Азярбайъан республикасы кянд тясяррцфаты назирлийи азярбайъан дювлят аграр университети

Vitaminlər  və  antioksidantlar  əsas  funksional  inqrediyentlər 
olub, səmərəli qidalanmada böyük rol oynayırlar. Bunlara А, С, E 
vitaminləri,  В  qrupu  vitaminləri,  P-karotini  və  s.  göstərmək  olar. 
Onlar metobolizimdə iştirak  edərək, orqanizmin immun  sistemini 
gücləndirir, 
sinqa, 
beri-beri 
kimi 
qorxulu 
xəstəliklərin 
yaranmasının qarşısını alır. 
Antioksidantlar  -  P-karotini,  С  və  E  vitaminləri  orqanizmdə 
gedən  oksidləşmə  prosesini  tənzimləyir,  maddələr  mübadiləsi 
zamanı  əmələ  gələn  üzvi  peroksidləri  parçalayaraq  zərərsiz  hala 
salır.  Kanserogen  yaradan  molekulları  parçalayır  və  orqanizmin 
tez qocalmasının qarşısını alır. 
Antioksidantların  və  vitaminlərin    funksional  xassələri 
aşağıdakı sxemdə öz əksini tapmışdır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Vitamin C- 
askorbin turşusu 
B
1,
 B
2
, B
6
, B
12
 
vitaminləri 
E vitaminləri- 
tokoferol 
A-provitamini- 
β-karotin 
Sinqa xəstəliyinin qarşısını alır; 
Antioksidant xassə göstərir; 
Orqanizmin  müqavimət  qabiliyyətini  artı-
raraq  soyuq  dəymə  və  qriplə  yoluxmanın 
qarşısını alır.  
Koenzim təsiri göstərir; 
Metobolik  funksiya-energetik  təsir  mexa-
nizmi göstərir; 
Görməni  yaxşılaşdıraraq  rəng  effektini 
artırır; 
Dərini möhkəmləndirir, sinir sistemini tən-
zim edir. 
Lipidlərin  və  A  vitamininin  antioksidantı 
rolu oynayır, cinsi fəallığı artırır. 
Görməni yaxşılaşdırır; 
Antioksilləşdirici  təsir  göstərir;  orqa-
nizmin  immun  sistemini  gücləndirir;  bəd 
və xoş xasssəli şişlərin qarşısını alır. 

264 
Mineral  maddələr  əhəmiyyətli  inqrediyentlər  olub  aşağıdakı 
əhəmiyyətli xassələrə malik olur: 

 
natrium  hüceyrələr  arası  osmotik  təzyiqi  tənzimləyir; 
əzələlərin işini nizamlayır; 

 
kalium  hüceyrə  metobolizminə  təsir  göstərir,  əsəb-sinir 
fəaliyyətinə  təsir  göstərir,  hüceyrələrdə  osmos  təzyiqini 
nizamlayır və əzələlərin işini yaxşılaşdırır; 

 
maqnezium   fermentlərin   təsirini artırır,   qanda   dəmirin 
miqdarmı tənzimləyir, əzələ-sinir fəaliyyətinə müsbət təsir 
göstərir, ateroskleroz riskini azaldır; 

 
kalsium  hüceyrə  membranının  keçiciliyinə  müsbət  təsir 
göstərir;  fermentlərin  təsir  mexanizmini  gücləndirir  və 
sümük toxumalarının yaranmasında iştirak edir; 

 
fosfor  sümük  toxumalarının  yaranmasında  iştirak  edir, 
beyin  hüceyrələrinin  çoxalmasını  təmin  edir,  fermentlərin 
təsir mexanizmini yaxşılaşdırır; 

 
sink orqanizmin böyüməsinə müsbət təsir göstərir, xərçəng 
riskini azaldır, cinsi fəaliyyəti gücləndirir; 

 
selen immun sistemini nizamlayır, detoksikat rolu oynaya-
raq sərbəst radikalların fəaliyyətini tənzimləyir. 

 
dəmir, manqan, kobalt, qanyaradan elementlər olub, dəmir 
oksigeni toxumalara daşıyır. 
Çox  əsaslı  doymamıĢ  turĢular  axırıncı  25  ildə  alimlər 
tərəfindən  geniş  öyrənilmişdir.  Tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  bu 
qrup  maddələrdə  birinci  ikiqat  rabitəli  molekulların  üçüncü  və 
dördüncü  karbonları  arasında  yerləşdikdə  inqrediyent  xassəsi 
göstərir.  Belələrində  linolen,  tsikloazopentaen  və  dekozahek-
saen turşularını misal göstərmək olar. 
Doymamış  yağ  turşuları  orqanizmdə  aşağı  sıxlıqlı  proteinlərin 
və  xolesterinin  parçalanması  zamanı  əmələ  gələrək,  soyuq-
lamanın  və  qan  zərrəciklərini  koaqulyasiya  edərək  tromb  əmələ 
gətirməsinin qarşısını alır. 
Doymamış çoxatomlu yağ turşularının əsas xassələri aşağıdakı 
sxemdə aydın göstərilmişdir. 

