Şərq-Qərb Tədqiqat Mərkəzi Səlahəddin XƏLİlov

Pərdə və möhür
O axşam, səkkiz nəfər nahar etmək üçün masanın ətrafında top­lan­­mışdılar. Mirdad isə, əmr gözləyərək yan tərəfdə ayaq üstündə dur­muşdu.

Yoldaş Şəmadim kapitan olduğu müddətdə etdiyi əməllərlə qü­rur­lanır, gəminin sərvətinə əlavə etdiyi sərvəti və gəmiyə qazandırdığı hör­mətə diqqət çəkmək üçün rəqəmləri sıralayırdı. Qürurlanarkən qru­pun ən qədim qaydalarından birinə zidd davranaraq “Mən” kəl­mə­si­ni tez-tez istifadə edirdi. Bu qayda danışarkən şəxs əvəzliyindən az is­tifadə etmək idi. Qrupdakı Mikayyun nəzakətli bir şəkildə kapitana xə­bərdarlıq etdi. Bundan dərhal sonra bu qayda haqqında, yəni bu qay­danın məqsədi, kim tərəfindən qoyulduğu, onun Nuh, yoxsa Sam ol­du­ğu ilə əlaqəli mübahisələr başladı. Mübahisə bir-birilərini tənqid et­mək­lə, günahlandırmaqla və sonunda qarışıqlıqla nəticələndi. Belə ki, sonda dinləyənin deyilənləri eşitməsi və anlaması mümkün olmurdu.

Bu zaman Şəmadim bu qarışıqlığı və səs-küyü sakitləşdirmək üçün Mirdada döndü və ona təhqir edici bir dillə;

− Aramızda ataların atası olduğu halda, bizə nə düşüb biz mü­ba­hisə edirik. Bu söz qarışıqlığından bizi qurtarsana! – dedi.

Dərhal bütün gözlər Mirdada döndü. Mirdadın yeddi ildən sonra ilk dəfə ağzını açıb danışması bizi həm təəccübləndirmişdi, həm də se­vin­dirmişdi:

- Gəmi yoldaşlarım! Şəmadim təhqirənamiz şəkildə dilə gətirdiyi is­təyi ilə, elə bil Mirdadın uzun zamandır verdiyi qərarı əvvəlcədən bi­lir­di.

Mirdad insanlara və dünyaya dərs vermək üçün dodaqlarını yed­di möhürlə möhürlədi, üzünə də yeddi pərdə çəkdi. Dodaqlarınızdakı mö­hürləri necə qıracağınızı və üzünüzdəki pərdələri necə qaldıra­ca­ğı­nı­zı öyrəndiyiniz zaman sahib olduğunuz ucalığın dəyərini bilə­cək­si­niz.

Gözlərinizin önündə bir çox pərdə var. Buna görə siz hara bax­sa­nız, baxdığınız şey sizə pərdə kimi görünəcək.

Dodaqlarınız da bir çox möhürlə möhürlənmişdir. Buna görə han­sı kəlməni desəniz, dediyiniz kəlmə sizin dodaqlarınıza möhür vu­ra­caqdır.

Şəkil və növləri ilə bütün əşyalar həyatı bürüyən pərdə və be­şik­lər­dən ibarətdir. O zaman həyatın pərdələrinə və beşiklərinə baxan bir göz, bu pərdə və beşiklərdən başqa nə görə bilər?

Bəs kəlmələr? Kəlmələr də hərf və hecaların möhürlədiyi şeylər de­yilmidir? O zaman möhürdən başqa heç bir şeyi olmayan dodağın möhürsüz danışması mümkündürmü?

Gözlər, əşyaları bürüyə bilər. Lakin üzərindəki pərdələri qal­dır­ma­ğa gücü çatmaz.

Dodaq da əşyaları möhürləyə bilər. Lakin üzərindəki möhürləri qaldırmağa gücü çatmaz.

Birinin və ya digərinin, yəni göz və dodağın gücünün çatmadığı şey­ləri istəməyin. Birinin vəzifəsi əşyaları bürümək, digərininki isə on­la­rı möhürləməkdir. Onsuz da onların hər ikisi bir vücudun orqan­la­rı­na verdiyi vəzifələri ən gözəl şəkildə icra edirlər. O zaman, onların iki­si də eyni anda əşyaları bürüyər və möhürlər. Onlar sizləri eyni za­man­da pərdələrin arxasındakıları və möhürlərin altındakıları araş­dır­ma­ğa dəvət edərlər.

Yox əgər pərdələri cırıb atmaq istəyirsinizsə, o zaman sizə kirpik və qaşlarla təchiz edilmiş başqa gözlər lazımdır.

Möhürləri açmaq istəyirsinizsə, o zaman burunlarınızın altın­da­kı ətdən meydana gəlmiş dodaqlardan başqa bir dodağa ehtiyacınız ola­­caq.

