Uot 81. 373. 47 BƏDİİ ƏSƏRLƏRİn diLİNDƏ DİalektizmləRİn yeri VƏ MÖvqeyi

ƏDƏBİYYAT 
1. Həbibəyli Z.N. Ekologiya və fövqəladə hallar. Bakı: Elm, 2012, 380 s. 
2. Aslanov H.Q. Torpaqların meliorasiyası. Bakı: Elm, 2004, 473 s. 
3. Salmanov M.Ə. Ekologiya və biz. Bakı: Azərnəşr, 1989, 234 s.  
4. Dövlət Proqramı. (2008-2015) 
 
РЕЗЮМЕ 
ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ КАК ОСНОВНАЯ ГЛОБАЛЬНАЯ 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ПРОБЛЕМА  
Абдуллаев Л.И., Азизова К.В 
 
Ключевые  слова:  экономическое  развитие,  природные  ресурсы,  продовольственная 
безопасность, искусственные белки, аграрный сектор   
Автор  статьи  отмечает,  что  экономическое  развитие  составляет  основу  продовольст-
венной  безопасности.  В  связи  с  этим  проводятся  различные  мероприятия.  Продовольст-
венная  безопасность  как  глобальная  проблема  все  время  находится  в  центре  внимания. 
Основная цель – повышение уровня прдовольственной безопасности   
                                                       
SUMMARY 
FOODSTUFFS  SAFETY PROBLEM AS A QLOBAL ECONOMIC PROBLEM 
Abdullayev L.I., Azizova K.V. 
 
Key words: economic development, natural resources, food-stuffs, artificial protein, aqrarian 
sector 
 Economic  development  is  the  base  of  the  food-stuffs  safety.  A  number  of  measures  have 
been  implemented  connected  with  this  in  the  word.  So,  foodstuffs  safety  as  the  qlobal  problem 
always  is  in  the  centre  of  attention.  The  main  objective  is  more  increasing  the  level  foodstuffs  of 
safety. 
 
Daxil olma tarixi: 
İlkin variant 
21.10.2015 
 
Son variant 
01.06.2016 
Ərzaq təhlükəsizliyi əsas qlobal iqtisadi problem kimi 
 

 
79 
 
 
UOT 911.3:63 
 
ABŞERON İQTİSADİ RAYONUNUN AQRAR SƏNAYE KOMPLEKSİ 
 
ABDULLAYEVA ZOYA HAMLET QIZI 
Sumqayıt  Dövlət Universiteti, dosent 
VƏLİYEV ALLAHVERDİ CAMAL OĞLU 
Sumqayıt  Dövlət Universiteti, baş müəllim 
e-mail:[e-mail] 
 
Açar  sözlər:  Abşeron  iqtisadi-coğrafi  rayonu,  kimyəvi  vasitələr  istehsalı,  quru  subtropik, 
aqrar-sənaye kompleksi, kənd təsərrüfatı, iqtisadi rayon, inteqrasiya. 
Məqalədə  Abşeron  iqtisadi  rayonunda  aqrar-sənaye  kompleksinin  səciyyəvi  xüsusiyyətləri 
haqqında  araşdırmalar  öz  əksini  tapır.    Bazar  iqtisadiyyatının  təsiri  altında  ölkənin  kənd 
təsərrüfatının  sahə  və  ərazi  strukturunda  daimi  dəyişikliklər  gedir.    İqtisadi  rayonun  potensial 
imkanlarının 
iqtisadi-təsərrüfat 
göstəriciləri 
bəzi 
aqrar 
sənaye 
inteqrasiyalarını 
müəyyənləşdirmişdir. 
 
Aqrar    sənaye  kompleksi  müxtəlif  və  geniş  əlaqələrə    malik    olan  istehsal  sahəsidir.  Müasir  
dövrdə ASK-nin  ayrı-ayrı bölmələrinin səmərəli surətdə əlaqələndirilməsi və idarə edilməsi  böyük 
aktuallıq  kəsb  edir.  Aqrar  sənaye  kompleksinin  müxtəlif    istiqamətlərdə  fəaliyyət  göstərən,  lakin 
dialektik vəhdət təşkil edən istehsal təmayüllü sahələrinin müəyyən qismi kompleks əmələ gətirən 
sahələr kimi üç bölməyə ayrılır: 
1)
 
