sяcdя qыlaq? 
Torpaqlara qara чюksя zцlmяt deyяk? 
Pambыqla baш kяsяnlяrя rяhmяt deyяk? 
Цmиd шяmи parlayanda gцnяш sayaq? [123, 38]  
Meшя pычыldayыr, bulaq danышыr? [123, 62] 
Цmиdlяr xяyala dюnяndя qaldы? 
Eшqиm bиr цrяkdя sюnяndя qaldы? 
Юmrц dara чяkmяk kяmяndя qaldы?  
Bяlkя bu gцnцn dя dцnяndя qaldы? [123, 74] 
Bяlkя sяn belяcя arzuna yetdиn? [123, 108] 
Bяlkя bиr цшцtmя dцшdц canыna?... [123, 124] 
Elя ehtиyac da mяnиmlя gяlиb? [123, 119] 
Чaylar xяyal olub,  
hara axdыlar? [123, 130] 
Kюnlцmц yandыrыb-yaxыrsan, maral? [123, 131] 
 
Цmumиyyяtlя, sualda xцsusи иntonasиya, vurьu mюvcud-
dur. Odur kи,poezиyada ekspessиvlиyи artыrmaq,fиkrи daha can-
lы иfadя etmяk цчцn bядии суалданы genиш иstиfadя olunur. Nяbи 
Xяzrиnиn цslubu цчцn dя bu sяcиyyяvиdиr, mяhz belя bяdии su-
allarla шaиr юz fиkиrlяrиnи vurьulaya bиlmишdиr. 
Инверсийа.  Bяdии  яdяbиyyatda  чox  ишlяnяn  иfadя  vasиtяlя-
rиndяn bиrи dя иnversиyadыr.Nиtqиn,иfadяnиn bяdии tяsиrиnи artыr-
maq  mяqsяdиlя  sюzlяrиn  qrammatиk  ardыcыllыьыnыn  qяsdяn  po-
zulmasы иnversиya yaradыr. Frazeolojи vahиdlяrdя mцbtяda иlя 
xяbяrиn,  xяbяrlя  tamamlыьыn  иnversиyasыna  rast  gяlиrиk.  Yяnи 
bиr  qayda  olaraq,  dilimizdя  xяbяr  cцmlяnиn  axыrыnda  ишlяnиr, 
tamamlыq mцbtяdadan sonra gяlиr. Sюzlяrиn belя mцяyyяn sы-
rasыnыn pozulmasы qrammatиkanыn tяlяbи baxыmыndan nюqsan 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
113 
sayыlmasыna baxmayaraq, шaиr  иnversиya яsasыnda sabиtlяшmя-
yяn  frazeolojи  vahиdlяrи  шeиrиn  tяlяbиnя  uyьunlaшdыrыr.  Daha 
doьrusu, komponentlяrиn yerиnи шeиrиn vяzn vя qafиyяsиnиn tя-
lяbиnя gюrя dяyишиr. Bu cцr yerdяyишmя komponentlяr arasыn-
dakы  mяna  sabиtlиyиnи  pozmur.  Яksиnя,  шaиr,  sяnяtkar  шeиrdя 
mцbtяda  иlя  xяbяrи,  xяbяrlя  tamamlыьы  qrammatиkanыn  tяlяb 
etdиyи kиmи ишlяtsя, bяlkя dя шeиrdяkи иfadяnиn gюzяllиyи иtяr, es-
tetиk  tяsиrи  azalar.  Шeиrdя  иnversиya  poetиk  иfadя  vasиtяlяrиn-
dяndиr. N.Xяzrиnиn poezиya dиlиndя gцclц иnversиya vasиtяlяrи-
nя tez-tez rast gяlиnиr: 
 
Иlahи sяs gяlиr qяdиm Gяncяdяn, 
Odlu kюynяk geyиb eшq atяшиndяn 
Ney tяk цrяk yaxыr nalяlяrиlя 
Qana susadыqca яlи-qanlыlar, 
Onun harayыndan tиtrяyиr cahan 
Mяn gюydя tuturam tяnя daшыnы, 
Deyиr: - Yara dяydи vяtяn kюksцnя, 
Bиrdяn цшцtmяlяr gяzdи canыmda, 
Hяtta yaddan чыxdы, юz adыm, Allah! [123, 29-30] 
Яzяl baшdan aчarыdыr sиrlяrиn, 
Юz gцcцnц цrяklяrdяn alar sюz 
Mцшkцl olan dяrdя чarя qыlar sюz 
Sюz ucaldar bu cahanda иnsanы, 
Яzиzlяyяr bu cahan da иnsanы. 
Vaxt olar kи, bиrcя anda иnsanы, 
Яllи иlиn hюrmяtиndяn salar sюz. 
Чalыш, Nяbи, gecя-gцndцz yarat sяn, 
Bяd sюzlяrи юz sиnяndяn yar, at, sяn. 
Иncи seчиb, dцrr toplayыb yaratsan, 
Sяndяn eldя bиr nишanя qalar sюz [123, 11]. 
 
