O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi s. A. Usmanov

 
 
 
 
(4.6)
 
Minimaks
 
strategiyasida eng noqulay sharoitlarda tavakalchilik minimal bo‘ladi. 
3. K
III 
- pessimizm-optimizm mezoni
 
oraliq strategiyani tanlashga mo‘ljallangan, 
ya‘ni: 
]
max
)
1
(
min
[
max
ij
ij
j
i
III
a
d
a
d
K






 
(4.7)
 
Koeffitsient 
d
tajriba yoki ekspertiza asosida aniqlanadi: qabul qilingan 
qarorlarning oqibati qanchalik jiddiy bo‘lsa 
d 
shunchalik katta bo‘ladi
 
0 

 d 

 1.
 
 
Turli xil yo‘llar bilan tanlangan usullarni taqqoslash shuni ko‘rsatadiki, 
noaniqlik sharoitlarda mos usul va mezonlarni qo‘llab optimalga juda yaqin bo‘lgan 
strategiyalarni topish mumkin. 
4.5.
QAROR QABUL QILISHDA MUTAXASSISLAR FIKRLARI 
INTEGRATSIYASI. EKSPERT BAHOLASH ORQALI 
MUTAXASSISLAR FIKRINI OLISH VA QAROR QABUL QILISH
 
 
Axborot etarli bo‘lmagan bozor va ishlab chiqarish vaziyatlarini tahlil qilish va 
qaror qabul qilish jarayonlarida malakali mutaxassislar fikrlarini integratsiyalash – 
ekspert baholash hamda so‘rov va intervyu metodlari keng qo‘llaniladi.
Ekspert baholashni olish metodlari, ekspertlar ishini tashkil qilishga bog‘liq 
holda ikkita asosiy guruhlarga ajratiladi: jamoaviy va individual (4.2-rasm). 
Birinchi guruhga kengash, ya‘ni ochiq muhokama va qaror qabul qilish metodi 
(―komissiya‖ metodi); ―aqliy hujum‖ metodi, ya‘ni bu jarayonda qatnashchilarning 
asosiy diqqati g‘oyani ilgari surish, aniq bitta masalani echishning mumkin bo‘lgan 
yo‘llarini izlashga qaratiladi; ―sud‖ metodi, ya‘ni sud jarayonini olib borish tartibi 

---

184 
qaytariladi, bunda qaralayotgan masala ―ayblanuvchi‖, ekspertlar guruhi esa 
―qoralovchi‖ va ―oqlovchi‖ sifatida qatnashadi.
4.2-rasm. Mutaxassislar fikrlari integratsiyasi metodlarining eng ko‘p tarqalgan 
turlari. 
Ekspertlar jamoaviy ishlashining o‘ziga xosliklari: 
a) masalaning muhokamasi paytida butun guruh ishtirok etadi; 
b) guruh, kengashni o‘tkazuvchi rahbar tomonidan komplektlanadi va odatda 
o‘zining qo‘l ostidagilardan va ―ishonchli‖ odamlardan iborat bo‘ladi; 
c) ma‘ruzalarning ketma-ketligi va so‘zga chiqish rahbar tomonidan tartibga solinadi; 
g) natijalarni jamlash va qaror qabul qilish (yoki qilmaslik) ham rahbar tomonidan 
amalga oshiriladi. 
Ushbu metodlarning 
yutuqlari
: tezkorlik va soddalik. 
Kamchiliklari
: rahbar nufuzining bosimi, ekspertlar fikrlarini hisobga olish 
jarayonining qat‘iy emasligi, natijalarni jamlash va qaror qabul qilish. Agar qaror 
yashirin ovoz berish yo‘li bilan qabul qilinsa, oxirgi kamchilikni qisman bartaraf 
etish mumkin. 
Ekspertlar individual ishlaganda, har bir ekspertning fikrini olish uchun erkin 
suhbat yoki ―savol-javob‖ ko‘rinishidagi intervyu hamda anketalashtirishdan 
foydalaniladi, ushbu jarayonda har bir ekspert taqqoslanayotgan omillarga yoki 
muqobil variantlarga miqdoriy baho beradi ya‘ni ularni tabaqalaydi. So‘ngra ekspert 
Muaxassislar fikrlari integratsiyasi - ekspertiza 
Ekspertlarning jamoaviy 
ishlashi 
Ekspertlarning individual 
ishlashi 
Komissiya metodi 
Aqliy hujum 
Sud metodi 
Aprior tabaqalash 
Delfi metodi 

---

185 
guruhlari qatnashchilarning individual baholari belgilangan qoidalar bo‘yicha 
jamlanadi.
Ikkinchi yondoshuvda ekspertizaning barcha bosqichlari (ekspertlarni tanlash, 
ularning fikrlarini olish va qayta ishlash texnologiyasi va boshqalar) ma‘lum darajada 
tartibga solingan, odatda ekspertlar tashqi mutaxassislardan tanlanadi, ekspertizani 
o‘tkazishni esa rahbar emas, balki mutaxassis tashkil qiladi. Bunda ekpertiza 
natijalari, xuddi birinchi metoddagi kabi rahbar uchun mas‘uliyat ko‘rinishiga emas, 
balki tavsiya ko‘rinishiga ega bo‘ladi.