Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ ФЛОРИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ СAМУР-ШАБРАНСКОЙ НИЗМЕННОСТИ И ВОДНО-БОЛОТНОЙ РАСТИТЕЛЬНОСТИ
- EKSPERIMENTAL BIOLOGIYA UOT 581.1.08
- Şəkil 1. Quraqlığın müxtəlif alma ağacı sortlarının yarpaqlarındakı həll olmuş
- Maling 9
- Alma ağacı sortları
|
NƏTİCƏ Tətqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, regionun su bataqlıq florasında 1 növ (1,7%) mamır – Politrichum commune L. və yeni 1 növ bataqlıq qanqalı (Cirsium eleodes Bieb.) yayılmışdır. Beləliklə, apardığımız tədqiqatlara və araşdırmalara əsasən nəticəyə gəlirik ki, Samur- Şabran ovalığında su bataqlıq bitkiliyi daha geniş arealda Şabran rayonu ərazisində rast gəlinir. Münbitliyi yüksək olan həmin fitosenozun elmi əsaslarla qorunması və «Siyəzənneft»in neftlə çirklənmiş torpaqlarında bitki örtüyünün bərpası məqsədilə bioremidasiyası, yaxud rekultivasiyası tədbirlərinin həyata keçirilməsini tövsiyə edilir.
1.
şərti və rəng işarələrinə aid təlimat. Bakı, «Vətən», 2004, 48 s. 2.
Budaqov B.Ə. Azərbaycan təbiəti. Bakı, «Maarif», 1988, 204 s. 3.
İsmayılov B.N. Samur-Dəvəçi düzənliyi suvarma suları çöküntülərinin keyfiyyət tərkibi və onun torpaq əmələgəlmə prosesinə rolu.// Torpaqşünaslıq və Aqrokimya əsərlər toplusu. Bakı, Elm, 2007, s.472-477. 4.
Məmmədov Q.Ş. Torpaqşünaslıq və torpaq coğrafiyasının əsasları. Bakı, Elm, 2007, 664 s. 5.
Novruzov V.S., Qurbanov E.M., İsmayılov Z.M. Bitki ekologiyası (Geobotanika əsasları). Bakı, BDU nəşr., 1998, 197 s. 6.
7.
Алиев Д.А. Флора и растительности водоемов Азербайджана и их хозяйственное значение. Автореф.докт.биол.наук. Баку. 1969, 52 с.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
8. Алиев Д.А., Гаджиев В.Д. Водно-болотная растительность бассейна р.Самур. Уч.зап.АГУ им.С.М.Кирова сер.Биол.наук. 1972, №1, с.11-15. 9.
Викторов А.А., Востоков Б.А., Вышивкин Д.А. Введение в индикационную геоботанику. М.: Изд.-во МГУ, 1962, 227 с. 10.
11.
Гурбанов Э.М. Флора и растительность Антропатенской провинции. Баку, Элм, 2007, 240 с. 12.
Исаев Я.М. Растительность зимних пастбищ Азербайджана, её кормовое значение. Автореф.дис.доктор.биол.наук. Баку, 1957, 35 с. 13.
Миркин Б.М., Розенберг Л.Г., Наумова Л.Г. Словарь понятий и терминов современный фитоцелогии. М.: Наука, 1989, 233 с. 14.
Прилипко Л.И. Растительный покров Азербайджана. Баку, Элм, 1970,170 с. 15.
16.
Флора СССР. М.: Изд.АН СССР, тт.Ы-ХХХ, 1934-1960. 17.
Черепанов С.К. Сосудистые растения. России и сопредельных государств (в пределах бывшего СССР). Мир и семья, Санкт-Петербург, 1995, 992 с. 18.
Шенников А.П. Введение в геоботанику. Л.: Изд.-во ЛГУ, 1964, 447 с. 19.
РЕЗЮМЕ ФЛОРИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ СAМУР-ШАБРАНСКОЙ НИЗМЕННОСТИ И ВОДНО-БОЛОТНОЙ РАСТИТЕЛЬНОСТИ Гусейнова Х.З.. Бакинский Государственный Университет
В статье излагаются фитоценологическо-флористические показатели водно- болотной растительности Самур-Шабранской низменности. Разработана классификация водно-болотных типа растительности региона до ранга формации и ассоциации, где выделено один класс формации объединяющих 7 формаций и 8 группа ассоциации. Во флоре исследуемой водно-болотных растительности выявлено 22 семейств, 42 родов и относящихся 60 видов высших растений, что составляет 11,5% всей флоры (524 видов) Самур-Шабранской низменности; проведён систематический, биоморфологический и географический анализ флоры.
