ABĠd tahġRLĠ

1999 
  . 
 
 
 
Hörmətli Elçin müəllim! 
 
 
 
Sizi ad gününüz münasibəti ilə səmimi qəlbdən təbrik edirəm, Sizə möhkəm 
cansağlığı, uzun ömür, yaradıcılığınızda, müstəqil Azərbaycanın dövlət quruculuğu 
sahəsindəki fəaliyyətinizdə yeni-yeni uğurlar arzulayıram. 
Həyatımın,  fəaliyyətimin  formalaşmasında  müstəsna  rol  oynayan  tək-tək 
adamlardansınız ki, Sizin haqqınızda  yazmaq  üçün  əlimə  qələm  alanda  beynimlə 
barmaqlarım  –  qələm  arasındakı  məsafə  kiçilir,  demək  olar  ki,  itir,  yox  olur. 
Düşündüklərim  necə  varsa,  eləcə,  dərhal,  korrektəsiz-filansız  sətir-sətir  vərəqlərə 
köçür… 
Siz Azərbaycanın ədəbi-mədəni, ictimai-siyasi həyatında parlaq, silinməz iz 
buraxmış, 
tariximizə 
adınızla, 
əməlinizlə 
əbədi 
möhür 
vurmuş 
şəxsiyyətlərdənsiniz.  Siz  Azərbaycan  tarixində  və  Azərbaycanlıların  qəlbində 
əbədi yaşamaq haqqını çoxdan qazanmısınız: 
- 60-cı illər ədəbi nəslinin, nəsrinin qüdrətli simalarından biri kimi; 
- mahir romançı, görkəmli dramaturq, qeyri-adi təhlil və təfəkkür qabiliyyəti 
olan tənqidçi-alim, peşəkar publisist kimi; 
-  təkpartiyalılıq,  hətta  çoxpartiyalılıq  (müstəqillik)  dövründə  Azərbaycanın 
ədəbi, ictimai-siyasi həyatında səfərbəredici, istiqamətverici, ideya və ilhamverici 
rol  oynayan  AYB-nin  fəaliyyətində  əvəzsiz  yeri  olan  qələm,  kəlam  və  söz  sahibi 
kimi; 
- müstəqillik və dünya Azərbaycanlılarının həmrəyliyi uğrunda mübarizənin 
azadlıq hərəkatının ideoloqlarından, təşkilatçılarından biri kimi:  

 
227 
-  1990-cı  il  qanlı  20  Yanvar  faciəsi,  o  dövrdə  Azərbaycanda,  o  cümlədən 
Dağlıq Qarabağda gedən proseslər, xüsusilə erməni separatizmi, vandalizmi barədə 
xaricdə  obyektiv  fikir  formalaşmasında,  informasiya  blokadasına  alınmış 
ölkəmizin haqq səsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında müstəsna rol oynayan 
«Vətən» Cəmiyyətinin və onun «Odlar yurdu» qəzetinin rəhbəri kimi; 
-  hələ  Sovet  dönəmində  Azərbaycan-Türkiyə  ədəbi-mədəni  əlaqələrinin 
təməlçilərindən, sonralar bu münasibətləri yeni inkişaf mərhələsinə qaldıran yazıçı-
publisist, dövlət xadimi kimi; 
-  müstəqil  Azərbaycanın  yeni  dövlət  quruculuğu  işinə,  xüsusilə  təhsil,  elm, 
səhiyyə  və  sosial  problemlər  sahəsinə  uzun  illər  və  fasiləsiz  rəhbərlik  edən  şəxs 
kimi; 
-  müstəqil  Azərbaycanın  ilk  ali  dövlət  mükafatları  ilə  təltif  edilən 
yazıçılardan biri kimi. 
Mən  bunları  sadalarkən  tarixə,  xronologiyaya,  fəaliyyətinizin  şaxələrinə  və 
mərhələlərinə  qismən  də  olsa,  əməl  etməyə  çalışdım.  Lakin  bunlar  hələ  hamısı 
deyil. Sizin əsərlərinizin ölkəmizdə və xaricdə nəşri və onlara tükənməyən oxucu, 
ədəbi ictimaiyyətin marağı, hər biri mədəni həyatda hadisəyə çevrilən pyeslərinizin 
Azərbaycan  teatrlarında  və  Türkiyədə  möhtəşəm  tamaşaları  haqqında  yazılıb, 
yazılır,  yazılacaqdır.  Ssenari  və  tərcümələriniz,  müxtəlif  irimiqyaslı  tədbirlərdə, 
yubileylərdə,  konfrans,  simpozium,  qurultaylarda  dərin  məzmunlu  nitq  və 
məruzələriniz...  Sizin  tərcümeyi-halınızın,  ömür  yolunuzun  nə  qədər  maraqlı, 
şərəfli, zəngin, eyni zamanda iş qrafikinizin nə qədər gərgin olduğuna dəlalət edir. 
Bütün  bunlar  Sizin  ədəbi-mədəni  irsinizin  dəyərinin,  fəaliyyətinizin  nəticələrinin, 
izinizin  əbədiliyinin  təsdiqidir  ki,  Siz  bunlara  parlaq  istedad  və  fədakarlıqla  nail 
olmusunuz.  Allah-təala  Sizin  taleyinizə,  bəxtinizə  böyük  dramaturq  İlyas 
Əfəndiyevin oğlu olmaq, ən ali keyfiyyətlərə xas ata-ailə başçısı, müdrik, qayğıkeş 
baba və sadəcə gözəl insan olmaq səadəti də bəxş edib. 
Əziz Elçin müəllim! Bu gün Sizin ad gününüzdür. Ad gününüzü öz günü, öz 
sevinci  hesab  edənlər  çox,  lap  çoxdur.  Elə  bilirəm  ki,  bu,  Sizə  ən  böyük 
hədiyyədir.  Bir  daha  Sizi  təbrik  edir,  həmişə  sağlam,  gümrah  olmağınızı 
arzulayıram. Bundan sonra da qələminiz iti, sözünüz kəsərli, keçərli olsun! Allah 
Sizi qorusun. 
 
