Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 21 may 2015-ci il tarixli

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi 

kollegiyasının 21 may 2015-ci il tarixli 

23 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SİFİLİSİN DİAQNOSTİKA  

VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ  

KLİNİK PROTOKOL 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bakı - 2015 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

55.81 

S 57 

S 57 

    Sifilisin diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol.  

2015. – 72 səh.

Bu klinik protokolun elektron variantını Səhiyyə Nazirliyinin İctimai 

Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin www.isim.az rəsmi saytından əldə 

edə bilərsiniz. 

Aşağıda göstərilən QR koddan istifadə etməklə, klinik protokolun 

elektron variantını mobil vasitənizə birbaşa yükləyə bilərsiniz. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

3 

Redaktor: 

C.Məmmədov Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə  və  İslahatlar 

Mərkəzinin direktoru, t.f.d. 

Tərtibçilər: 

Z.Fərəcov Azərbaycan Tibb Universitetinin Derma-

tovenerologiya kafedrasının müdiri, Azərbaycan 

Respublikası  Səhiyyə Nazirliyinin baş derma-

toveneroloqu, əməkdar elm xadimi, professor, t.e.d. 

İ.Əmirova Azərbaycan Tibb Universitetinin Derma-

tovenerologiya kafedrasının professoru, t.e.d. 

F.Mahmudov Azərbaycan Tibb Universitetinin Derma-

tovenerologiya kafedrasının professoru, t.e.d. 

Ş.Baxşəliyeva Respublika 

Dəri-Zöhrəvi Dispanserinin baş həkimi 

G.Fərəcova Azərbaycan Tibb Universitetinin Derma-

tovenerologiya kafedrasının assistenti, t.f.d. 

İ.Abasova Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə  və  İslahatlar 

Mərkəzinin Tibbi keyfiyyət standartları  şöbəsinin 

həkim-metodisti, t.f.d. 

Rəyçi: 

S.Kərimov 

Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri 

Təkmilləşdirmə İnstitutunun Dermatovenerologiya 

kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

4 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri 

Sübutların 

etibarlılıq 

dərəcəsi 

Sübutların mənbələri  

(elmi tədqiqatların tipləri) 

Ia 

Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya 

randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) 

alınmışdır 

Ib 

Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır 

IIa 

Sübutlar  ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət 

edilən, randomizasiya olunmamış 

tədqiqatdan 

alınmışdır 

IIb 

Sübutlar  ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-

eksperimental tədqiqatdan alınmışdır 

III 

Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, 

korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) 

alınmışdır 

IV 

Sübutlar ekspertlərin rəyinə  və ya klinik təcrübəyə 

əsaslanmışdır 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

5 

Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası 

Tövsiyələrin 

etibarlılıq 

səviyyəsi 

Tövsiyələrin əsaslandığı sübutların etibarlılıq 

dərəcəsi 

A 

RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, 

sistematik icmalı  və ya nəticələri uyğun 

populyasiyaya  şamil edilə bilən, sistematik səhv 

ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. 

B 

Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların 

yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud 

Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək 

keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli 

tədqiqat, yaxud 

Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, 

sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. 

C 

Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, 

sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və 

ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, 

randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud 

Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə 

bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya 

yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb. 

D 

Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud 

Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud 

Ekspertlərin rəyi. 

Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının 

göstəricisidir. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

6 

İxtisarların siyahısı 

a/b 

antibiotik  

a/c anticisim 

BASHH: UK  British Association for Sexual Health and HIV  

 

(İİV və Cinsi Sağlamlığa dair Böyük Britaniya 

Assosiasiyası)  

CDC 

Center for Disease Control and Prevention, USA 

(ABŞ-nin Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika 

Mərkəzi)  

CYYİ 

cinsi yolla yoluxan infeksiya  

DFS 

düzgün flüoressensiya a/c sınağı 

ECDC  

European Center for Disease Control and Prevention 

(Avropanın Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika 

Mərkəzi) 