265 
 
 
 
 
 
               
                                        Omeqa-3-yağ 
turşusu 
 
 
 
 
 
 
 
Bioprobiotiklər-orqanizmdə  bağırsaq  mikroflorasının  fəa-
liyyətini  tənzimləyən,  orqanizminin  fizioloji  və  biokimyəvi  fun-
ksiyalarını  nizamlayan  mikrob  mənşəli  mikro  preparatlar  olub 
inqrediyent kimi qida məhsullarına əlavə edilir. 
 
Bifio- və laktobakteriyalar probiotik effektə malikdirlər.  
Tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  həzm  sisteminin  əhəmiyyətli 
mərhələlərindən  biri,  bağırsaq  mikroorqanizmlərinin  fəaliyyəti 
nəticəsində  gedən  fizioloji  proseslərdir.  Bir  sıra  səbəblərdən-
farmakoloji  preparatlar,  sənayenin  toksiki  tullantıları,  pestisidlər, 
herbisidlər, radiasiya və orqanizmin stress vəziyyəti və s.-orqaniz-
min  mikroflorası  məhv  olur.  Bu  isə  mədə-bağırsaq  yolunda  ağır 
xəstəliklərin baş verməsinə səbəb olur.  
Probiotiklərin fiziki-kimyəvi təsiri aşağıdakı kimidir; 

 
Bağırsaqların  infeksion  xəstəliklərinin  müalicəsi  və  prof-
laktikası; 

 
Revmatik artritlərin profilaktikası; 

 
Allergiya xəstəliklərinin profilaktikası; 

 
Orqanizmin stress vəziyyətinin sakitləşdiriciləri; 

 
Hipoxolesterin effekti yaratmaq. 
 
Probiotiklər  mikrob  təbiətli  olmayan  qida  əlavələri  olub, 
insanların  bağırsaqlarında  həzm  olunmayaraq,  mikrofloranın 
Ateroskleroz 
Şəkərli diabet 
Xərçəng 
Yüksək qan təzyiqi 
Bağırsaq yarası kolit 
Soyuqdəymə 
Aritmiya 
Piylənmə 
Tromboz 
Psiaroz 
Xoş xassəli şişlər 
Revmatik artrit 

266 
inkişafını  sistemləşdirir.  Bunlar  sulukarbonların  nümayəndələri 
olub,  tərkibində  2-10  monosaxarid  qalığı  olan  oliqosaxaridlərdir. 
bioprobiotiklər probiotiklərlə birgə istifadə edildikdə daha effektiv 
təsir göstərirlər. 
Funksional  inqrediyentlər  aşağıdakı  təlabata  cavab  vermə-
lidirlər: 

 
Qidalanma və sağlamlıq cəhətcə əhəmiyyətli olmalıdır; 

 
Xeyirli tərəfləri elmi əsaslarla yoxlanmalı və gündəlik isti-
fadə dozası mütəxəssislər tərəfindən müəyyən edilməlidir; 

 
Balanslaçdırılmış  qidalanma  nöqteyi-nəzərincə  təhlükəsiz 
olmalıdır; 

 
Fiziki-kimyəvi xassələri dəqiq təyin edilməli və təyini 
      metodikası işlənib hazırlanmalıdır; 

 
Qidanın keyfiyyətinə mənfi təsir göstərməməlidir; 

 
Qida  ilə  birlikdə  kapsul,  tabletka  və  ya  poroşok  halında             
istifadə olunmalıdır; 

 
Təbii məhsullardan hazırlanmalıdır. 
 
Sual və tapĢırıqlar 
 
1.
 
Həzm prosesinin əsas mərhələlərini göstərin. 
2.
 
Həzm  prosesinin  ayrı-ayrı  mərhələlərində  gedən 
prosesləri izah edin. 
3.
 
Həzm Ģirələri harada və hansı vəzlər tərəfindən sintez 
olunur? 
4.
 
