Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Firmadaxili auditin standartları və onların tətbiqinin metodiki
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3 Firmadaxili auditin standartları və onların tətbiqinin metodiki problemləri Audit fəaliyyəti qanunverici və normativ hüquqi aktlar, sahədaxili əsasnamə, təli- mat, metodik vəsait və digər normativ sənədlərlə tənzimlənir. Audit ölkəmiz üçün yeni xidmət sahəsi sayılsa da o, çoxşaxəli, zəngin fəaliyyət növüdür. Bu fəaliyyəti həyata keçirmək üçün audit öz işini planlaşdırmalı, müfəssəl proqram tərtib etməli, nizamlamalı, konkret fəaliyyət mexanizminə və metodologiyaya malik olmalıdır. Audit öz fəaliyyətini planlaşdırmaqla yanaşı, nəzərdə tutulan proqramı həyata keçirmək üçün müvafiq əməliyyatlara, uçot-hesabat işlərinə malikdir. Auditor yoxlama- ekspertiza apardığı müəssisə ilə münasibətin qurulması və həmin müəssisənin təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin yaxşılaşdırılmasına dair konkret əməli təkliflər irəli sür- məlidir. Auditor yoxlama-ekspertiza işi aparan zaman təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətində yol verilmiş kənarlaşmalar, maliyyə pozuntuları, cinayət tərkibli təsərrüfat əməliyyat- larının sübutu üçün kifayət qədər dəlillərə malik olmalıdır. Təsərrüfat-maliyyə əməliy- yatlarında yol verilmiş qanundankənar halları dəqiqləşdirmək üçün auditor ayrı-ayrı mü- təxəssislərdən ekspert kimi istifadə etmək hüququna malikdir. Bütün bu kimi halların tənzimlənməsi, münasibətlərin qurulması və onun vahid standarta salınması üçün mütləq müvafiq qaydalar, yəni standartlar işlənib hazırlanmalı və tətbiq olunmalıdr. Audit standartları dedikdə, audit fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə dair müvafiq qay- dalar başa düşülür. Bu qaydalar beynəlxalq audit standartları, milli audit standartları və daxili audit standartları formasında işlənib hazırlanır və təqdim olunur. Həmin standart- ların mahiyyəti ondan ibarətdir ki, müstəqil auditorlar və auditor firmaları öz fəaliy- yətini bu qaydalara – standartlara uyğun qurmalıdırlar. Lakin auditor yoxlama- 28 ekspertiza işlərini aparan zaman təkcə bu qaydalarla məhdudlaşmır. Çoxillik təcrübə göstərir ki, təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətində yol verilmiş kənarlaşmalara, nöqsanlara hə- min qaydalardan kənar hallara da rast gəlinə bilər. Ona görə də auditor bu qaydaları əsas götürməli, yoxlama-ekspertiza etdiyi müəssisənin spesifik xüsusiyyətlərini də nəzərə al- malıdır. Audit standartları hazırlanan zaman yerli qanunverici və normativ hüquqi aktların tələbləri və bu sahədəki mövcud beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmalıdır. Audit standartları audit fəaliyyətini həyata keçirən fiziki və hüquqi şəxslər üçün normativ sənəddir. Audit standartlarının yüksək səviyyədə işlənib hazırlanması audit yoxlama- ekspertizasının keyfiyyətinə müsbət təsir edir və eyni zamanda audit nəticələrinin çıxa- rılmasına düzgün istiqamət verir. Audit standartları məzmununa, təyinatına və fəaliyyət predmetinə görə təsnifləşdirilir. Beynəlxalq təcrübəyə görə bu təsnifləşdirmə 6 istiqamətə ayrılır: ümumi müddəaları və məsuliyyəti özündə əks etdirən audit standartları, risklərin qiymətləndirilməsi və qiymətləndirilmiş risklərlə bağlı audit standartları, auditin dəlil və sübutlarını özündə əks etdirən standartları, mütəxəssis və digər şəxslərin rəy və nəticələrindən istifadə qaydalarını özündə əks etdirən audit standartları, auditin nəticə və hesabatlarını qaydaya salan audit standartları. Beynəlxalq audit təcrübəsinə əsasən audit standartlarının 6 istiqamət üzrə təsnifləşdirilməsi heç də təsadüfi deyil. Çünki, mövcud standartlar audit fəaliyyətinin bütün istiqamətlərini əhatə edir və buna da uyğun olaraq son variantda 32 beynəlxalq audit standartı işlənib hazırlanmışdır. Düzdür, 2008-ci ilə qədər 51 audit standartı mövcud olmuşdur. Lakin sonralar Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası tərəfindən qəbul edilərək dərc edilmiş topluma əsasən bu standartların sayı 32-yə endirilmişdir. Respub- likamıza gəldikdə isə Auditorlar Palatası da bu sahədə bir sıra əməli işlər görmüşdür. Daha doğrusu, 1996-cı ildən 2011-ci ilə qədər 38 milli audit standartı, auditorların peşə etikası məcəlləsi və böyük həcmdə normativ hüquqi sənədlər hazırlanaraq Palatanın Şurası