kənd  təsərrüfatı  üçün  istehsal  vasitələri    istehsal  edən  və  həmçinin  bu  sahənin  istehsal-
texniki  xidmətini  təmin  edən  maşınqayırma    sənayesi,  mineral  gübrələr  və  kimyəvi 
vasitələr istehsalı üzrə sənaye sahələri, meliorasiya texnikası sənayesi və s.  
2) kənd təsərrüfatının özü-əkinçilik və heyvandarlıq. 
3) kənd təsərrüfatı xammalının emalı sənayesi. 
     Aqrar  sənaye  kompleksinə  -  tədarük,  bütün  infrastruktur    sahələri  arasında  əlaqələr 
yaradan  və  onlara  məhsulu  qablaşdırılma,  kommersiya,  nəqliyyatdaşınma,  saxlanılma,  rabitə, 
mədəni-məişət, sosial və s. xidmət göstərən sahələr daxildir. İnkişaf  etmiş ölkələrdə (İEÖ) ASK-
nin bu 3 fəaliyyət sahələri arasında  nisbət  3:1:6-dır. Lakin  keçid iqtisadiyyatına malik ölkələrdə 
kənd  təsərrüfatının    payı  Qərb  ölkələrinə    nisbətən  yüksəkdir.  Bu  tip  ölkələrdə  kənd  təsərrüfatı 
məhsullarının  emalı,  o  cümlədən,  yeyinti  sənayesi    zəif  inkişaf  etmişdir.  İnkişaf  etməkdə  olan 
ölkələrdə (İEOÖ)  ənənəvi istehlak(əmtəəlik) kənd təsərrüfatı üstünlük təşkil edir. Kənd təsərrüfatı 
xammalının  emalı  sənayesinin  payı  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  sürətlə  artır.  Məsələn,  ABŞ-da  bu 
sahənin payına bütün ərzaq məhsulunun təxminən 75%-i düşür. 
 Hazırda yüksək inkişaf etmiş ölkələrdə aqrar istehsalda baş verən dəyişikliklər “biotexnoloji 
inkişaf” mərhələsindədir, yəni indiki mərhələ biotexnologiyaların geniş istifadəsilə səciyyələnir. 
İEÖ-də kənd təsərrüfatı XX əsrin əvvəllərində əməktutumlu, 40-60-cı illərdə kapitaltutumlu, 
son illərdə  elmtutumlu sahəyə çevrilmişdir. İEOÖ-də 1960-cı illərdə müasir aqrotexnika əsasında 
kənd  təsərrüfatının  yeniləşdirilməsi  istiqamətində  işlər  aparılır.  “Yaşıl  inqilab”  adlandırılan  bu 
prosesin üç tərkib hissəsi mövcuddur: yeni mədəni bitki növlərinin, ilk növbədə, taxıl bitkilərinin; 
suvarılan  sahələrin  genişləndirilməsi;  kənd  təsərrüfatının  mexanikləşdirmə  səviyyəsinin 
yüksəldilməsi, mineral gübrələrdən və bitkilərin mühafizəsi üçün kimyəvi vasitələrdən fəal istifadə. 
“Yaşıl  inqilab”  nəticəsində  taxıl  bitkilərinin  məhsuldarlığı  2-3  dəfə  çoxalmış,  Çin,  Hindistan, 
İndoneziya, Pakistan, Tailand və digər ölkələr özlərini taxılla tam təmin etməyə başlamışlar. 
 
Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi 
Cild 12                       № 2                   2016 
  