Н. Хязринин «Бу эеcя» шеириндян эятирдийимиз нцмунядя 
грамматиканын  тяляби  бахымындан  биринcи  мисрада  «Гядим 
Эянcядян илащи сяс эялир», икинcи мисрада «Ешг атяшиндян одлу 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
114 
кюйняк эейиб»,  цчцнcц мисрада «Наляляриля ней тяк цряк йа-
хыр», дюрдцнcц мисрада «Яли-ганлылар гана сусадыгcа», бешин-
cи  мисрада  «Cащан  онун  щарайындан  титряйир»,  алтынcы  мис-
рада  «Мян  тяня  дашыны  эюйдя  тутурам»,  йеддинcи  мисрада 
«Вятян кюксцня йара дяйди», сяккизинcи мисрада «Бирдян cа-
нымда  цшцтмяляр  эязди»,  доггузунcу  мисрада  «Аллащ,  юз 
адым щятта йаддан чыхды», еляcя дя «Сюз» шеириндян эятирдийи-
миз  нцмунядя  биринcи  мисрада  «Язял  башдан  сирлярин  ачары-
дыр», икинcи мисрада «Сюз юз эцcцнц цряклярдян алар», цчцнcц 
мисрада  «Сюз  мцшкцл  олан  дярдя  чаря  гылар»,  дюрдцнcц  мис-
рада «Бу cащанда сюз инсаны уcалдар», бешинcи мисрада «Бу 
cащан  да  инсаны  язизляйяр»,  алты-йеддинcи  миссраларда  «Вахт 
олар  ки,  сюз  бирcя  анда  инсаны  ялли  илин  щюрмятиндян  салар», 
сяккизинcи  мисрада  «Няби,  сян  чалыш,  эеcя-эцндцз  йарат», 
доггузунcу  мисрада  «Сян  бяд  сюзляри  юз  синяндян  йар,  ат», 
он-он биринcи мисраларда «Инcи сечиб, дцрр топлайыб йаратсан, 
сюз сяндян елдя бир нишаня галар» формасында  олмалыдыр. Ла-
кин эюрцндцйц кими, шаир бу мисраларда компонентлярин йери-
ни шеирин вязн вя гафийясинин тялябиня эюря дяйишмякля эюзял ин-
версийа нцмуняляри йаратмышдыр. Nяbи Xяzrиnиn poezиyasыnda 
sиntaktиk  sяvиyyяdя  –  cцmlя  цzvlяrиnиn  бу  cцр  yerdяyишmяsи 
onun яsяrlяrиnя xцsusи чalarlar gяtиrmяklя yanaшы, fиkrиnин dя 
oxuculara daha qabarыq чatmasыna kюmяk etmишdиr. 
Bяdии иfadя vя tяsvиr vasиtяlяrиnиn  – mяcazlarыn  bяdии цs-
lubdakы rolu чox mцhцmdцr,onlarsыz bяdии цslubu tяsяvvцr et-
mяk mцmkцn deyиl. Mяhz mяcazlar vasиtяsиlя яdяbи-bяdии dиldя 
bяdии иfadяlяr yaradыlыr, adи sюzlяrя qeyrи-adи mяnalar verиlиr vя 
nяtиcяdя, яdяbи dиl zяngиnlяшиr, иfadя иmkanlarы genишlяnиr, sяlиs-
lяшиr. Bцtцn bu keyfиyyяtlяrя яsaslanaraq, deyя bиlяrиk kи, Nяби 
Xяzrи dиldя olan sюz vя иfadяlяrя yenи mяna иncяlиklяrи verяrяk 
onlarы юz mяqsяdиnя uyьun ишlяtmяklя,fиkrиnи oxuculara чatdыr-
maqla yanaшы, hяm dя sюzlяrиn mяna чalarlыqlarыnы artыrmышdыr. 
 
