Az ə rbaycan Respublikasının ayrı-seçkiliy
Yüklə 144,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.3. Statistik v ə ba ş qa növd ə m ə lumatların rolu
|
6.2.1. Sübuta yetirilm ə si t ə l ə b olunmayan amill ə r Ayrı-seçkiliyi mü ş ahid ə ed ə n faktlardan ibar ə t b ə zi m ə s ə l ə l ə r, m ə s ə l ə n, q ə r ə zliliyin v ə ya ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qoymaq niyy ə tinin olub-olmaması ayri-seçkilik halının ba ş verdiyini mü ə yy ə nl əş dirm ə k üçün hüququ c ə h ə td ə n t ə min olunacaq amill ə r kimi böyük ə h ə miyy ə t k ə sb etmir. Ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı i ş d ə ə n vacib m ə s ə l ə müdafi ə olunmu ş ə saslarla ə laq ə dar olaraq f ə rqli r ə ftarın ə saslandırılmadan ba ş verib- verm ə diyinin sad ə c ə olaraq sübuta yetirilm ə sind ə n ibar ə tdir. Bu is ə o dem ə kdir ki, iddianı sübuta yetirm ə k üçün ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı bir sıra köm ə kçi amill ə rin mü ə yy ə nl əş dirilm ə sin ə ehtiyac yoxdur. Birinci növb ə d ə , cavabdeh t ə r ə fd ə n ə vv ə lc ə d ə n q ə r ə zli s ə b ə bl ə rin olub-olmadı ğ ını sübuta yetirm ə k t ə l ə b olunmur, ba ş qa sözl ə , irqi v ə ya cinsi m ə nsubiyy ə t z ə mind ə ayrı-seçkiliyin ba ş verdiyini sübuta yetirm ə k üçün cavabdeh t ə r ə fin irqçi v ə ya “seksist” baxı ş lara malik oldu ğ unu sübut etm ə y ə ehtiyac yoxdur. Ümumiyy ə tl ə , qanun şə xsl ə rin hansısa m ə s ə l ə y ə münasib ə tini t ə nziml ə mir, çünki bu tamamil ə şə xsi bir m ə s ə l ə dir. Sad ə c ə olaraq, qanun bu cür münasib ə t ə sasında nümayi ş etdiril ə n ə m ə ll ə ri t ə nziml ə m ə k gücün ə malikdir. Misal: Ferinin i ş ind ə ş irk ə t sahibi ondan f ə rqli olaraq ş irk ə t mü ş t ə ril ə rinin yalnız a ğ d ə rili belçikalıları bu i ş d ə görm ə k ist ə dikl ə rind ə n bu qaydaya ə l atdı ğ ını bildirmi ş dir. A Ə M bunu ayrı- seçkiliyin ba ş verm ə si bar ə d ə q ə rar q ə bul etm ə k üçün münasib bir fakt kimi q ə bul etm ə mi ş dir. Ə g ə r söhb ə t “nifr ə t do ğ uran cinay ə tin” tör ə dilm ə si faktının sübuta yetirilm ə sind ə n getmirs ə , ad ə t ə n ba ş vermi ş ayrı-seçkilik halının diskriminativ s ə b ə bl ə rinin sübuta yetirilm ə si t ə l ə b olunmur, çünki cinay ə t hüququ nisb ə t ə n yüks ə k s ə viyy ə li d ə lill ə rin t ə qdim edilm ə sini n ə z ə rd ə tutur. İ kinci növb ə d ə , i ş l ə ba ğ lı hansısa hüquqi normanın v ə ya t ə crüb ə nin f ə rqli r ə ftarla n ə tic ə l ə n ə c ə yini n ə z ə rd ə tutulmadı ğ ını nümayi ş etdirm ə y ə ehtiyac yoxdur. Ba ş qa sözl ə , ə g ə r hansısa dövl ə t orqanı v ə ya fiziki şə xs müvafiq t ə crüb ə nin ümumiyy ə tl ə xo ş niyy ə tli v ə insaflı oldu ğ unu nümayi ş etdirm ə y ə çalı ş dı ğ ı bir halda h ə min t ə crüb ə nin konkret bir qrupla ba ğ lı t ə tbiqi qeyri-münasib n ə tic ə l ə r veribs ə , bu ayrı-seçkilik kimi q ə bul olunmalıdır. Misal: Bu B ə l ə dçid ə müzakir ə edilmi ş D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı i ş in ə ə sas ə n, dövl ə t roman m ə n şə li u ş aqların dill ə ba ğ lı ç ə tinlikl ə rinin öhd ə sind ə n g ə lm ə k v ə 124 onlarda m ə kt ə b ə q ə d ə r t ə hsilin olmaması m ə s ə l ə sini aradan qaldırmaq üçün h ə min u ş aqların t ə hsil alma prosesin ə köm ə k etm ə k m ə qs ə dil ə “xüsusi” m ə kt ə bl ə rin yaradıldı ğ ını bildirirdi. 