Həzm  orqanlarında  maddələr  mübadiləsi  zamanı 
əmələ gələn məhsullar necə sorulur? 
5.
 
Makronutriyenlərin  metobolizm  prosesini  xarakteri-
zə edin. 
6.
 
Qidalanmanın  nəzəriyyəsi  və  konsepsiya  hansı 
mühüm əlamətlərə görə hazırlanmıĢdır? 
7.
 
Rasional  qidalanmanın əsas  prinsiplərini  göstərin  və 
izah edin.  

267 
8.
 
Orqanizmdə  qidalanma  ilə  müĢayət  olunan  xəstəlik-
lər hansılardır? 
9.
 
Orqanizmin  yaĢ  həddinə  və  fiziki  fəaliyyətinə  görə 
enerji balansı necə olmalıdır? 
10.
 
Funksional  inqrediyentlərsağlam  qidalanmaya  necə 
təsir göstərir? 
11.
 
Əsrin xəstəlikləri hansılardır və qidalanma ilə əlaqəsi 
necədir? 
 
 
 
 

268 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Пищевая  химия  /  Нечаев  А.  П.,  Траубенберг  С.  Е., 
Кочеткова А. А. и др. Под ред. А. П. Нечаева. Издание 3-е, 
испр.- СПб.: ГИОРД, 2004 – 640 с. 
2.
 
Основы управления инновациями в пищевых отраслях АПК 
(наука, технология, экономика) / Под ред. В. И. Тужилкина 
– М.: МГУПП, 1998. – 842 с. 
3.
 
Голубев  В.Н.  Основы  пищевой  химии.-  М.:  Биоин-
формсервис, 1997. – 223 с. 
4.
 
Скурихин  И.  М.,  Нечаев  А.  П.  Все  о  пище  с  точки  зрения 
химика. – М.: Высшая школа, 1991. – 229 с. 
5.
 
Baltes W. Lebensmittel-chemie. – Springer, 1995. – 476 p. 
6.
 
Березов  Т.  Т.,  Коровкин  Б.  Ф.  Биологическая  химия. 
Учебник. / Под ред. Дебова С. С.  – М.: Медицина, 1990. – 
528 с. 
7.
 
Вакар  А.  Б.  Белковый  комплекс  клейковины.  /  В  кн. 
Растителъные белки и их биосинтез. – М.: Наука, 1975. – С. 
38-58. 
8.
 
Дудкин М. С., Щелкунов Л. Ф. Новые продукты питания. – 
М.: Наука, 1998. – 304 с. 
9.
 
Мак-Мюррей  У.  Обмен  веществ  человка.  /  Пер.  с  англ. 
Горкина В. 3. – М.: Мир, 1980. – 386 с.  
10.
 
Мари  Р.,  Греннер  Д.,  Мейес  П.,  Родуэлл  В.  Биохимия 
человка. / В 2-х томах. /  Пер. с англ. – М.: Мир., 1993.  
11.
 
Растительный  белок.  /  Пер.  с  фр.  Долгополова  В.  Г.  /  Под 
ред. Мукулович Т. П. – М.: Агропромиздат, 1991. – 684 с. 
12.
 
Голубев  В.  Н.  Основы  пищевой  химии.  –  М.:  Биофарм-
сервис, 1997. – 223 с.  
13.
 
Павлоцкая  Л.  Ф.,  Дуденко  Н.  В.,  Эйдельман  М.  М. 
Физиология питания. – М.: Высшая школа, 1989.– 368 с. 
14.
 
Тютюнников Б. Н. И др. Химия жиров. – М.: Колос, 
 1992. – 447 с.  
15.
 
Евстигнеева  Р.  П.,  Звонкова  Е.  Н.,  Серебренникова  Г.  А., 
Швец В. И. Химия липидов. – М.: Химия, 1983. – 296 с. 
16.
 
Александрович Ю. Д., Гумовска И. Кухня и медицина – М.: 
Наука, 1991. – 224 с. 

269 
17.
 
Введение в общую микронутриентологию / Под ред. Ю. П. 
Гичева, Э. Огановой.–Новосибирск: 1998.–216 с. 
18.
 
Кукушкин  Ю.  Н.  Химические  элементы  в  организме 
человека // Соровский образовательный журнал. 1998. № 5. 
– С. 54-58.  
19.
 
Идз Мэри Ден. Витамины и минеральные вещества: Полный 
медицинский справочник. – СПб.: Комплект, 1995. – 503 с.  
20.
 