 
 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
115 
 
      Atalar sюzц vя zяrb-mяsяllяrиn frazeologиyaya mцnasиbяtи 
 
«Mяlum  olduьu  kиmи,  «frazeologиya»  anlayышы  olduqca 
genишdиr;buraya yalnыz mяnasы komponentlяrиnиn mяnasыndan 
asыlы olmayan parчalanmaz leksиk bиrlяшmяlяr deyиl, baшqa sa-
bиt  bиrlяшmяlяr  dя:  atalar  sюzц,  mяsяllяr,  aforиzmlяr,  qanadlы 
sюzlяr, peшя иfadяlяrи, klassиk poezиyada rast gяldиyиmиz чoxиш-
lяnяn  formul  шяklиnя  dцшmцш  spesиfиk  яnяnяvи  иfadяlяr  vя  s. 
daxиldиr» [18,17]. 
 «Obrazlы fиkrиn иlk yaradыcыsы xalq, иlk beшиyи onun шиfahи 
yaradыcыlыьыdыr. Bцtцn qцdrяtlи sюz цstalarы hяmишя bu mцqяd-
dяs sяnяt mяbяdиnя sюykяnmиш bu tцkяnmяz qaynar sюz чeш-
mяsиndяn faydalanmышlar» [21,165]. 
Hяr  bиr  sяnяtkar  kиmи  N.Xяzrи  dя  цmumxalq  dиlиnя, 
folklorumuza dяrиndяn bяlяd иdи. Чцnkи hяr иkи mяnbя yara-
dыcы иnsan цчцn яsas mяnbя, яvяzedиlmяz sюz xяzиnяsиdиr. «Ya-
zычы nя dяrяcяdя иstedadlы olursa olsun, onun yardыcыlыьы, cиla-
ladыьы  vя  belяlиklя  meydana  чыxartdыьы  poetиk  иncиlяr  yenя  dя 
xalq  dиlи,  xalq  tяfяkkцrц  sayяsиndя  mцmkцn  olur»  [1,131]. 
«Sяnяtkarыn ustalыьы da mяhz belя bиr mяnbяdяn necя иstиfadя 
etmяsи,  цmumxalq  dиlи  иfadяlяrиnи  bяdии  яsяrиn  dиlиndя  ишlяdя 
bиlmя bacarыьы иlя юlчцlцr. Чцnkи цmumxalq dиlи elя tцkяnmяz 
иmkanlara malиkdиr kи, onu heч bиr fяrdи yaradыcыlыq mяhsulu 
яvяz edя bиlmяz» [56,157]. 
Frazeolojи vahиdlяrиn bиr qиsmиnи xalq,bиr qиsmиnи иsя ya-
zычыlar,шaиrlяr yaradыrlar.Atalar sюzlяrи, xalq mяsяllяrи xalq ya-
radыcыlыьыnыn, aforиzm,hиkmяtlи sюzlяr иsя sяnяtkar yaradыcыlыьы-
nыn mяhsuludur. 
Bяdии яdяbиyyatda frazeolojи vahиdlяrиn bцtцn nюvlяrиn-
dяn иstиfadя olunur. Bu vahиdlяr ичяrиsиndя atalar sюzlяrи, xalq 
mяsяllяrи vя hиkmяtlи sюzlяr baшlыca yeri tutur. 
Mяlumdur  kи,  «yazычыnыn  yaradыcыlыьы,  mцяllиflиk  шяxsиy-
yяtи,qяhrяmanlarы,mюvzusu, яsяrdя иrяlи sцrdцyц fиkиrlяr onun 
dиlиndя cяmlяшdиrиlиr. Dиl bяdии яsяrlяrя ancaq sюzlяrиn юz yerи-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
116 
nя  gюrя  dцzgцn  ишlяdиlmяsи  nюqteyи-nяzяrиndяn  baьlы  olmur. 
Dиlиn иxtиyarыnda olan иfadя vasиtяlяrи юz daxиlи xцsusиyyяtlяrи 
иlя  daha  mцhцm  rol  oynayыr.  Q.O.Vиnokurun  fиkrиncя,  dиlиn 
dя  bяdии  яsяr  kиmи  daxиlи  formasы  vardыr  –  юzцndя  bяzи  mяz-
munlu keyfиyyяtlяr saxlayыr» [6, 140]. 
Bu cяhяtdяn frazeolojи vahиdlяr чox sяcиyyяvиdиr. Atalar 
sюzlяrи, xalq mяsяllяrи vя hиkmяtlи sюzlяr юz daxиlи mяzиyyяtlяrи-
nя gюrя bяdии яdяbиyyatla baьlыdыr. Buna gюrя dя «Atalar sюzц 
vя  zяrb-mяsяllяrиn  frazeologиyaya  mцnasиbяtи»  mюvzusundan 
danышarkяn яsas dиqqяt atalar sюzlяrи, xalq mяsяllяrи vя hиkmяt-
lи sюzlяrиn daxиlи xцsusиyyяtlяrиnя yюnяldиlиr.Atalar sюzlяrи, xalq 
mяsяllяrиnиn яsl yaradыcыsы xalqdыr. Burada xalqыn hяyat tяrzиnи, 
mяишяtиnи,  adяt  vя  яnяnяsиnи  tяmsиl  edяn  epиzodlar  яks  olun-
muшdur. Xalq  юz aьыllы  vя mцdrиk sюzlяrиnиn mяna dяrиnlиyиnя 
fиkиr verdиyи kиmи, иfadя formasыnы da gюzяllяшdиrmишdиr. 
Atalar sюzlяrи,xalq mяsяllяrиnиn tяrkиbиnи tяшkиl edяn sяs-
lяrиn yaratdыьы ahяngdarlыq, melodиya, daxиlи qafиyя vя s. dиn-
lяyиcиyя, oxucuya lяzzяt verиr,  onun estetиk zюvqцnц oxшayыr. 
Bu poetиk keyfиyyяtlяr bяdии шeиrиn яsas tяlяblяrи,цmumи ahяn-
gи иlя bиrlяшяrkяn daha tяsиrlи olur. 
Hяcmcя  kичиk,  mяnaca  dяrиn  vя  tяsиrlи  olan  atalar  sюzц 
vя  mяsяllяr  mцяyyяn  иbrяtamиz  fиkиrlяrи  qыsa,  lakonиk  vя  ob-
razlы шяkиldя иfadя edиr. «Mяsяllяr vя atalar sюzlяrи mцkяmmяl 
bяdии poetиk nцmunяlяr kиmи mяишяt vя cяmиyyяtиn яn mцxtяlиf 
sahяlяrиnи яhatя edяrяk eyиblяrи aчыr, yaralarы neшtяrlяyиr... Cя-
mи bиr neчя sюzdяn, bиr cцmlяdяn иbarяt olan atalar sюzц vя ya 
mяsяl  yazыlы  яdяbиyyatыn  bюyцk  hяcmlи  яsяrlяrиnиn  sиqlяtиnи 
юzцndя tяcяssцm etdиrиr» [36,11]. 
N.Xяzrи юz yaradыcыlыьыnda fиkrи daha tяbии, canlы, tяsиrlи, 
emosиonal,  rяngarяng  nяzяrя  чatdыrmaq  цчцn  цmumxalq  dи-
lиndяn,  onun  folklorundan,  xalqыmыzыn  яsrlяr  boyu  sыnanmыш 
hяyat tяcrцbяsиnиn dиldя tяsdиqlяnmиш,sabиtlяшmиш mцdrиk ata-
lar sюzlяrи vя mяsяllяrиn цslubи иmkanlarыndan ustalыqla иstиfa-
dя etmишdиr. Eynи zamanda шaиr hяm atalar sюzlяrи vя mяsяllя-
rя heч bиr dяyишиklиk etmяdяn canlы xalq danышыq dиlиndя oldu-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
117 
ьu  kиmи,  hяm  dя  onlara  konkret  olaraq  bяdии  цslubun  tяlяbи 
иlя mцяyyяn dяyишиklиklяr edяrяk юz poezиyasыnda  ишlяtmишdиr. 
Belя  kи,  шaиr  яsяrlяrиndя  «Щayla  gяlяn  vayla  getdи»  [123,92]; 
«Zahиrя aldanma baxыb uzaqdan» [123,12]; «Aьыl yaшda deyиl, 
aьыl  baшdadыr»  [123,23];  «Яgяr  baшqasыna  sяn  quyu  qazsan, 
Юzцn  dцшяcяksяn  gec  ya  tez  ora»  [123,217];  «Bиl  иkи  gцl  иlя 
olmayыr  bahar!»  [123,234];  «Toxun  acdan  xяbяrи  yox»  [124, 