323 Lakin A İ HM bu siyas ə t ə sasında roman m ə n şə li u ş aqların h ə d ə f ə götürülm ə si m ə s ə l ə sinin qeyri-münasib oldu ğ unu mü ə yy ə n etmi ş dir. Ayrı-seçkilik faktının sübuta yetirilm ə si üçün ayrı- seçkiliy ə m ə ruz qoymaq niyy ə tinin mövcud oldu ğ unu deyil, ə halinin ə ks ə r hiss ə sil ə müqayis ə d ə bir qrup şə xsin t ə nasübsüz v ə m ə nfi t ə sir ə m ə ruz qaldı ğ ını nümayi ş etdirm ə k t ə l ə b olunurdu. 324 Üçüncü m ə s ə l ə , irqi m ə nsubiyy ə t z ə minind ə ayrı-seçkiliy ə aid i ş l ə rl ə ba ğ lıdır: A Ə M z ə r ə rç ə kmi ş t ə r ə fin şə xsiyy ə tinin mü ə yy ə nl əş dirilm ə si v ə faktiki olaraq mövcud oldu ğ unun sübuta yetirilm ə si m ə s ə l ə sinin t ə l ə b olunmadı ğ ını mü ə yy ə nl əş dirmi ş dir v ə bu yana ş manın ox ş ar v ə ziyy ə td ə ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı dig ə r ə saslara da b ə rab ə r şə kild ə ş amil edilm ə sinin mümkün oldu ğ unu ehtimal etmi ş dir. Lakin A İ qanunvericiliyin ə ə sas ə n, mü ə yy ə n edilmi ş z ə r ə rç ə kmi ş t ə r ə fin olmasına ehtiyac olmasa da, A İ HM t ə r ə find ə n i şə bu t ə rzd ə baxıla bilm ə z, çünki bu cür t ə qdim olunmu ş iddia A İ HK-nın 34-cü madd ə sind ə n ə z ə rd ə tutulmu ş ş ikay ə t ə riz ə l ə rinin q ə bul olunma meyarlarına uy ğ un g ə lm ə y ə c ə k. Misal: Ferinin i ş ind ə kimins ə i ş üçün müraci ə t etdiyini v ə bu müraci ə t ə r ə dd cavabı aldı ğ ını nümayi ş etdirm ə k, h ə mçinin i şə müvafiq reklam ə sasında müraci ə t etm ə y ə çalı ş dı ğ ını dey ə n şə xsi tapmaq da mümkün deyildi. Ba ş qa sözl ə des ə k, şə xsiyy ə t mü ə yy ə n edil ə bil ə c ə k h ə r hansı bir z ə r ə r ç ə kmi ş şə xs mövcud deyildi v ə i ş Belçikanın b ə rab ə rlik m ə s ə l ə l ə ri üzr ə t əş kilatı t ə r ə find ə n A Ə M- ə t ə qdim olunmu ş dur. A Ə M bildirmi ş dir ki, ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qalmı ş hansısa şə xsin şə xsiyy ə tini mü ə yy ə nl əş dirm ə k t ə l ə b olunmur. Bu ona gör ə t ə l ə b olunmurdu ki, a ğ d ə rili olmayan şə xsl ə r bu i ş d ə n u ğ ur ə ld ə ed ə bilm ə y ə c ə kl ə rini ə vv ə lc ə d ə n bildiyind ə n onların reklamda göst ə ril ə n vakansiya üçün müraci ə t etm ə kd ə n ç ə kinm ə l ə ri verilmi ş reklamın m ə tnind ə n birm ə nalı şə kild ə aydın idi. Bel ə bir faktı ə sas götür ə r ə k z ə r ə rç ə kmi ş şə xsi faktiki olaraq göst ə rm ə d ə n t ə tbiq edilmi ş qaydanın v ə ya siyas ə tin diskriminativ xarakter da ş ıdı ğ ını sübuta yetirm ə k mümkün idi. Misal: a ş a ğ ıda müzakir ə olunan “i ş in hallarının yoxlanılması” zamanı şə xsl ə r ad ə t ə n qeyr- münasib r ə ftara m ə ruz qalacaqlarını bildikl ə rin ə v ə ya gözl ə dikl ə rin ə baxmayaraq müvafiq prosesd ə i ş tirak edirl ə r. Onların ə sas m ə qs ə di maraq do ğ uran i ş d ə n faydalanmaq deyil, d ə lil toplamaqdan ibar ə tdir. Bu is ə o dem ə kdir ki, h ə min şə xsl ə r “h ə qiqi” z ə r ə r ç ə kmi ş şə xs deyill ə r v ə onlar vurulmu ş ziyan müqabilind ə t ə zminat ə ld ə etm ə k deyil, qanunun aliliyinin t ə min olunmasına çalı ş ırlar. İ sveçd ə baxılmı ş i ş l ə rin birind ə hüquq fakült ə sinin bir qrup t ə l ə b ə si gec ə klublarında v ə restoranlarında ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı v ə ziyy ə tin yoxlanılması prosesind ə i ş tirak etmi ş dil ə r v ə bunun n ə tic ə sind ə Ali M ə hk ə m ə yoxlamada i ş tirak etmi ş şə xsl ə r t ə r ə find ə n ə ld ə olunmu ş d ə lill ə rin diskriminativ r ə ftarla ba ğ lı v ə sat ə tin qaldırılmasına kifay ə t etdiyini mü ə yy ə nl əş dirmi ş dir. Eyni zamanda, onlara vurulmu ş ziyan mü ə yy ə n d ə r ə c ə d ə azaldılmı ş dır, çünki onlar faktiki olaraq, ist ə dikl ə rin ə nail ola bilmi ş dil ə r (m ə s ə l ə n, ə vv ə ll ə r buraxılmadıqları obyekt ə mane ə siz daxil olmaq). 