Булдаков  А.  С.  Пищевые  добавки:  Справочник.  –  СПб.: 
«Ut». 1996-. – 240 с. 
21.
 
Food  Additive  user`s  Handbook  /  Edited  by  Jim  Smith.  – 
Chapman and Hall, 1996.  
22.
 
Берхард  С.  Структура  и  функции  ферментов.  –  М.:  Мир, 
1971. – 334 с. 
23.
 
Нечаев  А.  П.,  Смирнов  Е.  В.,  Пищевые  ароматизаторы  // 
Пищевые ингредиенты (сырье и добавки). – 2000. - № 2. – 
С. 8. 
24.
 
Нечаев  А.П.,БолотовВ.М.  Пищевые  красители.  Пище-вые 
ингредиенты (сырье и добавки). –М.: 2001. – 214 с. 
25.
 
Значение  показателя  «активность  воды»  в  оценке 
сельскохозяйственного  сырья.  –  М.:  АГРОНИИТЭИММП. 
1987. – 36 с. 
26.
 
Проблемы загязнения окружающей среды и токсикологии / 
Под ред. Дж. Уэра. – М.: Мир, 1993. – 192 с. 
27.
 
Слиаева  Т.  П.,  Кочеткова  А.  А.,  Колеснов  А.  Ю. 
Трансгенные  пищевые  продукты:  риск  и  перспектива  / 
Пищевая промышленность. – 1999. - № 10. – С. 14. – 15; 
 № 11 – 12.   
28.
 
Эйхлер В. Яды в нашей пище / Пер. с нем. – М.: Мир, 1995. 
– 213 с.  
29.
 
Шендоров  Б.  А.  Медицинская  микробная  экология  и 
функциональное питание, Т.3,-М.: Гранть, 2001.–287 с.
  
 
 
 
 
 
 

270 
 
MÜNDƏRĠCAT 
 
 
GĠRĠġ  ............................................................................................... 3 
 
I FƏSĠL 
Qidanın kimyası və insanın qidalanması  .......................................... 6 
 
II FƏSĠL 
ZÜLALI MADDƏLƏR VƏ ONLARIN KİMYASI ......................... 14 
2.1 Zülalların tərkibi və xassələri. Planetimizdə zülal 
çatışmazlığı problemi ........................................................................ 14 
2.2 Aminturşuları və onların orqanizmdə rolu  ................................. 20 
2.3 Ərzaq məhsullarının zülal tərkibi ................................................ 27 
2.3.1. Dənli bitkilərin zülal tərkibi .................................................... 27 
2.3.2. Paxlalı bitkilərin zülal tərkibi  ................................................. 29 
2.3.3. Yağlı bitkilərin zülal tərkibi .................................................... 30 
2.3.4. Kartof, tərəvəz və meyvə zülallarının tərkibi  ......................... 32 
2.3.5. Ət və süd məhsullarının zülal tərkibi  ...................................... 33 
 
III FƏSĠL 
KARBOHİDRATLAR VƏ SULUKARBONLAR ........................... 37 
3.1. Monosaxaridlər ........................................................................... 38 
3.2. Polisaxaridlər .............................................................................. 39 
3.3. Sulukarbonların fizioloji əhəmiyyəti .......................................... 42 
3.3. Sulukarbonların ərzaq məhsullarına çevrilməsi  ......................... 47 
3.3.1. sulukarbonların hidrolizi  ......................................................... 47 
3.3.2. Sulukarbonların oksidləşmə məhsulları və  
onların ərzaq məhsulları kimi tətbiqi  ................................................ 48 
3.3.3. Slukarbonların qıcqırma məhsulları  
və onların tətbiq sahələri  ................................................................... 49 

271 
3.4. Sulukarbonların ərzaq məhsulu kimi xüsusi xassələri  ............... 50 
3.4.1. Hidrolitik  ................................................................................ 50 
3.5. Sulukarbonlara şirinlilik dərəcəsi və onun əhəmiyyəti  .............. 51 
 
IV FƏSĠL 
Lipidlər-Piylər-Yağlar.  ..................................................................... 53 
4.1. Lipidlərin quruluşu və xassələri  ................................................ 53 
4.4. Piylərin və yağların qida əhəmiyyəti  ......................................... 59 
4.5. Yağların orqanizmdə mübadiləsi  ............................................... 61 
4.5.1. Ödün tərkibi, xassələri və yağ mübadiləsində rolu  ................. 62 
 