 
 
Dərin hörmətlə,   
 
 
 
 
Abid Tahirli 
 
 
 
 
 
 
 
 
 13.05.2010 
 
 
 
 
Hörmətli ġirməmməd Ağaməmməd oğlu Hüseynov! 
 
 
Sizi  –  müasir  Azərbaycan  jurnalistlərinin  müəllimi  və  ağsaqqalını  anadan 
olmağınızın 80 illiyi münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edirik. 

 
228 
 
Siz  hər  bir  vətəndaşa,  hər  bir  jurnalistə örnək  ola  biləcək  şərəfli ömür  yolu 
keçmisiniz. Respublikanın ictimai-mədəni, mətbu həyatındakı coşqun fəaliyyətiniz, 
elmi-pedaqoji sahədəki xidmətləriniz ən yüksək qiymətə layiqdir.  
Çağdaş  Azərbaycan  mədəniyyətinin  sütunları  M.F.Axundov  və  H.Zərdabi, 
ictimai  fikir  və  mətbuat  tariximizin  parlaq  simaları  Əhməd  bəy  Ağaoğlu,  Əli  bəy 
Hüseynzadə,  Məmməd  Əmin  Rəsulzadə,  Üzeyir  bəy  və  Ceyhun  bəy  Hacıbəyli 
qardaşları,  Cəlil  Məmmədquluzadə,  Haşım  bəy  Vəzirov  kimi  qələm  və  kəlam 
sahiblərinin  irsi  və  idealları  Sizin  çağlayan,  tükənməyən  mənəvi qida  mənbəyiniz 
olmuşdur.  
Siz  Sovet  rejimi  və  ideologiyasının  hakim  olduğu  illərdə  milli-mənəvi 
dəyərlərin  daşıyıcısı  və  gənc  nəslə  ötürücüsü  idiniz.  Tələbələriniz  auditoriyalarda 
Sizin azadlıq eşqi ilə çırpınan qəlbinizin səsi ilə kursdan kursa adlayırdılar. Bu gün 
həmin  tələbələr  müstəqil  Azərbaycanın  qurucuları  sırasındadırlar  və  Sizinlə  fəxr 
edirlər.  Bu  sözləri  söyləyərkən  jurnalistika  fakultəsinə  qəbul  olunduğum  1980-ci 
ilin  ilk  tədris  günü  yadıma  düşür.  Dekan  Şirməmməd  müəllim  auditoriyaya  daxil 
olur,  bizi  salamlayır,  təbrik  edir  və  öz  ilk  tövsiyyələrini  verir:  yeməyinizə, 
sağlamlığınıza  fikir  verin,  idmanla  məşğul  olun.  Bir  də  ki,  özünüzü  maşından 
qoruyun.  İnanıram  ki,  bu  mühit  sizin  əksəriyyətinizi  yaxşı  jurnalist,  o  da  olmasa, 
ən azı yaxşı vətəndaş kimi yetişdirəcək. Siz mühit dedikdə, o vaxt bizə dərs deyən 
və  bu  gün  haqq  dünyasında  olan  Mir  Cəlal  Paşayev,  Nəsir  İmanquliyev,  Qulu 
Xəlilov,  Famil  Mehdi,  Nurəddin  Babayev,  Xəlil  Əlimirzəyev,  Seyfulla  Əliyev, 
Tofiq  Rüstəmli,  Əliş  Nəbili  kimi  görkəmli  elm,  ədəbiyyat  xadimlərinin,  nüfuzlu 
pedaqoqların çalışdığı universitet həyatını nəzərdə tuturdunuz. Siz mühit dedikdə, 
bizə  o  vaxt  dərs  deyən  və  bu  gün  də  Sizinlə  çiyin-çiyinə  çalışan  Yalçın  Əlizadə, 
Cahangir Məmmədli, Akif Rüstəmli, Nəsir Əhmədli kimi səriştəli, savadlı, tələbəni 
duyan,  hiss  edən,  bütün  varlığı  ilə  müəllim  adını,  şərəfini  uca  tutan  pedaqoqları  
nəzərdə tuturdunuz. Bax, tələbələriniz Sizinlə fəxr edir dedikdə, bu sözləri, həm də 
Sizin timsalınızda bizə dərs demiş bütün müəllimlərimizə ünvanlayıram. 
Hörmətli  Şirməmməd  müəllim!  Biz  əminik  ki,  doğma  Azərbaycanın 
tərəqqisi  və  çiçəklənməsi  naminə  bundan  sonra  da  var  qüvvənizlə  çalışacaqsınız. 
Bu əlamətdar gündə Sizi bir daha təbrik edir, Sizə uzun ömür, möhkəm cansağlığı, 
yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.  
 