325 6.3. Statistik v ə ba ş qa növd ə m ə lumatların rolu Statistik m ə lumatlar iddiaçıya ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı v ə sat ə t qaldırmaq üçün köm ə kliyin göst ə rilm ə sind ə vacib rol oynaya bil ə r. Bu cür m ə lumatlar, xüsus ə n d ə dolayı ayrı-seçkilik 323 D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki [GC] 57325/00 saylı, 13 noyabr 2007-ci il tarixli i ş inin 79-cu paraqrafı. 324 Yuxarıdakı istinadda gös ə trilmi ş i ş in 175 v ə 184-cü paraqrafları. 325 “Escape” bar-restoranının Etnik M ə n şə Z ə minind ə Ayrı-seçkilik Ə leyhin ə Ombudsmana qar ş ı İ sveç Krallı ğ ının Ali M ə hk ə m ə sind ə ki T-2224-07 saylı, 1 oktyabr 2008-ci il tarixli i ş i. İş in ingilis dilind ə ki xülas ə sil ə FRA-nın informasiya portalında ( İş 365-1) v ə Ayrı-seçkiliy ə qar ş ı hüquqi ekspertl ə rin Avropa Şə b ə k ə sind ə 8(iyul 2009-cu il) tanı ş olmaq olar: “Ayrı-seçkiliyin qada ğ an olunması sah ə sind ə Avropa qanunvericiliyinin icmalı (s ə h. 68)”. 125 hallarının sübuta yetirilm ə si baxımından çox vacibdir, çünki bel ə v ə ziyy ə td ə ə laq ə dar hüquqi normalar v ə ya t ə crüb ə ilk baxı ş dan çox neytral görünür. Müvafiq hüquqi normanın v ə ya t ə crüb ə nin sözüged ə n i ş l ə ba ğ lı n ə tic ə l ə rin ə xüsusi diqq ə tin yetirilm ə si z ə ruridir, çünki bu n ə tic ə l ə rin ox ş ar v ə ziyy ə td ə olan dig ə r qruplarla müqayis ə d ə konkret qrup üçün t ə nasübsüz v ə qeyri-münasib oldu ğ unu göst ə rm ə k lazım g ə lir. Statistik m ə lumatların t ə qdim olunmasından sübut etm ə v ə zif ə sinin dönü ş ü il ə birg ə istifad ə olunur: m ə s ə l ə n, ə g ə r t ə qdim olunmu ş statistik m ə lumatlar, xüsusil ə d ə qadınların v ə ə lill ə rin qeyri-münasib v ə ziyy ə td ə oldu ğ unu nümayi ş etdirirs ə , m ə hz dövl ə t bu r ə q ə ml ə rl ə ba ğ lı ə saslı alternativ izahat verm ə lidir. A İ HM Hooqendiykin Niderland Krallı ğ ına qar ş ı i ş in ə 326 baxark ə n bunu bel ə izah etmi ş dir: “M ə hk ə m ə , iddiaçının danılmaz r ə smi statistik m ə lumatlara ə sas ə n, h ə tta neytral şə kild ə t ə rtib edilmi ş konkret hüquq normanın faiz nisb ə tind ə ki ş il ə rl ə müqayis ə d ə daha çox qadınlara m ə nfi şə kild ə t ə sir etm ə sini ilk baxı ş dan nümayi ş etdirdiyini hesab edirs ə , cavabdeh dövl ə t bunun cinsi m ə nsubiyy ə tin ə gör ə ayrı-seçkilikl ə heç bir ə laq ə si olmayan obyektiv amill ə rin n ə tic ə sind ə ba ş verdiyini sübuta yetirm ə lidir.” M ə hk ə m ə l ə r statistik d ə lill ə ri q ə bul ed ə rk ə n dolayı ayrı-seçkiliyin ba ş verm ə faktının mü ə yy ə nl əş dirilm ə si üçün z ə ruri olan bu cür d ə lill ə rl ə ba ğ lı hansısa ciddi hüdudlar t ə yin etmir. A Ə M sad ə c ə olaraq xüsusi ə h ə miyy ə t k ə sb ed ə n r ə q ə ml ə rin ə ld ə olunmasının z ə ruriliyini vur ğ ulayır. A Ə M-in presedent hüququnun xülas ə si Noltenin