V FƏSĠL 
Mineral maddələr və onlarin qidalanmada rolu  ................................ 65 
5.1. Mineral maddələrin tərkib xüsusiyyətləri və  
insan orqanizmində rolu  ................................................................... 65 
Elementlərin ayrılıqda orqanizmdə rolu  
və mübadiləsi. Makroelementlər  ...................................................... 69 
5.2.2. Maqnezium  ............................................................................. 72 
5.2.3. Natrium  ................................................................................... 74 
5.2.4. Kalium  .................................................................................... 75 
5.2.5. Fosfor ....................................................................................... 77 
5.2.6. Kükürd  .................................................................................... 78 
5.3. MİKROELEMENTLƏR  ........................................................... 78 
5.3.1. Dəmir  ...................................................................................... 78 
5.3.2. Sink  ......................................................................................... 79 
5.3.3 Manqan  .................................................................................... 81 
5.3.4. Kobalt.  .................................................................................... 83 
5.3.5. Mis  .......................................................................................... 84 
5.3.6. Molibden ................................................................................. 85 
5.3.7. Xrom  ....................................................................................... 86 
5.3.8. Nikel.  ...................................................................................... 87 
5.4. Qeyri-metalların bioloji aktivliyi  ............................................... 88 
5.4.1. Oksigen  ................................................................................... 89 

272 
5.4.2. Karbon.  ................................................................................... 90 
5.4.3. Azot  ........................................................................................ 90 
5.5. Orqanizmin digər vacib elementləri.  ......................................... 91 
5.4. Toksiki təsirə malik mikroelementlər  ........................................ 95 
5.5. Qida məhsullarının texniki emalının tərkibinə təsiri  ................. 98 
 
VI FƏSĠL 
Vitaminlər .......................................................................................... 100 
Suda həll olan vitaminlər  .................................................................. 104 
Yağda həllolan vitaminlər ................................................................. 114 
6.3. Vitaminəoxşar birləşmələr  ......................................................... 120 
6.4. Ərzaq məhsullarının vitaminlə zənginləşdirilməsi  .................... 123 
 
VII FƏSĠL 
QİDA TURŞULARI VƏ ONLARIN ORQANİZMDƏ ROLU  ....... 125 
7.1. Qida məhsullarında olan turşuların ümumi xarakteristikası.  ..... 126 
 
VIII FƏSĠL 
FERMENTLƏR ................................................................................ 130 
8.1. Fermentlərin təsnifatı və adlandırılma qaydaları  ....................... 131 
Yeyinti texnologiyasında fermentlərin tətbiqi  .................................. 134 
8.2.1. Çörək, bulka və un istehsalında istifadə  
olunan fermentativ preparatlar  .......................................................... 135 
8.2.2. Nişasta və nişasta məhsullarının  
istehsalında preparatların rolu ........................................................... 135 
8.2.3. Qənnadı istehsalında fermentativ 
 preparatların rolu. ............................................................................. 138 
8.2.4. Spirtsiz içkilər, şərab və meyvə şirələrinin  
istehsalında fermentativ preparatların tətbiqi .................................... 140 
8.2.5. Spirtli içkilər və pivə istehsalında  
tətbiq edilən fermentativ preparatlar  ................................................. 141 
 
 

273 
IX FƏSĠL 
QİDA ƏLAVƏLƏRİ HAQQINDA MƏLUMAT ............................. 143 
9.1. Qida əlavələrinin təyini və təsnifatı.  .......................................... 143 
9.2. Qida əlavələrinin təhlükəsizliyi  ................................................. 147 
9.3. Qida məhsullarının xarici görünüşünü  
yaxşılaşdıran maddələr ...................................................................... 148 
9.4. Qida məhsullarına xoş iy və dad verən maddələr ....................... 151 
9.4.1. Şirinləşdirici maddələr ............................................................. 152 
9.4.2. Şəkər əvəzləyiciləri və şirinləşdiriciləri................................... 153 
9.4.3. Aromatlaşdırıcılar .................................................................... 155 
9.4.4. Ərzağın dad və iyini dəyişən və  
gücləndirən qida əlavələri. ................................................................. 159 
9.5. Ərzaq məhsullarının mikrobioloji və oksidləşmə  
yolu ilə xarab olmasının qarşısını alan qida əlavələri. ....................... 160 
9.5.1. Konservantlar. ......................................................................... 162 
9.5.2. Antibiotiklər ............................................................................ 166 
9.5.3. Qida məhsullarını oksidləşmədən qoruyan  
əlavələr, antiok-sidantlar ................................................................... 168 
9.6. Bioloji fəal qida əlavələri ........................................................... 171 
 