 
80 
 
Ölkəmizdə  iqtisadiyyatın,  xususilə  kənd  təsərrüfatının  inkişafını  müəyyən  edən  amillərdən 
biri  də  əhalinin  sayının  artması,  əkin  yerlərinin  genişlənməsi  və  intensiv  inkişaf  yolunun 
seçilməsidir. Ümumuyyətlə kənd təsərrüfatı əhalini ərzaq məhsulları ilə təmin etməklə yanaşı, həm 
də məşğulluğun təmin olunmasında müstəsna rol oynayır. Hesablamalar göstərir ki, son illər ümumi 
daxili  məhsulda  aqrar  sektorun  payı  9,2  %  olmasına  baxmayaraq,  bu  sahədə  çalışan  əhalinin  say 
göstəricisi  isə  39,2  %  olmuşdur.  Göründyü  kimi  aqrar  sektor  məşğul  olan  əhalinin  sayına  görə 
iqtisadiyyat sahələri arasında birinci yerdə durmuşdur. Hazırda Azərbaycanın əhali məşğulluğunda 
“aqrarlaşma” fonu xeyli artmışdır. 
Geniş  potensiala  malik  ölkəmizdə  idxalı  əvəz  edən  yerli  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının 
istehsalının artması  ciddi aqrar siyasətin həyata keçirilməsini tələb edir. “Azərbaycan respublikası 
regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramları”(2004-2008-ci və 2009-2013 cü illər) kənd 
təsərrüfatının  növbəti  mərhələdə  inkişafına  dəstək  verən  tarixi  bir  sənəddir.  Bu  proqramdan  irəli 
gələn  tədbirlər  planının  həyata  keçirilməsi  neftlə  məhdudlaşan  ölkəmizdə  qeyri  neft  sektorunun, 
xüsusilə kənd təsərrüfatının inkişafında əhəmiyyətli rol oynayacaq. 
  Çoxsahəli  kənd  təsərrüftına  malik  olan  Abşeron  iqtisadi-coğrafi  rayonunda  aqrar  sənaye 
kompleksinin xarakterik xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirək. 
Abşeron  iqtisadi  rayonunda  yaranan,  bir-birilə  əlaqədə  olan  təbii  komponentlərdən  təşkil 
olunmuş  landşaftlar,  ərazi  təşkilinin  təkmilləşdirilməsində  mühüm  rola  malikdir.  Ərazinin  xüsusi 
aqroiqlim  ehtiyatları  qiymətli  cənub  bitkiləri  olan  zəfəran,  badam,  püstə,  əncir,  zeytun 
yetişdirməyə,  ağ  və  qara  şanı  üzüm  sortları,  dadlı  Zirə  qarpızı  və  bir  çox  tərəvəz  növlərini 
becərməyə imkan verir. 
Abşeron iqtisadi rayonu respublikamızın kənd təsərrüfatı regionlarından biri olub  Sumqayıt 
şəhərini  və  Abşeron  kənd  rayonunu  özündə  birləşdirir.  Son  dövrlərdə  yeni  Qobustan  və  Xızı 
inzibati  rayonlarının  əmələ  gəlməsi  ilə  əlaqədar  olaraq,  Abşeron  rayonunun  sərhədlərində 
dəyişikliklər  əmələ  gəlmişdir.  Kənd  təsərrüfatı  istehsalı  sənaye  istehsalından  fərqli  olaraq  bioloji 
qanunlar əsasında inkişaf edən təbii proseslərlə bağlıdır.  
Torpaq  kənd  təsərrüfatında  əsas  istehsal  vasitəsidir.  Abşeron  iqtisadi  rayonu  özünəməxsus 
kənd  təsərrüfatına  malikdir.  Rayonun  təbii  iqlim  şəraiti  kənd  təsərrüfatının  bitkiçilik  sahələrinin 
inkişafı  üçün  əlverişlidir.  Abşeron  iqtisadi-coğrafi  rayonunda    şəhər  əhalisinin  sayının  sürətlə 
artması  əkinə  yararlı  torpaq  sahələrinin  kəskin  azalmasına  səbəb  olmuşdur.  Beləki,  əkin  yerləri 
sovet  dövründə  30  min  ha-dan  2012-ci  ildə  4,7  min  ha-a  qədər  azalmışdır.    2012-ci  ilin  statistik  
göstəricilərinə əsasən əkin yerlərinin 2,8 min hektarı Xızı, 1,2 hektarı Abşeron rayonu və 0,7 min 
hektarı  Bakının  payına  düşür.  Bu  iqtisadi  rayonda  əkin  sahələrinin  çox  hissəsində  taxıl  və  yem 
bitkiləri,  nisbətən  az  hissəsində  isə  tərəvəz,  bostan  və  üzüm  əkilir.  2011-2012-ci  illərdə  Abşeron 
iqtisadi  rayonunda  15,2  min    ton  üzüm,  29,1  min  ton  tərəvəz,  3,7  min  taxıl,  1,1  min  ton  bostan 
məhsulları, 5,8 min ton meyvə istehsal edilmişdir.   
Abşeronun iqlimi quru subtropik iqlim olub, istehsalın ərazi təşkili üçün optimal təbii-iqtisadi 
şərait  yaradır.  Ərazidə  bitkilərin  inkişaf  fazası  üçün  fəal  temperaturların  cəmi  4000-4500°-dir. 
Maksimum  temperatur    iyul  ayında  müşahidə  olunur.  İyulun  orta  temperaturu  24-26°,  maksimal 
temperatur isə 42°-yə bərabərdir.  İlin  260-290 günü şaxtasız keçir.  İlin 217-244 günü havanın orta 
temperaturu 10°-dən yuxarı müşahidə olunur( aprelin 10-14-dən başlayaraq noyabrın 17-20-dək). İl 
boyu  fəal  temperaturun  nisbətən  sabit  qalması,  günəşli  günlərin  çox  olması  Abşeron  iqtisadi 
rayonunda  ərazinin  təsərrüfat  cəhətdən  mənimsənilməsi  və  inkişafı  üçün  İlkin  əlverişli  şərait  
yaradır.  Ərazidə  boz-qonur,  boz,  boz-qəhvəyi  və  s.  torpaqlar  yayılmış,  Ceyranbatan  su  anbarı  , 
Samur-Dəvəçi və Abşeron kanalları çəkilmişdir. Respublikanın coğrafi əmək bölgüsündə taxılın 7 
%-i, tərəvəz-bostan bitkilərinin 16%-i, ümumi ətin 7,6 %-i, südün 3,4 %-i, yumurtanın isə 25,7 %-i 
Abşeron kənd təsərrüfatı rayonunda istehsal olunur. 
Bu  rayonunun  potensial  imkanlarının  iqtisadi-təsərrüfat  göstəriciləri  bəzi  aqrar-sənaye 
inteqrasiyalarını  müəyyənləşdirmişdir. 
Abşeron iqtisadi rayonunun aqrar sənaye kompleksi 
 