i ş il ə ba ğ lı Ba ş v ə kil Lüqerin cinsi m ə subiyy ə t z ə minind ə ayrı-seçkiliy ə aid r ə yil ə ə laq ə dar verilmi ş b ə yanatda öz ə ksini tapıb: “Ayrı-seçkiliyin sübuta yetirildiyini ehtimal etm ə k üçün müvafiq t ə dbir “ki ş il ə rl ə müqayis ə d ə daha çox sayda qadına” [Rinner-Kühnün i ş i] 327 v ə ya “qadınlarla müqayis ə d ə çox az faiz ki ş il ə r ə ” [Nimtsin 328 , Kovalskanın i ş l ə ri] 329 , yaxud “ki ş il ə rl ə müqayis ə d ə daha çox qadınlara” [De Veerd, qızlıq soyadı Roks, v ə ba ş qaları] 330 m ə nfi t ə sir göst ə rm ə lidir. Müvafiq i ş l ə ə laq ə dar konkret t ə dbirin t ə siri altına dü ş mü ş qadınların nisb ə tinin xüsus ə n qeyd olunması bar ə d ə dü ş ündürür. Rinner-Kühnün i ş ind ə m ə hk ə m ə ba ş vermi ş ayrı-seçkilik v ə ziyy ə tin ə m ə ruz qalmı ş qadınların faiz nisb ə ti 89%-a b ə rab ə r idi. Bu baxımdan bel ə bir nisb ə tin faktiki olaraq 60% t əş kil etm ə si… ayrı-seçkilyin mövcudlu ğ u bar ə d ə q ə na ə t ə g ə lm ə k üçün böyük ehtimalla kifay ə t etm ə y ə d ə bil ə r. 331 Misal: Ş ünheytin i ş in ə ə sas ə n, yarım ş tat i ş çi cinsi z ə mind ə ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qaldı ğ ını iddia edirdi. 332 İş çil ə rin i şə s ə rf olunmu ş vaxt arasındakı f ə rq ə ə saslanmayan pensiyalarındakı f ə rq tam ş tatda olan i ş çil ə rl ə müqayis ə d ə yarım ş tat i ş çil ə r ə h ə qiq ə t ə n d ə az ə m ə k haqqının verilm ə sind ə n ir ə li g ə lirdi. T ə qdim olunmu ş statisitk d ə lill ə r yarım ş tat i ş çil ə rin 87,9%-nin qadınlardan ibar ə t oludu ğ unu göst ə rirdi. Bel ə bir t ə dbir neytral xarakter da ş ısa da, ki ş il ə rl ə müqayis ə d ə qadınlara t ə nasübsüz şə kild ə m ə nfi t ə sir göst ə rdiyind ə n A Ə M cinsi z ə mind ə 326 Hooqendiykin Niderland Krallı ğ ına qar ş ı 58641/00 saylı, 6 yanvar 2005-ci il tarixli i ş i. 327 Rinner-Kühnün „FWW Spezial-Geb д udereinigung“- ə qar ş ı A Ə M-d ə ki C-171/88 [1989] ECR 2743 saylı, 13 iyul 1989-cü il tarixli i ş i. 328 Nimtsin „Freie und Hansestadt Hamburg“a qar ş ı A Ə M-d ə ki C-184/89 [1991] ECR I-297 saylı, 7 fevral 1991-ci il tarixli i ş i. 329 Kovalskanın “Freie und Hansestadt Hamburg”a qar ş ı A Ə M-d ə ki C-33/89 [1990] ECR I-2591 saylı, 27 iyun 1990-cı il tarixli i ş i. 330 De Veerdin (qızlıq soyadı Roks) v ə ba ş qalarının “Bestuur van de Bedrijfsvereniging voor de Gezondheid, Geestelijke en Maatschappelijke Belangen” ə v ə ba ş qalarına qar ş ı A Ə M-d ə ki, C-343/92 [1994] ECR I-571 saylı, 24 fevral 1994-cü il tarixli i ş i. 331 Ba ş v ə kil Lüqerin A Ə M-d ə s ə sl ə ndirdiyi 31 may 1995-ci il tarixli r ə yin 57-58 paraqrafları - Noltenin “Landesversicherungsanstalt Hannover” ə qar ş ı C-317/93 [1995] ECR I-4625 saylı, 14 dekabr 1995-ci il tarixli i ş i. 332 Hilde Ş ünheytin Frankfurt am Mayn şə h ə rin ə v ə Silviya Bekerin Hessen Torpa ğ ına qar ş ı A Ə M-d ə ki C-4/02 v ə C- 5/02 [2003] ECR I-12575 saylı, 23 oktyabr 2003-cü il tarixli birg ə i ş l ə ri. 126 dolayı ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı v ə sat ə tin qaldırılmasını mümkün hesab etmi ş dir. Buna ox ş ar bir v ə ziyy ə td ə , Qer ş terin i ş in ə ə sas ə n 87%-ni qadınların t əş kil etdiyi yarım ş tat i ş çil ə rin qeyri- münasib v ə ziyy ə t ə dü ş m ə si v ə sat ə tin qaldırılması üçün kifay ə t etmi ş dir. 333 Misal: Seymur-Smitin i ş i bir i şə götür ə nl ə 2 ild ə n çox fasil ə siz i ş l ə mi ş şə xsl ə r üçün xüsusi müdafi ə n ə z ə rd ə tutan v ə ə dal ə tsiz çıxardılmalara dair Böyük Britaniyanın qanunvericiliyil ə ə laq ə dar idi. 334 İ ddiaçı bu qanunvericiliy ə gör ə cinsi z ə mind ə dolayı ayrı-seçkiliyin ba ş verdiyini hesab edirdi, çünki ki ş il ə rd ə n f ə rqli olaraq qadınların bel ə bir meyara uy ğ un g ə lm ə si çox az ehtimal olunan idi. A Ə M t ə nasübsüzlüyün h ə tta ə n a ş a ğ ı s ə viyy ə d ə olması ə sasında, “uzun müdd ə t ə rzind ə ki ş il ə rl ə qadınlar arasında sabit v ə nisb ə t ə n daimi uy ğ unsuzluq mü ş ahid ə olunarsa” dolayı ayrı-seçkiliyin sübuta yetirilm ə sinin mümkün oldu ğ unu hesab etdiyind ə n bu i ş maraq do ğ ururdu. Lakin A Ə M bu i şə aid konkret faktları ə sas götür ə r ə k bildirmi ş dir ki, bu meyara 77,4% ki ş inin v ə 68,9% qadının uy ğ un g ə ldiyini nümayi ş etdir ə n statistika qadınların ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə az bir hiss ə sinin sözüged ə n qanunvericilikl ə ə hat ə olunması ehtimalını t ə sdiql ə mir. Misal: D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı i ş i roman m ə n şə li iddiaçıların onların u ş aqlarının roman m ə n şə li olmaları s ə b ə bind ə n ə sas t ə hsil sistemind ə n xaric edil ə r ə k t ə dris materiallarını qavramaq sah ə sind ə ç ə tinlikl ə ri olan ş agirdl ə r üçün n ə z ə rd ə tululmu ş “xüsusi” m ə kt ə bl ə r ə yerl əş dirilm ə si i ş l ə ba ğ lı ş ikay ə tl ə rin ə ə saslanırdı. 335 Roman m ə n şə li u ş aqların “xüsusi” m ə kt ə bl ə r ə yerl əş dirilm ə si ə qli potensialların yoxlanılması üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş testl ə rd ə n ə ld ə olunan n ə tic ə l ə r ə ə sas ə n ba ş vermi ş dir. Test verm ə t ə crüb ə sinin “neytral” hesab edilm ə sin ə baxmayaraq, sözüged ə n testl ə r q ə na ə tb ə x ş n ə tic ə l ə r ə ld ə etm ə v ə ə sas t ə hsil sistemind ə qalma baxımından, faktiki olaraq, roman m ə n şə li u ş aqlar üçün daha ç ə tin idi. A İ HM “xüsusi” m ə kt ə bl ə r ə yerl əş dirilmi ş ş agirdl ə r arasında roman m ə n şə li u ş aqların nisb ə tinin daha yüks ə k oldu ğ unu nümayi ş etdir ə n statistik d ə lill ə r ə istinad ed ə r ə k bu faktın sübuta yetirildiyini mü ə yy ə nl əş dirmi ş dir. İ ddiaçılar t ə r ə find ə n konkret co ğ rafi ə razi üzr ə t ə qdim edilmi ş statistik m ə lumatlar “xüsusi” m ə kt ə b ş agirdl ə rinin 50-56%-nin, adi m ə kt ə bl ə rin is ə t ə xmin ə n 2%-nin roman m ə n şə li u ş aqlardan ibar ə t oldu ğ unu göst ə rirdi. Ə laq ə dar hökum ə tl ə rarası t əş kilatlar t ə r ə find ə n verilmi ş m ə lumatlar ümumiyy ə tl ə ölk ə üzr ə “xüsusi” m ə kt ə bl ə r ə ged ə n roman m ə n şə li u ş aqlara aid bu cür r ə q ə min 50-90% civarlarında d ə yi ş diyini göst ə rirdi. Bu r ə q ə ml ə rin kifay ə t q ə d ə r d ə qiq olmamasına baxmayaraq, A İ HM ə halinin ümumi sayı nisb ə tind ə bel ə bir t ə dbirin m ə nfi t ə sirin ə m ə ruz qalmı ş roman m ə n şə li u ş aqların sayının “qeyri-müt ə nasib şə kild ə yüks ə k oldu ğ unu” mü ə yy ə n etmi ş dir. 336 Misal: Avstriya m ə hk ə m ə si t ə r ə find ə n istiqam ə tl ə ndirilmi ş bu i ş 337 A İ Ş urası “Sosial t ə minat m ə s ə l ə l ə ril ə ba ğ lı ki ş il ə rl ə qadınlar arasında b ə rab ə r r ə ftar prinsipinin qabaqçıl şə kild ə