Suleyman-m teze qxd
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ON söz Azərbaycan xalqı öz dövlət müstəqilliyini qazandıqdan sonra respublikamızın iqtisadi, ictimai və siyasi həyatında olduğu kimi, mədəni, elmi və təhsil sahəsində də dünya standartlarına inteqrasiya etməyə başlamışdır. Dünya birliyinin iqtisadi maraq mərkəzinə çevrilmiş respublikamız iqtisadi inkişaf cəhətdən lider ölkə kimi özünün təhsil prəblemlərini də analoji qaydada yeniləşdirməkdədir. Təhsil sistemində olan yeniləşmə tədrisdə təkcə uğurla tətbiq edilən kompüterdən, elektron maşınlar və müasir texnologiyadan istifadə ilə məhdudlaşmır, bütövlükdə Bələniya təhsil sistemini, kredit üsulunu da əhatə edir. İnteraktiv metodla tədris olunan müasir dərslərdə tələbələrin də müəllimlərlə birgə daim fəal olması, problem-situasiya şəraitində mövzuların elmi araşdırma kimi şərhi tələb olunur. Onlar əqli proseslərdə mühakimə yürütməli, ümumiləşdirmələr aparmalı, nəticə çıxarmalı olurlar, dərs bütün qrupun fəallığı ilə keçir. Respublikamızda uğurla həyata keçirilən təhsil islahatı ali məktəblərin qarşısında geniş perspektivlər açmışdır və müəllimlərdən tədris proqramlanna, dərsliklərə, dərs vəsaitlərinə, tədris olunan fənlərin istiqaməti və xarakterinə yenidən baxmağı tələb edir. Bu tələbat eyni dərəcədə nitq mədəniyyəti fənni - nə də aiddir. Azərbaycan dilini ərta ümumtəhsil məktəblərində öyrənmiş tələbələrə nitq mədəniyyəti fənnini praktik şəkildə mənimsətmək, ənlann nitq vərdişlərini yüksəltmək üçün tapşı- nqlar sistemi daha ciddi şəkildə işlənməli, nümunəvi nitq mədəniyyətinə malik hərtərəfli inkişaf etmiş gənclərin yetişdirilməsi məsələsi qarşıda durmalıdır. XX əsrin ərtalanndan diqqəti cəlb etməyə başlamış nitq mədəniyyəti 1980-ci ildən bəzi ali məktəblərin tədris planına salınmış, nitq mədəniyyəti məsələlərinə diqqət artmlmışdır. Nitq mədəniyyəti təhsil sisteminin aktual prəblemlərindən biri əlmaqla xalqımızın ümumi milli mədəniyyətinin tərkib hissəsidir. Ailədən, məktəbdən başlanan hərəkət, davranış mədə niyyəti ünsiyyət, danışıq mədəniyyəti ilə paralel getməli, əxlaq normaları nitq normalarında öz ifadəsini tapmalıdır. Tələbələr rəsmi dövlət dili statusu almış Azərbaycan dilində - ictimai ünsiyyət vasitəsi olan öz ana dilində təkcə ailə-məişət üslubu daxilində deyil, həm də elmi, publisistik və rəsmi-kargüzarlıq üslublarında, yeri gələrsə, istedadlı gənclər hətta bədii üslubda öz fikirlərini şifahi və yazılı şəkildə ifadə etməyi - danışmağı və yazmağı bacarmalıdırlar. Əlbəttə, bunun üçün zəmanəti müəllimlər verməlidirlər. Onlar elmi-nəzəri biliklərə yiyələnmiş, hərtərəfli nitq hazırlığı keçmiş, savadlı yazı və düzgün oxu vərdişləri qazanmış gənclərdə ali məktəbdə gündəlik ünsiyyətin müxtəlif sahələrində öz fikirlərini nitq normalarına uyğun ifadə etmək bacarığını təkmilləşdirməlidrlər. Gənclərimiz hər cür rəsmi-kargüzarlıq, dəftərxana sənədlərini hazırlamağı, təhsil prosesində, ictimai həyatda, mətbuatda çıxış etməyi, ekran və efir qarşısında öz mülahizələrini, arzu və istəklərini, təklif və tövsiyələrini, dövlətimizin daxili və xarici siyasəti ilə bağlı fikirlərini sərbəst, səlis və aydın şəkildə, məzmunlu söyləməyi öyrənməlidirlər. Məhz bu istəyi reallaşdırmaq məqsədilə də orta məktəbin "Azərbaycan dili" proqramına "Nitq mədəniyyəti" və "Rabitəli nitqin inkişafı" bölmələri daxil edilmişdir. Orta məktəb kursunun davamı kimi tələbələr nitq mədəniyyəti və düzgün nitq anlayışlannm mahiyyətini anlamaqla ədəbi dilin normalanm nitqdə saxlamağı, cümlə üzvlərinin düzgün sıralanması qaydasını, yazılı nitqdə orfoqrafiya və durğu işarələri qaydalanm gözləməyi, sintaktik konstruksiyalardan istifadə etməyi, sözlərin məna tutumuna görə yerli-yerində işlədilməsi məsələlərini mənimsəməlidirlər. Onlar adi danışıq və publisistik üslublarda yazılı və şifahi mətnlər tərtib etməyi, təsviri və nəqli xarakterli materiallann ifadəliliyini yüksəltməyi, bu üslublara uyğun dil vasitələrindən bacarıqla yararlanmağı öyrənməlidirlər. Əlbəttə, bunun üçün onlar dərin biliyə, hərtərəfli məlumata sahib olmaqla bu bilik və məlumatları rəvan, aydın, dəqiq, düzgün danışmağı və yazmağı bacarmalıdırlar. Gənclərimiz gözəl danışıb-yazmaq qabiliyyətinə yiyələnməklə yüksək milli-mənəvi keyfiyyətlər nəticəsində mədəni nitqin gözəlliyi, zənginliyi və düzgünlüyünü mənimsəyə bilərlər. 2009-2010-cu dərs ilindən Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasında seçmə fənn kimi "Nitq mədəniyyəti" tədris olunur. Fənnin öyrənilməsinə bir semestr ərzində 45 saat vaxt ayrılmışdır. Fənnin tədrisində məqsəd tələbələrimizə öz fikirlərini yazılı və şifahi formada düzgün, aydın, səlis, canlı və anlaşıqlı bir şəkildə çatdıra bilmək bacarığı və vərdişlərinin yaradılmasına yardımçı olmaqdır. Hazırladığımız "Nitq mədəniyyəti" adlı bu dərs vəsaiti indiyə qədər respublikamızda yazılmış dərslik və tədris vəsaitlərində istifadə edilmiş metod və üsullara əsaslanır. Həcminə görə böyük olmayan bu vəsait Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasının tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Vəsaitdə nitq mədəniyyəti anlayışı, onun mövzusu, məqsəd və vəzifələri, başqa elmlərlə əlaqəsi, nitqin səciyyəvi cəhətləri, nitqin növləri, mədəni və qeyri-mədəni formaları, nitqin daxili və xarici keyfiyyətləri, ədəbi dilin normaları, nitqin üslubları, danışıq etikası və nitq etiketləri kimi başlıqlar altında qısaca şərh olunmuş, hər mövzudan sonra sual və tapşınqlar, praktik çalışmalar verilmişdir. Fənnin tədrisi prosesində tələbələrə nitq mədəniyyətinin ayrı-ayrı məsələləri haqqında yığcam məlumat verilməklə mədəni nitqə yiyələnməyin üsul və vasitələri izaha cəlb olunmuş, onların düzgün və səmərəli istifadə yolları işıqlandırılmışdır. Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|