Əşyaların həqiqi üzün görmək istəyirsinizsə, əvvəlcə gözün özü­nün həqiqi üzünü görməyi öyrənin. Buna görə gözlə deyil, gözün içi ilə baxın ki, gözün arxasında olanları görə biləsiz.

Əgər doğru danışmaq istəyirsinizsə, əvvəl dodağı və dili doğru da­nışdırmağı öyrənin. Bunun üçün dodaq və dil ilə deyil, dodağın və di­lin dərinlikləri ilə danışın. Danışın ki, dodaq və dilin arxasındakı bü­tün kəlmələri dilləndirə biləsiniz.

Əgər doğrunu görüb danışa bilsəydiniz, baxdığınız hər obyektdə özü­nüzdən başqa bir şey görmədiyinizi və hər dəfə danışdığınız zaman özü­nüzlə danışdığınızı anlayacaqdınız. Çünki, obyektlərin arxasında ona baxan, danışmanın arxasında da onu danışan kimsənin məhz özü vardır.

Bu səbəbdən, dünyanızın bir tapmaca olması, sizin tapmaca ol­du­­ğunuza görədir. Eyni zamanda, əgər danışmalarınız qarmaqarışıq və qaranlıqdırsa, bunun səbəbi yenə də sizin qarmaqarışıq və qaranlıq ol­manızdır.

Obyektləri öz təbii halına tərk edin və onları dəyişdirməyə ça­lış­ma­yın. Onlar, olduğunuz kimi göründüyünüz üçün, olduqları kimi gö­rü­nürlər. Onlar sizdən borc aldıqları görmə və danışma qabiliyyəti ilə gö­rür və danışırlar. Buna görə də onlar, sizinlə kobud danışsalar, sə­bə­bini öz dillərinizdə axtarın. Çirkinlikləri sizi narahat edirsə, o za­man sadəcə gözlərinizə baxmanız kifayət edər.

Obyektlərdən pərdələrini qaldırmağı istəməyin. Tam tərsinə, siz pərdələrinizi atın ki, obyektlər də pərdələrini atsınlar. Eyni zamanda onlardan möhürlərini də qaldırmağı istəməyin. Siz dodaqlarınızdakı möhürləri qaldırın ki, bütün möhürlər qalxsın.

Pərdə və möhürlərdən xilas olmanın açarı isə, dodaqlarınızdan heç əksik olmayacaq olan bir sözdür. O sözlərin ən böyüyü və eyni za­man­da ən kiçiyidir. Mirdad buna “mükəmməl söz” adını vermişdir.

Ustad söhbətini bitirdiyi zaman, gözləri həsrətlə dolmuş və da­nış­mağa susamış kimsələr misalı bizə sakitlik çökmüşdü. Nəhayət Mi­kay­yun səbri bitmiş, duyğuları alt-üst olmuş vəziyyətdə danışmağa başladı:

- Qulaqlarımız danışmağa həsrət qalmış və qəlblərimiz də o açar üçün darıxmışdır. Ey ataların atası, biz səndən danışmağı xahiş edirik. Lütfən danış!

Mükəmməl söz
Mirdad: “Mən dedikcə qəlblərinizlə də `Tanrım, bizi Mən-in afət­lə­rindən qurtar! Mən-in xoşbəxtliyinə çatdır bizi` − deyin” − deyib sözə başladı .

Bu söz, kiçik olmağına baxmayaraq, bütün sözlərin özlərinin mö­hür­ləndiyi sirli bir qab kimidir. Möhürünü bir dəfə qaldırdığınız za­man, ağzınız gözəl qoxar, dilləriniz dadlanar və danışmalarınızdakı bü­­­tün sözlərə həyatın öz işığı əks olar. Lakin əgər onu möhürlü halda is­­ti­fadə etsəniz, o zaman ağzınız pis qoxar, dilləriniz acı olar və da­nış­ma­­larınızdakı bütün sözlər ağzınızdan ölümün iltihabı ilə tələffüs edi­lər.

Ey rahiblər, çünki “Mən” sözü, mükəmməl sözdür. Ondakı o sir­li gücü dərk etmədiyiniz və o gücün əfəndiləri olmadığınız müddət için­də, zənginliyiniz kasıblıq deməkdir; sülhünüz isə savaş deməkdir. Yük­sək işıqlar altında uçmağı həyat etsəniz də, özünüzü həbsxananın qa­ran­lıqlarında titrək vəziyyətdə tapacaqsınız.

Ey rahiblər “Mən” varlıqla əlaqəli mücərrəd və səssiz olan hiss­lə­rinizin, konkret və danışan halıdır. Hiss edildiyi zaman, daxilinizdə eşi­dilməyən; baxıldığı zaman görünməyən şeydir. Halbuki gözlərinizin özü ilə baxdığınız zaman görülməyəni görərsiniz və yaxud da, qu­laq­larınızın özü ilə dinlədiyiniz zaman eşidilməyəni eşidərsiniz. Göz­lə­ri­ni­zin özü ilə görmədiyiniz və qulaqlarınızın özü ilə eşitmədiyiniz müd­dət­cə, sonsuza qədər kor və kar olaraq qalacaqsınız.