Ключевые слова: формация, биосеноз, фитосеноз, ассосация, доминант, ареал, адвентив SUMMARY FLORISTIC ANALYSIS OF SAMUR-SHABRAN LOWLAND AND AQUATIC AND MARSHY VEGETATION Huseynova H.Z. Baku State University Fitocenological and floristic indicators of aquatic and marshy vegetation of Samur-Shabran lowland were stated in the article. Classification of aquatic and marshy vegetation of the region to a formation and association rank where one classes of a formation of uniting 7 formations and 8 group of association are allocated. 22families, 42genera and related 60species of the higher plants that make 11,5 % of all flora (524species) of Samur & Shabran lowland have been revealed in the flora investigated aquatic and marshy vegetation; systematic, biomorphological and geographical analyses of the flora have been carried out.
Key words: formation, biocenosis, phitocenosis, association, dominant, areal, adventive
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT 581.1.08 QURAQLIQ ŞƏRAITININ MÜXTƏLIF ALMA AĞACI SORTLARINDA PROLIN VƏ KARBOHIDRATLARIN MIQDARINA TƏSIRI * Alizadeh A., ** Əli-zadə V., ** Xəlilova X. *İran İslam Respublikasının Qərbi Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Tədqiqat Mərkəzi **Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Botanika Institutu Tədqiqat işində quraqlıq şəraitinin yerli (Iran) - Gami Alması (GA), Azayiş (AZ) və xarici -Malling 9 (M.9) və Malling Merton 106 (MM.106) cırtdan alma sortlarının, həmçinin kontrol olaraq toxumdan cücərdilən tinglərin yarpaq və budaqlarında prolin və şəkərlərin qatılığına təsiri öyrənilmişdir. Nəticələr orta və güclü quraqlıq şəraitində bütün tinglərin yarpaqlarında prolin və şəkər məhlullarının qatılığının çoxaldığını, xüsusilə toxumdan cücərdilən tinglərdə daha yüksək olduğunu göstərmişdir. Quraqlığa rezistentlik dərəcəsinə görə təcrübə bitkilərindən ən davamlısı toxumdan cücərdilən Gami Alması və Malling 9 tingləri olmuşdur. Açar sözlər: Quraqlıq, Stres, Alma, Cırtdan alma sortları, Prolin, Şəkərlər
Quraqlıq bitkilərin inkişafına təsir edən başlıca amillərdən hesab edilir. Ümumilikdə əkin sahələrinin 26% məhz quraqlıq stresinə məruz qalır. Kənd təsərrüfatı bitkilərinə qayğı göstərilməməsi bu amilin artma ehtimalını gücləndirir. Məhz buna görə də əkinçilikdə bitkilər arasından quraqlığa qarşı daha davamlı genotiplərin seçilməsi tədbirləri həmişə diqqət mərkəzindədir. Quraqlığın bitkilərdə yaratmış olduğu su qıtlığı onları bir sıra biokimyəvi dəyişmələrə məruz qoyur. Köklərdə istifadə olunan suyun miqdarı və havada olan su buxarı ağaclar üçün ekoloji baxımdan əhəmiyyətli olub, bitkilərin ümumi inkişafina və torpağın özünə də təsir edir.