X FƏSĠL 
Su və onun canlı orqanizmlərdə rolu ................................................. 176 
 
XI FƏSĠL 
QİDA MƏHSULLARININ TƏHLÜKƏSİZLİYİ ............................. 181 
11.1. Kənar maddələrin təsnifatı və onların 
qida məhsuluna qovuşması yolları .................................................... 182 
11.2. Ətraf mühit qida məhsullarının və  
xammalın əsas çirkləndirici kimi ....................................................... 183 
11.2.1. Toksiki maddələrin dozaları .................................................. 184 
 

274 
XII FƏSĠL 
ƏSAS QİDA ÇİRKLƏNDİRİCİLƏRİ VƏ  
ONLARIN TƏSİR MEXANİZMİ .................................................... 187 
Pestisidlər haqqında məlumat. ........................................................... 187 
Pestisidlərin toksiki göstəriciləri........................................................ 190 
Pestisidlərin bioloji obyektlərdə kimyəvi-fiziki analizi ..................... 191 
Hallogenli pestisidlər. ........................................................................ 192 
Heksaxlorsikloheksan (HXSH) ......................................................... 194 
Karbamin turşusunun törəmələri  ...................................................... 195 
Fosforlu pestisidlər  ........................................................................... 196 
Toksiki metallar ................................................................................. 199 
Barium  .............................................................................................. 200 
Manqan  ............................................................................................. 201 
Xrom  ................................................................................................. 202 
Mis  .................................................................................................... 202 
Stibium-sürmə ................................................................................... 203 
Arsen  ................................................................................................. 204 
Bismut ................................................................................................ 205 
Kadmium  .......................................................................................... 206 
Sink  ................................................................................................... 207 
Tallium  ............................................................................................. 208 
Civə .................................................................................................... 209 
Dioksinlər və ona oxşar birləşmələr  ................................................. 210 
Çoxnüvəli Aromatik karbohidrogenlər  ............................................. 212 
Çox təhlükəli digər çirkləndirici maddələr  ....................................... 215 
Benzol ................................................................................................ 217 
Vinilxlorid ......................................................................................... 218 
Ətraf mühitin radioaktiv çirklənməsi ................................................ 219 
Qeyri nüvə yanacaqlarının antropogen  
radionukleid mənbələri  ..................................................................... 225 
Nüvə yanacaqları müəssisələrində yaranan radionukleoidlər ............ 226 
Nüvə qəzaları zamanı ətraf mühitin çirklənməsi  .............................. 228 

275 
 
XIII FƏSĠL  
RASİONAL QİDALANMANIN ƏSASLARI  ................................. 229 
12.1. Qida maddələrinin fizioloji kimyası ......................................... 230 
12.2. Qidalanma və həzmolunma ...................................................... 232 
12.3. Makronutriyentlərin həzm prosesi ............................................ 240 
12.3. Qidalanmanın elmi əsasları və əsas anlayışları ........................ 243 
12.3.1. Rasional qidalanmanın birinci prinsipi .................................. 246 
12.3.2. Rasional qidalanmanın ikinci prinsipi ................................... 251 
12.3.3. Rasional qidalanmanın üçüncü prinsipi  ................................ 252 
12.4. Qida məhsullarının enerjililiyi və istifadə normaları  ............... 254 
12.5. XXI əsr insanının qida rasionu ................................................. 257 
12.6. Ərzaq məhsullarının funksional inqrediyent  
tərkibi və sağlam qidalanma konsepsiyası ......................................... 259 
12.6.1. Funksional inqrediyentlər ...................................................... 260 
 
ƏDƏBĠYYAT  .................................................................................. 267 

276 
 
 
 
 
 
 
 
Elman Mövsümov 
Nazim Yusifov 
 
 
 
 
QĠDA KĠMYASI 
 
(Ali məktəblər üçün dərslik) 
 
 
 
Нашир: Рафиг Хан-Сайадоьлу 
Техники редактор: Цлви Ариф 
Дизайнерляр: Ирадя Ящмядова, Жейщун Ялийев 
Оператор: Рцбабя Вялийева 
 
 
 
__________________________________ 
Йыьылмаьа верилмишдир: 14.04.2010 
Чапа имзаланмышдыр: 17.05.2010 
Тираъ 300; ш.ч.в. 17 
«МБМ» ММЖ мятбяясиндя 
чап олунмушдур