Siz, “Mən” ilə fikirləşdiyiniz an, başınızda düşüncələrlə qarış­mış bir okean təşəkkül edəcək. Bu okean, həm təfəkkür edən, həm də tə­fəkkür edilən “Mən”in məhsuludur. Əgər düşüncələrinizdə incidici, yan­dırıcı və parçalayıcı nəsə varsa, bilin ki, siz onları dil ilə, atəş və pən­cə ilə silahlandırdınız.

Mirdad silahlana bilən insanın eyni zamanda silahı ata bilə­cə­yi­ni də bilməyinizi istəyir.

Yenə “Mən”i hiss etdiyiniz an, qəlblərinizdə hisslərlə dolu bir xə­­zinənin varlığını anlayarsınız. O xəzinəni sizin qəlblərinizə “Mən” yer­­ləşdirmişdir. “Mən” həm hiss edəndir, həm də hiss ediləndir. Əgər qəlb­lərinizdə tikan varsa, bilin ki, onu siz ora əkdiniz.

Mirdad bir şey əkə bilən insanın onu əkdiyi kimi qopara biləcəyini də bilməyinizi istəyir.

Yenə “Mən”i tələffüz etməklə, sanki dünyaya iylənmiş sözlərdən təşəkkül etmiş böyük bir ordu göndərirsiz. Bu iylənmiş sözlərin hər biri bir şeyin simvoludur. Hər şey də bir dünyaya işarətdir. Hər dünya da məhdudlanmayan bir kainatın ayrılmaz hissəsidir. O dünyanı eyni an­da yaradıcı və yaradılan “Mən” yaratmışdır. Əgər dünyanızda şeytan­lar varsa, bilin ki, onları siz yaratmısınız.

Mirdad yoxdan bir şey yarada bilənin yaratdığını təkrar yox edə biləcəyini bilmənizi istəyir. Yaradan necədirsə, yaradılan da elədir. Bi­rinin özündən daha böyük, ya da daha kiçik bir şeyi yaratması müm­kün­dürmü? Yaradan ancaq özünü yaradır, nə çox, nə də az.

Şübhə yoxdur ki, “Mən” hər şeyin coşqu ilə fışqırdığı və yenə hər şeyin ona döndüyü bir qaynaqdır. İçi boş olduğu halda, daşan bir qay­naq varmıdır? Qaynaq necədirsə, ondan axan da elədir.

Sehirbazın əsası necədirsə, “Mən” də elədir. Əcaba əsa sehir­baz­dan olandan çoxuna qadirdimi? Sehirbaz necədirsə, əsasındakı se­hir də elədir.

Ey rahiblər, eləsə “Mən” sizin varlığı hiss etmənizin doğru bir əks olunmasıdır. “Mən”in mənası açıq və göstərdiyi şey də aydın olar­sa, o zaman dünyanız da açıq və aydın olar. O zaman danışığınız heç vaxt sizə problem olmaz; etdiklərinizdə hüzn və kədər olmaz. Əgər “Mən”in mənası qapalı olsa və bir şeyi aydın olaraq göstərə bilməsə, o zaman danışığınız mürəkkəb olar, eyni zamanda etdikləriniz də sizi hüzn və kədərə tərk edər.

Əgər “Mən” sabit və müntəzəm olsa, dünyanız da sabit və mün­tə­­zəm olar. Siz də zamandan daha qüvvətli və məkandan daha geniş olar­­sınız. Lakin əgər, ardıcıl olmayan və dəyişən olsa, o zaman dün­ya­nız da elə olar. Siz isə günəşin girib dağıda bilmədiyi bir duman təpəsi ki­mi olarsınız.

Əgər “Mən” tək olsa, dünyanız da tək olar və bütün yerin və gö­yün orduları ilə əbədiyyətə qədər sülh şəraitində yaşayarsınız. Lakin əgər “Mən” çox olsa, dünyanız da çox olar və o zaman özünüzlə, Tan­rı­­nın sərhədsiz dünyasındakı bütün varlıqlarla əbədiyyətə qədər dö­yü­şər­siniz.

“Mən” həyatınızın oxu və dünyanızdakı digər bütün varlıqların qa­­y­nağı olan bir mərkəzdir. Əgər bu mərkəz müntəzəm olarsa, dün­ya­nız da müntəzəm olar. Məhz o zaman, yerin və göyün bütün gücləri be­lə, sizin ahənginizi poza bilməz. Lakin mərkəz bu gün burda, sabah or­da və ertəsi gün isə başqa yerdə olsa, dünyanız da məyus olar, dağılar. O zaman güclü bir külək qarşısında bir yarpaq kimi olarsız.

