188
AORTA KOARTASIYaSI
Aorta koartasiyasi - cheklangan joyda aortaning to'liq yopilishi yoki
torayishidir.
Gemodinamikasi:
toraygan joydan yuqorida arterial bosimni ko’tarilishi;
torayishdan pastda arterial bosim pasayadi;
qon aylanish kollateriallar hisobiga bo’ladi.
Klinikasi:
ishtaha pasayadi, jismoniy rivojlanishdan orqada qoladi, bezovtalik, yurak-
o’pka yetishmovchilik belgilari;
son arteriyasida pulsni bo’lmasligi yoki susayishi;
chap qorincha gipertrofiyasi;
yurak shovqinlari xarakterli emas.
EBShTEYN KASALLIGI
Bu uch tabaqali klapan nuqsoni bo’lib, klapan o’ng qorincha ichiga siljigan
bo’ladi. O’ng bo’lmacha boshlig’i kengaygan, qorincha kichraygan, o’pka
arteriyasi gipoplaziyalashgan, bo’lmachalararo to’siqda nuqson.
Gemodinamikasi:
o’ng qorincha va o’pka arteriyasi orqali qon o’tishining kamayishi;
o’ng bo’lmachada bosimning ko'tarilishi;
bo’lmachalararo tosiq nuqsoni orqali venoz - arterial shunt.
Klinikasi:
hayo’tining birinchi oylaridan paydo bo’luvchi ko’karish;
yurak chegarasini chapga kengayishi, ko’ks suyagidan chapda 5 - qovurga
oraligida sistolik, presistolik yoki mezodiastolik shovqin, o’pka arteriyasi ustida II
- ton ikkilanishi, galop ritmi, parasternal yurak bukri.
EYZENMEYGER SINDROMOKOMPLEKSI
Hozirgi vaqtda Eyzenmeyger sindromokompleksiga qorinchalararo to’siq
nuqsonining asorati sifatida qaraladi. Bunda o’pka arteriyasi gipertenziyasining
sklerotik, ortga qaytmas jarayoni kuzatiladi. O’ng qorinchadagi bosimning
yuqoriligi tufayli arterial oqim yuzaga keladi.
Klinikasi:
yo’noqlar, lab, barmoq uchlari kokarishi;
ko’karish avvaliga malina rangida, so’ng ko’k rang va binafsha rangiga kiradi.
asta - sekin "nog’ora tayoqchalari", "soat oynasi" belgilari rivojlanib boradi;
burundan qon ketishi, yurak urishi, yurak soxasida og’riq;
sistolik shovqin yo’qoladi, o’pka arteriyasi ustida II -ton aksenti paydo bo’ladi;
bir vaqtning o’zida yurak olchamlari kichrayadi;
bemorni operasiya qilish mumkin bo’lmagan davr boshlanadi.
189
YuRAK TUG’MA NUQSONI BO’LGAN BOLALARNI DAVOLASh
Konservativ davo - yurak tugma nuqsoni bor bo’lgan bolalarni davolashda
uch vazifani bajarishi lozim:
hayot uchun xavfli, shosqilinch holatlarda tibbiy yo’rdamni korsatish;
turli asoratlar va yoldosh kasalliklarni davolash;
o’z vaqtida bemorni kardioxirurg nazoratiga yuborish
Birinchi navbatda hayot uchun xavfli holatlarda o’tkir va ortacha o’tkir yurak
yetishmovchiliklarida davolash taktikasini boshlash kerak. Asosiy davoni yurak
glikozidlari berishdan boshlash lozim.
Bolalarda yurak gikozidlarining dozasi
Glikozid
To’yinish dozasi
Tutib turuvchi doza
2-yoshgacha
2-yoshdan
kichik
2-yoshgacha
2-yoshdan
kichik
digoksin
0,075
0,05-0,075
1/3-1/4
1/4-1/5
izolanid
0,075
0,06-0,10
1/3-1/4
¼ -1/5
strofantin
0,01
0,007
Bir
martalik
doza
korglikon
0,013
0,01
Bir
martalik
doza
bemorda o’pka gipertenziyasi belgilari bo’lsa: rezerpin 0,003-0,005mg/kg
kuniga 3-4 marta , 2,4% eufillin 1 yoshgacha
0,1mg/kg katta yoshdagi bolalarga xar yoshiga 0,5 mldan
qon aylanish yetishmovchiligining 2- darajasida siydik xaydovchi dorilar:
laziks 1-3mg/kg vena ichiga yo’ki mushak orasiga
hansirash, ko’karish xurujlari bo’lsa: kislorod, morfin-0,2mg/kg v/m,
anaprilin-0,2mg/kg, kordiamin-0,3-1,0mg/kg va bemor kasalxonaga yetkiziladi
Yurak qon tomir nuqsoni bo’lgan bolalarni davolashning eng asosiy usuli - bu
operasiya bo’lib, u kasallikning ikkinchi davrida o’tkaziladi (3-12 yosh). Bir
yoshgacha bo’lgan bolalarni operasiya qilish konservativ davo yo’rdam
bermaganda,
bemorni
umumiy
ahvoli
yaxshilanmasa
o’tkaziladi.Agar
chaqalOqlarda yurak tugma nuqsoni belgilari, yurak yetishmovchilik belgilari,
kokarish yaqqol ifodalangan bo’lmasa, kardioxirurg nazoratini kechroq o’tkazilsa
ham bo’ladi. Bunday bolalarni yashash joylarida kardiolog nazorat qilib turadi.
O’TKIR REVMATIK ISITMA
Revmatizm (o’tkir revmatik isitma) - yurak-qon tomir va tayanch-harakat
apparatidagi biriktiruvchi to’qimaning tizimli yallig’lanishli shikastlanishi.
Revmatizmda qar qanday a'zo va tizimlar: miya, buyrak, jigar va boshqalar
buzilishi mumkin. Revmatizmning birinchi xuruji asosan bolalik yoshida (7-15
yosh) va ospirin yoshida sodir bo’ladi. Revmatizm yurak-qon tomir kasalliklari
bilan kasallanish umumiy strukturasi va ular oqibatidagi o’lim ichida ahamiyatli
190
o'rinni egallaydi. Ko’pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda yurak revmatik
kasalligi yurak-qon tomir kasalliklari hollarining qariyb yarmini tashkil qiladi.
Revmatizm bilan kasallanish iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda hozirgi vaqtda
100 000 aholi soniga 5 tadan kam bo’lmagan sonni, kam rivojlangan
mamlakatlarda esa - 100 000 aholiga 27-100 tani tashkil etadi.
Etiologiya va patogenezi. Epidemiologik, klinik kuzatuvlar, mikrobiologik,
immunologik va eksperimental tadqiqotlar ma'lumotlari natijalari streptokokkli
burun-halqum infeksiyasining (A guruhi β-gemolitik streptokokki) revmatizm
bilan aloqasini ko’rsatadi. Revmatizmning streptokokkli etiologiyasi hisoblanadi:
revmatizm xurujidan oldin streptokokkli infeksiya (angina, faringit); b-gemolitik
streptokokk A guruhi ORK paytida revmatizm bilan kasallanishning zorayishi;
streptokokkli antitelolar (ASL, ASG, ASK) titri oshishi; streptokokkga qarshi
profilaktika va streptokokli infeksiya o’choqlarini faol davolashdan keyin
revmatizm bilan kasallanishning va uning residivlarining keskin kamayishi.