 
81 
 
Subtropik aqrar-sənaye inteqrasiyası. Qədim dövrlərdən bəri Abşeron yarımadasında zəfəran 
bitkisi becərilir. Zəfəran çoxillik soğanaqlı bitkidir. Oktyabr-noyabr aylarında novruzgülünə bənzər 
çiçək  açır.  Çiçəyin  içərisindən  sarı  rəngli  zərif  tellər  yığılaraq  xüsusi  sobalarda  termik  üsulla 
qurudulub emal edilir. Abşeronda həyətyanı sahələrdə də zəfəran bitkisi becərilir. Zəfəran bitkisinin 
məhsulunun  həcmi  çox  az,  qiyməti  isə  yüksəkdir.  Zəfəran  cövhərindən  nadir  tibb  preparatların 
hazırlanmasında  istifadə  edilir.  Onun  tərkibində  gözün  görmə  qabiliyyətini  artıran,  maddələr 
mübadiləsini  tənzim  edən,  insana  xoş  əhval-ruhiyyə  bəxş  edən  maddələr  vardır.  Qeyd  etmək 
lazımdır ki, keyfıyyətinə görə İtaliya və Fransada əkilən zəfərandan üstün olan Abşeron zəfəranının 
istehsalı keçən əsrin 90-cı iliərindən bəri xeyli azalmışdır. 
Bununla  yanaşı,  ölkəmiz  ən  mühüm  sənaye  əhəmiyyətli  nar,  heyva,  badam,  zeytun,  əncir, 
müxtəlif    ədviyyatlar  və  s.  sahələr  üzrə  ixtisaslaşmış  regionlardan  biri  kimi  də  məşhurdur.  Son 
onilliklərdə  Abşeronda  zeytunçuluq  aqrar-sənaye  inteqrasiyası  formalaşmışdır.  İndi  Abşeronda  
xarici  növlərlə  yanaşı,  uzun  illərdən  bəri  yerli  şəraitə  uyğunlaşmış  yeni  zeytun  növləri 
yaradılmışdır.  Burada  «Azərbaycan»,  «Şirvan»,  «Buzovna»,  «Bakı»  və  digər  yerli  zeytun  növləri 
becərilir. İqtisadi rayon ərazisinin 2,1 min ha bağ sahəsindən təqribən 1,5 min ha zeytun bağlarıdır. 
Bunun  720  hektarından  məhsul  yığılır.  Respublikamızda  zeytun  məhsulu  emal  edən  yeganə 
müəssisə Maştağa Konserv  Zavodu olmuşdur.  Zavodda texnoloji  əsaslarla uzun illər zeytun  emal 
olunmuşdur. 
Zeytun  əmtəəlik  əhəmiyyətə  malikdir.  Hazırda  respublikamızda  üç  növ  zeytun  əkilir: 
Azərbaycan zeytunu, armudu zeytun və şirin zeytun. Zeytunun quru çəkisinin 80 %-i yağdır. 1 kq 
zeytun  tutmasının  qidalılığı  2050-2389  kilokaloriyə  bərabərdir.  Zeytun  meyvəsindən  əsasən  qida 
məqsədi ilə zeytun yağı, turşu hazırlanır. Zeytun plantasiyaları Hövsan, Qala, Bilgəh, Zığ, Maştağa 
və  Abşeron  rayonu  ərazisindədir.    Abşeron  iqtisadi  rayonunda  son  illər  700-800  ton    zeytun 
yığılaraq  emal  olunur.  Zeytundan  bir  çox  xəstəliklərin  müalicəsində,  ətriyyatda,  toxuculuq 
sənayesində geniş istifadə olunur. 