Budur sizin dünyanız! Qərarsızlığında qərarlı olan bir dünya; qey­ri-müəyyənliyində müəyyən olan bir dünya; yoxluğu ilə var olan bir dünya və yarım halında bütün olan bir dünya...

Sizin dünyanız daim məzarlara çevriləcək beşiklər və beşiklərə çe­vriləcək məzarlar dünyasıdır. Gecələri udan ulduzlar dünyasıdır. Gün­düzləri qusan gecələr dünyasıdır. Müharibə edən atəşkəs dün­ya­sı­dır. Barış istəyən savaş dünyasıdır. Göz yaşları dənizində üzən tə­bəs­süm­lər dünyasıdır. Təbəssümlər paylayan gözyaşı dünyasıdır.

Daim doğuş sancıları çəkən bir dünyadır sizin dünyanız! Ya­nın­da­kı mamaça isə ölümdür.

Ələklər və süzgəclər dünyasıdır sizin dünyanız! Aranızda bir-bi­ri­nə bənzəyən iki ələkçi və iki süzgəcçi yoxdur! Siz bu dünyada ələn­mə­yəni ələməklə, süzgəcdən keçirilməyəni süzgəcdən keçirməklə boş ye­rə vaxt sərf edirsiniz.

Özündə bölünmüş bir dünyadır sizin dünyanız. Çünki da­xi­li­niz­də­ki “Mən” də özündə bölünmüşdür.

Maneələr dünyasıdır sizin dünyanız. Çünki sizdəki “Mən” də ma­­neələrlə doludur. O “Mən” özünə yad hesab etdiyi şeyləri xaric et­mək üçün özündən hesab etdiyi hər şeyi çəpərə alar. Ancaq o çəpərin için­­də qalan şey təəssüf ki, orada qalmayıb o çəpərin xaricinə yol aça bi­ləcəyini dərk edə bilməz. Çəpərin xaricindəki də onun xaricində qal­maz, daim çəpərin içinə girməyə çalışar. Çəpərin içindəki ilə xa­ri­cin­də­ki bir anadan doğulan əkizlər kimidir. O ana isə “Mən”dir.

Lakin siz əkizlərin bərabərliyinə sevinməkdənsə, əbəs bir iş ol­du­ğu­nu bilmədən, onları ayırmaq üçün cəhd edirsiniz. Səyinizi “Mən”in iki hissəsi arasındakı fərqi ortadan qaldırmağa sərf etməkdənsə, öm­rü­nü­zü “Mən” qəbul etdiyiniz və “Mən” zənn etdiyiniz “Mən”lərin ara­sı­­nı vurmağa çalışaraq, gündüzlərinizi və gecələrinizi boş yerə sərf edirsiniz.

Buna görə də, insanların söhbətləri zəhər kimidir. Gündüzlər hüzn­lərlə sərxoş, gecələr isə acılarla dolu keçər.

İnsanın “Mən”i iki hissəyə bölünmüş olduğu müddətcə, da­nış­dıq­ları anlaşılmaz olar və həyatı da hər zaman döyüş halında keçər.

Həqiqətən insan özündən başqa heç kimlə savaşmaz. Özü ilə sa­vaş­dığı vaxt əslində özündən başqa hesab etdiyi bütün varlıqlarla sa­va­şar.

İki ayrı şəxsiyyət; biri digərini çəpərin xaricinə tərk etmək üzrə öz ətrafını çəpərə aldığı müddətcə, necə firavan şəkildə bərabər ya­şa­ya bilərlər? İki ayrı şəxsiyyətin, bir “Mən”in tamamilə digər “Mən” ki­­mi olmadığı müddətcə anlaşması mümkündürmü? Daxilinizdəki “Mən”in ahəngi pozulmuş olduğu müddət ərzində sizin dünyanız ahən­­gini necə tamamlaya bilər?

Hörmətli rahiblər, Mirdad özünüzlə, insanlarla, bütün dünya ilə sülh içində yaşaya bilməniz üçün “Mən”inizdəki nöqsanı ortadan qal­dı­racaqdır.

Və yenə Mirdad anlayışın gözəlliyini dərk etməniz üçün “Mən”inizdəki bütün zəhərləri təmizləyəcəkdir.

Yenə Mirdad sizə ahəngin sirrini öyrənməniz üçün “Mən”i necə öl­çəcəyinizi də anladacaq.”

Mirdad yenə susdu. Hər kəsə səssizlik çökdü. Bu dəfə yenə də danışmağa ilk Mikayyun cəhd etdi.

- Mirdad, sənin dediklərində güclü bir motiv var. Qarşımızdakı qapıları açır, lakin eşiyin üzərində bizi tərk edir. Bizi eşikdən içəri sal!
Üçlü tək tanrıçılıq

və mükəmməl tarazlıq
Sizin hər biriniz öz “mən”inizə diqqətinizi toplaya bilsəniz, o za­man yeganə əhatəli “mən”də toplanmış olacaqsınız ki, o “Mən” də Tan­rıdır. – dedi.