62];  «Sюzц  demяmишdяn-sюz  sяnин  qulun,  Elя  kи,  sюylяdиn–
юzцn qul oldun [124,97]; «Иgиd bиr yol юlяr, qorxaq mиn kяrя» 
[123,  90];  «Ulu  sюzцnя  baxmayan,  Qalar  ulaya-ulaya»  [124, 
91] vя s. kиmи dяrиn mяnalы mцdrиk xalq иfadяlяrиnя, kяlamla-
rыna heч bиr dяyишиklиk etmяdяn ишlяtmишdиr. 
Xalq tяfяkkцrцnцn dяrиnlиyиnи qeyrи-adи bиr tamlыqla иfa-
dя edяn atalar sюzlяrиnи mиsralara bюlцb onlarda qafиyя, rяdиf 
axtarmaq heч dя dцzgцn deyиl, чцnkи onsuz da onlar sиmmet-
rиk  vя  rиtmиkdиr.  «Qanadlы  sюz»,  «иpя-sapa  dцzцlmяmиш  иncи-
lяr», «dиlиn gцlzarы» kиmи adlar verиlяn, az sюzlя genиш mяnalar 
иfadя edяn bu xalq иfadяlяrи tяkcя dиlиn gюzяllиyиnя xиdmяt et-
mиr. Bиr dиlи юyrяnяrkяn o dиldяkи иdиomlarla, frazeolojи иfadя-
lяrlя  yanaшы,  o  dиlиn  canlы  paremиk  vahиdlяrиnи  dя  bиlmяk  va-
cиbdиr. Mяrhum dиlчи alиm S.Яlиzadя elm alяmиnя bяllи etdиyи 
«Oьuznamя»  abиdяsиnя  yazdыьы  «Mцdrиklиyиn  sюnmяz  ишыьы» 
adlы юn sюzцndя doьru,dцzgцn olaraq yazmышdыr:«Atalar sюz-
lяrи  bugцnkц  oxucuya  nя  verиr,  hяr  bиr  paremиk  vahиdиn  яn 
qиymяtlи cяhяtи nяdяdиr: yыьcamlыьыndamы, nяsиhяtamиz ruhun-
da,obrazlыlыьыnda, ahяngиndяmи vя ya dяrиn иctиmaи-fяlsяfи mяz-
munundamы? Яlbяttя, bu xцsusиyyяtlяrиn иdeal vяhdяtиndя!  
Hяtta bиz atalar sюzlяrиnя su,чюrяk,udduьumuz havatяk 
o qяdяr vяrdиш etmишиk kи, az qala onlarы adиlяшdиrmишиk: gцn-
dяlиk mяишяt nиtqиmиzdя dя, elmи tяdqиqatlarda da. Bu яsl mю-
cцzяdиr  kи,  «atasыz-anasыz»  doьulan  hяr  bиr  paremиk  vahиd 
uzun mяsafяlяr, dolambac yollar keчиb, яcdadlarыmыzыn canlы 
sяsиnи, nяfяsиnи, gah nиkbиn, gah bяdbиn яhval-ruhиyyяsиnи, tяc-
rцbяdяn  чыxmыш  юyцd-nяsиhяtиnи,  mцzяffяr  dяrrakяsиnи  tarиxиn 
qaranlыq gиrdabыndan чыxarыb bиzя чatdыrыr. Doьrudan da, ata-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
118 
lar sюzц bцtцn sюzlяrdяn uludur, cцmlя mиqyaslы, traktat sиq-
lяtlи sюzdцr; hяr bиr atalar sюzцndя bиr kиtablыq fиkиr, mяlumat 
xяzиnяsи vardыr. 
Dцzlцyц, sяrrastlыьы, aydыnlыьы, emosиonallыьы, lakonиzmи 
vя bяdии tяsиr gцcц иlя atalar sюzцnя bяrabяr tutulasы sюz hanы?! 
Mиn иllиk zцlmяtиn sюndцrя bиlmяdиyи bu иdrak qыьыlcыmlarы hяr 
kяsиn  yaddaшыnda  hяmишя  gцnяш  qяdяr  hяrarяtlи,  su  kиmи  hя-
yatиdиr. 
Xalqыn mцшahиdяlяrиnи,tяsяvvцr vя tяfяkkцr tяrzиnи, canlы 
mяntиqиnи  hиfz  elяyяn  atalar  sюzц  sыxыlmыш  yaydыr:  onun  яsl 
enerjиsи, tяsиr qцvvяsи nиtq mяqamыnda, konkret zaman, шяraиt 
daxиlиndя bиlиnиr. Bu halda hяr bиr paremиk vahиd яyrиnи doь-
rayan qыlыnca, zцlmяtи daьыdan ишыьa, yaxud dяrdlяrя шяfa ve-
rяn mяlhяmя чevrиlиr» [77,10-11].  
Bяzяn sяnяtkar bu hиkmяtamиz иfadяlяrи ишlяdяrkяn on-
larыn  xalq  dиlиndяn  alыndыьыnы  nяzяrя  чatdыrmaq  mяqsяdи  иlя 
mиsranыn яvvяlиndя vя ya sonunda «sюz var»,«deyиrlяr», «de-
dиlяr», «deyиblяr» vя s. sюz vя иfadяlяrlя atalar sюzц vя mяsяl-
lяrиn mяnbяyиnи gюstяrmишdиr.Mяsяlяn; «Sюz var kи, namusu 
иtя at, yemяz!» [123,90]; «Deyиrlяr gюz gюrцr, kюnцl dя sevиr» 
[123,206]; «Sюz var, gюzяl doьma, ay anam mяnи, Ay anam 
gюzяl  doь,  mяnиm  bяxtиmи»  [124,134];  «Deyиblяr  duz  gяrяk 
dadыnca olsun!» [124,64]; «Artar kцsяyяnиn Payы, - deyиrlяr» 
[123,238];  «Dяrdlяrиn  яlиndяn  o,  daьa  чыxdы,  Dedиlяr:  bяx-
tяvяr yaylaьa чыxdы» [124,53] vя s. 
Mяnzum atalar sюzlяrи vя xalq mяsяllяrи epиk vя drama-
tиk  яsяrlяrdя  ишlяnmяklя  yanaшы,  poezиya  dиlиndя  dя  ишlяdиlиr. 
Frazeolojи  vahиdиn  tяrkиbиndяkи  vяzn  bu  zaman  шeиrя  xцsusи 
rиtm vя ahяngdarlыq verиr. Lakиn frazeolojи vahиd burada da 
яsasяn юz mяnzumluьunu saxlayыr. Onu da qeyd edяk kи, ata-
lar  sюzlяrи  vя  zяrb-mяsяllяrdя  bцtюvцn  mяna  vahиdlиyи  vя  bu 
mяnanыn цmumиlяшdиrиlmиш xarakterи цmumи шяxslи cцmlя for-
masыnda  иfadя  edиlиr.  Nя  яkяrsяn,  onu  bичяrsяn;  Ишlяmяyяn 
dишlяmяz;Cцcяnи payыzda sayarlar.Bu baxыmdan N.Xяzrи яsяr-
lяrиndя  yerlи-yerиndя  ишlяnmиш  atalar  sюzlяrи,  hиkmяtlи  sюzlяr 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
119 
fиkrи obrazlы, иfadяlи, aydыn, sяlиs иfadя etmяklя, eynи zamanda 
mцяyyяn цslubи mяqsяdя xиdmяt edиr.Buna gюrя dя atalar sю-
zц  vя  hиkmяtlи  иfadяlяrиn  poezиyada  ишlяnmяsи  mцxtяlиf  mяq-
sяdlяr daшыdыьы kиmи olduqca rяngarяng цslubи effekt yaradыr. 
Hиkmяtlи  xalq  иfadяlяrи шeиrdя  юyцd,  nяsиhяt  vermяk  mяqsяdи 
иlя ишlяdиlиr: 
Hяr kяlmяsи юz yerиndя deyиlsя, 
Qыlыnclardan daha kяskиn olar sюz [123, 11]. 
Elя bиl sюylяdи yenиdяn bu an: 
«Zahиrя aldanma baxыb uzaqdan» [123, 12].  
Aьыl yaшda deyиl, aьыl baшdadыr, 
Namяrd elяmяyиn qovaraq mяrdи [123, 23]. 
Sюzц demяmишdяn-sюz sяnиn qulun, 
Elя kи, sюylяdиn-юzцn qul oldun [124, 97]. 
Иkи шey mяhv edиr mцtlяq hяr kяsи, 
Yoxsulluq qorxusu, mяnsяb hяvяsи [124, 99].  
Ulu sюzцnя baxmayan, 
Qalar ulaya-ulaya [124, 91].  
Яgяr baшqasыna sяn quyu qazsan 
Юzцn dцшяcяksяn gec ya tez ora! [123, 217]  
 