Quraqlıqla mübarizədə ən optimal üsullardan biri bitkilərdə şəkərlər və prolinin miqdarca artırılmasıdır [1]. Bitkilərdə şəkərlərin miqdarının artması birbaşa fotosintez prosesinə müsbət təsir göstərərək, maddələr mübadiləsini sürətləndirir. Həll olan uyğun assimilyatlar arasında prolin ehtiyatı quraqlıq stresi zamanı daha çox yarana bilir [2]. Digər tərəfdən, prolin bitki hüceyrələrində osmos təzyiqinin saxlanılmasına təsir edərək, onu tənzimləyir. Prolin bitkilərdə makromolekulların quruluşunu, təbii bütövlüyünü və eləcə də hüceyrə qişasının tamlığı və sitoplazmanın fermentlərini mühafizə edərək quraqlığın mənfi təsirini qismən neytrallaşdırır [3]. Prolin ehtiyatının yaranması həmçinin karbon və azot ehtiyatı ilə əlaqədardır [4]. Quraqlıq şəraitində qatılıqları artan şəkərlərin (saxaroza, qlükoza və fruktoza) stimulyator kimi osmos təzyiqini mühafizə etmələri, proteinləri və hüceyrə qişasını möhkəmləndirmələri ehtimal olunur [5]. Alma ağacı quraqlıq stresinə məruz qaldıqda yarpaqlarda nişasta və saxarozanın azalması sorbitin sintez olunması və cavan yarpaqlarda fruktozaya çevrilməsi ilə əlaqələndirilir [6]. Quraqlıqla bağlı stres üç cırtdan alma ağacı sortlarından götürülmüş cavan bitki nümunələrində izlənilmiş və hər üç sortda absiz turşusunun (ABT) qatılığının və yarpaqdan buxarlanmış qazların miqdarının artmış olduğu aşkar edilmişdir [7]. Starking alma
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
ağacı növündə də quraqlıq gərginliyinin prolin, ABT və karbohidratlara təsir edərək, onların qatılıqlarını və yarpaqlarda karbohidratların miqdarını artırdığı göstərilmişdir. Quraqlıqla bağlı ciddi streslərə məruz qalan alma ağaclarının yarpaqlarından çıxan qaz tərkibatının çoxaldığı [8], iki alma sortunda bütün amin turşuları və prolinin miqdarının artdığı [9] müəyyən edilmişdir. Wanq və həmkarları quraqlıq şəraitində bəzi alma ağacları yarpaqlarında sorbitin artdığını göstərərək [10], su stresi ilə əlaqədar köklərdə, zoğlarda və yarpaqlarda olan karbohidrat ehtiyatı yarandığını qeyd etmişlər və sonrakı tədqiqatlarında quraqlıq stresinin təsirindən karbohidratların qatılaşmasına xüsusilə sorbit və ABT-nun səbəb olduğu qənaətinə gəlmişlər [11]. H.Sirceli iki alma sortunda quraqlıq stresinin təsirini araşdıraraq, orta quraqlıqda karbohidratların miqdarının, xüsusən sorbitin çoxaldığı, güclu quraqlıqda isə onun miqdarının azaldığı nəticəsinə gəlmişdir [12]. Hər iki sortda quraqlıq saxarozanın miqdarını artırmışdır. B.Quebedeaux quraqlığın davametmə müddətinin uzadılması ilə sorbit və saxarozanın miqdarının çoxaldığını qeyd etmişdir [13]. Bütün bu məlumatlar quraqlığa qarşı metabolizm yollarının araşdırılmasının vacibliyini göstərir. Təqdim olunan işin məqsədi quraqlıq şəraitində becərilmiş müxtəlif alma ağacı sortlarının davamlılığının əsas göstəricilərinin skrininqi olmuşdur.
Tədqiqat işi 2008-ci ilin yazında İran İslam Respublikasının Qərbi Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Mərkəzinin tədqiqat üçün əkin sahəsində istixana şəraitində təcrübə qablarında becərilmiş alma tinglərində aparılmışdır. Təcrübələr quraqlıq amilinin 3 səviyyəsində aparılmışdır: 1- hər 3 gündən bir suvarılan kontrol tinglər; 2- hər 5 gündən bir suvarılaraq orta quraqlığa məruz qalan tinglər; 3-hər 10 gündən bir suvarılaraq güclu quraqlığa məruz qalan tinglər. Tədqiqat obyekti kimi 2 yerli (İran) (GA, AZ) və 2 xarici (M.9, MM.106) cırtdan alma sortlarından, həmçinin kontrol olaraq toxumdan cücərdilən kiçik faktor alma tinglərindən istifadə edilmişdir. Bitkilər 3 təcrübə variantında 3 təkrarla hər bir sortdan 9 ting olmaqla xəstəliyə qarşı mübarizə tədbirləri görüldükdən sonra 20 litrlik plastik qablarda perlit və qumun 1:1 nisbəti gözlənilməklə əkilmiş və istixanada tamamilə randomizə edilmiş şəraitdə yerləşdirilmişdir. Beləliklə hər bölüm 15 dəstəyə ayrılmış və cəmi 45 təcrübə qablarından ibarət olmuşdur. Təcrübə boyu fenoloji müşahidələr aparılmışdır. Suvarılma işlərindən öncə tinglərin biokimyəvi göstəriciləri müəyyənləşdirilmişdir. Bütün tədbirlərdən sonra su və Hoaqland tərkibli qida məhlulu hazırlanmışdır və iyunun 15-dən başlayaraq dörd ay müddətində təcrübə qablarındakı bitkilər suvarılmışdır. Təcrübə zamanı istixanada havanın temperaturu gündüz 250 C 0 , gecə isə 180 C 0 civarında saxlanılmışdır. 4 aydan sonra quraqlığın bitkilərə təsiri biokimyəvi göstəricilərlə müəyyən edilmişdir. Bitkilərdən nümunələr götürülərək xüsusi kisələrdə laboratoriyalara aparılmış və təhlil edilmişdir. Yarpaq və budaqlarda prolin və şəkərlərin qatılıqları öyrənilmişdir. Prolin və şəkərlərin miqdarını yarpaqlarda təyin etmək üçün hər bir təcrübə qabında əkilmiş tingdən iki yaxşı yarpaq seçilib götürülmüş və onların hər birindən 0,5 q çəkisində nümunələr hazırlanmışdır. Prolin ninhidrin metodu, şəkər məhlulları isə antron metodu vasitəsilə təyin edilmişdir.