Ey rahiblər, Tanrının “mən”i əzəldən Tanrını ifadə edən yeganə söz­dür. Çünki sadəcə o sözdə Tanrı və ya o uca əvəzlik mövcuddur. Əgər o olmasaydı, Tanrı mütləq səssizlik içində qalacaqdı. Yaradan özü­nü onunla yaratdı. Şəkilsizlik, varlıqların “mən” ilə məcburi şə­kil­lə­nib yenə onunla şəkilsizliyə keçdiyi fərqli şəkillər qazandı. Tanrı “mən” ilə – heç bir sözün ifadə edə bilmədiyi zatı ilə – belə danışdı.

Hiss edilməyənin hiss edilən; hiss edilənin də hiss edilməyən ki­mi bilindiyi, ruh və maddə arasında o gizli birləşmənin tamamlandığı və ikisinin tək vücud halına gəldikləri o böyük sirr budur! Demək ki, Ta­nrı özünü hiss etdiyi və ya özünü düşündüyü və yaxud da özü ilə da­nış­dığı zaman, “mən” sözündən başqa bir kəlməyə ehtiyac hiss etməz. Bu­na görə “mən” sözü onun yeganə sözüdür. Məhz buna görə də “mən” mükəmməl bir sözdür.

Tanrı “mən” dediyi zaman hər şeyi demiş olur. Çünki görünən-gö­rünməyən heç bir dünya, doğan-doğmayan heç bir varlıq, keçmiş və ya gələcək heç bir zaman, ya da heç bir qum zərrəsi yoxdur ki, bu sözdə mövcud olmasın. Bütün varlıqlar ondandır. Var olan hər şey onunla yaşayır.

Lakin əgər sözün bir mənası olmasa, boşluqdakı səs kimi olar. Əgər məna aydın olmazsa və şərh edilməsi mümkün deyilsə, o zaman bo­ğaz xərçəngi ya da dil yarası kimi olar. Lakin Tanrının sözü heç vaxt nə boşluqdakı bir səs, nə boğazdakı bir xərçəng nə də dildəki yara ki­mi olmuşdur. Anlayış qabiliyyətindən məhrum olanlar isə xaric. Çün­ki anlayış sözü yaşadan və o söz ilə danışan arasında əlaqəni ya­ra­dan müqəddəs ruhdur. O, eynilə tərəzinin bir gözündə “birinci şəxs əvəz­liyi” və digər gözündə “söz” olan tərəzidəki mədən kimidir.

“Birinci şəxs əvəzliyi”, “söz” və “anlayış ruhu”; ey rahiblər, var­­lığın təslisi budur! Tək olan üç söz bunlardır! Hər zaman üç olub, hər şeydə bərabər olan tək şey! Varlıqda və sonsuzluqda bəra­bər­dir­lər. Bir-birlərini tanıyırlar, bir-birlərini tamamlayırlar. Nə çoxalır, nə aza­lır, nə dəyişir, nə də fərqliləşirlər. Hər zaman sonsuz dinclik için­də­dirlər. Ey rahiblər, “mükəmməl tarazlıq” budur.

İnsan bu tarazlığa Tanrı adını vermişdir. Lakin əslində Tanrı sö­zü bir sözdən başqa, daha çox mükəmməl mənalar daşıyır. Tanrı mü­qəd­dəs bir isimdir. Müqəddəsləşdirdiyi o düşüncə də müqəddəsdir. İn­di, insan Tanrıdan gəlməmişsə, bəs onda hardan gəlmişdir? Bəlkə in­san Tanrıdan ayrı bir şey ola bilər? Meşə ağacı, meyvəsi olan palıdın içi­nə həbsedilmiş deyildirmi? Tanrı da insanın içinə yayılmış, onu əha­tə etmiş deyildirmi?

O zaman insan Tanrı kimidir. Üçlüdür. Özü də “əvəzlik”, “söz” və “anlayış”dır. Yenə insan Tanrı kimi yaradıcıdır. Yaratdığı da “mən”­dir. O zaman nə üçün Tanrı kimi balanslı deyil?

Bu sirrlərin cavablarını öyrənmək istəyirsənizsə, Mirdadın sizə deyəcəklərinə diqqətlə qulaq asın.

Qundaqdakı tanrı
İnsan qundaqdakı bir Tanrıdır. Zaman qundaqdır, məkan qun­daq­dır, insanlar da qundaqdır. Hisslər də, hisslərin qəbul etdiyi hər şey də belədir. Ana qundağın ona sarılmış olan uşaqdan başqa birşey ol­duğunu bilir. Uşaq isə bunu heç vaxt anlaya bilməz.