Revmatizmning streptokokkli etiologiyasi uning "klassik" shakllari uchun xos, ular
o’tkir kechadi va jarayo’nga bog’imlar qosqilishini o’z ichiga oladi.
Revmatizmning residivlanuvchi va davomli kechuvchi shakllari bilan streptokokk
orasida deyarli bog’liqlik yo’q. Oxirgi shakllarda kechuvchi revmatizmda
streptokokk antigenlari oshishi kuzatilmaydi, revmatizm residivlarini bisillin
profilaktikasi samara bermaydi. Shu sababli streptokok infeksiyasining
revmatizmning latent, residivlanuvchi kechishidagi roli istisno qilinmoqda.
Revmatizmning bu shakllarida allergik, infeksion-toksik yo’ki virusli eitologiyasi
taxmin qilinmoqda. Kasallik rivojlanishida ahamiyatli orinni a'zoizmning
streptokok infeksiyasiga bo’lgan individual sezuvchanligi tutadi, bu holat gumoral
va hujayra immunitetidagi determinirlangan oqarishlar bilan bog’liq. Kasallikka
bo’lgan irsiy moyillik alohida ta'kidlanadi. "Revmatik oilalar" degan tushuncha
bor, bularda kasallanish soglomlarga nisbatan 2-3 marotaba yuqori. Ushbu kasallik
irsiy tarqalishi aniqlangan - poligen. Revmatizm patogenezi murakkab va
ko’pincha aniq emas. Uning rivojlanishida allergiyaga ko’proq orin beriladi. Bu
haqida
revmatizm
klinik-anatomik
xususiyatlarining
zardobli
kasallik,
eksperimental allergiya bilna bir xilligi, kasallikning qator nospesifik ta'sirlar
natijasida residivlanishi, allergiyaga qarshi vositalarning antirevmatik ta'siri
guvoqlik beradi.
Keyinchalik
jarayo’nga
autoallergik
mexanizmlar
qosqiladi.
Sensibilizasiyalovchi agentlar (streptokokklar va ular parchalanishi mahsulotlari,
viruslar, nospesifik allergenlar) yurakdagi allergik yalliglanishga olib kelishi
mumkin, keyin uning antigistamin komponentlari o’zgarishiga va ularning
autoantigenlarga o’tishiga olib keladi va autoimmun jarayon yuzaga chiqadi.
Streptokokk ko’pgina hujayra va hujayradan tashqi moddalarni ishlab chiqaradi,
ular fermentativ va toksik xususiyatlarga ega (streptolizinlar, streptokokkli
proteinaza, dezoksiribonukleaza, muko’peptidlar - "endotoksinlar" va boshq.).
Ularning hammasi ifodalangan kardiotoksik ta'sir qiladi. Revmatizm patogenezida
katta ahamiyatga ega bo’lgani hujayra membranasi M-proteini, streptolizina S va
O; muko’peptidlar ta'siridir. Revmatizm patogenezining autoimmun giptezasi
streptokokk A guruhi antigenlari bilan miokard to’qimasi komponentlarining
191
immunologik bog’liqligi bilan tushuntiriladi. Revmatizmda ko’pchilik qo’llarda
yurak to’qimasi bilan reaksiyalashuvchi antigenlar aniqlanadi, jumladan ham
miokard antigenlari, ham streptokok membranasi antigenlari bilan reaksiyaga
kirishuvchi antitelolar. Revmatizmda autoimmun jarayonlar rivojlanishiga dalil
sifatida biriktiruvchi to’qima antigen komponentlariga - struktur gliko’proteinlar,
proteoglikanlar, biriktiruvchi to’qimaning suvda eruvchi komponentlariga nisbatan
gumoral va hujayraviy immunitet buzilishi qaraladi. Revmatizmda qon
immunokomponent hujayralari disbalansi kuzatiladi; umumiy limfositlar
miqdorining oshishi; aylanib yuruvchi immun komplekslar, immunoglobulinlar
sathining siljishi. Revmatizmda morfologik biriktiruvchi to’qimaning davriy
o’zgarishlari yuzaga chiqadi: mukoid bo’kish, fibrinoid o’zgarishalr, nekroz,
hujaayra reaksiyalari (limfositlar va plazmositlar bilan infiltrasiyalanish, Ashoffa-
Talalaev granulemalarining hosil bo’lishiga), skleroz. Revmatik jarayon odatda
sklerozirlanish bilan tugaydi. Jarayon chegaralanishi yo’ki qayta tiklanishi haqida
faqat mukoid bokish paytidagina aytish mumkin. Revmatizmning residivlanuvchi
kechishida hosil bo’layo’tgan biriktiruvchi to’qimadagi o’zgarishlar skleroz joyida
kamdan-kam hollarda lokalizasiyalanadi, jarayo’nga yangi-yangi biriktiruvchi
to’qima joylari qo’sqilib boradi. Revmatizmning klinik manzarasi juda ham xilma-
xil, birinchi navbatda jarayonning o’tkirligiga, ekssudativ, proliferativ hodisalar,
a'zo va tizim shikasltlanishi xususiyatiga, bemorning tibbiy yo’rdamga murojaat
hilgan vaqtiga va oldingi davolashga bog’liq. Tipik hollarda revmatizmning
birinchi xuruji boshidan o’tkazilgan o’tkir yo’ki suruknali streptokokkli infeksiya
(angina, faringit, ORK) hozishidan 1-2 haftadan keyin boshlanadi. Revmatizm
residivlari interkurrent kasalliklarda yo’ki ulardan keyin boshlanadi, operativ
aralashuvlar, asab-ruhiy va fizik yuklamalar ham revmatizm boshlanishiga
sababchi bo’lishiga mumkin.
Revmatik jarayon rivojlanishida 3 ta davr ajratiladi:
Birinchi davr (1 haftadan 3 haftagacha) simptomsiz kechadi yo’ki yengil artralgiya
bo’ladi. Teri qoplamalari rangparligi, tana qaroratining subfebrilligi, EChT oshishi,
streptokkkli antigenlar (ASL-0, ASG, ASK) miqdori oshishi, EKG o’zgarishlari
kuzatilishi mumkin. Ushbu davrda a'zo tizimning infeksion agentdan keyingi
immunologik qayta qurilishi sodir bo’ladi. Bu davr aniqlanganda faol davolash-
tashxisiy tadbirlar natijasida kasallik rivojlanishini oldini olish mumkin bolar edi.
Ikkinchi davr kasallikning shakllanishi bilan namoyon bo’ladi va poliartrit yo’ki
artralgiya, kardit yoki boshqa a'zo va tizimlar shikastlanishi kuzatiladi. Bu davrda
laborator, biokimyoviy va immunologik korsatkichlar o’zgarishi kuzatiladi,
mukoid bokish va fibrinoid buzilish paydo bo’ladi. Kasallikni o'z vaqtida aniqlash
va davolash toliq sohayishga olib kelishi mumkin (kasallik boshlanishining
birinchi 1-7 kunlarida tashxis qo’yilganda).
Uchinchi davr - bu qayta revmatizmning turli-tuman klinik korinishlari mavjud
davrdir, bunda kasallikning latent va residivlanuvchi shakllari bo’ladi.