Quraqlıq gərginliyi şəraitində tədqiq olunan bütün alma ağaclarında prolin və şəkərlərin miqdarca artımı qeydə alınmışdır və bu çoxalma sortlar arasında fərqli olmuşdur (şəkil 1, 2). Nəticələr mülayim və güclu quraqlıqda prolin və karbohidratların miqdarının kontrola nəzərən bütün alma ağacları sortlarının yarpaqlarında çox olduğunu göstərmişdir.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Karbohidratların qatılığının toxumdan cücərdilən tinglərdə daha çox, AZ tinglərdə isə nisbətən az toplandığı qeydə alınmışdır (şəkil 1). Prolinin miqdarının güclu quraqlıqda çox olduğu aşkar edilmişdir. Prolinin ən yüksək qatılığı isə güclu quraqlıqda müvafiq olaraq GA və M.9 sortlarında aşkar edilmişdir (şəkil 2). GA və M.9 sortlarının yarpaqlarında prolinin və karbohidratların miqdarının çox olması həmin tingilərin başqa tinglərə nisbətən quraqlıq gərginliyinə daha davamlı olması qənaətinə gəlməyə imkan verir. Təcrübə işindəki nəticələr başqa alimlərin ədəbiyyatda göstərilmiş nəticələrinə müvafiqdir. Belə ki, quraqlıq gərginliyində alma ağaclarının yarpaqlarında prolinin çoxalması barədə məlumatlar mövcuddur [9,14]. Həmçinin başqa ağaclarda (badam, zeytun, armud və s.) prolinin artım tendensiyası quraqlıq gərginliyinin nəticəsi kimi göstərilmişdir [15, 16]. Quraqlıq stresindən alma ağacları yarpaqlarında şəkərli maddələrin miqdarının artması haqqında nəticələrimiz də başqa alimlərin nəticələri ilə uzlaşır [6, 9, 13]. Quraqlıq gərginliyindən karbohidratların artımı barədə oxşar nəticələr digər bitkilərdə (ərik, armud, xurma, çiyələk) əldə edilmişdir [17,18].
kontrol tinglər Gami Alması
əl l o lm uş şə kə rl əri n m iqdar ı
lg r/ gr
Şəkil 2. Quraqlığın müxtəlif alma ağacı sortlarının yarpaqlarında prolinin
Alması
rol in in m iqdar ı
lg r/ gr
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Tədqiqatlar quraqlıq gərginliyinin bütün alma ağacları sortlarında digər biokimyəvi göstəricilərə də təsir etdiyini aşkara çıxarmışdır. Belə ki, quraqlıq stresindən xlorofilin miqdarı azalmışdır. Bunun səbəbi prolin sintezinin artımı ilə əlaqədar ola bilər [19]. Güclu quraqlıqdan şəkərli maddələr kimi sərbəst amin turşularının da miqdarının artdığı qeydə alınmışdır. Quraqlıq stresi şəraitində toxumdan cücərən, GA və 9.M alma ağacları tingləri yarpaqlarında prolin və şəkər məhsullarının miqdarının artması susuzluğa hakimlik göstəricisi kimi qiymətləndirilə bilər. Ədəbiyyatda da şəkərli maddələrin artması quraqlıq gərginliyinə qarşı bitkilərin müqaviməti liə əlaqələndirilir [5]. Beləliklə, quraqlığa davamlı olan alma ağaclarının becərilməsi üçün müasir strategiyalar mövcuddur. Həmin strategiyaların müqayisəli müzakirəsi və əldə edilən nəticələr sayəsində alma ağaclarında quraqlığa qarşı markerlər kimi əsaslı göstəricilərə görə İranın quraqlıq ərazisinə uyğun alma ağaclarının müvafiq ana xətti seçilə bilər. ƏDƏBIYYAT 1.