İnsan hələ də qundağını dərin bir şəkildə hiss edir. Qundağı gün­dən-günə dəyişdiyi üçün, hissləri də eyni qalmaz. Bunun üçün, da­nış­maqla özünü ifadə edən, hisslərindən başqa bir şey olmayan “söz”ü­nün mənası da dəyişkəndir, göstərdiyi yol özü də dəyişir. Buna görə də, anlayışı dar və qarışıq olur. Buna görə də, həyatındakı ta­raz­lı­ğı itirmiş və həyatı qarma-qarışıq olmuşdur.

İnsanı hər zaman belə yardım istəyərkən eşidərsiniz. O, yalnız özün­dən yardım istəniləcək müqəddəs anlayış ruhundan başqa, hər şey­dən yardım dilənir. Qəlbləri parçalayan insan fəryadı, hələ də dün­ya­nın dərinliklərindən eşidilir. Atmosfer insan iniltiləri ilə doludur. Də­niz onun göz yaşları ilə şorlaşmışdır. Dünya onun məzarları ilə do­lu­dur. Səma isə onun dualarını ağır eşidir. Bütün bunlar insanın “mən”in mənasını bilmədiyinə görə baş verir. Çünki ona görə “mən” həm qundaq, həm də qundaqlanmış uşaqdır.

İnsan “mən” dediyində sözü iki hissəyə ayırır: biri “mən”i bürü­yən qundaqdır; digəri isə, sonsuz olan Tanrının zatıdır. İnsan özündən baş­qa bir şey olduğunu və ya özünə düşman olduğunu zənn edərək var­lığının zatı ilə savaşır.

Bir-birindən fərqli olan bu güclərin savaşında insan ətini par­ça­la­yar və çaylar kimi qanını tökər. Bu vaxt ata və ana olan Tanrı da bü­tün bunları şəfqətlə və sevgi ilə izləyər. Çünki Tanrı insanın qanını tök­məsilə, ətini parçalaması ilə, əslində, sadəcə ağrısından azad ol­du­ğu­nu və Tanrı ilə olan bərabərliyini örtən pərdələri parçaladığını çox yaxşı bilir.

İnsanın mücadilə edib qan tökməsi, özünü itirməsi və sonda da özü­nə gəlib əti ilə “Mən”in əksiyini tamamlayıb, onu yenə qanına bü­rü­məsi onun qismətidir.

Ey Rahiblər, “mən” sözünün çox istifadəsinin qadağan olma­sı­nın səbəbi budur. Çünki siz, onunla sadəcə uşağı deyil, həm uşağı, həm də qundağı nəzərdə tutduğunuz müddətcə və yenə o sizin üçün qa­zan deyil, bir ələk olduğu müddətcə, batil olanı ələyərsəniz və ələ­mə­niz­dən də ölümdən – bütün dözülməz ağrıları və dərdləri ilə hər cür ölüm­dən – başqa bir şey əldə edə bilməzsəniz.

Qazanlar və ələklər
Tanrının sözü yaratdığı hər şeyi əridən, onları bir-birinə qarış­dı­ran və nəticədə tam bir birlik meydana gətirən qazandır. Bir şeyi nə qiy­mətinə görə qəbul edər, nə də qiymətsiz olduğu üçün rədd edər. Çün­ki O, sahib olduğu anlayış ruhuna görə bilir ki, yaratdığı hər şey bö­lün­məz bir bütündür. Çünki o yaratdıqlarından bir hissə atsa, özün­dən bir hissə atmış kimi olacaq. Onun vəzifəsi isə hər zaman birlik mey­dana gətirməkdir, məqsədi də hər zaman eyni olmuşdur.

İnsanın sözünə gəlincə; bir ələkdir insan sözü. O yaratdığı bəzi şey­ləri bir-birinə qarşı qızışdırıb, davamlı olaraq onları döyüşdürər. Özü­nə dost bildiklərini hər zaman seçib, düşmən olanları ələyər. Lakin çox keçməz, hər şey alt-üst olar və dünənin düşmənlərindən bu günün dostlarını seçməyə, bu günün dostlarından da sabahın düşmənlərini ələməyə başlayar.

Bax beləcə döyüş qığılcımı insan və nəfsi arasında daima tutuş­muş olaraq qalar. Döyüşmə nə qədər çirkin və nə qədər amansızdır! Elə deyilmi? Bu isə, özünün və yaratdığının bölünməz bir bütün ol­du­ğu­nu insana bildirənin sadəcə Ruhu`l-Qüds olduğuna görədir. Yenə in­sana sadəcə Ruhu`l-Qüds özünə düşmən gördüklərini ələməklə, özü­nə dost olanları ələmiş olduğunu izah edə bilər. Çünki “dost” və “düş­mən” sözlərinin ikisi də “mən” kəlməsinin yaratdıqlarından başqa bir şey deyildir. Biri olmasa, digəri də olmaz. Yaradılanı ələyin ki, yara­da­­nı da onunla birlikdə ələyə biləsiz. Bu, insanın hər zaman etdiyi əməl­­dir. Çünki o, hər zaman “mən”i ələyir, sonra da geri dönüb tək­rar ona sahib olur.