Üzümçülük-tərəvəzçilik  aqrar-sənaye  inteqrasiyası.  Abşeron  rayonu  uzun  illər 
respublikamızın mühüm üzüm və tərəvəz istehsal edən regionlarından biri olmuşdur. Ərazinin təbii 
kompleksi süfrə üzümünün yetişdirilməsinə şərait yaratmışdır. «Ağ şanı», «Qara şanı», «Sarı gilə» 
və s. süfrə üzüm sortları çox şəkərliliyi ilə seçilir. Üzümçülük aşağıdakı areallarda cəmlənmişdir: 
Samur-Dəvəçi  kanalı  boyu  və  dəniz  sahili  zonalarda.  Rayonda  ümumi  bitkiçilik  məhsulları 
tərkibində  üzümün  xüsusi  çəkisi  hələlik  20  %-dən  çox  deyildir.  Üzüm  əkin  sahəsi  Bakı  və 
Sumqayıt  şəhərlərində  ətraf    yaşayış  qəsəbələri  ərazisinin  və  Abşeron  inzibati  rayonunun  çox 
hissəsini özündə birləşdirir. Hələ,  XIX əsrin 40-cı illərində Abşeron Azərbaycanın əsas üzümçülük 
rayonlarından  biri  hesab  edilirdi.  Yarımadanın    bağlarından  hər  il  7  min  putdan  10  min  putadək 
üzüm toplanırdı. Satışa və şəxsi istehlaka sərf olunandan sonra yerdə qalan məhsuldan hər il doşab, 
qurudulmuş üzüm (kişmiş, mövüc) və s. hazırlanırdı. Üzüm istehsalı dəyişkən iqtisadi göstəricilərə 
malikdir. 2011-2012-ci illərdə bu iqtisadi rayonda 15,2 min ton üzum istehsal olunmuşdur.  Qeyd 
olunmalıdır  ki,  Abşeron  iqtisadi  rayonu  keyfıyyətli  üzüm  məhsulları  istehsalına  görə  fərqlənir. 
Xüsusilə süfrə üzümü bu ərazidə daha çox istehsal olunur. Bundan əlavə, rayon şanı üzüm sortları 
ilə də məşhurdur. 
Abşeron  rayonunun  kənd  təsərrüfatı  sistemində  üzümlə  yanaşı,  tərəvəz  istehsalı  da  mühüm 
yer  tutur.  Burada  pomidorun  49%-i  avqust,  19  %-i  sentyabr,  20  %-i  oktyabr,  10  %-i  isə  noyabr 
ayında  istehsal  olunur.  Örtük  altında  tərəvəz,  həmçinin  dekorativ  bəzək  güllərinin  becərilməsinə 
son  illər  daha  çox  diqqət  yetirilməkdədir.  Tərəvəzçilik  iqtisadi  rayonda  yaşayan  yerli  əhalinin 
ənənəvi təsərrüfat sahəsi olmaqla əhalinin tərəvəzlə təchizatında mühüm rola malikdir.  
 Şəhərətrafi  quşçuluq  və  süd-ət  heyvandarlıq  inteqrasiyası.  Abşeronda  südlük  və  ətlik 
maldarlıq mühüm sahələrdən biridir. Heyvandarlıq inteqrasiyalarını təşkil etmək məqsədi ilə sənaye 
əsaslı heyvandarlıq məhsullarının artırılmasına və son məhsula kimi emalına xüsusi diqqət yetirilir. 
Abşeron  iqtisadi  rayonunda  heyvandarlığın  əsas  sahələri  ətlik  və  südlük  maldarlıq,  qoyunçuluq, 
Abdullayeva Z.H., Vəliyev A.C. 
 