EEQ elektroensefaloqrafiya 

ə/d 

əzələ daxili  

FTAabs 

flüoressent treponem anticisim absorbsiya testi  

XBT-10 

Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış  

İB immunoblotinq 

 

İFA immunoferment 

analiz 

(EİA – Enzyme İmmunoassay)  

İg G 

immunoqlobulin G 

İg M 

immunoqlobulin M  

İİV 

insanın imunçatışmazlığı virusu 

İUSTİ  

İnternational Union against Sexually Transmitted 

İnfections, European 

 (Avropanın CYYİ ilə mübarizə üzrə Beynəlxalq 

Birliyi) 

KSN 

klinik-seroloji nəzarət 

KT 

kompüter tomoqrafiya  

QSM qaranlıq sahəli mikroskopiya 

qTT  

qeyri-treponem 

testləri  

MHS-ST 

mikrohemaqqlusinasiya sınağı, solğun treponema üçün 

MPR 

mikropresipitasiya reaksiyası 

MRT maqnit 

rezonans 

tomoqrafiya 

MV milyon 

vahid 

OBM 

onurğa-beyin mayesi 

PZR polimeraz 

zəncirvari reaksiya  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

7 

SPR sürətli plazma reagin testi 

STHS 

solğun treponema hemaqqlütinasiya sınağı  

STZA 

solğun treponema zərrəciklərinin aqqlütinasiya testi 

TT   treponem 

testləri 

USM ultrasəs müayinə  

ÜST 

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı  

V vahid

   

v/d  

vena daxili 

VDRL 

Venereal disease research laboratory test 

(Veneroloji Xəstəlikləri Öyrənən Laboratoriya 

tərəfindən işlənilib hazırlanmış qeyri-treponem 

kardiolipin testi) 

YHR   

Yariş-Herksheymer reaksiyası 

YMR (+) yanlış-müsbət reaksiya 

YMR (–) 

yanlış-mənfi reaksiya 

РОДВК 

Российское общество дерматовенерологов и 

косметологов (Rusiya dermatoveneroloqlar və 

kosmetoloqlar cəmiyyəti) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

8 

Protokol  dermatoveneroloqlar və ilkin səhiyyə  səviyyəsində 

çalışan həkimlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.  

Pasiyent qrupu: sifilisli xəstələr və onlarla təmasda olan şəxslər.

 

Protokol  sifilis xəstəliyinin müalicə  və diaqnostikasının 

beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması üzrə sübutlu təbabətə 

əsaslanan tövsiyələrin verilməsi məqsədini daşıyır. 

ÜMUMİ MÜDDƏALAR 

Sifilis  – solğun treponema (Treponema pallidum) tərəfindən 

törədilən dalğavari gedişli infeksion xəstəlikdir. Bu xəstəlik selikli 

qişaların, dərinin, daxili orqanların, sinir və sümük-oynaq sisteminin 

zədələnməsi ilə səciyyələnir

1,2

.

  

Ötürülmə yolları

5,15,27,28

: 



 

cinsi  



 

transplasentar  



 

transfuziya  



 

məişət  



 

peşə 



 

sifilisli xəstənin donor orqanlarının transplantasiyası 

Epidemiologiya 

Sifilisin inkubasiya dövründən başlayaraq  yoluxucu olması 

epidemioloji problem yaradır və sosial əhəmiyyətli xəstəliklərə aid 

etməyə imkan verir

18

. Ümumdünya Səhiyyə  Təşkilatının 

göstəricilərinə  əsasən dünyada hər il təxminən 11 milyon yeni 

xəstələnmə halı müşahidə olunur

18

.  