 
Hörmətlə: 
                    
 
 
 
    həmiĢə tələbəniz     
Abid Tahirli     
 
 
 
Milli əczaçılığımızın fədaisi 
 
Müasir  Azərbaycan  səhiyyəsinin  ağsaqqallarından  biri,  milli  əczaçılığımız 
və  tibb  pedaqogikasının  fədaisi,  tibb  elmləri  doktoru,  professor,  Əməkdar  elm 

 
229 
xadimi Dursun Hüseynovun 90 yaşı tamam olur. Hər bir vətəndaşa, elmi-pedaqoji 
işlə  məşğul  olmağa  başlayanlara  örnək  sayılan,  şərəfli  ömür  yolu  keçən  Dursun 
müəllim illər uzunu çalışdığı sahələrdə coşqun fəaliyyət göstərmişdir. 
Azərbaycanın,  o  cümlədən  qədim  Qəbələnin  qəhrəmanlıqla  dolu  tarixi, 
böyük  mədəni  sərvəti,  füsunkar  təbiəti  Dursun  müəllimin  tükənməz  mənəvi 
qaynağı olmuşdur. Alimin həyat yolu bəzən daş-kəsəkli, eniş-yoxuşlu olsa da, o, öz 
sənətinin zirvələrinədək yüksəlmişdir. 
Hələ  11  yaşındaykən  oxumaq  həvəsi  ilə  Vəndamdan  Şəkiyə  yollanan 
Dursun Hüseynov taleyini həmişəlik elm-təhsil sahəsinə bağlamışdır. O, iradə və 
inadkarlığı,  cəsarət  və  fədakarlığı, nadir  istedadı  və  qeyri-adı  bacarığı  ilə  həmişə, 
hər yerdə fərqlənmişdir. İkinci Dünya Müharibəsinin od-alovlarından çıxan Dursun 
Hüseynov  2  il  ərzində  Kiyev  Tibb  Universitetində  namizədlik  dissertasiyası,  5  il 
müddətində  Moskvada  doktorluq  dissertasiyası  müdafiə  etmişdir.  O,  5  dərsliyin,    
9 dərs vəsaitinin, 6 monoqrafiyanın, 4 sorğu kitabının, 200-dən çox elmi məqalənin 
müəllifidir. 
Professorun  fundamental  «Tibbi  farmakologiya»  əsəri  əczaçıların  stolüstü 
kitabıdır. Alim-pedaqoq onlarca elmlər doktoru və elmlər namizədi yetişdirmişdir. 
Necə  deyərlər,  respublikamızın  bugünkü  əczaçıları  onun  «şinelindən»  çıxmışlar. 
Dursun  Hüseynovun  hərbi,  elmi  pedaqoji,  səhiyyə  sahəsindəki  xidmətləri  dövlət 
səviyyəsində  yüksək  qiymətləndirilmiş,  müxtəlif  orden-medallara,  mükafatlara 
layiq görülmüşdür. 
Görkəmli əczaçı alimin anadan olmasının 90, elmi-pedaqoji fəaliyyətinin 70 
illiyi  bu  günlərdə  qədirbilənliklə  qeyd  olunur.  Səhiyyəmizin  nüfuzlu  ağsaqqalı, 
nurlu insan, professor Dursun Hüseynovu yubiley münasibətilə ürəkdən təbrik edir, 
ona cansağlığı və yeni uğurlar arzulayırıq. 
 
 
 
 
 
 
    «Xalq qəzeti», 12 yanvar 2005. 
 
 
Professor Məhərrəm PaĢa oğlu Qasımlıya! 
 
Əziz qardaşım Məhərrəm! 
 