 

 
82 
 
quşçuluq və donuzçuluqdur. 
Heyvandarlıq kənd təsərrüfatı istehsahnın ən mühüm sahələrindən biri olub onun inkişafi və 
yerləşdirilməsində  yem  bazası  və  mal-qaranın  bəslənmə  şəraiti  mühüm  rol  oynayır.  İqtisadi 
rayonda  heyvandarlığın  inkişafı  üçn  yem  bazası  və  heyvanların  bəslənməsi  üçün  əlverişli  şərait 
mövcuddur. 2011-ci ildə iribuynuzlu mal-qaranın sayı 38,4 min baş olmuşdur,bunun 18,7 min baş 
Abşeron,11,6 min baş Xızı rayonunun payına düşür. Qoyun və keçilərin 219,9 min baş olub bunun 
106,1 min baş Abşeron,92,1 min baş Xızı,18,7 min baş Bakının payına düşür. Qoyunçuluğun inkşaf 
etdirilməsi üçün Qobustanın qış otlaqları geniş imkanlara malikdir və bu imkanlardan əhəmiyyətli 
istifadə üçün həmin əraziyə su çəkilməsi,yem ehtiyatlarının artırılmasına əlverişli imkan yaradacaq. 
Südlük-ətlik istiqamətli heyvandarlıq sahələrinə bu iqtisadi rayonda daha çox təlabat var.Belə 
ki,əhalinin  xeyli  hissəsinin  cəmləşdiyi  Abşeron  iqtisadi  rayonunun  əhalisinin  təlabatını  ödəmək 
üçün  südlük  inək  və  keçi  cinslərinin  sayının  artırılması  daha  məqsədə  uyğundur.  Quşçuluq  bu 
iqtisadi rayonda ən intensiv inkşaf edən sahədir. Abşeron rayonunda “Bakı broyler”, Goradil,Xızı 
rayonunda Giləzi, Bakıda Hövsan, Buzovna quşçuluq kompleksləri əhalininin ətə olan təlabatının 
xeyli hissəsini ödəyir. 2012-ci ildə 221,3 milyon ədəd yumurta istehsal edilmişdir. 
Azərbaycan regionlarının sosial-iqtisadi inkşafının əsas istiqamətləri baxımından bu iqtisadi 
rayonda kənd təsərrüfatı üzrə geniş tədbirlər həyata keçirilir. 
Kənd təsərrüfatının infrastruktur təminatında yararlı torpaqların suvarılma məqsədilə Abşeron 
magistral kanalı yenidən qurulur. Abşeron yarımadasının əksər qəsəbə və kəndlərində əkinlərin və 
həyatyanı  sahələrin  su  təminatının  yaxşılaşdırılması  məqsədilə  1471,6km  uzunluğunda  boru 
xəttinin yenidən qurulması tamamlanmaq üzrədir. 
Kiçik  və  orta  sahibkarlığın  inkşafının  tərkib  hissəsi  kimi  Binəqədi  və  Xəzər  rayonlarında, 
müasir  istixana  istiqamətləri,  ətlik  və  yumurtalıq  istiqamətli  təsərrüfatlarının  inkşaf  etdirilməsi 
nəzərdə tutulur. 
Sabunçu  və  Suraxanı  rayonlarında  zeytunçuluq  və  istixana  komplekslərinin  yaradılması 
istiqamətində investisiya verilməsi nəzərdə tutulur. 
Elmi  yeniliyi:  Abşeron  iqtisadi  rayonunda  bu  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  ərazidəki  geniş 
əhali kütləsini kənd  təsərrüfatına olan tələbatının xeyli hissəsini ödəyəcəkdir. 
Tətbiqi  əhəmiyyəti:  Abşeron  iqtisadi-coğrafi  rayonunda  gələcəkdə  tarixi  ənənələri  bərpa 
etmək 
məqsədilə 
əncir,tut,badam,püstə,iydə 
bağlarının 
salınması,yerli 
üzüm,qarpız-
qovun,tərəvəz,zəfəran,cirə  və  digər  bitkilərin  yetişdirilməsinə  şərait  yaradılması  üçün  dövlət 
tərəfindən investisiya qoyulması nəzərdə tutulur. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Azərbaycanın  iqtisadi  və  sosial  coğrafiyası.  Ali  məktəblər  üçün  dərslik.  (prof. 
V.Ə.Əfəndiyevin redaktəsi ilə) B.: Bakı Universiteti, 2010, 496 s. 
2.
 
