Ong moddiylikning miyada aks etishi deb tushunishda, uning mohiyati inson tanasi faoliyati bilan bog’lab talqin
etiladi. Bunday qarashlar ham qadimiy ildizlarga ega. XVIII asrga kelib ongni bevosita inson miyasi faoliyati bilan
bog’lashga harakat qilgan qarashlar ham shakllandi. Ayni paytda materialistik yo’nalish nomini olgan bunday
yondashuvlar doirasida ongning mohiyatini buzib talqin qilish hollari ham paydo bo’lgan. Falsafa tarixida «
Vulgar materializm» deb nom olgan oqim namoyandalarining qarashlari bunga misol bo’la oladi. Ularning fikricha, xuddi
jigar safro ishlab chiqargani kabi, miya ham ongni ishlab chiqaradi. Bunday yondashuv natijasida ong ideal emas, balki
moddiy hodisa, degan xulosa chiqadi. Vaholanki, safroni ko’rish mumkin, ammo ongni ko’rib ham, ushlab ham,
o’lchab ham bo’lmaydi.
Xo’sh, ong tarixan qachon va qanday omillar ta’sirida shakllangan? U haqiqatan ham miya bilan bog’liqmi?
Ong tarixi insonning inson bo’lib shaklllana boshlashi tarixi bilan bog’liqdir. Uzoq vaqt davomida inson, uning
ongi planetar, ya’ni Er shari doirasidagi hodisa sifatida qarab kelindi. Hozirgi zamon fani masalaga kengroq doirada
yondashish zarurligini ko’rsatmoqda. Chunki fan dalillari inson paydo bo’lishini faqat Erda kechgan jarayonlar bilan
cheklab qo’yish to’g’ri emasligini, u koinot evolyutsiyasining tabiiy hosilasi ekanligini tobora chuqurroq isbotlamoqda.
Inson biologik va ijtimoiy harakatning tashuvchisi ekan, harakat shakllari o’rtasidagi uzviy aloqadorlikni, uning
yuqori shakllari quyi shakllariga bog’liqligini, tayanishini, ulardan o’sib chiqishini unutmaslik lozim. Boshqacha
aytanda, ular o’rtasida uzviy aloqadorlik mavjud.
Ong tarixi Quyosh sistemasi va unda millionlab yillar davomida sodir bo’lgan o’zgarishlardan ham ayricha olib
qaralishi mumkin emas. Aynan mana shu jihatdan olganda, ongning shakllanishini kosmik hodisa sifatida qarash ham
mumkin.