Revmatizmning birinchi hujumida, uning o’tkir kechishida va jarayo’nga
bo'g’imlar qosqilib kelganda bemor kasallik boshlanishining nafaqat kunini balki
boshlanish soatini ham aniq ayta oladi. Bunday qo’llarda kasallik tana harorati
subfebril yoki febril korsatkichlarigacha kotarilishi (38-40°S), qaltirash va
192
bog’imlardagi keskin, kuchli ogriqlar bilan boshlanadi. hansirash paydo bo’ladi
(yurak shikastlanishi hisobiga). Bunday klinik manzara bolalarda va erkak
jinsidagi yosh odamlarda tez-tez kuzatiladi. Oxirgi 15-20 yilda revmatizm klinik
manzarasi ancha o’zgardi: birlamchi-surunkali shakllari, latent yo’ki tez-tez
residivlanuvchi, yurak shikastlanishi bilan kechadigan turlari paydo bo’ldi. Bunday
holatlarda umum qabul qilingan terapiya kasallik kechishi va prognozini
ozgartirmaydi. revmatik jarayonning kam simptomli kechishi aniqmas klinik
simptomatika bilan kechadi, ya'ni holsizlik, fizik faollikning kamayishi, fizik
yuklamalardan keyingi hansirashlar, subfebril yoki normal harorat bilan, tez
ta'sirchanlik, uyqu buzilish. Revmatizmning bunday kechishi katta diagnostik
xatoliklarga olib keldai va kasallikni kech aniqlashga olib keladi. Lekin yodda
tutish lozimki, revmatizmning latent kechishi qaytalama revmokarditga tegishli va
birlamchi revmatik jarayonda kam uchraydi. Yurak zararlanishi revmatizmda
yetakchi sindrom hisoblanadi. Yaqqol yurak o’zgarishlarisiz revmatizm kam
uchraydi. Revmatik jarayon endokard va perikardni zararlashishi mumkin, lekin
ko’pincha endomiokardit tipida rivojlanadi. Klinik korinishi yurakning u yoki bu
qavatida yalliglanish jarayonining ustunligiga bog’liq. Revmatik miokardit,
endokardit yoki perikarditga xos belgilarni amaliyotda ajratish qiyinligi sababli
"revmokardit" termini qo’llaniladi, uning negizida revmatik jarayon natijasida mio-
va endokardning birga zararlanishi yotadi, bu ko’pincha revmatizmning birinchi
hujumida uning boshlanishidan birinchi haftalarida kuzatiladi. qiyinchiliklariga
qaramasdan jarayon joylashishini aniqlash maqsadga muvofiqdir.
Miokardit - revmokarditning asosiy komponenti. 2/3 bemorlarda u endokardning
shikastlanishi bilan birga qo’shilib keladi. Revmatizmning boshlangich
korinishlarini ifodalovchi birlamchi revmokardit va ko’pincha yurak klapan
apparati fonida sodir bo’luvchi revmatizmning qaytalanishida paydo bo’luvchi
qayta revmokardit farqlanadi. Revmatizm tasnifi: ikki bosqichini, ya'ni faol va
faolsiz, yurak, boshqa a'zolar shikastlanish klinik-anatomik xususiyatlarini,
kasallik kechishi variantlarini, qon aylanish holati bosqichlarini ajratishni taqoza
etadi. Faollikning uchta darajasi farqlanadi:
I (minimal),
II (orta),
III (maksimal).
Ularning har biri klinik ko’rinishlar va laborator korsatkichlar ifodlanganligi
bilan xususiyatlanadi. Revmatizmning o’tkir (2 oygacha), o’tkir osti (4 oygacha),
mutassil (1 yilgacha), residivlanuvchi (yildan ortiq), latent (klinik simptomsiz).
Tasnif qon aylanishi yetishmovchiligining uchta bosqichini: I, II, III. II darajali, oz
navbatida IIA va IIB ga ajraladi. Bu bemor holatini baholashda va tashxis qoyish
paytida inobatga olinadi, davolash usulbini tanlashda, kasallik prognozini
aniqlshada ishlatladi. Revmatizm tashxisi Djons diagnostik kriteriylariga
asoslangan, u ARA da 1982 y ko’rib chihilgan va BJSST tomonidan keng
qo’llanilishga tavsiya etilgan.
Revmatizmning tashxisiy mezonlari:
1) yurak sohasidagi ogriqlar va yoqimsiz sezgilar;
193
2) hansirash;
3) yurak urishi;
4) taxikardiya;
5) yurak chuqqisida
tonlar pasayishi;
6) yurak chuqqisida shovqinlar:
a) sistolik (kuchsiz, ortacha, kuchli);
b) diastolik;
7) perikardit simptomi;
8) yurak olchamlarining kattalashishi;
9) EKG-ma'lumotlar:
a) P-Q intervali kattalashishi;
b) ekstrasistoliya, tugunli marom;
v) maromning boshqa buzilishlari;
10) qon aylanishi etishmovchiligi simtomlari;
11) mehnat qobiliyatining pasayishi yoki yo’qolishi.
Revmatik istmaning birinchi xujumini tashxislash uchun Djons kriteriysi
Katta kriteriy
Kichik kriteriy
A-streptokokk oldin kelganligini
tasdiqlovchi ma'lumotlar
Kardit
Poliartrit
Xoreya
halqa
korinishidagi
eritema
Teri osti yervmatik
tugunchalari
Klinik
Artralgiya
Isitmalash
Laborator
Oshgan
o’tkirfazali
reaktantlar: SOE, S-
reaktiv oqsilk
EKGda
PR
intervalining uzayishi
Pozitiv A-streptokokkli kultura,
bo’qizdan olingan, yo’ki A-
streptokok antigenini aniqlashning
tez testi.
Streptokkokkga harshi
antitelolarning yuqori yoki oshib
boruvchi titri
Revmatizmning tashxisot mezonlari (BSSJ tomonidan ko’rib chihilgan
qo’shimchalari bilan Djons kriteriylari, 1988)
Asosiylari
qo’shimchalari
Kardit - Pankardit, tomir urishi tezligi tana haroratiga
nisbatan tez, mitral yo’ki aortal yetishmovchiligi yangi
shovqinlari,
mezodiastolik shovqin, yurak yetishmovchiligi
Poliartrit - shishganlik, harakat cheklanganligi, yirik
boqimlarning migrasiyali shikastlanishi
Tana harorati 38,2 -
38,9°S
Artralgiyalar
Anamnezida
revmatizm hujumi
EChT/SRO o’shishi
194
Kichik xoreya - odatda hujumsiz
Anulyar toshma - tanadagi va qo’l-oyo’qlar proksimal
qismidagi o’rtasit rangsiz, qichitmasiz pushti rang papulalar
Revmatik tugunchalar - tirsaklarda, tizzalarda, barmoq
bog’imlarida, kalla suyagida, boldir-to’piqlarda, umurtqada
Leykositoz
Qo’shimcha:
Oldin kelgan A-streptokok infeksiya belgilari (ekish, antigenlarni aniqlashning tez
usullari, antitelolarning yuqori titri yo’ki ularning oshib borishi, skarlatina)
Birlamchi revmatizm klinikasida o’tkir, o’tkir osti, chuzilgan va latent
kechuvchi variantlari ajratiladi.