Məmmədov  R.H.  Azərbaycan  SSR-in  Respublika  daxili  iqtisadi  rayonları.  Bakı:  APİ,  1989, 
760 s. 
3.
 
Həsənov T.G. İqtisadi-coğrafi rayonlaşdırma. Bakı: Bakı Universiteti nəş-tı, 2012, 245 s. 
4.
 
Allahverdiyev N.N. Azərbaycan SSR İqtisadi və sosial coğrafiyası, Bakı: Azərnəşr, 1991, 
269 s. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Abşeron iqtisadi rayonunun aqrar sənaye kompleksi 
 

 
83 
 
РЕЗЮМЕ 
АГРАРНО-ПРОМЫШЛЕННЫЙ КОМПЛЕКС  АПШЕРОНСКОГО 
ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЙОНА 
Абдуллаева З.Г., Велиев А.Дж. 
 
Ключевые  слова:  Апшеронский  экономико-географический  район,  производство 
химических  средств,  сухой  субтропический  климат,  аграрно-
промышленный комплекс, сельское хозяство, экономический район, 
интеграция 
В  статье  отражены  сведения  об  особенностях  аграрно-промышленного  комплекса 
Апшеронского  района.    Под  воздействием  рыночной  экономики  в  территориальной 
структуре сельского хозяйства постоянно происходят изменения. Экономико-хозяйственные 
показатели  потенциальных  возможностей  экономического  района  определили  некоторые 
аграрно-промышленные интеграции. 
 
SUMMARY 
AQRO-INDUSTRIAL COMPLEX OF ABSHERON ECONOMIC REGION 
Abdullayeva Z.H., Valiyev A.J.  
 
Key  words:  Absheron  economic  and  geographic  area,  the  production  of  chemicals,  dry 
subtropical  climate,  agro-industrial  complex,  agriculture,  economic  region, 
integration 
The article contins his specific features of Absheron economic regions agricultural complex.
 
Under  the  influence  of  the  market  economy,  the  country  is  going  to  the  constant  changes  in  the 
structure  branch and territorial of agriculture.
 The economic potential of the region, and economic 
indicators identified in some agro-industrial integration.  
 
 
 
Daxil olma tarixi: 
İlkin variant 
22.10.2015 
 
Son variant 
01.06.2016 
 
 
Abdullayeva Z.H., Vəliyev A.C. 
 
 

 
84 
 
 
UOT.334.744 
 
ŞƏKİ-ZAQATALA REGİONUNDA SƏNAYENİN MÖVCUD VƏZİYYƏTİ VƏ 
İNKİŞAF PERSPEKTİVLƏRİ 
 
ƏLİYEVA ŞÖHRƏT İZZƏT qızı 
Sumqayıt Dövlət Universiteti, assistent 
e-mail: [e-mail] 
          