Özünüz üçün şər görüb, nifrət etdiyiniz və çölə atdığınız şeyi siz­dən başqaları özlərinə faydalı görüb mütləq alarlar. O zaman, bir şey ey­ni anda necə həm yaxşı, həm pis ola bilər? Əslində o nə pis, nə də yax­şıdır. Ancaq sizin “mən”iniz onu faydasız, sizdən başqa digər “mən” isə onu faydalı görmüşdür.

Mən sizə yarada bilənin yaratdığını ortadan qaldıra biləcək qüd­rət­də olduğunu söyləmədimmi? Düşmənçiliyi yaratdığınız kimi or­ta­dan qaldıra bilərsiniz. Yaxud da, onu yenidən yaradıb dosta dö­nüş­dü­rə bilərsiniz. Bunun üçün “mən”iniz ələk deyil, qazan olmalıdır. Yenə müt­ləq anlayış ruhuna sahib olmalısız.

Buna görə sizə deyirəm ki, dua etdiyiniz zaman, ilk əvvəl anlayış ru­hunu istəyin.

Dostlarım, ələkdən uzaq olun! Çünki Tanrının sözü həyatın özü­dür. Həyat isə, içindəki heç bir şeyin bölünə bilmədiyi bir bütündür; hər zaman tarazlıq içində olan bir bütün və yaradıcısı Müqəddəs Təs­li­sə layiq olan bir qazandır.

Dostlarım, ələkdən çəkinin! Nə zaman ki ələkdən imtina edə­cək­sə­niz, o zaman özünü hər şeyə nüfuz etmiş, hər şeyi əhatə etmiş kimi gö­rəcəksəniz.

Dostlarım ələkdən çəkinin! Sözünüzü dərk edə bilməniz üçün əv­vəl­­cə sözünüzün tərifini istəyin. Siz sözünüzün tərifini bildiyiniz müd­dət­cə, ələklərinizi atəşə atmış olacaqsınız. Çünki sizin sözünüz və Tan­rı­nın sözü birdir. Yeganə fərq Tanrının sözünün sərbəst, sizin sö­zü­nü­zün isə hələ də pərdəli olmasıdır.

Mirdad sizdən pərdələri atmanızı istəyir.

Tanrının sözü zamanla müqayisə edilməyən bir zaman; məkanla məhdudlaşdırıla bilməyən bir məkandır. O zaman, sizin sözünüzə nə olur ki, təqvimlərin və ölçülərin hüdudları içində qapalı qalır. Yoxsa, Tan­­rı ilə birlikdə olmadığınız bir zaman olmuşdur? Sizə nə olur ki, əzə­liliyi və əbədiliyi saat və mövsümlərin halqaları ilə qiymətləndirir, sə­manı qarış-qarış qəfəslə əhatə edirsiniz?

Tanrının sözü həyatdır. Doğulmamışdır. Buna görə ölümsüzdür və ölməyəcək. Sizin sözünüz isə, bir tərəfdən doğum, bir tərəfdən də ölüm ilə əhatə olunmuşdur. Siz sadəcə Tanrının həyatı ilə yaşamırsız? O zaman, ölümü bilməyən ölümün qaynağı necə ola bilər?

Tanrının sözü, əhatəli bir birlikdir. Onun pərdələri və qəfəsləri yoxdur. Ancaq sizin sözlərinizi pərdələr və qəfəslər parça-parça edir.

Siz, ey rahiblər, özünüzlə ən kiçik varlıq arasına tək bir maneə qoy­maqdan acizsiniz. Əgər əksini düşünürsünüzsə, o zaman özünüzü al­datmış olarsınız.

Mən sizə deyirəm ki, sizin ətləriniz və sümükləriniz sadəcə sizin ətləriniz və sümükləriniz deyildir. Kim sizin əllərinizlə ətlərinizi və sümüklərinizi yediyiniz, gec-tez onları geri verəcəyiniz səmanın və ye­rin dərinliklərinə batan əlləri saya bilər?

Sizin gözlərinizdəki işıq da sadəcə sizin işığınız deyildir. O, eyni zamanda günəşdə və kainatda sizə qatılan hər şeyin işığıdır. Mənim üzüm­dəki işıq olmasa, gözünüz mənim üzümü necə görə bilər? Mənim üzüm­dəki işıq məni görməyinizə; sizin üzünüzdəki işıq isə mənim sizi görməyimə imkan verir. Əgər mən zülmət olsaydım, gözləriniz mənə baxdığında zülmət bir qaranlıq görərdi.

Ciyərlərinizdəki nəfəsləriniz də sadəcə sizin nəfəsləriniz deyildir. Çünki siz daha əvvəl və ya indi havanı tənəffüs edən bütün kainatı tə­nəf­füs edirsiz. Adəmin nəfəsi hələ də ciyərlərinizə hava verirmi? Onun qəl­bi hələ də qəlblərinizdə vururmu?