Səni  –  gözəl  ailə  başçısını,  dəyişməz  məslək  sahibi  və  müstəqil 
Azərbaycanın  vicdanlı,  ləyaqətli  vətəndaşını,  incə  ruhlu  şairi,  istedadlı  alimi  – 
folklorumuzun vurğununu, mahir bilicisini, ədəbi proseslərin fədakar təşkilatçısını, 
xeyirxah, həssas, eyni zamanda prinsipial və qətiyyətli bir insanı, nəhayət, sadiq və 
əziz dostumu ad günü – 50 yaş münasibətilə təbrik etdiyimə görə ürəkdən şadam! 
Əslində, mənim üçün sənin 50 yaşın 20-30 il bundan əvvəl tamam idi. Sən 
hələ  o  vaxtlar  –  tələbəlik  illərindən  tövsiyələrinlə,  ağıllı  məsləhətlərinlə,  dərin 
düşüncə tərzinlə, təmkininlə 50 yaşın yükünü çiyinlərinə götürmüşdün. 
Nədənsə  (əslində,  bu  söz  yersizdir,  çünki  nədənini  bilirəm,  indi  də 
yazacağam,  bunu  mənim  dil-üslub  xətama  yaz,  yoz),  mən  səni  həmişə  ağsaqqal 
bilmişəm.  Bu  iki  mənbədən  qidalanmışdır:  birincisi,  sən  əzəldən  təbiətən  ağır, 

 
230 
ləngərli,  səbirli,  ağıllı  və  çevik  zəka  sahibi,  geniş  təfəkkürlü  insan  kimi  dünyaya 
göz açmısan; ikincisi, məşğul olduğun sahəyə – folklora o qədər nüfuz etmisən ki, 
onun  bütün  gözəlliyi,  müdrikliyi,  dəyərləri  sənin  qəlbinə,  qələminə  və  çöhrənə 
çökmüş, hopmuşdur. 
Qardaşım Məhərrəm! Sənin tədqiqat sahənin tarixi, əhatə dairəsi, coğrafiyası 
sədd-hədd,  sərhəd  tanımır.  Sənin  çıxışlarına  insanlar  həzin  nəğməni,  sirli-sehrli 
dastanı dinlədikləri kimi qulaq asırlar. 
Sənin  haqqında  fikirləşəndə  bir  məsələ  məni  çox  düşündürür.  Sən 
folklordan,  sazdan  o  qədər  ehtirasla,  həvəslə  danışırsan  ki,  etiraf  edim  ki,  səni 
sazsız görəndə (ekranda, avtobusda,  metroda,  məclisdə, hətta yeyib-içəndə) çaşıb 
qalıram: mahir ovçunu meşədə, dağda, dərədə tüfəngsiz, gülləsiz, qatarsız görəndə 
necə təəccüblənərsənsə, eləcə. 
Bilirəm,  bir  qədər  uzunçuluq  edirəm.  Amma  səndən  yazanda  adam  coşur, 
ilhama gəlir. Həmişə belə ol! İnsanlara ruh ver, onları hərəkətə gətir, onları özünə 
mənən ehtiyaclı et. Yaşa, var ol, baba Məhərrəm! 
 
 
 
 
Elm, məktəb və təhsil yollarında 
 
     Neçə  il  əvvəlin  söhbətidir.  Azərbaycan  Beynəlxalq  Universitetinin  geniş 
həyətinə daxil olanda, ilk növbədə yolun sağ və sol tərəfində vurulmuş lövhələrdə 
yazılmış  Vətən,  elm,  təhsil,  mədəniyyət,  müstəqilliklə  bağlı  tanınmış  dövlət, 
siyasət,  elm,  ədəbiyyat  xadimlərinin  kəlamları  diqqətimi  çəkdi.  Nəzərlərim  bir-
birindən  dəyərli,  uğurlu  deyimlərdən  birinin  üstündə  dayandı.  «Məktəb 
qibləgahımdır. Akademik Hüseyn Əhmədov». 
Xəyal  məni  orta  məktəb  illərinə  apardı.  Biz  orta  məktəbin  yuxarı  sinfində 
oxuyanda – təxminən 25 il əvvəl – məktəb direktoru gur səsi, zəhmi, hündür boyu 
ilə diqqəti dərhal  çəkən  Hacıbala  müəllim  idi.  O,  hər gün  bir dəfə  – 15 dəqiqəlik 
tənəffüsdə bütün sinif şagirdlərini məktəbin həyətinə – açıq səma altına toplayır və 
yığıncaq  keçirirdi.  Hər  çıxışını  da  təsirli  sözlərlə  yekunlaşdırırdı.  Bir  dəfə  belə 
yığıncaqların birinin sonunda o, üzünü şagirdlərə tutub çox ciddi soruşdu: 
- Axşam üzü hara yatırsınız? 
Heç kimdən səs çıxmadı. Ani fasilədən sonra direktor özü davam etdi: 
-  Yəqin,  heç  fərqində  də  olmamısınız.  Amma  hamınıza  bir  nəfər  kimi 
tapşırıram.  Bu  gündən  etibarən  gecə  yatanda  üzü  məktəbə  sarı  uzanın.  Məktəb 
bizim qibləgahımızdır. 
Mən  bilmirəm,  direktorun  bu  tapşırığına  neçə  nəfər  əməl  etdi,  ya  etmədi. 
Amma  onu  dəqiq  bilirəm  ki,  Hacıbala  müəllimin  bu  sözləri  müəllim-şagird 
kollektivi  arasında  böyük  təəssürat  yaratmış,  xeyli  müddət  dildən  düşməmişdi. 