Sadя, qыsa, yыьcam yazmaq tяlяbи, яdяbи dиlи xalq dиlиnя 
yaxыnlaшdыrmaq  arzusu  шиfahи  xalq  яdяbиyyatы  nцmunяlяrиn-
dяn  иstиfadя  etmяk  zяrurяtиnи  doьurur.  Burada,  xцsusяn  ata-
lar sюzц vя xalq mяsяllяrиnиn rolu mиsиlsиzdиr.Чцnkи onlar xal-
qыn mцdrиklиyиnи, xalq zяka vя dцшцncяsиnи, xalqыn hяyat tяc-
rцbяlяrиnиn nяtиcяlяrиnи юzцndя яks etdиrиr, bunlar xalqыn dцn-
yagюrцшцnцn,  onun  яmяlи  hяyat  fяlsяfяsиnиn  xцlasяsи,  qыsa  vя 
dolьun, yыьcam vя mяnalы шяkиldя, aforиzmlяr halыnda иfadяsи-
dиr. Шaиrиn ayrы- ayrы шeиrlяrиndяn gяtиrdиyиmиz nцmunяlяr bu-
nu bиr daha sцbut edиr. N.Xяzrи шeиrlяrиndя anlaшыlmaz, qяlиz 
sюzlяrя чox yer vermяmиш, onlarыn яvяzиnя canlы hяyat иfadяlяrи 
ишlяtmиш, яdяbиyyata, bяdии dиlя xalq dиlиnиn obrazlыlыьыnы, onun 
ahяngdarlыьыnы gяtиrmишdиr. 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
120 
N. Xяzrиnиn yaradыcыlыьыna xas olan цslubи xцsusиyyяtlяr-
dяn bиrи dя onun obrazыn xarakterиnи, tяbияtиnи, daxиlи alяmиnи 
atalar sюzц vя mяsяllяr vasиtяsиlя daha dяqиq qиymяtlяndиrяrяk 
sяrrast  иfadя  etmяsиdиr.Чцnkи  poezиyada  mяhz  bu  hиkmяtlи 
иfadяlяr  vasиtяsиlя  obrazыn  mяnяvи  alяmи,  яxlaqи  keyfиyyяtlяrи 
qыsa,lakonиk  vя  obrazlы  шяkиldя  oxucuya  чatdыrыlыr.  «Torpaьa 
sancыlan  qыlыnc»  dramatиk  poemasыnda  Dяdя  Qorqud  ayrы-
ayrы personajlar  haqqыnda deyиr: «Qara fиkиr bяllиdиr kи, Qa-
ranlыqda  ayaq  tutar»  [121,127],  «Nя  vaxtdыr  dцшmяnиk,  mяn 
dя,  Qazan  da,  Qaynamaz  иkи  baш  bиrcя  qazanda»  [121,130], 
«Иnsanlar kor olur gюzц qыzanda; Belя gцnя qaldы bиzиm Qa-
zan  da»  [121,133],  «Od  tцstцlц,  kюz  dumanlы;  Kabab  qanlы, 
иgиd canlы» [121,135], «Gяlиnlяr evlяrи ayыran deyиl; Gяlиnlяr el-
lяrи qovuшdurandыr» [121,160], «Ara xяlvяt oldu-tцlkц bяy ol-
du» [121,180], «Zяrgяrяm - verяrяm mяn zяrя qиymяt!» [121, 192] vя s. 
Qeyd edяk kи, N.Xяzrи yaradыcыlыьыnda bu cцr hиkmяtlи 
sюzlяrя tяkcя «Torpaьa sancыlan qыlыnc» dramatиk poemasыn-
da deyиl,onun яsяrlяrиnиn яksяrиyyяtиndя rast gяlиnиr. Sяnяtkar 
atalar sюzlяrи vя hиkmяtlи sюzlяrи heч dя sюz xatиrиnя deyиl, on-
larы ишlяnmя mяqamыna,hadиsяlяrиn tяlяbиnя uyьun olaraq ишlяdиr. 
Dиlиmиzиn  иncяlиklяrиnя  dяrиndяn  bяlяd  olan  шair  bяzи 
atalar sюzlяrи vя mяsяllяrя юzцnяmяxsus yaradыcы шяkиldя yana-
шaraq,  onlarыn  mяzmununu  saxlamaqla,  yalnыz  quruluшunda 
cцzи  dяyишиklиklяr  etmишdиr.  Цslubи  mяqsяdlя  atalar  sюzlяrи  vя 
mяsяllяr  цzяrиndя  dяyишиklиklяr  aparan  sяnяtkar  bu  yolla  bиr 
daha яsяrlяrиnиn dиlиnи canlы,obrazlы vя emosиonal edиr. Belя kи, 
цmumxalq  dиlиndя  ишlяnяn  «Hяr  sюzцn  bиr  mяqamы  var» 
[7,127], «Sюz bиr olsa, zяrbи kяrяn sыndыrar» [7,211], «Sюz - var 
gяlяr keчяr, sюz var dяlяr keчяr», «Sюzц yerиndя sюylя», «Sю-
zцn  doьrusu  dяmиrи  dяlяr»  [7,212]  atalar  sюzlяrиnи  «Hяr  kяl-
mяsи  юz  yerиndя  deyиlsя,  Qыlыnclardan  daha  kяskиn  olar  sюz» 
[123,11], «Юzgяyя quyu qazan  юzц dцшяr» [7,199] atalar sюzц 
«Яgяr  baшqasыna  sяn  quyu  qazsan,  Юzцn  dцшяcяksяn  gec  ya 
tez ora!» [121,217], «Bиr gцl иlя bahar olmaz» [7,58] atalar sю-
zцnц  «Bиl  иkи  gцl  иlя  olmayыr  bahar»  [123,  234],  «Qяlяndяr 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
121 
dяrd яlиndяn daьa чыxыb, gюrяn deyиr: bяxtяvяr yaylaьa чыxыb» 
[7,162] «Dяrdlяrиn яlиndяn o,daьa чыxdы,Dedиlяr:bяxtяvяr yay-
laьa чыxdы» [124,50],«Hayla gяlяn huyla gedяr» [7,124], «Hay-
la  gяlяn  vayla  getdи-bиrcя  anыn  ичиndя»  [123,92],  «Hяr  enишиn 
bиr yoxuшu, hяr yoxuшun bиr enиши var» [7,126] «Taleyиn dя юz 
иши  var,  hяr  yoxuшun  enиши  var»  [124,55],  «Sюz sahиbи  юlsя  dя, 
sюz  qalar!»  [7,211]  «Mяn  юlmяrяm,  яgяr  bиrcя  Sюzцm  qalsa 
xalqa,  xalqa!»  [124,59],  «Toxun  acdan  nя  xяbяrи?!»  [7,222] 
«Toxun  acdan  xяbяrи  yox,  gюrmцsяnmи?»  [124,62],  «Юz  gю-
zцndя tиrи gюrmцr,юzgя gюzцndя qыl axtarыr» [7,197] «Eyиblяrиn 
bюyцyц  nяdиr  sюylя  bиzя  sяn?  Юzцndя  ola-ola  baшqasыnda  gя-
zяsяn» [124,96], «Dиl adamы bяyan elяr» [7,90] «Tanыnar kиm 
nя  vaxt  danышыb  dиnяr:  «Иnsan  юz  dиlиnиn  altda  gиzlяnяr» 
[124,96], «Sюz aьыzdan чыxыncan sяnиndи» [7,211] «Sюzц demя-
mишdяn – sюz sяnиn qulun, Elя kи, sюylяdиn - юzцn qul oldun» 
[124,97], «Яmanяtя xяyanяt olmaz» [7,107] «Kиm kи яmanяtя 
xяyanяt  etsя,  Sayыlsыn  яn  bюyцk  cиnayяt  kиmи!»  [124,122], 
«Qorxaq  gцndя  yцz  yol  юlяr,  иgиd  юmrцndя  bиr  yol»  [7,171] 
atalar sюzlяrini «Иgиd bиr yol юlяr, qorxaq mиn kяrя» [123, 90] 
шяklиndя  ишlяtmяklя  oxucuya  чatdыrmaq  иstяdиyи  nяsиhяtamиz 
fиkиrlяrиnи  xalqыn  dцшцncяsи,  psиxologиyasыnы  юzцndя  bиrlяшdи-
rяn atalar sюzlяrи vя mяsяllяr vasиtяsиlя verяrяk шeиrlяrиnиn dиlи-
nи daha rяvan vя axыcы edя bиlmишdиr. 
Яn bюyцk hиkmяtlяrи sadя vя dяrиn шяkиldя anladan hиk-
mяtlи sюzlяr sяrhяdsиz bиr alяmdиr. Fиkrиn daиm canlы olduьu, 
duyьu  dolu  bu  sюzlяrdя  sюzцn  яsl  mяnasыnda xalq  ruhunun 
axыcыlыьы, sяrrastlыьы, dяrиn vя tяsиrlи иfadяsи var. Qяlblяrи rиq-
qяtя  gяtиrяn,  gюzяl  vя  иncя  olan,  mюhkяm  mиllи  xцsusиyyяtя, 
kolorиtя malиk olduьu цчцn baшqa dиllяrя dя чox zaman ey-
nиlя  tяrcцmя  oluna  bиlmяyяn  bu  sюz  иncиlяrи  bцtюvlцkdя  bиr 
hиkmяt xяzиnяsиdиr vя иncиlяrиn hяr bиrи xalq ruhunun dяrиn-
lиklяrиndяn doьur,яsrlяr boyu tяcrцbяlяrdяn чыxmыш vя sыnan-
mыш olub dиllяrdя dolaшan, el ичиndя gяzdиkcя иsя иncяlяnяn vя 
cиlalanan qяtи fиkиrlяrи bиldиrиr. 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
122 
Atalar sюzlяrиnиn daha dяrиn vя dolьun nюvц hesab edи-
lяn  hиkmяtlи  sюzlяr  mяnalы  vя  иbrяtamиz  semantиkaya  malиk 
olan sabиt sюz bиrlяшmяlяrиdиr. Hиkmяtlи sюzlяr hяm mяnasыna, 
hяm  dя  quruluшuna  gюrя  atalar  sюzlяrиnя  formal  olaraq  se-
mantиk cяhяtdяn oxшasalar da,bиr-bиrlяrиndяn fяrqlяnиrlяr. Be-
lя kи, hиkmяtlи sюzlяrиn ишlяnmя daиrяsи atalar sюzlяrиnя nиsbя-
tяn mяhduddur. Яn яsasы иsя atalar sюzlяrи шиfahи xalq яdяbиy-
yatыna, hиkmяtlи sюzlяr иsя yazыlы яdяbиyyata mяxsusdur. Чцnkи 
atalar sюzlяrиnиn mцяllиfи konkret olaraq mяlum olmadыьы hal-
da, hиkmяtlи sюzlяrиn mцяllиfи mяlumdur. Bundan baшqa, hяm 
mцsbяt,  hяm  dя  mяnfи  xцsusиyyяtlи  hadиsяlяrи  xarakterиzя  et-
mяk  цчцn  atalar  sюzlяrи  olduьu  halda,  hиkmяtlи  sюzlяr  иsя 
юyцd, nяsиhяt xarakterlи olduьu цчцn onlarda, яsasяn, mцsbяt 
mцnasиbяt юz яksиnи tapыr. 
«Bu xцsusиyyяtlяrя яlavя olaraq demяk lazыmdыr kи, hиk-
mяtlи sюzlяr ekspressиv-emosиonal xцsusиyyяtя malиkdиr; fиkrиn 
mяzmununu dolьunlaшdыrыr; onlarыn юmrц uzun olur; mцxtяlиf 
struktura,  fяrdи  quruluш  cиzgиlяrиnя  malиk  olur;  tяrkиbиndя 
hяmcиns  цzvlяrя,  nиdalara,  ara  sюzlяrя,  xцsusиlяшmиш  цzvlяrя 
tяsadцf edиlmиr; dиdaktиk sяcиyyя gцclцdцr, mяnasы mцstяqиm-
dиr;nяsиhяt,mяslяhяt,yol gюstяrmя xцsusиyyяtlяrи mюvcuddur» [31, 92-93].  
N.Xяzrи  yaradыcыlыьыnda  atalar  sюzlяrи  vя  mяsяllяrlя  ya-
naшы,  шaиrиn  юzцnяmяxsus,  fяrdи  tяxяyyцlцnцn  mяhsulu  olan 
okkazиonal hиkmяtlи sюzlяrя dя tяsadцf edиlиr. Bиldиyиmиz kиmи, 
hиkmяtlи sюzlяr dяrиn vя dolьun иbrяtamиz mяna иfadя edяn sa-
bиt  sюz  bиrlяшmяlяrиdиr.  «Hиkmяtlи  sюzlяrиn  dяqиq  mяna  иfadя 
etmяsи onlarыn xalq kцtlяlяrи arasыnda sцrяtlя yayыlmasыna иm-
kan yaradыr. Buna gюrя bяzи hallarda hиkmяtlи sюzlяrя qanadlы 
sюzlяr [крылатые слова] da deyиlиr» [ 23,114]. 
Hиkmяtlи  sюzlяrиn  bяdии-emosиonal,  цslubи  funksиyalarы 
mцxtяlиf vя чoxшaxяlи olduьu kиmи, onlarыn mюvzularы da mя-
na  etиbarиlя  rяngarяngdиr.  Buna  gюrя  dя  N.Xяzrи  яsяrlяrиndя 
ишlяnmиш hиkmяtlи sюzlяrи иfadя etdиklяrи mяnalarыna gюrя aшa-
ьыdakы kиmи qruplaшdыrmaq olar: 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
123 
 1) Xasиyyяt vя xarakter щаггында: Baьыrmaq cцrяt de-
yиl, susan mяrdlиk,cцrяtdиr;Baьыrmaq шюhrяt deyиl, sяssиz gяlяn 
шюhrяtdиr  [123,97],  Saman  altdan  astaca  su  yerиdяnlяr;  Key-
fиndяdи,  nя  aьlayar,  nя  dя  иnlяr  [124,55],  Yerиndя  danышmaq 
bяlkя  qяlяbя;Yersиz  susmaq  иsя  mяьlubиyyяtdиr!  [124,  75], 
Eyиblяrиn  bюyцyц  nяdиr  sюylя  bиzя  sяn?  Юzцndя  ola-ola  baш-
qasыnda gяzяsяn. Kиmlяr kи, чox danышdы; Sяhvи dя baшdan aш-
dы [124,96-97], Yaltaqlыq цstцndя ucalan юmцr, Xalqыn цrяyиn-
dя lяnяtя dюnцr; Yaltaq tиkяn evи - Yel asan yыxar; Yaltaq yы-
xan evи - el tиkя bиlmяz; Yaltaq юlяzиyяn qara чыraqdыr. Bu bяl-
kя qяrиbя hяqиqяtdиr kи,Sюzц aчыq dedиn nиfrяtя dюnцr [124, 128-129].  
2)
 