Qaytalama revmatizm uchun mutassil residivlanuvchi yo’ki latent kechishi
eng xususiyatlidir. Ancha kamdan-kam hollarda qaytalama revmatizm o’tkir yoki
o’tkir osti shaklida o’tadi. O’tkir osti kechuvchi revmatizmda kasallik boshlanishi
va
klinik
simptomlar
rivojlanishi
sekinlashgan,
ekssudativ
shakldagi
yalliglanishning polisindromligi va ifodalangaligi kam.
Cho’zilgan shakli ga otkazilgan angina, boshqa respirator kasallikdan keyin ancha
uzoq vaqtli latent davr (3-4 hafta va ko’p), boshqa respirator kasallik, ortacha
rivojlangan kardit va poliartralgiya xosdir. Residivlanuvchi kechishi ortacha
revmatik yalliglanish reaksiyasi, yalliglanishga harshi terapiyaga ta'sirchanmasligi
yoki kam ta'sirchanligi, tolqinsimonligi bilan kechadi. Latent kechishi ostida
yashirin kechuvchi faol revmatik jarayon tushuniladi, u biokimyoviy, immunologik
yoki morfologik tekshiruv uslublari orqali aniqlanadi. Klinik ko’rinishlari g’oyat
sust rivojlangan. Yurak sohasidagi og’riqlar sanchuvchi yoki simillovchi
xususiyatli. Chap qo’lga tarqaluvchi anginoz tipidagi stenokardik og’riqlar ham
bo’lishiga mumkin.
Bunday ogriqlar revmatik jarayon oqibatida koronar tomirlar shikastlanishi va
koronarit rivojlanishiga xosdir. Ba'zi bemorlarni yurak ishidagi tartibsizlik bezovta
qilishi mumkin.
Revmatik kardit uchun tana harorati me'yorlashuvi va umumiy holat
yaxshilanishidan keyin ham uzoq vaqt saqlanuvchi qattiq taxikardiya xos. Puls
maromi, asosan yuklamadan yoki salbiy hissiyotlardan keyingi katta labilligi bilan
farqlanadi. Yalliglanish jarayonining sinus tuguni yoki qo’zgalish impulsning Gis
tutami va uning shoxlari bo’yicha tarqalishiga nisbatan bosuvchi ta'siri natijasida
bradikardiya aniqlanishi mumkin. Umumpatologik simptomlardan ba'zibemorlarda
ortiqcha terlash va kechalari tana haroratining subfebrilligi xosdir. Birlamchi
revmokarditning ob'ektiv belgisi sifatida auskultativ va FKG da aniqlanadigan
yurak chuqqisida ton pasayishi, shuningdek chap qorincha kattalashishi hisobiga
yurak nisbiy tumtoqligi chap chegarasi siljishi hisoblanadi. Kasallikning 2-3
haftasida ko’pincha doimiy bo’lmagan guvillovchi sistolik shovqin aniqlanadi.
Shovqin bemor yotgan holatida yurak chuqqisi va Botkin-Erba nuqtasida yaxshi
eshitiladi. Yurak boshliqlarining juda ham kattalashishi mavjud diffuz miokarditda
mezodiastolik yo’ki protodiastolik shovqinlar eshitilishi mumkin. Ushbu
shovqinlar paydo bo’lishiga tana harorati kotarilishida yurak debiti oshib chap
195
qorinchaning keskin kattalashishi hisobiga nisbiy mitral stenoz rivojlanishi bilan
bog’lanadi. Bunday shovqinlar davolash jarayonida odatda yog bo’lib ketadi.
Diffuz miokardit kamdan-kam uchramoqda. Ko’pincha o’choqli miokardit
kuzatiladi, u ancha yengil klinik kechishi, kam ifodalangan sub'ektiv xastalanish,
yurak sohasidagi yo’qimsiz hissiyotlar, yurak ishidagi tartibsizliklar bilan
namoyon bo’ladi. Bu ko’p qo’llarda notogri kardionevroz, tonzillogen
kardiomiopatiya tashxisi qo’yilishiga olib keladi. Bunga shuningdek, laborator
tekshiruvlar natijalarining kamligi ham sharoit yaratadi. Yurak chegaralari
o’zgarishsiz. Auskultasiyada I tonning yurak chuqqisi sohasida sosayishi
kuzatiladi, ba'zida III ton paydo bo’ladi hamda qisqa sistolik shovqin eshitiladi.
Revmatik endokarditni kasallikning birinchi haftalarida tashxislash qiyin, sababi
klinik manzarasida endokard tomonidan paydo bo’lgan belgilarni ancha darajada
yashiruvchi miokardit belgilari ustun bo’ladi, revmatik endokardit (valvulit) esa
qo’shimcha sub'ektiv belgilar bilan namoyon bo’lmaydi. Revmatik endokardit
patologik jarayo’nga yurak tavaqalarining qosqilishiga olib keladi va yurak
nuqsonlari rivojlanishini yuzaga chiharadi. Yurakning tavaqali nuqsoni, asosan tez
uchraydigan mitral nuqson "so’ngan endokardit haykali" sifatida koriladi.
Revmatizmning o’tkir kechishiga nisbatan latent kechishida nuqsonlar
ko’proq yuzaga chiqadi (mos ravishda 15% va 22%). Bu latent kechuvchi
endokarditni aniqlash va yog qilish qiyinligi bilan tushuntiriladi. Revmatizmda
mitral tavaqaga haraganda aorta tavaqasi 2 va undan ko’proq kam qo’llarda
zararlanadi. Bundan ham kamroq uch tavaqali klapan va juda ham kam qo’llarda
o’pka arteriyasiklapanlari shikastlanadi. Endokarditning (birlamchi valvulitning)
klinik tashxisi yurak chuqqisi sohasida, kam qo’llarda tosh suyagidan chapda
uchinchi qovurg’alararo oraliqda eshitiluvchi sistolik shovqin evolyusiyasiga
asoslangan. Kasallikning boshlanish davrida bir sosayib, bir kuchayib turuvchi
qisqa va yumshoq shovqin ancha doimiy va dagalroq bo’lib qoladi. Revmatik
valvulitning erta bosqichida kuchsiz, doimiy bo’lmagan diastolik shovqin paydo
bo’lishigani klapanlar tavaqalarining bortishi bilan tushuntirish mumkin. Revmatik
perikardit, revmatik miokardit va endokardit bilan (pankardit) birga qosqilib
keladi, revmatik jarayonning eng og’ir kechishida rivojlanadi. Juda ham kam
uchraydi. quruq (fibrinozli) va ekssudativ (seroz-fibronozli) perikardit farqlanadi.
quruq perikarditda bemorlar yurak sohasidagi doimiy simillovchi og’riqlarga
shikoyat qilishadi. Ob'ektiv kozdan kechirishda yurak asosi yonida, tosh suyagidan
chapda ikkinchi-uchinchi qovurgalararo oraliqda perikard ishqalanish shovqini
topiladi. Dagal sistolo-diastolik ishqalanish paypaslash bilan ham aniqlanishi
mumkin, u ko’pincha qisqa vaqt davom etadi va bir nechta soat ichida yo’qolib
ketadi. Tomirlar shikastlanishi tomir otkazuvchanligi oshishi va kapillyarlar hamda
arteriolalar devorida immun komplekslar cho’kishi bilan bog’liq valvulitlar
korinishida namoyon bo’ladi. Patologik jarayo’nga kapillyarlar va arteriolalardan
tashhari venalar ham qosqilishi mumkin. Ichki a'zolar revmatik arteriitlari -
revmatik visseriitlar: nefritlar, meningitlar, ensefalitlar va boshq. klinik
ko’rinishining asosidir. Klinika uchun muhim orinni mokard tomirlarining
revmatik vaskuliti egallaydi. Bunday holatlarda stenokardik ogriqlarni eslatuvchi
yurak sohasidagi ogriqlar bilan koronarit rivojlanadi. Revmatik flebitlar juda ham
196
kam uchraydi va aslini olganda oddiy xususiyatli venalar yalliglanishidan uncha
farqlanmaydi. Faol revmatik jarayonda kapillyarlar amalda doimo zararlanadi, bu
teridagi qon quyilishlari, proteinuriya, "tasma", "chimdish" simptomlarining
ijobiyligi bilan namoyon bo’ladi. Revmatik poliartrit klassik variantda kam
uchraydi. O’tkir bog’imli revmatizmda yirik bog’imlarda kuchli ogriqlar qayd
qilinadi, bu ogriqlar bemorni harakatsiz qilib qoyishi mumkin. Og’riqlar ko’pincha
uchuvchan, zararlashi simmetrik bo’ladi. Bog’imlar andak shishadi, ular ustidagi
teri giperemirlangan, holga issiq seziladi, og’riqlar hisobiga bo’g’imdagi harakatlar
keskin cheklangan. Jarayo’nga periartikulyar to’qimalar qosqiladi, bo’g’im
boshligida ekssudat yiqiladi. Revmatik poliartrit uchun salisil terapiya natijasida
yalliglanish jarayonining 2-3 kun ichida to’liq yo’q bo’lishiga xosdir. Ko’pchilik
bemorlarda bo’g’im shikastlanishlari manzarasi qator oziga xosligi bilan
farqlanadi: o’tkir bo’g’im hujumlari kamayadi, aksariyat qo’llarda bo’g’im
sindromi bo’g’imlar shishisiz va giperemiyasiz artralgiyalar bilan namoyon
bo’ladi. Og’riqlarning uchuvchanligi va shikastlanish simmetrikligi kamroq
aniqlanadi. Bo’g’imlardagi og’riqlar zorayishi va ularning pasayishi ancha
sekinlashadi, artralgiya korinishidagi bo’g’im sindromi haftalab davom etadi va
yalliglanishga harshi terapiyaga sost ta'sirchan bo’ladi. Teri zararlanishi
halqasimon va tugunli eritema, revmatik tugunchalar, nuqtali qon qoyilishlar va
boshq. korinishida uchraydi. Revmatizm uchun halqasimon eritema va revmatik
tugunchalar patognomonik hisoblanadi. halqasimon eritema och-pushti-qizil yoki
kokishsimon-kul rang dog'lar holida, ko’pincha qol va oyo’qlarning, qorin, bo’yin,
tananing ichki yuzasida hosil bo’ladi. Zararlangan teri bosib ko’rilganda dog’lar
yo’qoladi, so’ng yana paydo bo’ladi. Dog’lar qichimaydi, og’rimaydi. Tugunli
eritema ancha kam uchraydi va revmatizm uchun xos hisoblanmaydi. Ko’pchilik
qo’llarda tugunli eritema boshqa tabiatga ega allergik kasalliklarda kuzatiladi.
O’pka zararlanishi pnevmoniya, plevropnevmoniya yoki plevrit bilan namoyon
bo’ladi. Revmatik pnevmoniya revmatizm sharoitida rivojlanadi va klinik
manzarasiga kora oddiy pnevmoniyadan shunisi bilan farq qiladiki, salisilli
terapiya yaxshi ta'sirchan va antibiotiklar bilan davolashga esa rezistentdir.
Revmatik plevrit sil plevritidan keyin ikkinchi orinda turadi va odatda revmatik
hujumdan so’ng yoki anginadan keyin tezda hosil bo’ladi. Revmatik plevritning
klinik xususiyatlariga unchalik ko’p bo’lmagan seroz-fibrinoz steril nazlaning
nisbatan tezda toplanishi va nisbatan tezda sorilib ketishi xosdir, nazla hech qachon
yiringlamaydi. Ekssudatda jarayonning o’tkirligi va og’irligiga bog’liq holda
limfositlar va neytrofillar ko’p bo’ladi. Neytrofillarning ko’p bo’lishiga
revmatizmning eng og’ir jarayoniga xosdir. Plevra bitishmalari juda ham kam
uchraydi. Asab tizimi shikastlanishi bolalarda, asosan qiz bolalarda kichik xoreya
bilan yuzaga chiqishi mumkin. Emosional labillik sharoitida tananing,
qo’l-oyo’qlarning, mimika mushaklarining bejamdor harakati paydo bo’ladi, ular
hayajonlanish vaqtida kuchayadi va uyqu paytida tugaydi. 17-18 yoshga kelib
bu
hodisalar
yo’qoladi.
Revmatik
tabiatli
ensefalitlar,
diensefalitlar,
ensefalopatiyalar uchrashi mumkin. Yurak nuqsonlarida eng ko’p uchraydigan
asoratlar bo’lib miya qon aylanishi buzilishi - embo’liyalar, vaskulitlar, sinko’pal
holatlar hisoblanadi.
197
Laborator ma'lumotlar. Qonning morfologik tarkibi o’zgarishi revmatizmda
nospesifikdir. Revmatik jarayon faolligining ancha ifodalangan darajalarida 10-
1210 /l gacha neytrofilezli va chapga siljigan leykositoz, 50-60 mm/soatgacha
EChT oshishi kuzatilishi mumkin. Qon tomonidagi bunday o’zgarishlar revmatik
jarayonning bo’g’im ko’rinishlari ustun kelganda aniqlanadi. Chuzilgan, latent
shakllarida leykositoz bo’lmaydi, EChT - 20-30 mm/soat. Eritrositlar, gemoglobin
miqdorining
pasayishi
uchrab
turadi,
odatda
latent,
residivlanuvchi,
dekompensirlangan
revmatizm
shakllarida.
Yalliglanish
va
destruktiv
jarayonlarning (lekin kasallik nozologoiyasi emas) ifodalanish darajasini aniqlash
uchun oqsil fraksiyalari, fibrinogen, geksozlar, neyraminli yo’ki sial kislotalar,
seromukoid, seruplazmin, S-reaktiv Oqsil, ba'zi enzimlar va ular izoenzimlari
(LDG, MDG, KFK va boshq.) miqdori muhim ahamiyatga ega. Yallig’lanishli-
destruktiv jarayonning faolligiga bog’liq holda sanab otilgan korsatkichlar miqdori
ko’p va kam darajada oshishi mumkin. Revmatizmda ancha ifodalangan siljishlar
immunologik korsatkichlarda qayd etiladi. Ko’pchilik bemorlarda streptokokkga
harshi antitelolar: ASG, ASK 1:300 dan ko’p va ASL-0 1:250 dan ko’p, A, G, M
(umuman olganda JgM, JgG) immunoglobulinlar titri ko’payadi. Revmatizmning
faol fazasida limfositlarning spontan blanstranformasiya reaksiyasi, leykositlar
migrasiyasining
kuchli
tormozlanishi,
to’qimaga
harshi
(antikardial)
autoantitanachalar miqdori oshishi qayd qilinadi. Instrumental ma'lumotlar.
Revmokarditni erta tashxislash maqsadida yurakning bioelektrik, gemodinamik va
qisharish
funksiyalarini
xususiyatlovchi
usullar
kompleksi
qollaniladi.
Elektrokardiografiya faol revmatizmli 1/3 bemorlarda R tishchasining kertik-
mertik, ikki orkachli (voltaj pasayishi yo’ki oshishi) shaklda o’zgarishi aniqlanadi.
Ushbu o’zgarishlar turg’un emas va birlamchi revmokarditda revmatik jarayon
faolligining yo’qolishi maromida yogolib boradi. Revmokardit uchun I yo’ki II
darajali, kam qo’llarda - III darajali atrioventrikulyar otkazuvchanlik buzilishi juda
xosdir. I darajali notoliq atrioventrikulyar blokada ko’pincha 3-5 kun saqlanadi,
keyin yo’qoladi, ya'ni ekssudativ miokardit to’xtaganini tasdiqlaydi. Yurak
nuqsonlari sharoitidagi qayta revmokarditda bemorlarning ba'zi qismida QRS
kompleksi o’zgarishi, S - T intervali va T tishcha siljishi aniqlanadi, bu yurak
mushaki repolyarizasiyasi jarayoni buzilganligini ko’rsatadi. Bemorlarning
yarmida sinusli taxikardiya, aritmiya kuzatiladi; ba'zilarida - asosan qorinchali
ekstrasistoliya uchraydi. Uzoq davomli yurak klapan apparati shikastlanishi,
ayniqsa mitral stenoz bilan bo’lganda xilpillovchi aritmiya aniqlanadi, bu
bo’lmachalar miokardi va butun yurak mushagidagi distrofik va sklerotik
jarayonlarning og’irligi haqida guvohlik beradi.
Birlamchi revmokarditda fonokardiografiyada I va II tonlar, ba'zi qo’llarda -
ton bo’linishi aniqlanadi. Bemorlarning taxminan 2/3 da yurak chuqqisi sohasi
ustida yoki Botkin nuqtasida sistolik shovqin qayd qilinadi, u har bir yurak siklida
tovush ossillyasiyasining o'zgaruvchanligi, turli intensivligi va davomiyligi bilan
xususiyatlanadi. Shakllanayotgan yoki shakllangan yurak nuqsonlarida ham
struktur, ham yurak ichidagi gemodinamik o’zgarishlar bilan bog’liq shovqinlar
aniqlanadi. Reokardiografiya, polikardiografiya, kinetokardiografiya va boshq.
uslublar faol revmatik jarayonda ancha ifodalangan miokard qisharishi buzilishini
198
aniqlash imqonini beradi. Rentgenologik tekshiruvlar yurak nuqsonini aniqlashda
va uning qaysi turi ustun ekanligini aniqlashda ahamiyatlidir, odatda
qizilo’ngachni qontrastlash bilan olib boriladi. qizilo’ngachning katta yoki kichik
radius bo’yicha Oqishi mitral stenoz yoki qo’shma nuqsonda stenoz ustunligi
mavjudligini ko’rsatadi. Doppler ultrasonografiya bilan qo'shib qilingan
exokardiografiya revmokardit va yurakning revmatik nuqsonlarini tashxislashda
yuqori sezuchanligi va spesifikligiga ega. Uslub yurak klapanlari o’zgarishlari va
funksional buzilishlarini aniqlash imqonini beradi. Doppler ultrasonografiyasi
mitral regurgitasiya og’irlik darajasini, aortal klapan zonasidagi qon bosimi
gradientini ishonchli aniqlash imqoniyatini beradi. Mitral klapani revmatik
endokarditining
exokardiografik
belgilari:
klapanlarda
vegetasiyalarning
mavjudligi, orqa mitral tavaqaning gipokineziyasi, mitral regurgitasiya, oldingi
mitral tavaqaning otkinchi gumbazsimon diastolik bukriligi. Exokardiografiya va
doppler ultrasonografiya klapan apparati shikastlanishini tashxislash uchun kerakli
yurak kateterizasiyasi zaruriyatini kamaytirshga imqon beradi. Differensial tashqis.
Revmatizmni ko’pincha yurakning tonzillogen shikastlanishi, norevmatik kardit,
infeksion endokardit, yurak nevrozi, RA, tireotoksikoz, surunkali sil
intoksikasiyasi, reaktiv artrit bilan tashxislash kerak bo’ladi. Miokardning
tonzillogen patologiyasi miokardit yoki kardiomiopatiya ko’rinishida namoyon
bo’ladi. Tonzillogen miokardit odatda angina vaqtida yo’ki undan keyinoq
rivojlanadi. Bemorlar ko’pincha astenonevrotik xususiyatdagi shikoyatlar qilishadi.
Yurak sohasidagi og’riqlar bezovta qilishi, yurak chap chegarasining arzimas
siljishi, auskultativ va FKG da aniqlanadigan mayin sistolik shovqin aniqlanadi.
Bu belgilar nisbatan tinch laborator ko’rsatkichlar (EChT, proteinogramma,
neyramin kislotlara darajasi va boshq.) sharoitida namoyon bo’ladi. Agar shu
ko’rsatkichlar ko’paysa ular davo natijasida tezda me'yorlashadi. Bodomsimon
bezlarda (tanglay mortaklarida) doimo ifodalangan patologiya bo’ladi. Tonzillogen
(funksional) kardiomiopatiya surunkali tonzillitda kuzatiladi. Bemorlar uzoq vaqt
davomida yurak sohasidagi simillovchi, zirqirrovchi, sanchuvchi ogriqlarga
shikoyat qilishadi, ular tonzillit qo’zishi davrida kuchayadi, koronar dorilar
ichilganda yogolmaydi va sedativ dorilar (valokordin, korvalol, Zelenin tomchilari
va boshq.) qabul hilgandan so’nggina sosayadi yoki yo’qoladi. Funksional
ma'lumotlar xuddi tonzillogen miokarditdagidek, lekin ular bir necha oylar yo’ki
yillar davomida hech qanday o’zgarishsiz aniqlanadi. Ko’pincha poliartralgik
sindrom kuzatiladi. Surunkali tonzillit qo’zishi bo’lmagan hollarda laborator
ko’rsatkichlar me'yorda. Chuzilgan subfebrilitet bir necha oy qayd qilinishi
mumkin.
Tonzillogen
kardiomiopatiya
surunkali
(ko’pincha
dekompensasiyalangan) tonzillit mavjud bo’lganda kuchayadi.
Norevmatik kardit odatda infeksiya (gripp, O'RVI, tiflar va boshq.) davrida
yoki undan bir necha kun o’tgandan keyin rivojlanadi. Ko’pincha gripp paytida
hosil bo’ladi. Bemorlar yurak sohasidagi zirqirrovchi og’riqlarga shikoyat
qilishadi. Ko’pincha yurak chap chegarasining siljishi, I ton bogiqlashuvi, V
nuqtada
tarqalmaydigan
sistolik
shovqin
aniqlanadi.
Repolyarizasiya
jarayonlarining buzilishi natijasida T tishcha silliqlanadi, S-T intervali pasayadi.
Ekstrasistoliyalar
(supraventrikulyar,
qorinchali),
bo’limcha-qorincha
199
o’tkazuvchanligi buzilishi, Gis tutamlari blokadasi va boshq. bo’lishiga mumkin.
Destruktiv-yalliglanishli jarayonni aks ettiruvchi laborator ko’rsatkichlar arzimas
darajada o’zgargan. Norevmatik kardit uchun endokard shikastlanishi va yurak
nuqsoni shakllanishi bo’lmaganda davomli kechish va residivlanish xosdir.
Infeksion endokardit odatdagicha yuqori isitma, titrashlar, ko’p terlash,
taxikardiya, gemorragik sindrom, uzoq vaqt yuqori bo’lgan EChT da taloq
kattalashishi, anemiya, musbat formol sinamasi bilan kechadi. Ko’pincha revmatik
yo’ki tugma yurak nuqsonida rivojlanadi, kam qo’llarda ilgarigi intakt klapanlarni
- doimo aortal klapanlarni shikastlaydi. Tashxisotida yurakning exokadiografik
tekshiruviga katta ahamiyat beriladi. Revmatoid artritni revmatik poliartrit bilan
differensial tashqis qilish kerak. RA uchun yirik bo’g’imlar shikastlanishi,
ogriqlarning kechuvchi xususiyati, salisil terapiyaning yaxshi samaradorligi xosdir.
RA da bo’g’imlardagi ogriqlar doimiy, tunning ikkinchi yarmida, ertalabga yaqin
kuchayadi, ertalablari bo’g’imlardagi siqiqlik aniqlanadi. Ko’pincha kaftning
mayda bo’g’imlari shikastlanadi. Nisbatan qisqa vaqtda bo’g’imlarning
deformasiyasi, suyaklararo mushaklarning atrofiyasi rivojlanadi. Bo’g’imlar
funksiyasining buzilishi sodir bo’ladi. 2/3 bemorlar qonida RF, yuqori
EChT aniqlanadi. Rentgenologik osteoporoz, bo’g’im yorigining torayishi,
bo’g’im yuzalarining eroziyasi, uzurlar, ankilozlar kuzatiladi.Revmatizm bashorati
patologik jarayon kechishi xususiyatidan va jarayo’nga u yo’ki bu a'zo va tizimlar
qosqilishiga bog’liq bo’ladi. Revmatizmning teri va bo’g’im shakllari odatda ijobiy
kechadi. Kichik xoreya 18-20 yoshga kelib tugaydi. Pediatriyada kasallikning olim
bilan tugashi diffuz miokarditda va meningoensefalitda bo’lishiga mumkin.
Revmatizmdagi bashorat asosan yurak holati (yurak nuqsoni mavjudligi va
og’irligi, miokardioskleroz va qon aylanish yetishmovchiligi darajasi) bilan
bog’liq. Bu jihatdan residivlanuvchi kechish juda ham yo’mon. Faol revmatizmni
davolash boshlanishi muddati va revmatik jarayonning orqaga qaytish darajasi
muhim. Bolalik va ospirin yoshlarida revmatizm og’irro va ko’proq (20-25%
holda) qaytmas klapan o’zgarishlariga olib keladi.
Davolash. Hozirgi vaqtda eng isbotlangan davolash uch bos?ichli davolash
hisoblanadi: birinchi bosqich - faol fazada uzoq (4-6 hafta) stasionar davolash;
ikkinchi bosqich - kasalxonadan so’nggi sanator yo’ki sanator-kurort davolash;
uchinchi bosqich - bisillinomedikamentoz davolash bilan poliklinika sharoitida
dispanser kuzatuv. Revmatizmni davolash imqoni bo’lguncha erta bo’lishiga kerak
(birinchi soatlarda yo’ki kunlarda - kasallik boshlanishidan 3 kungacha), sababi bu
bosqichda yurak va boshqa a'zolar biriktiruvchi to’qimasi o’zgarishlari (mukoid
bokish) qaytar bo’ladi; kompleks, adekvat va qattiq individual bo’lmoqi lozim.
Revmatizmning faol fazasida bemorni gospitalizasiya qilish kerak. agar buni
amalga oshirish iloji bo’lmasa bemor uy sharoitida ko’rpa-tushak tartibiga rioya
qilishi kerak. Davolash kompleksiga davolash-cheklovchi va harakat tartibi,
rasional ovqatlanish, medikamentoz va fizioterapevtik vositalar kiradi. harakat
tartibi revmatik jarayon pasayishiga muvofiq ko’paytiriladi. Ovqat turlituman,
oqsillarga, vitaminlarga, fosfolipidlarga boy bo’lishiga kerak. Uglevodli ovqat
cheklanadi. qon aylanish buzilishida ovqat asosan sutli-o’simlikli, tuz va suyuqlik
cheklangan sutli-osimlik bo’lmog’i lozim.
200
Qo’llaniladi:
I) Etiopatogenetik, allergiyaga harshi terapiya:
a) antibiotiklar,
b) nosteroid yalliglanishga harshi dorilar (salisilatlar, brufen (ibuprofen), voltaren,
indometasin, metindol),
v) glyukokortikoidlar,
g) immunodeperessiv ta'siriga ega dorilar (xinolinli, sitostatiklar, antilimfositar
globulin);
2) antidistrofik ta'sir hiluvchi dorilar;
3) qon aylanishi yetishmovchiligida, tuz-suv almashinuvi buzilishida va boshq.
simptomatik dorilar.
Antibiotiklardan penisillin 500 000 YeD dan mushak ichiga kuniga 4 mahal
5 kun mobaynida, so’ng mushak ichiga bisillin-5 1,5 mln ED da 4 haftada 1
marta, keyin bemor yil bo’yi bisillinprofilaktikaga otadi. Penisillin streptokokk A
guruhiga bakterisid ta'sir qiladi penisilinni ko’taraolmaslik holatida - eritromisin
250 mg dan kuniga 4 mahal. Sefalosporin qatori (kefzol, sefazolin va boshq.)
dorilarini qo’llasa bo’ladi. Salisil dorilardan asetilsalisil kislotasi (aspirin) tez-tez
qollaniladi, bir muncha kamroq salisilamid, salisil natriy.
Salisilatlar yalliglanishga harshi, antiekssudativ, isitma tushuruvchi,
analgeziyalovchi va kuchsiz immunodepressiv ta'siriga ega. Asetilsalisil kislotasi
(aspirin) dozasi, shuningdek salisilamidniki - 3-4 g, kam qo’llarda - 5 g va ko’p,
salisil natriy - 8-12 g/kun. Salisil dorilar oshqozon shilliq qavatiga qitiqlantiruvchi
ta'sir qiladi, bu eroziv gastrit, yara kasalligi, qon ketishlarga olib kelishi mumkin.
Dorilarni ovqatdan so’ng poroshok ko;rinishida, ishqorli mineral suv yoki sut
bilan birga ichish kerak. Salisitlarni ko’tara olmaslik (qorindagi og’riq, ko’ngil
aynish, qusish, boshdagi shovqin, teri toshmalari)da, shuningdek samara
yo’qligida, chuzilgan va tez residivlanuvchi kechishida indometasin (metindol)
yoki voltaren (diklofenak natriy, ortofen, diklonat va boshq.) 100-150 g. kuniga
stasionar davoning toliq davrida beriladi. Stasionardan chiharilgandan keyin
bemor aspirin 2 g/kun yoki indometasin (voltaren) 75-100 mg/kun 1-2 oy qabul
qilishi kerak. Keyinchalik - aspirin, 1 g; indometasin (voltaren) 500 mg/kun
("retard" shakllari ham mumkin) bir marta 2-3 oy ichida ketma-ket ichadi.
Indometasin va kam darajada voltaren MNS va oshqozon - ichaka trakti
tomonidan nojoya ta'sirlarni keltirib chiharishi mumkin. Ushbu dorilarga harshi
ko’rsatmalar va ularni kotara olmaslik mavjud bo’lganda brufen 600-1200 mg/kun
dozasida qo’llaniladi. Lekin u buyrak shikastlanishini, keyinchalik esa oshqozon-
ichak traktidan qon ketishlarni yuzaga chiharishi mumkin. Kunlik dozasi - 750 mg
(250 mg dan kuniga 3 mahal). Glyukokortikoid gormonlar (metilprednizolon,
prednizolon) revmatik jarayonning faolligi yuqori bo’lganda (III-II) va diffuz
miokarditda ishlatiladi. Glyukokortikoidlar NYahD lar bilan birga qollaniladi.
Metilprednizolon dozasi (medrol va dr.) - 12-16 mg kuniga, prednizolonniki - 20-
30 mg/kun. Assoiy kurs 10-14 kun mobaynida olib boriladi, keyin gormonlar
dozasi sekin- asta har haftada 2,5-5,0 mg cha kamaytiriladi. Davolash kursi - 4-5
hafta, og’ir qo’llarda - 8-10 hafta. Kuchli yurak yetishmovchiligi va gipertenziyaga
moyillik bo’lganda triamsinolon yo’ki deksametazon qollanilgani ma'qul.
201
Triamsinolon (polkortolon) 4 mg dan kuniga 3-4 marta, deksametazon - 0,5 mg
dan kuniga 1 martadan 6 martagacha qo’llaniladi.
Glyukokortikoidlar suv-tuz almashinuviga ta'sir etishi bois, kompleks
davolashga kaliy dorilari (panangin, asparkam, kaliy orotati) qosqilishi kerak,
suyuqlik yig’ilganda esa - aldosteron antagonisti (aldakton, veroshiron kuniga 6-8
tabletkadan), siydik haydovchi dorilar (furosemid kuniga 40-80 mgdan va bosh?.)
tavsiya etiladi. Aminoxinolin dorilar (delagil, plakvenil) glyukokortikosteroidlar
dozasi kamaytirilganda ishlatiladi: delagil - 0,25 g yo’ki plakvenil - 0,2 g; yuqori
immunn faollikda, davomli va tez-tez residivlanuvchi kechishida - 6-8 oygacha.
Ushbu dorilar immunodepressiv ta'sir qilishiga ega. Ular salisilatlar va boshqa
NYa?D lar bilan birga ishlatiladi.
Immunodepressantlar - 6-merkaptopurin, imuran (azatioprin), xlorbutin -
revmatizmning tez-tez residivlanuvchi va davomli kechishi mavjud bemorlarda
qollaniladi. Kasallikning bu shakllari klassik antirevmatik dorilar, shu bilan birga
kortikosteroidlar bilan davolashga rezistentdir, shu jumladan uzoq vaqt (ko’p oylar
mobaynida) xinolin dorilariga ham ta'sirsiz bo’ladi. 3-merkaptopurin va imuran
(azatioprina) dozasi - 0,1-1,5 mg/kg tana vazni, xlorbutinniki - 5-10 mg/kuniga.
Antidistrofik terapiya (anabo’lik steroidlar, oqsil gidrolizatlari, piramidin
hosilalari, gamma-globulin dorilari va boshq.) odatda o’rta terapevtik dozalarda
beriladi.
Yurak-qon tomir tizimi dekompensasiyasida yurak glikozidlari (strofantin,
korglikon, izolanid, digoksin, digitoksin), siydik qaydovchi (furosemid, laziks,
brinaldiks va dr.) dorilar qo’llaniladi.
Bemorlar stasionardan chiharilgandan keyin ambulator davolanishga
o’tkaziladi yoki imqoniyat bo’lsa mahalliy kardiologik sanatoriylarga sohayguncha
davolanish uchun yuboriladi. Revmatizmli barcha bemorlar dispanser hisobda
turishi kerak.
Profilaktika. Revmatizmning birlamchi va ikkilamchi profilaktikasi
farqlanadi. Birlamchi profilaktika revmatizm bilan birlamchi kasallanishni oldini
olishga haratilgan umumdavlat, jamoat va individual tadbirlar kompleksini
tashkillashtirish va hayotga tadbiq etishdan iborat. Buning ichiga sistematik
umummustahkamlovchi tadbirlar: a'zotizmni chiniqtirish, fizkultura va sport bilan
shuqullanish, streptokokkli infeksiyasi bor bemorlar bilan aloqani iloji boricha
kamaytirish, o’tkir va surunkali streptokokkli infeksiyalarni o’z vaqtida va to’g’ri
davolash.
Anginada,
faringitda,
streptokokkli
tabiatga
ega
O'RKda
fenoksimetilpenisillin 250 mg dan kuniga 4 mahal icqiladi. Agar bu dori bo’lmasa
mushak ichiga bisillin-5 1 500 000 YeD bir marta kiritiladi. Kasallikning og’ir
kechishi holatida eritromisin 250 mg dan kuniga 4 mahal beriladi. Shuningdek
sefalosporinlarni ham qollash mumkin. Tetrasiklin qatori va sulfanilamidlar
ishlatilishi tavsiya etilmaydi, sababi A guruhi streptokokklar shtammlarining
ko’pchiligi ushbu dorilarga rezistent. Revmatizmning nofaol davrida va ko;rsatib
o;tilgan streptokokk infeksiyalarida penisillinterapiyadan (600 000-800 000
YeD/kun) tashhari antirevmatik dorilar: asetilsalisil kislota 2-3 g, voltaren 1
tabletkadan kuniga 3 mahal va boshq. ishlatiladi.
202
Ikkilamchi profilaktika revmatizm bilan kasallangan shaxslarda kasallikning
zorayishi, qaytalanishi va kuchayishini oldini olishga haratilgan kompleks
tadbirlarni oz ichiga oladi. Revmatizmli bemorlar dispanser hisobida turishi kerak.
Ularga yil bo’yi yo’ki mavsumiy (bahor va kuzda) bisillinoprofilaktika amalga
oshiriladi. Yil davomidagi bisillinoprofilaktika afzalroq. Bemor birlamchi kasallik
boshlanishi yo’ki kasallik qaytalanishidan boshlab 5 yil mobaynida har oyda 1 500
000 YeD bisillina-5 oladi. Revmatizmning tez-tez qaytalanish shaklida xinolin
dorilari (delagil, plakvenil) korsatilgan. Mavsumiy bisillino-profilaktika bisillin-1
(1 200 000 YeD 4 haftada 1 marta) yo’ki bisillin-5 (1 500 000 YeD yuqoridagidek
davriylikda) bilan amalga oshiriladi, shunday kurslarning 2-3 tasini oz ichiga oladi.
Bisillinoterapiya bilan bir qatorda revmatizmga harshi dorilarning bittasi
qollaniladi, 2 g/kun dozada asetilsalisil kislota ma'qulroq. Asetilsalisil kislotani
ko’taraolmaslik holatlarida boshqa revmatizmga harshi dorilar (voltaren,
indometasin) ishlatilishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: |