Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

tat
' aparar.

Çox öyünmə, 
tat
qızı, pendirindən tük çıxır. 
Bayatılarda -
Apardı 
tatar məni
, 
Qul edib satar 
məni
,
Yarım vəfalı olsa,
Axtarıb tapar 
məni
Dastanlarda tolerantlıq ideyaları. “Kitabi-Dədə Qorqud”. 
İlk olaraq 
Azərbaycanlıların qəhrəmanlıq dastanları sırasında yer alan ən qədim yazılı abidəsi 
“Kitab-i Dədə Qorqud” obrazlarının həyatında multikulturalizm yaşantılarının necə 
yer aldığına diqqət edək.
 
Oğuz dövlətinin başlıca amalı və məqsədi cəmiyyətdə insanlar və bütün
xalqlar arasındakı münasibətlərdə birlik və həmrəylik yaratmaqdan, bəşər övladına 
dinclik, əmin-amanlıq verməkdən, insanların xoşbəxtliyə və səadətə
qovuşdurmaqdan ibarət idi. Oğuz tayfaları İç Oğuz və Dış oğuz olmaqla iki yerə 
ayrılmasına baxmayaraq, hər iki tayfanın insanlarının əmin-amanlıq içərisində 
yaşamasının təminatçısı olan hər iki tayfanın və ümumilikdə elin ağsaqqalı Dədə 
Qorqud var idi. Dədə Qorqud öz varlığı ilə bu iki tayfa arasında qarşılıqlı hörmətin 
təmsilçisi idi. 
 
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında qonşu xalqlarla münasibətlər ən sivil 
formada tənzimlənir.
Öncə onu vurğulayaq ki, dastandakı qəhrəmanların müsəlman dindarlığı 
mühafizəkarlıqdan xeyli uzaq bir məzmundadır. Azərbaycanlıların əcdadları ilk 
müsəlmanların bu cür təqdimatında hətta din xadimləri zümrəsi də yer almır. Qorqud 
qəhrəmanlarının tapındığı din falçı, pir, molla, imam dini deyil, sözün birbaşa 
mənasında Quranda ifadəsini tapan xalis dindir, Allahın dinidir. Oğuz türkünün 
Tanrıyla təması mistik aləmə qapılanların, məbədlərdə gün keçirənlərin, 
guşənişinlərin ibadətinə əks məzmundadır. Bu məzmun sırf həyati müstəvidə və 
təktanrılığın insan üçün nəzərdə tutulan təyinatına tamamilə uyğun gəlir ki, Tanrıdan 
qəbul görür. Bamsı Beyrək boyunda olduğu kimi: "Ol zamanda bəylərin alqışı alqış, 
qarğışı qarğış idi. Duaları müstəcəb olurdu".
Kitabdakı boyların biri “Qanlı Qoca oğlu Qanturalı” boyudur. Burada əhvalat 
belə qurulur ki, gənc Qanturalı evlənmək üçün “kafir” qızının - sarı donlu Selcan 
xatunun, Trabzonun xristian başçısının qızını seçir. Oğuz bəyləri üçün bu dini 
mənsubiyyət heç bir mənada başqalıq ifadə etmir. Qanturalının gələcək həyat 
yoldaşında görmək istədiyi yalnız bu keyfiyyətlərdir: “Ata, məni evləndirmək 
istəyirsənsə, bilirsənmi mənə layiq qız necə olmalıdır?... Mən yerimdən durmadan o 
durmuş olsun! Mən Qaracıq atıma minmədən o minmiş olsun!...”.

---

9
Selcanla evlənməsinə qızın atasından icazə üçün Qanturalı onun üçün 
hazırlanmış ağır sınaqdan keçərək özü də təbii ki, bir igidlik nümunəsi sərgiləmli 
olur, bir buğa, ardınca da bir aslanla çarpışır. Sınağını qələbə ilə başa vurub Selcan 
xatunla öz yurduna yola düşür. Qızını müsəlman oğuz gəncinə verdiyindən 
peşmançılıq çəkən Trabzon təkuru onların ardınca qoşun göndərir. İki gəncin üstünə 
bu dəfə düşmən qismində gələn təkur döyüşçülərini Qanturalı ilə Selcan xatun, biri 
müsəlman, o bir xristian inanclısı olaraq birgə dəf edirlər.
Dastan boyu Selcan xatuna dini baxımdan heç bir ögeylik sərgilənmir. Əksinə, 
onun qəhrəmanlığının təsvirində şəxsinə məhrəm bir münasibət ifadə olunur. Selcan 
obrazı qadına ailə namusu, qəbilənin şərəfi, mənəvi-əxlaqi təmizlik və qəhrəmanlıq 
nümunəsi kimi baxılan oğuz qadınlarının mühitində tam doğmalaşmış birisidir ki, bu 
keyfiyyətlərin hamısını Azərbaycanlı oxucu onda görür. Və buna görə də bu xristian 
Selcan xatunu müsəlman oğuz qızlarından fərqləndirə bilmir.
Dastanda qadın obrazlarından başqa birisi müsəlman oğuz qızı Banuçiçəkdir.
“Baybörənin oğlu Bamsı Beyrək boyu”nda yer alan bu obraz da Selcan xatun 
əlamətində bir qızdır. Onunla nışanlanmış Bamsı Beyrək də öz atasına eyni 
xüsusiyyətlərə malik bir qızla evlənmək istədiyini bəyanlamışdı: “Baba, mana bir qız 
alı ver kim, mən yerimdən turmadan ol turğac gərək! Mən qaraqoç atıma binmədən ol 
binmək gərək!..” Bu gəlinlərdən biri müsəlman oğuz qızı Banuçiçək, o birisi xristian 
qızı Selcan xatundur. Hər ikisi Azərbaycan oxucusu üçün eyni dərəcədə doğmalıqla 
dastanda tərənnüm edilir.
“Kitab-i Dədə Qorqud”da başqa bir qadın obrazı da var ki, dini mənsubiyyətcə 
o da xristiandır, ancaq oğuz qadınlarının içində deyil, düşmən tərəfdədir. 
“Baybörənin oğlu Bamsı Beyrək boyu”nda bu xristian qızı düşmən cəbhəsində olsa 
da Azərbaycanlı oxucunun rəğbətini qazanır. Bu, Bayburd hasarı bəyinin qızıdır. 
Beyrək onun atasının əsirliyində olarkən bu oğuz bəyinə aşiq olur. Dustaqxanada ona 
yaxınlaşıb deyir: “Əgər səni hasardan örkənlə aşağı sallasam, sağ-salamat ata-ananın 
yanına getsən, məni burda gəlib halallığa alarsanmı?” Beyrək bu xristian qızının 
şəxsiyyətini uca tutduğuna görə müqəddəs Oğuz andı içir: “Oğuz yurduna salamat 
çatsam, gəlib səni halallığa almasam, qılıncımla doğranım! Oxuma sancılım! Yer 
kimi çatlayım, torpaq kimi sovrulum!”. Xristian qızının əsirlikdən azad etdiyi Beyrək 
öz nişanlısı Banuçiçəyə qovuşur və təbii ki, xristian qızı ilə evlənmək andına xilaf 
çıxır. “İç Oğuza Dış Oğuz asi olub Beyrək öldüyü boy”da Beyrəyin həlak olması bu 
andına xilaf çıxmağının nəticəsi kimi də məntiqli görünür.