Son 10 ilin rəsmi statistikasının 9№-li forma hesabatının 

göstəricilərinə  əsasən Azərbaycan Respublikasında sifilisin klinik 

strukturunda gizli formalar aparıcı yer tutur. Serorezistent 

formalarının, neyrosifilisin, klinik və seroloji residivlərin sabit artımı 

qeyd olunur. Azərbaycan Respublikasında 2010-2014-cü illər ərzində 

sifilis infeksiyasına dair epidemik vəziyyət: 2010-cu ildə – 294; 

2011-ci ildə – 488; 2012-ci ildə – 390; 2013-cü ildə  –  457;             

2014-cü ildə – 536 xəstə (xəstəliyin orta regional səviyyəsi) mövcud 

olmuşdur.   

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

9 

ÜST-nin məlumatına  əsasən 2008-ci ildə sifilis hallarının        

1,86 milyonu müalicə almayan və ya natamam müalicə alan hamilə 

qadınlar arasında aşkar olunub

26

.

 

Anadangəlmə sifilisin qarşısı alına 

biləcək effektivliyi hamilə qadınlarda sifilisin vaxtında müəyyən 

edilməsindən, dəqiq diaqnozdan və adekvat müalicədən asılıdır. 

Bununla bağlı

 

bütün qadınlara hamiləliyin erkən dövründə 

(hamilənin birinci gəlişi zamanı 12-ci həftəyə  qədər və 5-ci gəlişi 

zamanı 34-36-cı həftələrdə



) sifilisə görə müayinə tövsiyə olunur

17,26

. 

Azərbaycan Respublikasında 2010-2014-cü illər 

ərzində 

anadangəlmə sifilisin səviyyəsi: 2010-cu ildə – 7; 2011-ci ildə – 11; 

2012-ci ildə – 10; 2013-cü ildə – 7; 2014-cü ildə – 20 xəstə qeydə 

alınıb.  

XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT

3

 

A50 Anadangəlmə sifilis 

A50.0 Aşkar simptomlarla müşahidə olunan erkən anadangəlmə 

sifilis 

2 yaşına qədər uşaqda erkən təzahür olunan istənilən 

anadangəlmə sifilitik vəziyyət 

Erkən anadangəlmə sifilis: 



 

dərinin 



 

dəri və selikli qişaların 



 

daxili orqanların 

Erkən anadangəlmə sifilitik: 



 

laringit 



 

okulopatiya 



 

osteoxondropatiya 



 

faringit 



 

pnevmoniya 



 

rinit 

A50.1 Gizli formalı erkən anadangəlmə sifilis 

2 yaşına qədər uşaqlarda heç bir klinik əlamətləri olmayan, 

lakin seroloji reaksiyanın müsbət, onurğa beyin mayesinin 

sınağının isə mənfi olması ilə rast gəlinən anadangəlmə sifilis 

                                                            



 

Fizioloji hamiləliyi olan qadınlara antenatal qulluq üzrə klinik protokol (2-ci nəşr, yeniləşdirilmiş). 

Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi, - Bakı, 2013. – 24 səh. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

10 

A50.2 Dəqiqləşdirilməmiş erkən anadangəlmə sifilis 

2 yaşına qədər uşaqlarda rast gəlinən  ƏGO anadangəlmə 

sifilis 

A50.3 Gecikmiş anadangəlmə sifilitik göz patologiyası 

Gecikmiş anadangəlmə sifilitik interstisial keratit† (H19.2*)  

DRTO gecikmiş anadangəlmə sifilitik okulopatiya†(H58.8*)  

Çıxarılıb: Hetçinson triadası (A50.5) 

A50.4 Gecikmiş anadangəlmə neyrosifilis [yuvenil neyrosifilis] 

Yuvenil paralitik demensiya 

Yuvenil: 



 

proqressiv iflic 



 

bel quruması (tabes dorsalis) 



 

taboparetik neyrosifilis 

Gecikmiş anadangəlmə sifilitik: 



 

ensefalit† (G05.0*) 



 

meningit† (G01*) 



 

polineyropatiya† (G63.0*) 

Bu xəstəliklə yanaşı gedən psixi pozğunluqları göstərmək 

üçün əlavə koddan istifadə edin. 