 
231 
Bəlkə  bunun  nəticəsidir  ki,  indi  ABU-nun  həyətində  gözümə  toxunan  «Məktəb 
qibləgahımdır» sözləri dərhal xəyalımı qanadlandırdı. 
Bəs akademik Hüseyn Əhmədov nə vaxt və necə bu qənaətə gəlmişdir?! Bu 
sualın  arxasında  gərgin,  axtarışlarla  zəngin,  mənalı  bir  ömür  durur.  Onu 
vərəqlədikcə, cavab axtarmağa da ehtiyac qalmır, o özü yetişir. Hüseyn Əhmədov 
hələ  20  yaşı  tamam  olmayanda  taleyini  birdəfəlik  müəllimliklə  bağlayır.  Daim 
yaratmaq,  axtarmaq  həvəsi,  yanğısı,  tükənməz  enerjisi,  ehtirası  onu  tədrisin, 
təhsilin  pillələri  ilə  aramla,  inamla,  inadkarlıqla  irəliləməyə  sövq  edir.  Əvvəlcə, 
Gəncə  Pedaqoji  Universitetini  (1947),  sonra  həmin  şəhərdəki  H.Zərdabi  adına 
Pedaqoji  İnstitutu  (1951),  daha  sonra  indiki  Azərbaycan  Dövlət  Pedaqoji 
Universitetinin  aspiranturasını  bitirir.  Azərbaycan  məktəbi  və  pedaqogikasının 
tarixi  ilə  tanışlıq  H.Əhmədovu  sehrləyir:  elmə,  tərəqqiyə,  mədəniyyətə  aparan 
Azərbaycan məktəbi nə qədər məşəqqətli, eyni zamanda nə qədər şərafətli bir yol 
keçmişdir!  Ətalət,  cəhalət,  mövhumat,  nadanlıq,  laqeydlik,  biganəlik,  biveclik 
buzunu  sındırmağı  qarşısına  məqsəd  qoyan  Azərbaycan  məktəbini  susdurmaq, 
onun nümayəndələrini məhv etmək üçün nələrə əl atmamışlar: təhdidlər, təzyiqlər, 
təqiblər,  təhqirlər,  hədələr  –  bunlar  cəmiyyətin  aşağı  təbəqəsindən  gəlirdi. 
Sürgünlər,  terrorlar,  edamlar  –  bunları  dövlət  həyata  keçirirdi.  Azərbaycan 
məktəbi,  onun  nümayəndələri  bütün  məhrumiyyətlərə,  rəzalətlərə,  əzab  və 
işgəncələrə  dözür  və  fədakarlıqla  tarixi  və  milli  missiyasını  yerinə  yetirməkdə 
davam  edirdi.  Məktəb  bizdə  təkcə  təhsil,  təlim,  tərbiyə  müəssisəsi  olmamışdır. 
Məktəb döyüş və qəhrəmanlıq meydanı olmuşdur. 
Bax, belə bir ziddiyyətlərlə zəngin, maraqlı sahənin tədqiqi ilə məşğul olan 
H.Əhmədov Azərbaycanın məktəb xəritəsinə zərrəbinlə baxmışdır – desək, burada 
mübaliğə  axtarmayın.  O,  ölkənin  ən  mötəbər  mənbə  və  məxəzləri  ilə  yanaşı 
Moskva,  Leninqrad,  Tiflis,  Həştərxan,  İrəvan  arxiv  və  kitabxanalarını  da  ələk-
vələk etmiş, az qala əsr yarım Azərbaycan məktəbi və pedaqoji fikir tarixi ilə bağlı 
sənədləri saf-çürük etmiş, təhlil süzgəcindən keçirmişdir. 
Ölkəmizdə  müasir  tipli  məktəbin  yaranması,  inkişafı,  onların  milli-mənəvi 
inkişafımızdakı  rolu  və  yeri,  ilk  «rus-tatar»  məktəblərinin  meydana  gəlməsi,  bu 
təhsil sisteminin mahiyyəti, metodikası və s. kimi mühüm məsələlər alimin 1972-ci 
ildə müdafiə etdiyi «XIX əsrdə Azərbaycanda məktəb təhsilinin inkişaf tarixi» adlı 
doktorluq dissertasiyasında fundamental şəkildə işlənmişdir. 
Akademik Hüseyn Əhmədovun axtarış diapozonu kimi yaradıcılıq sahəsi də 
genişdir.  O,  Azərbaycan  ədəbi-mədəni,  maarifçilik,  mətbuat  və  pedaqoji  fikir 
tarixində  misilsiz  xidmətlər  göstərmiş  N.Tusi,  A.Bakıxanov,  S.Ə.Şirvani, 
M.Ş.Vazeh,  M.F.Axundov,  H.Zərdabi,  S.M.Qənizadə,  R.Əfəndiyev,  F.Köçərli, 
N.Nərimanov,  Ü.Hacıbəyov  və  bu  kimi  parlaq  simaların  tərbiyəşünaslıq,  təhsil, 
məktəb,  maarif  sahəsindəki  fəaliyyətlərini  tədqiqata  cəlb  etmiş,  ümumiləşdirmiş, 
təhlil etmiş, müasir tələblər baxımından dəyərləndirmişdir. O, eyni zamanda rus və 
digər xarici ölkə pedaqoqlarının, o cümlədən çex Y.A.Komenski, rus K.D.Uşinski, 
A.S.Makarenko,  alman  İ.B.Bazedov,  X.Q.Zalsman,  E.X.Trap,  B.B.Blaşe  və 
başqalarının  irsini  araşdırmış,  ideya  və  baxışlarına  münasibət  bildirmiş,  dəyərli 
elmi-nəzəri qənaətlər hasil etmişdir. 