icra olunmasına dair” 79/7/EEC saylı, 19 dekabr 1978-ci il tarixli Direktivinin 4(1)-ci madd ə si kontekstind ə dövl ə t pensiya sistemil ə ə laq ə dar ayrı-seçkilik m ə s ə l ə sin ə aid idi. Bu sistem Avstriyada pensiyanın alıcılıq qabiliyy ə tini t ə min etm ə k üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş xüsusi bird ə f ə lik artımın t ə tbiqin ə ə saslanırdı. Artım ə laq ə dar şə xsin g ə lirl ə ri mü ə yy ə n edilmi ş minimal s ə viyy ə d ə n a ş a ğ ı olduqda t ə tbiq olunurdu. Lakin pensiyaçı h ə yat yolda ş ı il ə birlikd ə ya ş adıqda v ə onların birg ə g ə liri minimal s ə viyy ə d ə n yuxarı olduqda bu artım t ə tbiq edilmirdi. İ stinad kimi pensiyası h ə yat yolda ş ının g ə liril ə birg ə minimal s ə viyy ə d ə n yüks ə k oldu ğ una gör ə müvazin ə tl əş dirilmi ş ə lav ə ə ld ə etm ə k hüququ olmayan xanım Braxnerl ə Avstriyanın Pensiya 333 Qer ş terin Frei ş taat Bayern- ə qar ş ı A Ə M-d ə ki C-1/95 [1997] ECR I-5253 saylı, 2 oktyabr 1997-ci il tarixli i ş i. 334 R-in M əşğ ulluq üzr ə Dövl ə t katibin ə qar ş ı (Seymur-Smitin v ə Peresin xeyrin ə ) A Ə M-d ə ki C-167/97 [1999] ECR I- 623 saylı, 9 fevral 1999-cu il tarixli i ş i. 335 D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki [GC] 57325/00 saylı, 13 noyabr 2007-ci il tarixli i ş i. 336 D.H.-in v ə ba ş qalarının Çexiya Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki [GC] 57325/00 saylı, 13 noyabr 2007-ci il tarixli i ş inin 18, 196-201-ci paraqrafları. 337 Uoltraud Braxnerin Pensionsversicherungsanstalt-a qar ş ı A Ə M-d ə ki C-123/10 saylı, 20 oktyabr 2011-ci il tarixli i ş i. 127 Sı ğ ortası İ dar ə si arasında m ə hk ə m ə ç ə ki ş m ə l ə ri göst ə rilmi ş dir. A Ə M sözüged ə n pensiya sisteminin cinsind ə n asılı olmayaraq bütün pensiyaçılara b ə rab ə r şə kild ə ş amil edildiyind ə n birba ş a diskriminativ xarakter da ş ımaması q ə na ə tind ə idi. Lakin m ə hk ə m ə y ə müraci ə t etm ə zd ə n ə vv ə l t ə qdim olunmu ş statistik m ə lumatlara diqq ə t yetirdikd ə minimal s ə viyy ə d ə pensiya alan şə xsl ə rin nisbi ə ks ə riyy ə tinin qadınlar t ə r ə find ə n t əş kil olundu ğ u (57% qadın/25% ki ş i) görünürdü, çünki bu sistem pensiyaçılar t ə r ə find ə n pay haqqlarının öd ə nilm ə si üz ə rind ə qurulmu ş dur v ə Avstriyada qadınlar ki ş il ə rl ə rl ə müqayis ə d ə bir neç ə il az i ş l ə yirl ə r. Bunun n ə tic ə sind ə g ə lirl ə rin birl əş dirilm ə si şə rti s ə b ə bind ə n minimal s ə viyy ə d ə g ə lir ə ld ə ed ə n qadın pensiyaçıların 82%-i artım almaq imkanından m ə hrum idi, ki ş i pensiyaçılar arasında is ə bu r ə q ə m 58%- ə b ə rab ə r idi. Bel ə likl ə d ə , ki ş i pensiyaçılarla müqayis ə d ə daha çox qadın pensiyaçıların xüsusi pensiya artımından k ə narda qalması il ə n ə tic ə l ə n ə n müvafiq milli mexanizmi qadınları dolayı ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qoydu ğ undan q ə bul olunmaz kimi hesab etm ə kl ə i ş i istiqam ə tl ə ndir ə n yerli m ə hk ə m ə nin sor ğ usu t ə min edilmi ş dir. Müvafiq statistik m ə lumatlar ə lçatan olmadıqda da müdafi ə edil ə n qrupun qeyri-münasib t ə sir ə m ə ruz qaldı ğ ının sübuta yetirilm ə si mümkün görüns ə d ə , etibarlı m ə nb ə l ə rin mövcud olması aparılan t ə hlill ə ri daha da ə saslandırır. Misal: Opuzun Türkiy ə Respublikasına qar ş ı i ş