Çıxarılıb: Hetçinson triadası (A50.5) 

A50.5 Aşkar simptomlarla müşahidə olunan gecikmiş 

anadangəlmə sifilisin digər formaları 

Doğulduqdan 2 il və daha artıq müddətdən sonra aşkar 

simptomları müşahidə edilən gecikmiş anadangəlmə sifilitik 

vəziyyət 

Clutton oynaqları† (M03.1*) Hetçinson: 



 

dişləri 



 

triadası 

Gecikmiş anadangəlmə: 



 

kardiovaskulyar sifilis† (I98.0*) 



 

sifilitik: 



 

artropatiya† (M03.1*) 



 

osteoxondropatiya† (M90.2*) Sifilitik yəhərəbənzər burun 

A50.6 Gizli formalı gecikmiş anadangəlmə sifilis 

2 yaşdan yuxarı  uşaqlarda heç bir klinik əlamətləri olmayan, 

lakin seroloji reaksiyanın müsbət, onurğa beyin mayesinin 

sınağının isə mənfi olması ilə rast gəlinən anadangəlmə sifilis 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

11 

A50.7 Dəqiqləşdirilməmiş gecikmiş anadangəlmə sifilis 

2 yaşdan yuxarı  uşaqlarda rast gəlinən  ƏGO anadangəlmə 

sifilis 

A50.9 Dəqiqləşdirilməmiş anadangəlmə sifilis 

A51 Erkən sifilis 

A51.0  Cinsiyyət orqanlarının birincili sifilisi 

ƏGO sifilitik şankr 

A51.1  Anal nahiyyənin birincili sifilisi 

A51.2 Digər lokalizasiyalı birincili sifilis 

A51.3 Dəri və selikli qişaların ikincili sifilisi 

Latum (enli) kondiloma 

Sifilitik: 



 

alopesiya (dazlıq)† (L99.8*) 



 

leykoderma† (L99.8*) 



 

selikli qişalarda sifilitik ocaqlar 

A51.4  İkincili sifilisin digər formaları 

İkincili sifilitik: 



 

qadında kiçik çanaq orqanlarının iltihabi xəstəlikləri †(N74.2*) 



 

iridosiklit† (H22.0*) 



 

limfadenopatiya 



 

meningit† (G01*) 



 

miozit† (M63.0*) 



 

DRTO okulopatiya† (H58.8*) 



 

periostit† (M90.1*) 

A51.5 Erkən gizli sifilis 

Yoluxma müddəti iki ildən az olmaq şərtilə heç bir klinik 

əlamət meydana çıxmadan, seroloji reaksiyanın müsbət, 

onurğa beyin mayesinin sınağının isə  mənfi olması ilə rast 

gəlinən (qazanılmış) sifilis 

A51.9  Dəqiqləşdirilməmiş erkən sifilis 

A52 Gecikmiş sifilis 

A52.0† Ürək-damar sisteminin sifilisi 

ƏGOkardiovaskulyar sifilis (I98.0*) Sifilitik: 



 

aorta anevrizmi (genişlənməsi) (I79.0*) 



 

aorta çatmamazlığı (I39.1*) 



 

aortit (I79.1*) 



 

serebral arteriit (I68.1*) 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

12 



 

ƏGO endokardit (I39.8*) 



 

miokardit (I41.0*) 



 

perikardit (I32.0*) 



 

ağ ciyər çatmamazlığı (I39.3*) 

A52.1  Aşkar simptomlarla müşahidə olunan neyrosifilis 

Şarkot (Charcot) artropatiyası † (M14.6*)  

Gecikmiş sifilitik: 



 

eşitmə sinirinin nevriti† (H94.0*) 



 

ensefalit† (G05.0*) 



 

meningit† (G01*) 



 

görmə sinirinin artrofiyası†(H48.0*) 



 

polineyropatiya† (G63.0*) 



 

retrobulbarnevrit† (H48.1*) Sifilitik parkinsonizm† 

(G22*) Bel quruması (Tabes dorsalis)