 
232 
Akademik  H.Əhmədovun  yaradıcılıq  axtarışları  bunlarla  da  məhdudlaşmır. 
O,  Azərbaycan  ədəbi-mədəni,  mətbu,  ictimai-siyasi,  maarifçilik  və  xeyriyyəçilik 
həyatında  və  hərəkatında  silinməz  iz  buraxmış  «Əkinçi»  qəzeti,  «Nəşri-maarif», 
«Nicat», «Səadət» xeyriyyə cəmiyyətləri haqqında da araşdırmalar aparmışdır. 
Akademik H.Əhmədov Azərbaycan məktəbinin yaranması və inkişaf tarixini 
təkcə  sənədlərdən  tədqiq  etməmişdir,  kitabxana  və  arxivlərlə  kifayətlənməmişdir. 
O, respublikanın kənd, rayon və şəhərlərini qarış-qarış dolanmış, bir arxeoloq, bir 
tarixçi  kimi,  az  qala  məktəb  binalarının  daş-kəsəyini  də  araşdırmışdır.  Nəticədə 
«Nuxada  ilk  qəza  məktəbi»,  «Bakıda  ilk  qəza  məktəbi»,  «Gəncədə  ilk  qəza 
məktəbi»,  «Salyanda  ilk  qəza  məktəbi»,  «Qutqaşen  məktəbinin  90  yaşı  var», 
«Şamaxıda  ilk  qəza  məktəbi»,  «Naxçıvanda  dünyəvi  təhsil»,  «Lənkəranda  ilk 
dünyəvi  təhsil  məktəbi»,  «Yüz  yaşlı  Vəndam  məktəbi»,  «Qubadlının  100  yaşlı 
məktəbi»  kimi  salnamə-məqalələr  ərsəyə  gəlmişdi.  Başqa  sözlə,  H.Əhmədov 
Azərbaycan məktəbinin coğrafiyasını tərtib etmişdir. 
Akademik  H.Əhmədovun  tədqiqatlarının  faydası  həm  də  ondadır  ki,  bu 
araşdırmalar  əsasında  müəllif,  müstəsna  əhəmiyyətli  dərsliklər,  dərs  vəsaitləri 
hazırlamışdır və artıq 30 ildən də çoxdur ki, həmin mənbələr gələcək müəllimlərin 
pedaqoji peşəyönümünün formalaşmasına xidmət edir. 
«Pedaqogikaya  giriş»  (1973),  «Pedaqogika  tarixi  kursunun  mühazirələri» 
(1987), 3 hissədən ibarət «Azərbaycan pedaqogika tarixindən» (1990, 1992, 1994), 
«N.Nərimanovun  pedaqoji  fikirləri»,  «Azərbaycanda  məktəb  və  pedaqoji  fikir 
tarixi», «XIX əsr Azərbaycan məktəbi» və onlarca digər əsəri bu qəbildəndir. 
Beynəlxalq  Pedaqoji  Elmlər  Akademiyasının  həqiqi  üzvü,  Rusiya  Təhsil 
Akademiyasının  akademiki,  Azərbaycan  Milli  Yaradıcılıq  Akademiyasının 
akademiki,  Azərbaycan  Respublikasının  Əməkdar  ali  məktəb  işçisi,  Azərbaycan 
Respublikasının  maarif  əlaçısı  –  bunlar  Hüseyn  Əhmədovun  ad  və  təltiflərinin 
hamısı deyil. İlk fərqlənmə diplomundan axırıncı ali təltifə, mükafata qədər bir ad 
dəyişməyib:  müəllim.  Bütün  bunlardan  sonra  Hüseyn  müəllimin  məktəbi 
«qibləgah» adlandırması çox təbii görünür. 
Həm  də  təkcə  buna  görə  yox.  Hüseyn  müəllim  məktəb,  pedaqoji  fikir 
tarixinin izinə düşəndə Xəqani Şirvanidən 
 