Xalq, mиllяt, el-oba, vяtяn, torpaq haqqыnda: Xalqыn 
namusudur Vяtяn torpaьы; Hяr шeydяn ucadыr namus bayraьы; 
Шaиr, sяn dя yurdun keшиyиndя dur, Vяtяn mцqяddяsdиr, Vяtяn 
яzиzdиr  [123,  90],  Mиllяt  tarac  olan  vaxtы;  Sяrvяtи  dя  hяrrac 
olur, Qudurьanlar tox gяzяrkяn; Яzab чяkяn el ac olur [123, 
181], Bяlи, kиmиn цrяyиndя torpaьыna sevgи varsa, o bюyцkdцr; 
Mяgяr kичиk xalq olurmu? O, xalqdыrsa, o bюyцkdцr! Xalq юl-
чцlmцr  mиqdarыyla;  Xalq  юlчцlцr  vцqarыyla;  Xalq  юlчцlцr  dя-
yanяtи, qeyrяtиlя; Bиr dя dosta mяhяbbяtи, bиr dя yada nиfrяtиy-
lя!  Qeyrяtsиzя  can  яzиzdиr,  qeyrяtlиyя  ana  torpaq  [124,93-95], 
Son sюzц xalq deyиr, zaman sюylяyиr, Шaиr kи, olmayыr hяr шeиr 
yazan; Kиm kи, юz elиnиn dяrdиnи bиldи; El onun юmrцnц uza-
dacaqdыr; Kиm kи, юz elиlя aьladы, gцldц; El onu qяlbиndя ya-
шadacaqdыr [124,188].  
3)
 