tərəfindən təsdiq edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası 2008- ci ildə Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasının həqiqi üzvü qəbul edildikdən sonra özlərinin işləyib hazırladığı Milli Audit Standartlarını beynəlxalq audit standartlarına tam uyğunlaşdırmış, onları Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi dövlət 29 qeydiyyatına almışdır. Eyni zamanda Milli Audit Standartlarında obyektiv və subyektiv səbəblərdən öz əksini tapmamış prinsiplər beynəlxalq audit standartlarının əsas şərtlərinin götürülməsi qəbul edilir. Daha doğrusu, Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasının üzv olduğu tarixdən beynəlxalq audit standartları respublikamızın audit fəaliyyətində yüz faiz hüquqi qüvvəyə malikdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası tərəfindən hazırlanan audit standartları və digər sənədlər respublikamızın ərazisində audit fəaliyyə- tinin təşkilinin yüksək səviyyədə keçirilməsi üçün lazımi normativ hüquqi baza yarat- mışdır. Audit standartlarının və digər sənədlərin kütləvi şəkildə nəşri və ictimaiyyətin istifadəsinə verilməsi audit fəaliyyətinin yüksək şəkildə təşkilinə təsir edən amillərdən biridir. Audit standartları hazırlanan zaman aşağıdakı bir sıra vacib və prinsipial məsələ- lər burada öz əksini tam tapmalıdır: - audit fəaliyyətinə dair ümumi müddəalar və bu müddəalarda audit xidmətinin bir iqtisadi kateqoriya kimi mahiyyəti, məzmunu və tədqiq edilmə forması açılmalıdır; - audit yoxlama-ekspertiza işinin səmərəli təşkili üçün auditin təşkili prinsipləri və onun spesifik xüsusiyyətləri; - audit yoxlama-ekspertiza işlərinin yüksək səviyyədə keçirilməsi üçün yoxlama- ekspertiza metodologiyası və onun aparılma texnikası; - audit yoxlama-ekspertiza nəticələrinin sənədləşdirilməsi və bu sənədləşdirilmədə faktların dəlil və sübutla təsdiq olunma qaydaları; - audit xidmətini icra edən hüquqi və fiziki şəxslərin fəaliyyətinin normalaşdırılmasının tənzimlənməsi; - audit fəaliyyətində resurslardan səmərəli istifadə olunması və qiymətləndirmə, ehtiyatların aşkar edilib istehsala cəlb edilməsi üçün auditdə maliyyə təhlilinin metodoloji prinsipləri; - təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması və audit yoxlama-ekspertiza nəticələrinin tətbiqi prinsiplərini əks etdirən müvafiq qaydalar; - audit yoxlama-ekspertizasında təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin kompleks qiymətləndirilməsi və proqnoz maliyyə məlumatlarının hazırlanmasının qaydaları. 30 Bu və ya digər prinsiplərin audit standartlarının hazırlanmasında öz əksini tapması audit yoxlama-ekspertizasına birbaşa təsir edən əsas amillərdir. Auditin beynəlxalq standartları dedikdə, audit fəaliyyətinin beynəlxalq səviyyədə normalaşdırılması və tənzimlənməsi başa düşülür. Bu standartların hazırlanmasında bir sıra beynəlxalq institutlar, o cümlədən İngiltərənin Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası, İngiltərənin audit təcrübəsi üzrə Beynəlxalq Komitə kimi beynəlxalq nüfuzlu ictimai təşkilatlar əhəmiyyətli rol oynamışdır. 130 ölkənin milli mühasiblər təşkilatlarının daxil olduğu Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası auditin beynəlxalq standartlarının hazır- lanmasında aparıcı rol oynayır. Auditin beynəlxalq standartların hazırlanmasında əsas məqsədi uçotun və maliyyə hesabatlarının vahid beynəlxalq formasına əsasən yoxlama- ekspertiza işlərinin vahid qaydalarını hazırlamaq, onu dünya ölkələri arasında inkişaf etdirmək, onun oxunaqlığını, yoxlama metodikasını vahid mövqedən hazırlamağı təmin etməkdən ibarətdir. Beynəlxalq audit standartları bazasında bir sıra ölkələr öz milli audit standartlarını hazırlaya bilərlər. Lakin bəzi ölkələr Malayziya, Nigeriya, Kipr, yəni beynəlxalq aləmdə hələlik bir o qədər nüfuza malik olmayan ölkələr auditin beynəlxalq standartlarını olduğu kimi, öz standartları kimi istifadə edir. Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası da Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasının tam səlahiyyətli üzvü olduğu üçün beynəlxalq audit standartlarını olduğu kimi öz fəaliyyətlərində rəhbər tutur. Hazırda 32 beynəlxalq audit standartları vardır. Onlar iqtisadi məzmununa və təyinatına görə 6 fəsildə qruplaşdırılmışdır. Onları aşağıdakı cədvəldən aydın müşahidə etmək olar: Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|