 
 
Mənim könlüm müəllimdir, dizim üstü qəbistanı, 
 
 
O şagirdəm ki, öyrəndim, sükut ilə əlifbanı; 
 
Saib Təbrizidən 
 
 
 
Küçədə torpaq ilə oynayan o oğlana bax, 
 
 
Kim ki, nadandı bu dünya onu da oynadacaq; 
 
Nizami Gəncəvidən 
 
 
 
Elm oxuyla ovla, əgər istəyirsən təmiz şikar, 
 
 
Elm ilə ov, şikar elə, ov itilə nə işin var? ; 
 

 
233 
S.Ə.Şirvanidən 
 
 
 
Bu qədər dərd kim, olur hadis, 
 
 
Ona bielmlik olur bais; 
 
 
 
 
Soltan Məcid Qənizadədən 
 
Bizlər  üçün  bir  çıraq  yanacaqsa,  məktəb  ocağının  şöləsindən  yanacaqdır; 
Mənim  rəy  və  təsəvvürümə  görə,  müəllim  dediyimiz  saf  mərifət  dünyasının 
qapıçısı, nicat yolunun rəhbəridir; 
 
M.F.Axundovdan 
 
Oxumuşların sayı çox olan ölkələrdə təfəkkür sahiblərinin sayı da çox olur. 
Təfəkkür  sahiblərinin  çox  olduğu  ölkədə  isə  həyatın  bütün  sahələrində  xalq 
gündən-günə tərəqqi edə bilər; Elm və maarif bütün xalq arasında, aşağıdan tutmuş 
yuxarıya qədər, varlıdan tutmuş yoxsula qədər, istisnasız olaraq hamının arasında 
yayılmalıdır; 
H.Zərdabidən 
 
Ey elm, təhsil alan cavanlarımız! 
…Siz  millət  üçün  zəhmət  çəkirsiniz  və  şübhəsiz  gələcəkdə  millətin  gözü 
açılanda sizi şəhid hesab edib, sizə rəhmət oxuyacaq; 
 
M.Ə.Sabirdən 
 
 
 
 
Ey gözüm, ey canım! 
 
 
 
Get məktəbə, cavanım! 
 
 
 
Hər kəs elm oxur, bəxtiyar olur, 
 
 
 
Millət elm ilə bərqərar olur - 
 
kimi  cəmiyyətə  ünvanlanmış  kəlamları  dönə-dönə  oxumuşdur  və  bu  sətirlərin 
arxasında  məktəb,  təhsil,  tərəqqi,  mədəniyyət  uğrunda  mücadilə,  tükənməyən 
enerji, ehtiras və fədakarlıq onu da ovsunlamış və Hüseyn Əhmədov da bu yolun 
yorulmaz səyyahına çevrilmişdir. 
Bir  məsələni  xüsusi  vurğulamağa  ehtiyac  var:  Azərbaycan  məktəb  və 
pedaqoji fikir tarixi ilə bağlı akademik H.Əhmədovun irsi zəngin, maraqlı, faydalı, 
aktual  olduğu  qədər  də  etibarlı,  mötəbərdir.  Çünki  onun  hər  bir  sözü,  hər  bir 
mülahizəsi ciddi sənədlərə, tutarlı faktlara əsaslanır. Arxivlə işlədiyindən ona irad 
tutmaq,  onu  təkzib  etmək  də  mümkün  deyil.  Bu,  işin  bir  tərəfidir.  Digər  tərəfdən 
isə  A.H.Əhmədov  təmasda  olduğu  sənədlərə  də  xüsusi,  fərqli  münasibət 
bəsləmişdir:  səliqə  ilə  onların  üzünü  çıxarmış,  toplamış,  hətta  cildlətmişdir. 
Keçmiş SSRİ-nin  müxtəlif arxiv və kitabxanalarından topladığı sənədləri hər biri 