Açar sözlər: region, sənaye, inkişaf, istehsal, emal, müəssisə, məhsul, məhsuldarlıq 
Regionların  sərvətlərindən  və  təbii  şəraitindən  səmərəli  istifadə  etməklə  kənd  təsərrüfatı 
məhsulları istehsalını artırmaq, qeyri-neft sənaye sahələrinin, o cümlədən emal sənayesinin, xidmət 
və  digər  infrastruktur  obyektlərinin  inkişaf  etdirmək  məqsədilə  ardıcıl  olaraq  “Azərbaycan 
Respublikası  regionlarının  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət  Proqramı  (2004-2008-ci  illər)", 
"Azərbaycan  Respublikası  regionlarının  2009-2013-cü  illərdə  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət 
Proqramı"  və “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı 
Dövlət  Proqramı”  təsdiq  edilmişdir.  Məhz  regionların  hərtərəfli  inkişafı  sahəsində  2004-cü  ildən 
başlanılmış  bu  məqsədyönlü  siyasətin  nəticəsi  olaraq  regionlar  özünün  yeni  inkişaf  mərhələsinə 
qədəm qoymuşdur.  
Sənaye  sahəsinin  inkişafı  üçün  regionlardakı  mövcud  sənaye  müəssiəslərinin  fəaliyyətinin 
bərpası və yenidənqurulması, yeni müəssisələrin yaradılması vacibdir. Bu baxımdan Şəki-Zaqatala 
regionunda  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  emalı  müəssiəsələrinin  bərpası  və  ixrac  potensialının 
artırılması  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Yerli  ehtiyatlardan  səmərəli  istifadə  hesabına  sənayenin 
inkişafına  xüsusi  diqqətin  cəlbi,  öz  növbəsində  kənd  təsərrüfatının  inkişafına  da  zəmin 
yaradacaqdır. 
 
Şəki-Zaqatala  regionu  böyük  təbii-iqtisadi  sərvətlərə  malikdir.  Bu  region  altı  iri  kənd 
təsərrüfatı  rayonunu:  Balakən,  Qax,  Qəbələ,  Oğuz,  Zaqatala  və  Şəkini  əhatə  edir.  Region 
respublikamızın  şimal-qərbində  –  Böyük  Qafqaz  dağlarının  cənub  yamacında  yerləşir.  Regionun 
ümumi sahəsi 8,96 min km
2
 olmaqla respublikamızın ərazisinin 10.3 faizini təşkil edir.   
Şəki-Zaqatala  regionunda  sənaye  zəif  və  əsasən,  birtərəfli  inkişaf  etmişdir.  Onun  payına 
ümumi  respublika  sənaye  məhsulunun  3%-dən  bir  qədər  çoxu  düşür.  Sənayenin  tərkibi  demək 
olar  ki,  yeyinti  və  yüngül  sənayedən  ibarətdir.  Bu  sənaye  müəssisələri,  əsasən,  yerli  kənd 
təsərrüfatı  xammalını  emal  edir.  Sənaye  komplekslərinin  əsasını  meyvə-tərəvəz  konservləri 
məhsulları  və  mineral  süfrə  suları  istehsalı,  quşçuluq  məhsulları,  tikinti  məmulatları,  pivə  və 
şərab, un və un məmulatları istehsalı, süd məhsulları istehsalı, fındıq, tütün, gül yağı emalı, çay 
istehsalı və s. təşkil edir. 
2015-ci  ildə  regionda  sənaye  müəssisələri,  fərdi  sahibkarlar  və  ev  təsərrüfatları  tərəfindən 
109773,8  min  manatlıq  sənaye  məhsulu  istehsal  edilmişdir  ki,  bu  da  əsas  sahələr  üzrə  məhsul 
buraxılışının  10%-ni  təşkil  edir.  Sənaye  məhsulunun  həcmində  qeyri-dövlət  sektorunun  xüsusi 
çəkisi 61% təşkil etmişdir [9]. 
Son 2011-2015-ci  illərdə Şəki-Zaqatala regionunda sənaye  sahəsində istehsal olunan məhsul 
həcminin dinamikası aşağıdakı diaqramda göstərilmişdir. 
 
 
 
 
Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi 
Cild 12                       № 2                   2016 
  

 
85 
 
 
 
Sənaye sahəsində çalışan işçilərin sayı 4124 nəfər, bir işçiyə düşən orta aylıq əmək haqqı isə 
338,3 manat təşkil etmişdir [9]. 
Diaqramdan  göründüyü  kimi,  sənayedə  artım  müşahidə  edilməkdədir  ki,  bunun  da  əsas 
hissəsi yeni yaradılmış müəssisələrin payına düşür. Belə ki, bir tərəfdən kənd təsərrüfatının inkişafı, 
digər  tərəfdən  regionda  infrastruktur  təminatının  yaxşılaşdırılması  son  illərdə  ərzaq  məhsullarının 
istehsalı sahəsində yeni müəssisələrin yaradılmasına təkan vermişdir.