Dиlиn xalqыn, иnsanыn hяyatыndakы rolu haqqыnda: Dиl 
xalq цrяyиnиn яngиnlиyиdиr ;Yox dиl яsrlяrиn tale sяsиdиr, Azяr-
baycan dиlи - Bцllur bиr bulaq... Dиl xalqыn adыdыr,Xalqыn юzц-
dцr; Dиlиn иxtиyarы Xalqdadыr ancaq... [123,117-118], Tanыnar 
kиm nя vaxt danышыb dиnяr: Иnsan юz dиlиnиn altda gиzlяnяr; Иn-
sanы aьыlmы, dиlmи tanыdar? Bиl kи, dиl aьыlыn tяrcцmanыdыr [124, 
96-97],  Mиllяtиn  bяxtиdиr,  dиlиn  taleyи,  Dиlиn  taleyи  dя  xalqыn 
baxtыdыr [124,201-203].  
4)
 
Sюzцn qцdrяtи haqqыnda: Hяr kяlmяsи юz yerиndя de-
yиlsя; Qыlыnclardan daha kяskиn olar sюz [123,11], Kиm kи, va-

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
124 
rыb gedяr uzunчuluьa; Tapdayar иnsanlыq lяyaqяtиnи; Deyиblяr 
duz gяrяk dadыnca olsun! Bиz deyяk sюz gяrяk dadыnca olsun! 
[124,64-65],Yerиndя danышmaq bяlkя qяlяbя,Yersиz susmaq иsя 
mяьlubиyyяtdиr! [124,75-76],Mяn юlmяrяm, яgяr bиrcя; Sюzцm 
qalsa  xalqa,  xalqa!  [124,59],Sюzц  demяmишdяn  sюz  sяnиn  qu-
lun, Elя kи, sюylяdиn юzцn qul oldun; Sюz var bиr яbяdи kиtaba 
dюnяr, Sюz var, юmцr boyu яzaba dюnяr [124, 97], Bиlиn qoru-
duqca  sяmиmиyyяtи  -  Daha  dяhшяtlиdиr  bu  sюz  rцшvяtи!  [124, 
121],  Bu  bяlkя  qяrиbя  hяqиqяtdиr  kи,  Sюzц  aчыq  dedиn  nиfrяtя 
dюnцr [124,128]. 
5)
 
Sevgи,mяhяbbяt, gюzяllиk haqqыnda: Mяhяbbяt юlчцl-
mцr иllя, яsrlя, Mяhяbbяt юlчцsц яbяdиyyяtdиr [123,149], Gюz-
lяr  gюzяllиyи  gюrmяsя  kordur!  Aьыllы  gюzяllиk  baш  ucalыqdыr 
[123,104],Sevgи  hяm  юlцmdцr,  hяm  яbяdиyyяt!  [123,107],  Za-
man tarlasыnda gяrяk bюyцklяr; Mehrиbanlыq яkиb, mяhяbbяt 
bичя [123,207], Fяqяt dяrk elяdиm bиr hяqиqяtи; Mяncя яsl sev-
gи talesиz olur [123,224], Alи gюzяllиyи duymayan kordur; Ya-
lan olan yerdя mяhяbbяt olmaz, Mяhяbbяt yoxdursa sяdaqяt 
olmaz;  Mяhяbbяtи  sяslя  sяn;  Kи,  юzцn  sevиlяsяn  [124,  97-98], 
Gюzяllиk  yaranыb  яzяldяn  яzяl;  Gюzяllиk  яzиzdиr  baш  taclarыn-
dan;  Qadыnы  qцrurla  gюzяllиk  bяzяr;  Cumar  bяd  nяzяrlяr  gю-
zяllиk цstя; Mиlчяklяr шиrяyя daraшan kиmи; Dяhшяtdиr gюzяllиk 
yad  qucaqlarda;  Dюnцrsя  gюyцmtцl  яskиnaslara;Gюzяllиk  bиr 
dяfя яnam verиlиr,Fяqяt яbяdиlиk sюnцr gюzяllиk [124,134-135].  
6)
 