Sizin sandığınız düşüncələriniz də sadəcə sizin düşüncələriniz de­­yildir. Onlar dünya düşüncə okeanının damlalarından başqa bir şey de­yildir. Hər düşünən düşündüklərinizdə şərikdir.

Xəyal etdikləriniz də sadəcə sizin xəyallarınız deyildir. Bütün dünya da sizin xəyal etdiklərinizi xəyal edər.

Qaldığınız ev də sadəcə sizin eviniz deyildir. Eyni zamanda sizin qonağınızın da evidir. Ağcaqanadın, siçanın, pişiyin və sizinlə evi bölüşən digər bütün varlıqların evidir.

O zaman maneələrdən çəkinin! Çünki siz sadəcə xəyalların və ba­­til olanın ətrafına çəpər çəkə bilərsiz. Həqiqəti isə çöldə qoyarsız. Özü­­nüzü çəpərin içində axtardığınız zaman boş şübhənin digər adı olan ölümdən başqa bir şey tapa bilməzsəniz.

Ey rahiblər! Tanrıdan, insan qardaşlarından və sözdən meydana gələn digər bütün varlıqlardan ayrılmayan varlıq insandır.

Siz tək hecalı olan Tanrının sözündəki hecalardan başqa bir şey deyilsiz. Sizin həyatınız ancaq onunla daimdir.

Tanrının sözü dəniz kimi; siz isə bulud kimisiz. Bulud dənizin ona verdikləri olmadan bulud ola bilərmi? Əbədiyyətə qədər şəklini qo­­­ruya bilmək üçün özünü buza həbs etməyə çalışaraq həyatını boş ke­çir­­məsi, nə qədər böyük axmaqlıqdır! Bu məntiqsiz hərəkət nəticəsində əzab çəkməkdən və məğlubiyyətə uğramaqdan başqa nə əldə etmək olar ki? Əgər o bulud düşünsəydi, özünü itirmədən tapa bilməyəcəyini an­layardı. Bulud bir bulud kimi azalıb dağılmadığı müddətcə, özündə, varlığının qaynağı olan o dənizi əsla tapa bilməyəcəkdi.

İnsan yalnız Tanrısını daşıyan bir buluddur. İnsan öz şəxsiyyə­tin­­dən imtina etmədiyi müddətcə, öz əsl şəxsiyyətini tapa bil­mə­yə­cək­dir. Özlərindən imtina edənlərə eşq olsun!

Özünüzü, sözün içində itirmədiyiniz müddətcə, həm sizi ifadə edən sözü, həm də “mən” olan sözünüzü dərk edə bilməyəcəksiniz. Öz­lə­rini itirənlərə eşq olsun!

İndi sizə ikinci dəfə deyirəm: anlayış sahibi ola bilməyiniz üçün dua edin! Müqəddəs anlayış qəlblərinizə girib “mən” dediyi zaman, Tan­­rının əbədi olan səmasında heç bir varlıq qalmaz və sizi heç bir sevinc təşviq etməz.

Bax o zaman, məhz ölüm əlinizdə ölümün öhdəsindən gələ bilə­cək bir silah halına gələr. Yenə o zaman həyat sizə geniş qəlbinin – qı­zıl sevginin – açarını bəxş edər.

− O zaman gəlib çatacaqmı? – Mirdaddan soruşdu Mikayyun.

− Zaman nə gələr, nə də gedər Mikayyun. Zaman nə ordadır, nə də burda. Sabah keçmişdə yaşayanların üstünə olmayacaqdır. Dünən də sabahın gəlişini gözləyən üçün bir ölümdür. “Mən” dediyin və bu­nunla da “Neruvenda”nı nəzərdə tutduğun zaman, hədəfinə ya­xın­laş­mış olarsan.

Şəmadim, bir xidmətçi olaraq Mirdadın mövqeyini vur­ğu­la­ya­raq:

− Bu qədər müdrikliyin qazanları təmizləyərək və ətrafı sü­pü­rə­rək əldə edilə biləcəyini, doğrusu, mən düşünə bilmədim. – dedi.

− Dünyadakı hər şey bir müdrik üçün hikmətlə doludur. Cahil insan isə, hikməti cəhalət halına gətirir.

− Şübhə yoxdur ki, sənin kəskin bir dilin var. Çox qəribədir bu gü­nə qədər ona necə möhür vura bildin. Lakin sözlərin çətin anlaşılır.

− Mənim sözlərim asandır, Şəmadim, lakin çətinlik sənin qulaq­la­rındadır. Eşidib hiss etməyənlərə, baxıb görməyənlərə “ey vah”lar olsun!

− Mən hiss edilə biləcək hər şeyi eşidir, görülə biləcək hər şeyi də görürəm. Lakin, mən Mirdadı Şəmadimə bənzədən bu cəfəngiyatı, yə­ni xidmətçi ilə əfəndini eyni yerə qoyan bu şeyləri dinləmək is­tə­mi­rəm.