i h ə yat yolda ş ı v ə qayınanası il ə q ə ddarcasına r ə ftar ed ə n v ə bunun n ə tic ə sind ə qayınanasını q ə tl ə yetir ə n şə xsl ə ba ğ lı ail ə daxili zorakılı ğ ı il ə ə laq ə dar idi. 338 A İ HM dövl ə t t ə r ə find ə n iddiaçının v ə onun anasının, h ə mçinin anasının h ə yatının qeyri-insanı v ə l ə yaq ə ti alçaldan r ə ftardan müdafi ə oluna bilm ə diyini mü ə yy ə nl əş dirmi ş dir. Eyni zamanda, A İ HM iddiaçının qadın olması faktına ə sas ə n dövl ə t t ə r ə find ə n münasib müdafi ə il ə t ə min olunmadı ğ ından ayrı-seçkiliy ə m ə ruz qaldı ğ ını da mü ə yy ə nl əş dirmi ş dir. A İ HM-in bel ə bir q ə na ə t ə g ə lm ə si bir t ə r ə fd ə n ail ə zorakılı ğ ından z ə r ə r ç ə kmi ş şə xsl ə rin ə sas ə n qadınlardan ibar ə t olmasına aid d ə lill ə r ə , dig ə r t ə r ə fd ə n is ə ail ə zorakılı ğ ından z ə r ə r ç ə kmi ş şə xsl ə rin müdafi ə si üçün n ə z ə rd ə tutulmu ş q ə rarların verilm ə si istiqam ə tind ə yerli m ə hk ə m ə l ə rin öz s ə lahiyy ə tl ə rind ə n m ə hdud şə kild ə istifad ə olunmasına d ə lal ə t ed ə n r ə q ə ml ə r ə ə saslanırdı. Bu i ş d ə maraqlı m ə qam ail ə daxili zorakılı ğ ın qurbanlarının ə sas ə n qadınlardan ibar ə t oldu ğ unu nümayi ş etdir ə n h ə r hansı statistik r ə q ə ml ə rin A İ HM- ə t ə qdim olunmamasından ibar ə t idi v ə bu m ə s ə l ə y ə aid etibarlı m ə lumatların mövcud olmaması faktının “Beyn ə lxalq Amistiya” T əş kilatı t ə r ə find ə n d ə qeyd olunması diqq ə t ə çatdırılmı ş dır. Bu s ə b ə bd ə n d ə A İ HM qadınlara qar ş ı zorakılı ğ ın Türkiy ə d ə a ğ ır bir problem olması bar ə d ə “Beyn ə lxalq Amistiya” T əş kilatının, nüfuzlu yerli QHT-nin v ə BMT-nin Qadınlara Qar ş ı Zorakılı ğ ın L əğ v Edilm ə si üzr ə Komit ə sinin q ə na ə tini ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə q ə bul etm ə y ə hazır idi. Dolayı ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı i ş l ə rin sübuta yetirilm ə si üçün statistik m ə lumatların h ə mi şə t ə l ə b olunmadı ğ ını da qeyd etm ə k lazımdır. İ ddianı sübuta yetirm ə k üçün satistik m ə lumatların z ə ruri olub-olmaması konkret i ş in faktlarından asılıdır. Xüsus ə n d ə hansısa t ə crüb ə nin v ə ya baxı ş ların müdafi ə olunan kateqoriyaya aid oldu ğ unu sübuta yetirm ə k kifay ə t ed ə r. Misal: Or ş u ş un v ə ba ş qalarının Xorvatiya Respublikasına qar ş ı i ş in ə ə sas ə n, b ə zi m ə kt ə bl ə r ə ks ə r adi sinifl ə rl ə müqayis ə d ə qısaldılmı ş t ə dris proqramı üzr ə d ə rs keç ə n bir sıra sinifl ə r yaratmı ş dı. Bel ə sinifl ə rin ə sas ə n roman m ə n şə li ş agirdl ə rd ə n t ə nasübsüz şə kild ə t əş kil olunması v ə bununla ə laq ə dar olaraq, etnik m ə n şə z ə minind ə dolayı ayrı-seçkiliyin ba ş verm ə si iddia olunurdu. Dövl ə t bu cür sinifl ə rin burada oxuyan ş agirdl ə rin xorvat dilini bilm ə l ə ri s ə viyy ə sin ə ə sas ə n t əş kil olundu ğ unu v ə hansısa ş agirdin bu sah ə d ə mü ə yy ə n edilmi ş münasib bilik s ə viyy ə sin ə çatdıqdan sonra ə sas t ə dris proqramı üzr ə d ə rs keç ə n sinifl ə r ə keçiril ə c ə yini b ə yan edirdi. A İ HM D.H.