 
234 
500 səhifəyədək olan 50 (!) cilddən ibarət kitab şəklinə salaraq, əslində yeni arxiv 
düzəltmişdir.  
Akademik  H.Əhmədovun  sənədlərlə  bağlı  fəaliyyəti  haqqında  Azərbaycan 
Respublikası  Milli  Arxiv  İdarəsinin  sənədlərin  nəşri  və  istifadə  şöbəsinin  baş 
məsləhətçisi Rafiq Səfərov deyir: 
-  Azərbaycan  məktəbinin  inkişaf  tarixini  özündə  əks  etdirən  sənədlərin 
axtarılması,  onların  aşkar  edilərək  seçilməsi  və  toplanması  işində  akademik 
H.Əhmədovun  böyük  zəhməti  olmuşdur.  Onun  uzun  illər  apardığı  axtarışların 
nəticəsi  olaraq,  arxiv  sənədləri  və  digər  tarixi  mənbələr  əsasında  kitab  və 
monoqrafiyalar yazılmışdır. 
Son  iki  əsrdə  Azərbaycanda  xalq  maarifi  və  məktəb  tarixinin  tədqiqinə  aid 
ayrı-ayrı ölkələrin iri arxiv və kitabxanalarında aşkar etdiyi, topladığı və qayğı ilə 
qoruyub  saxladığı  sənədli  materiallar  bu  gün  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Tədqiqatçı-alim əsasən aşağıda göstərilmiş iri arxiv və kitabxanalarda çalışmışdır: 
-
 
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi; 
-
 
Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutu; 
-
 
Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının Tarix muzeyi; 
-
 
Azərbaycan Respublikası Maarif Nazirliyinin Xalq Maarif muzeyi;  
-
 
Rusiya Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivi (Sankt-Peterburq); 
-
 
Gürcüstan Respublikası Dövlət Arxivi; 
-
 
Ermənistan Respublikası Mərkəzi Dövlət Arxivi; 
-
 
Həştərxan Vilayət Dövlət Arxivi; 
-
 
Moskva Dövlət Tarix Muzeyi. Baron Rozenin fondu; 
-
 
Moskva şəhəri V.İ.Lenin adına Mərkəzi Dövlət kitabxanası; 
-
 
Moskva Ümumi Tarix kitabxanası; 
-
 
Saltıkov-Şedrin adına Mərkəzi Dövlət kitabxanası; 
-
 
İrəvandakı  Myasnikov  adına  Mərkəzi  Dövlət  kitabxanasının  nadir 
kitablar fondu. 
 
Akademik həmin arxivlərdə və kitabxanalarda aşkar etdiyi çoxlu sayda yeni 
sənədləri və mənbələri elmi dövriyyəyə daxil etmişdir. Zəngin arxiv materiallarının 
və  mənbələrin  vaxtında  öyrənilməsi  və  təhlili  XIX  əsrdə  Azərbaycanın  ayrı-ayrı 
qəza  və  quberniyalarında  xalq  maarifi  və  məktəb  şəbəkəsinin  həqiqi  mənzərəsini 
yaratmağa imkan vermişdir. 
Akademik  Hüseyn  Əhmədov haqqında bu  yazını  yekunlaşdıranda  əlimə  bir 
kitab  keçdi:  «Türk  eğitim  tarihi»  (Başlanğıcdan  1988-ci  ilədək).  Prof.  Yəhya 
Akyüzün  qələmə  aldığı  bu  fundamental  əsər  (Ankara  Universitetinin  nəşriyyatı, 
1989, 543 səh.) 1982, 1985-ci ildən sonra 3-cü dəfə təkrar nəşr olunmuşdur. Kitabı 
tərəddüdsüz  türk  məktəbinin,  pedaqoji  fikir  tarixinin  ensiklopediyası  adlandırmaq 
olar.  Burada  türk  pedaqogika  tarixi  dövrlərə  görə  təsnif,  təhlil  edilir  və 
dəyərləndirilir. 
6  hissədən  ibarət  kitabın  Hun,  Göytürk,  Qaraxanlı,  Səlcuklar,  Anadolu 
bəylikləri, Osmanlı və Türkiyə Cumhuriyyəti dövrünün pedaqogika, məktəb, təhsil 
məsələləri  geniş  araşdırılmış,  işıqlandırılmışdır.  Əsəri  vərəqləyib  bu  qənaətə 

 
235 
gəldim  ki,  bu  kitab  Türkiyə  Cumhuriyyəti  üçün  nə  qədər  əhəmiyyətlidirsə, 
H.Əhmədovun irsi də Azərbaycan Respublikası üçün bir o qədər faydalıdır. 
Və  sonda.  Qarşımdakı  «Ərəb  və  fars  sözləri  lüğəti»  kitabını  (Bakı,  Yazıçı, 
1985,  1040  səh.)  vərəqləyirəm.  Gözüm  ərəb  sözü  «fədai»nin  üstündə  dayanır. 
Oxuyuram:  «Məslək  uğrunda  öz  həyatını  qurban  edən»  (səh.566).  Amalı,  əqidəsi 
məktəb,  təhsil  olan  akademik  Hüseyn  Əhmədovu  düşünərək  «məslək»  sözünü 
«məktəb»lə əvəz edirəm. Və məmnun qalıram. Doğrudan da H.Əhmədov fədaidir, 
məktəb və təhsil fədaisi. 
 
“Mədəniyyət” qəzeti, 18 yanvar 2007