Kerepsi, I. and G. Galiba. 2000. Osmotic and salt stress induced alteration in soluble carbohydrate content in wheat seedling. Crop Sci. 40: 482 – 487. 2.
metabolism and regulation. Rus. J. Plant Physiol., 46(2): 274-287. 3.
Aspinall,D. and Paleg, L. 1981. Prolin accumulation. Physiological aspects., pp. 205-240. İn: Physiology and biochemistry of drought resistance in plants. 4.
of prolin biosynthesis, degredation , uptake and transport in higher plants. Its implications in plant growth an abiotic stress tolerance. Curr. Sci. 88:424 – 438. 5.
plant. Sci.8: 431 – 438. 6.
Wang, Z. and Brunu, Q. 1996. Effects of water stress on the partitioning of 14C glucose, 14C sucrose and 14C sorbitol in various apple organs. United States. Department of Agricultural Research Service. 7.
Fernandez , R.T.R.L. Perry and J.A. Flore, 1997. Drought response of young apple trees on three rootstocks. II. Gas exchange, chlorophyll fluorescence, water relations, and leaf abscisic acid, J. Am. Soc. Hort. Sci. 122, pp. 841–848. 8.
Ebel , R.C. , J.P. Mattheis and D.A. Buchanan, 1995. Drought stress of apple trees alters leaf emissions of volatile compounds, Physiol. Plant. 93 (1995), pp. 709–712. 9.
apple tree cultivars subjected to progressing drought. Journal of Plant Physiology, Volume 162, Issue 12 Pages 1308-1318. 10.
on carbohydrates in leaves, stems and roots of apple, Aust. J. Plant Physiol. 22 (1995), pp. 747–754. 11.
and other carbohydrates in apple under water stress, Aust. J. Plant Physiol. 23 (1996), pp. 245–251. 12.
selected biochemical and physiological indicators. Doctoral dissertation. Ljubljana, University of Ljubljana, Biotechnical Faculty, 164 pp. 13.
stress, sorbitol and sucrose enzyme activities and antioxidants. Natural resource sciences and landscape architecture, Univ of Maryland, college park, MD. 20742.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
14. Yoshiba, Y.,T.Kiyosue, T.Katagiri, H. Ueda,T.Mizoguchi, K. Yamaguchi, Shinozaki, K.Wada, Y. Harada and Yuling, J. Hongqiang , Y. Haizhou, Z. Wei Zhang,, D. 2006. Promotion of proline accumulation in apple leaves by bioregulators. ISHS Acta Horticulturae 774: XXVII International Horticultural Congress. 15.
Zamani, Z. Taheri, A. Vezvaei, A. və Poustini, K. (2004). Badam ağaclarında prolin yığımına və stomata müqavimətinə quraqlıq gərginliyinin təsiri Hort. 591: 411, 416. 16.
Arji, A. və Arzani, K. (2002- ci il). Quraqlıq gərginliyində üç İrani zeytunun böyüməsi (inkişafı) və prolin yığımı. Agriculture Sci, Jorn, 10: 91, 100. 17.
Nawar, A. and Ezz, T. 1993. Leaf relative water content, growth and carbohydrate metabolism in apricot seedlings grown under different soil moisture levels. Alexandria J.
18.
Razavi, F. B. Pollet, K. Steppe and M. C. van Labeke
. (2008). Çiyələk şitilində xlorofil flüoressensiyası quraqlıq gərginliyinin qiymətləndirməsi üçün istifadə olunan bir alət kimi. Springer Netherlands 0300-3604 (Print) 1573-9058 (Online) Volume 46, Number 4. 19.
reaksiyaları. İranın Tehran universitetinin P.H.D dissertasiyası.
Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|