-in i ş ind ə n f ə rqli olaraq, bu i ş d ə yalnız müvafiq statistika 338 Opuzun Türkiy ə Respublikasına qar ş ı A İ HM-d ə ki 33401/02 saylı, 9 iyun 2009-cu il tarixli i ş i. 128 ə sasında ayrı-seçkilik bar ə d ə v ə sat ə tin qaldırılmasının mümkün olmadı ğ ını mü ə yy ə n etmi ş dir. Bu statistikaya ə sas ə n m ə kt ə bl ə rin birind ə t ə hsil alan ş agirdl ə rin 44%-ni roman m ə n şə li u ş aqlar t əş kil edirdi v ə onlardan 73%-i yalnız roman m ə n şə li u ş aqlardan t əş kil olunmu ş sinifl ə rd ə oxuyurdu, dig ə r m ə kt ə bd ə is ə bu r ə q ə ml ə r müvafiq olaraq 10% v ə 36% t əş kil edirdi. Bu r ə q ə ml ə r roman m ə n şə li ş agirdl ə rin avtomatik olaraq ba ş qa ş agirdl ə rd ə n ayrı sinifl ə r ə yerl əş dirilm ə si siyas ə tinin olmadı ğ ını t ə sdiql ə yirdi. Lakin A İ HM müvafiq statistik m ə lumatlara istinad etm ə d ə n d ə dolayı ayrı-seçkilik faktı üzr ə v ə sat ə tin qaldırılmasının mümkün oldu ğ unu dövl ə t ə t ə kidl ə bildirmi ş dir. Bu i ş d ə ş agirdl ə rin xorvat dilini yax ş ı s ə viyy ə d ə bilm ə m ə l ə ri ə sasında ba ş qa sagirdl ə rd ə n ayrı sinifl ə r ə yerl əş dirilm ə si qaydası yalnız roman m ə n şə li m ə kt ə blil ə r ə ş amil olunması faktı mövcud idi. Bu is ə f ə rqli r ə ftarın ba ş verm ə si bar ə d ə v ə sast ə t qaldırma ğ a imkan verirdi. 339 Misal: Sloveniyanın B ə rab ə rlik Prinsipi üzr ə v ə kilin ə t ə qdim olunmu ş i ş i ş çil ə ri ad ə t ə n donuz ə ti v ə piyind ə n ibar ə t m ə hsullardan hazırlanmı ş yem ə kl ə rl ə t ə min ed ə n şə xs bar ə d ə idi. Sözüged ə n şə xs t ə r ə find ə n veril ə n yem ə kd ə n f ə rqli yem ə k almaq m ə qs ə dil ə müs ə lman i ş çil ə r onlar üçün alternativ qaydada aylıq yem ə k pulunun ayrılmasını xahi ş etmi ş dil ə r v ə bu cür alternativ yem ə yin dig ə r m ə s ə l ə l ə rl ə yana ş ı, tibbi s ə b ə bl ə rd ə n d ə z ə ruri oldu ğ unu ə sas g ə tirmi ş dil ə r. 340 Bu dolayı ayrı-seçkilikl ə ba ğ lı bir i ş i idi, çünki ilk baxı ş dan neytral görün ə n bir qayda donuz ə tind ə n istifad ə etm ə y ə n müs ə lman i ş çil ə r ə faktiki olaraq m ə nfi t ə sir göst ə rirdi. Bu i ş in şə rtl ə rin ə , ə sas ə n sözüged ə n qaydanın müs ə lman i ş çil ə r ə m ə nfi t ə sir göst ə rdiyini sübuta yetirm ə k üçün statistik d ə lill ə rin t ə qdim olunmasına ehtiyac yox idi, çünki müs ə lmanların öz dini baxı ş larına ə m ə l ed ə r ə k donuz ə tind ə n istifad ə etm ə m ə l ə ri artıq t ə sdiq olunmu ş bir faktdır. Misal: Böyük Britaniya m ə hk ə m ə sin ə t ə qdim olunmu ş i ş şə xs ə xidm ə ti geyimi üstünd ə n b ə z ə k (o cüml ə d ə n dini) əş yalarının g ə zdirilm ə sinin qada ğ an edilm ə sil ə ə laq ə dar idi. 341 Xristian dinin ə ibad ə t ed ə n i ş çi ona qar ş ı dini z ə mind ə ayrı-seçkiliyin ba ş verdiyini iddia edirdi, çünki ona xidm ə ti geyim üz ə rind ə n xaç g ə zdirm ə k qada ğ an edilmi ş dir. Sözüged ə n i şə v ə müvafiq apellyasiya ə riz ə l ə rin ə baxıldı ğ ı zaman ə laq ə dar m ə hk ə m ə l ə r dini z ə mind ə dolayı ayrı- seçkiliyin ba ş verm ə faktını q ə bul etm ə y ə hazır olduqlarını bildirmi ş dil ə r, o şə rtl ə ki, xaçı g ə zdirm ə m ə s ə l ə sinin Xristian dinin ə ə sas ə n t ə l ə b olunması sübuta yetirilm ə li idi. Bu m ə qs ə dl ə M əşğ ulluq M ə s ə l ə l ə ri üzr ə M ə hk ə m ə i ş d ə dini r ə mzl ə r g ə zdir ə n xristianların sayı bar ə d ə satistik d ə lill ə r deyil, xristian dini üzr ə müt ə x ə ssisl ə r t ə r ə find ə n verilmi ş d ə lill ə r ə müraci ə t etmi ş dir. Yüklə 144,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|