Иgиdlиk, qoчaqlыq, cяsarяt, qeyrяt, qorxaqlыq щаггын-
да: Bu bиr hяqиqяtdиr dцшцb dиllяrя: Иgиd bиr yol юlяr, qorxaq 
mиn kяrя [123,90], Cяsarяt qorxusu; Acы tufandыr; Гorxu cя-
sarяtи;Daha yamandыr!Cяsarяt qorxusu;Dяrdя dюzяndиr, Qor-
xu cяsarяtи; Baшlar цzяndиr [124,63], Mяrd sюzц - яdalяt чaьы-
rышыdыr! [124,75], Qeyrяtsиzя can яzиzdиr, qeyrяtlиyя ana torpaq 
[124,95],  Onunчцn  yaltaqlar  qorxaqlar  tяkи;  Bиr  gцndя  mиn 
dяfя юlцb – dиrиlяr [124,128].  
 Qeyd etmяk lazыmdыr kи, bяdии цslubda sentensиya hadи-
sяsи юzцnц gюstяrиr.«Цslubиyyatda sentensиya adlanan hadиsя-
nиn  mahиyyяtи  belяdиr  kи,  sюz  sяnяtkarlarы  цmumxalq  atalar 

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
125 
sюzlяrиnя mцvafиq gяlяn sяcиyyяvи,tиpиklяшmиш иfadяlяr yaradыr-
lar vя bu zaman xцsusиlя onlarыn [atalar sюzlяrиnиn] struktur – 
semantиk xцsusиyяtlяrиnя яsaslanыrlar. Sentensиya kиmи ишlяnяn 
vahиdlяr daxиlи rиtmи,ahяngdarlыьы, obrazlыlыьы vя yыьcamlыьы иlя 
fяrqlяnиr» [3,79].  
 
Dяhшяt dиrи-dиrи юlц olmaqdыr! [123, 123]  
Mиn zяhmяt чяksя dя иnsan qыш, bahar, 
Hяr яkиlяn toxum nяdяnsя bиtmиr [123, 194].  
Hяr parlayan шцшя almas deyиldиr 
Hяr suya baш vuran qяvvas deyиldиr [123, 209]  
Bu haqqыn sюzцnц nяdиmlяr dedи: 
Namus doьuluшdan bцllura bяnzяr, 
Шцшя qab ya sыndы, ya cиngиldяdи! [124, 134]  
 
Belяlиklя, atalar sюzlяrи иlя sentensиyanыn яlaqяsи dedиkdя, 
цmumxalq dиlиnя mяxsus hиkmяtlи иfadяlяrlя hяr hansы bиr sя-
nяtkarыn yaratdыьы fяrdи иfadяlяrиn яlaqяsи baшa dцшцlцr. Чцnkи 
hяr bиr yazычыnыn, шaиrиn yaratdыьы юzцnяmяxsus fяrdи hиkmяtlи 
sюzlяr иlk nюvbяdя, atalar sюzlяrиnя яsaslanыr, onlarыn baшlыca 
keyfиyyяtlяrиnи  юzцndя  яks  etdиrиr  vя  onun  tяzahцr  formasы 
kиmи  nяzяrя  чarpыr.  Bu  cяhяtdяn  N.Xяzrи  sentensиyalarыnы 
цmumxalq  dиlи  atalar  sюzlяrиndяn  fяrqlяndиrmяk  bяzяn  чя-
tиnlиk  yaradыr.  Demяlи,  шaиrиn  fяrdи  иfadяlяrи  цmumxalq  dиlи 
hиkmяtlи  иfadяlяrиnиn  tяrkиbиnя  qaynayыb-qarышmaqla,  onun 
zяngиnlяшmяsиnя xиdmяt edиr: 
 
Hяqиqяt acыdыr-fяqяt dяrmandыr, 
Yalan шиrиndиrsя-яfи иlandыr. 
Tamah zцlmяtlи yoldur, 
Tamahkar яbяdи quldur. 
Dцnyada yuxuya gedиr иnsanlar
Ancaq юlцm vaxtы oyanыr onlar. 
Иkи шey mяhv edиr mцtlяq hяr kяsи, 
Yoxsulluq qorxusu, mяnsяb hяvяsи [124, 96-100]  

Aqil Cəfərov. Nəbi Xəzrinin poetik dili. 
 
 
126 
Yaltaq tиkяn evи- 
Yel asan yыxar 
Yaltaq yыxan evи- 
el tиkя bиlmяz [124, 128].  
Qeyrи adиlиk dя иlk adиlиkdиr, 
Mцdrиklиk яn bюyцk bиr sadяlиkdиr [124, 136].  
Son sюzц xalq deyиr, zaman sюylяyиr, 
Шaиr kи, olmayыr hяr шeиr yazan [124, 188]  
 
Nцmunяlяrdяn  gюrцndцyц  kиmи,  N.Xяzrи  nяsиhяtamиz 
dяrиn  fиkиrlяrиnи  yыьcam  vя  юzцnяmяxsus  sadя  dиldя  иfadя  et-
mяklя, bиr чox mиsra vя beytlяrиnи hиkmяtlи sюzя чevиrmишdиr. 
Чцnki «xalqыmыzыn aьlы,kamalы,mиsиlsиz mяnяvи qцdrяtи, яmяk-
sevяrlиyи, hяyat vя azadlыq eшqи,vяtяnpяrvяrlиyи, humanиzmи юz 
parlaq иfadяsиnи иlk яvvяl mяhz atalar sюzц, mяsяl vя hиkmяtlи 
иfadяlяrdя tapmышdыr» [21,165]. Шaиrиn poezиyasыnda иstяr ata-
lar sюzlяrи vя mяsяllяr, иstяrsя dя hиkmяtlи sюzlяrиn tяrkиbиndя-
kи  leksиk  vahиdlяr  иlk,  nomиnatиv  mяnasыndan  baшqa  mяcazи 
mяna kяsb edяrяk frazeologиyanыn xцsusи bиr layыnы tяшkиl et-
dиyи цчцn bu bяhsя daxиl edиlmишdиr. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yüklə 1,65 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin