Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli

eunomiya növü bitir. 

Eupator-  Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olub,  çoxillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Eupatorium»,  rus  dilində  «Poskon-nik»  adlanır.  Pont  çarı  Mitridat 

Eupatorun şərəfinə belə adlan-dırılmışdır. Çoxillik, bəzən birillik  kökümsovlu, ot və ya yarımkol 

bitkilərdir.  Toxumların-da 25%-ə qədər qatı yağ vardır. Gövdə və  yarpağından göy boya alınır.  

Azərbaycan florasında Kənəfvari eupator növü vardır. 

Evkalipt-  Mərsinkimilər  fəsiləsinə  aid  olub,  ağac  və  ya  kollardır.  Bitki  latın  dilində  

«Eucalyptus»    adlanır.  Qabığından  aşı  maddəsi  kimi  və    kağız  istehsalında  istifadə  edilir. 

Yarpağında  müxtəlif    tərkibli    (sineol,  pinen)  tünd  qoxulu    efir  yağı  vardır.  Qiymətli  dərman 

bitkisidir. Əsasən boğaz, bronxların, diş iltihabı zamanı qarqara kimi istifadə edirlər. 

Əqrəbotu-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olub,  birillik  bit-kidir.  Bitki  latın 

dilində  «Scorpiurus»    adlanır.  Lüğəti  mənası  yunan  dilində  scorpios-əqrəb,  urus  isə  quyruq 

deməkdir.  Bitkinin  forması   əqrəbə oxşa-dığına  görə xalq  onu    əqrəbotu adlandırıb.  Rus dilində 

«Skorpionniüa», «Liçinnik» adlanır. Azərbaycan florasında  Yarıtüklü  əqrəbotu  növü  vardır. 

Əməköməci  (Balba)-  Əməköməcikimilər  fəsiləsindən  olan  birillik,  ikiillik  və  çoxillik 

bitkidir. Bitki latın dilində «Malva» adlanır. Lüğəti mənası yunan dilində malachiso-yumşaltmaq, 

yüngülləşdirmək deməkdir. Rus dilində «Prosvirnik», «Malğva» adlanır. Çiçək və yarpaqlarından 

alınan  cövhər  qarqara  eləmək  üçün  dərman  kimi  istifadə  edilir.  Əməköməcinin  tər-kibində 

müalicə əhəmiyyətli yapışqanabənzər selikli maddə olduğu üçün xalq təbabətində mədə-bağırsaq  

xəstəliklərinə  və  böyrəkdən  sidik  kanalına  düşmüş  daşın  çıxmasına  qarşı  istifadə  edirlər. 

Yarpaqlarında  C  vitamini  və  karotin  vardır.  Çiçəyindən  alınan  rəngdən  yun  boyanmasında  və 

şərabçılıqda istifadə olunur. Azərbaycan florasında 10 növü vardır. 

Əncir- Tutkimilər fəsiləsindən olan bitki cinsidir. Bitki latın dilində «Ficus», rus dilində 

«Smokovniüa»,  «İnjir»,  «Fikus»  adlanır.  Meyvəsində  şəkər  (12-23%),  pektin    maddəsi  (0,5-

4,2%),  sellüloza  (3,4-7,4%),  turşu  (1%-dək),  C,  B

1

,  B

2   

vitaminləri,  karotin,  kalsium  dəmir  və 

fosfor vardır. Ən-cirin meyvələri qidada təzə və qurudulmuş halda istifadə edilir. Meyvə-sindən 

 

26 

mürəbbə  və  cem  hazırlanır.  Yaş  və  qurudulmuş  meyvələri  yoğun  bağırsaqda  olan  xoralara 

(kolitə)  və  ürək  əzələlərini  möhkəmləndirilməsinə  kömək  edir.  Azərbaycan  florasında  2  növü 

vardır. MNB-da 2 növün kollek-siyası vardır. 

Ənginar-  Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)  fəsiləsindən  olan  çoxillik  ot 

bitkisidir.  Bitki  latın  dilində  «Cynara»,  rus  dilində  «Artişok»  adlanır.  Ənginarın  ətli  hissələri, 

cavan  budaqları,  yarpaq  saplağı  və  kökü  bi-şirilmiş,  yaxud  duza  qoyulmuş  halda  yeyilir.  Çiçək 

yatağında  2,5-3%  zülal,  7-15%  karbohidrat,  3-11,1  mq%  C  vitamini,  0,4  mq%  karotin,  B

1

,

 

B

2 

vita-minləri  və  86-88%  su  vardır.  Heyvanlar  tərəfindən  yaxşı  yeyilir.  Balverən  və  dekorativ 

bitkidir.  Boyaq  və  lif  almaq  üçün  də  istifadə  edilir.  Bitkidən  sabun  istehsalında  müxtəlif  rəng 

almaq  üçün  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  2  növü  vardır  ki,  bunlar  da  mədəni  şəraitdə 

becərilir. MNB-da əkilib becərilir. 

Ərkəvan- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Cercis» adlanır. 

Lüğəti mənası yunan dilində kerkic-toxuma məkik deməkdir. Rus dilində «Üerüis»,«Baqrənnik», 

«İudino  derevo»  adlanır.  Çox  bəzəkli  bitki  kimi  yaşıllaşdırmada  tək-tək  və  qrupla  əkilir. 

Qayçılanmanı  sevir  və  ona  istənilən  formanı  (şar,  üçbucaq  və  s.)  vermək  mümkündür. 

Oduncağından xarratlıqda istifadə edilir. Azərbaycan florasında Adi ərkəvan növü vardır. MNB-

da əkilib becərilir.  

Ərküdə (Viteks)  – Minaçiçəyikimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində  «Vitex»  adlanır. 

Lüğəti  mənası  viere  –  toxumaq  deməkdir.  Rus  dilində  «Viteks»  adlanır.  Dekorativ,  ədviyyə, 

balverən  və  vitaminli  bitki  kimi  faydalıdır.  Yarpaqlarında  38-118,1  mq%  C  vitamini  vardır. 

Azərbaycan florasında Adi ərküdə (Çubuqlu viteks) növü məlumdur. MNB-da 2 növü, Adi və 

Çin ərküdəsi növləri kolleksiyada becərilir.  

Əsmə-  Qaymaqçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aid  olub,  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Anemone»  adlanır.  Lüğəti  mənası  yunan  dilində  anemos-külək  deməkdir.  Rus  dilində 

«Vetreniüa» adlanır. Əksər növlərinin ləçəkləri küləkdə tökülür. Əksəriyyəti zəhərli, bir çox növü 

isə dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 5 növü vardır. 

Ətirşah- Ətirşahçiçəkkimilər fəsiləsinə aid olub, birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki 

latın  dilində  «Geranium»  adlanır.  Lüğəti  mənası  yunan  dilində  geranos,  geranion-durna 

deməkdir. Bitkiyə bəzən «Pelargonium» da deyirlər. Pelorqoniya yunan dilində «durna dimdiyi» 

deməkdir. Bitki meyvəsi durnanın dimdiyinə oxşadığına görə belə adlanır. Rus dilində «Qeranğ» 

adlanır. Ən  geniş  yayılan növü  cəhrayı  ətirşahdır. Həmin  növün  yarpaq-larının tərkibində  çoxlu 

miqdarda ətirli efir yağı vardır ki, bu da ətriyyat səna-yesində çox baha olan qızılgül yağını əvəz 

edir. Azərbaycan florasında 23 növü vardır. 

Əvəlik- Qırxbuğumkimilər fəsiləsindən olub, birillik, ikiillik və çoxillik ot bitkisidir. Bitki 

latın  dilində  «Rumex»  adlanır.  Lüğəti  mənası  yunan  dilində  oksyus-turş  deməkdir.  Rus  dilində 

«Havelğ»  adlanır.  Yerli  əhali  bu  bitkini  çiçəkləməmişdən  əvvəl  may-iyun  aylarında  yığır,  saç 

kimi hörür və qurudaraq qışa tədarük  edirlər. Qurudulmuş əvəlikdən qış  vaxtı müxtəlif xörəklər 

(əvəlikli  aş,  əvəlikli  umac,  əvəlikli  qındı,  əvəlikli  sıyıq  və  s.)  hazırlanır.  Bu  xörəklər  müalicəvi 

əhəmiyyətə  malikdilər.  Məs:  əvəlikli  aş  mədə-bağırsaq  xəstəliklərinin  müalicəsində,  əvəlikli 

umac  isə  soyuqdəymə,  zökəm  və  sinə  tutulmasında  çox  kömək  edir.  Yarpaqlarında    C  vitamini 

vardır.  Onlardan  gön  aşılamaq,  boyaq  hazırlamaq  üçün    istifadə    edirlər.  Azərbaycan  florasında 

17 növü vardır. MNB-nın kolleksiya sahəsində vardır. 

Əzgən- Tərəçiçəkkimilər fəsiləsindən olan  yarımkol və  ya birillik ot cinsidir. Bitki latın 

dilində  «Kochia»,  rus  dilində  «Koxiə»  adlanır.  Alman  botaniki  Vilhelm  Daniyel  Jozef  Koxun 

şərəfinə  adlandırılmışdır.  Şoran  torpaqlı  qış  otlaqlarında  heyvanlar  üçün  yaxşı  yemdir. 

Səmaağacı əzgən növü dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 3 növü vardır. 

Əzgil-  Gülçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Mespilus»,  rus  dilində 

«Muşmula» adlanır. Əzgil meyvəsində 10,6% şəkər, 1,17%-ə qədər alma turşusu vardır. Əzgildən 

kompot,  konserv,  şirə  və  s.  hazırlanır.  Yarpaqları,  qabığı,  yetişməmiş  meyvələrində  aşılayıcı 

maddələr  vardır.  Yarpaq  və    köklərindən  qəhvəyi  və  sarı  rəng  alınır.  Oduncağından  xarratlıq  

 

27 

məmulatların  istehsalında istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  Qafqaz əzgili  növü  bitir. 

MNB-da  kolleksiyada vardır. 

Əzvay-    Melentakimilər  (Zanbaqkimilər)  fəsiləsindəndir  .    Latın  dilində  «Aloe»,  rus 

dilində  «Alog»  və    ya  «Stoletnik»    adlanır.  Adının      mənbəyi  ərəb  dilindən    gələrək  «acı» 

deməkdir.  Geniş    yayılmış  növü  ağacvari    əzvaydır    ki,  bu  ən  çox  dərman    bitkisi  kimi  mədə-

bağırsaq,  göz  ağrıları,  diş  ətinin  bərkidilməsi,  yaraların  müalicəsində  istifadə  olunur.  Müalicə 

təsiri  gös-tərən  maddə  bitkinin    yarpaqlarında    olan  alonindir.  MNB-da  örtülü  şəraitdə  əkilib 

becərilir.  

Feyxoa- Mərsinkimilər fəsiləsinə aiddir. Feyxoanın vətəni Braziliyadır. Bitki latın dilində 

«Feijoa»,  rus  dilində  «Feyxoa»  adlanır.  Bu  ad  bitkiyə  onu  kəşf  edən  Braziliya  təbiət  tarixi 

muzeyinin  direktoru  Covani  De  Silva  Feyxonun  şərəfinə  verilmişdir.  Meyvəsinin  tərkibi  çoxlu 

miqdarda  yodla zəngin  olduğundan, zob xəstəliklərinin müalicəsində  geniş  istifadə  olunur. 1  kq 

təzə  meyvələrində  10  mq-a  qədər  yod  vardır.  Meyvəsinin  tərkibi  59,68%  sudan,  12,46% 

şəkərdən,  2,25%  turşu  və  1,51%  küldən  ibarətdir.  Meyvəsindən  cem,  mürəbbə,  jele  və  s. 

hazırlayırlar.  Bəzək-bağçılıqda  geniş  istifadə  olunur. Feyxoanın  çoxlu sortları  vardır. Toxumları 

ilə çoxaltdıqda müxtəlif formalar əmələ gəlir. Buna görə də yararlı olan sortları yalnız vegetativ 

üsulla çoxaltmaq lazımdır. Azərbaycan florasında 1 növü mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da açıq 

və örtülü şəraitdə kolleksiyası vardır. 

Fındıq-  Tozağacıkimilər fəsiləsindən  olub, birevli bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Corylus», 

rus  dilində  isə  «Lehina»,  «Oreşnik»,  «Melkiy  orex»  adlanır.  Fındıq  ləpəsində  58-71%  yağ,  14-

18%  zülal,  2-5%  şəkər,  vitaminlər  və  mikroelementlər  vardır.  Ləpəsi  təzə,  qurudulmuş  və 

qovrulmuş  halda  yeyilir.  Ondan  dadlı  və  təravətli  paxlava,  şəkərbura,  konfet  və  s.  qənnadı 

məmulatı hazırlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. MNB-da 2 növün kolleksiyası vardır. 

Fırçaotu-  Fırçaotukimilər  fəsiləsinə  aid  olan  ikiillik  və  çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitki  latın 

dilində «Dipsacus» adlanır. Yunan dilində mənası dipsaein-həsrət çəkmək deməkdir. Rus dilində 

«Vorsənka» adlanır. Bir çiçəyinin tərkibində 0,54-0,56 mq-a qədər nektar və 57,5-73%-a qədər 

isə şəkər vardır. Azərbaycan florasında 3 növü yayılmışdır. 

Fıstıq-  Fıstıqkimilər  fəsiləsindəndir.  Latın  dilində  «Fagus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  fıstıq 

deməkdir. Rus dilində isə «Buk» adlanır. Fıstıqdan yüksək keyfiyyətli texniki yağ alınır. Təzə və 

qovrulmuş halda yeyilir. Oduncağından yüksək keyfiyyətli mebel hazırlanır. Ləpəsindən qənnadı 

məhsullarının hazırlanmasında istifadə olunur. Respublikamızın meşələrində ancaq 1 növü- ġərq 

fıstığı yayılmışdır. 

Fikus-  Tutkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Ficus»  adlanır.  Fikusun  lüğəti 

mənası  qədim  latın  dilində  əncir  deməkdir.  Bu  ad  həmin  cinsə  daxil  olan  bitkilər  içərisində  ən 

geniş yayılmış əncir ağacına görə verilib. Rus dilində «Fikus» adlanır. Bəzək-bağçılıqda xüsusən 

də otaq şəraitində geniş əkilib becərilir. İri yarpaqları tozu öz üzərinə toplayır və otağın havasını 

saflaşdırır.  Həftədə  bir  dəfə  yarpaqları  silindikdə  daha  gözəl  və  yaraşıqlı  olur.  MNB-nın 

şüşəbəndlərində (oranjereyalarında) kolleksiyası qorunub saxlanılır. 

Filbahar-    Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  di-lində  «Wistaria», 

rus dilində «Vistariə», «Qliüiniə» adlanır. Binaların di-varlarını, çardağları, eyvanları, xəndəkləri 

bəzəmək  üçün  çox  qiymətli  bitki-dir.  Bəzək-bağçılıqda  talvar  düzəltmək,  söhbətkeşlərin 

(besedka),  binaların  divarlarını  bəzəmək  üçün  çox  əhəmiyyətlidir.  Filbaharı  süni  göl  və  nohur-

ların  yaxınlığında  əkmək  məsləhət  deyildir,  çünki  suya  tökülən  yarpaqları  balıqlar  üçün 

təhlükəlidir.  Azərbaycanda  əkilən  növlərindən  biri  də  Çin  filbaharıdır.  MNB-da  kolleksiyada 

əkilib becərilir. 

Firəngotu-  Firəngotukimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Lobelia»,  rus  dilində  «Lobeliə»  adlanır.  Alaq  bitkisidir.  Azərbaycan  florasında  Adi 

firəngotu növü geniş yayılmışdır. 

 

28 

Frin-  Kələmkimilər  (Xaççiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Phryne»,  rus  dilində  isə  «Frina»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Xyut  növü  geniş 

yayılmışdır. 

Froripiya-  Kərəvüzkimilər  (Çətirçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olub,  ikiillik  bitkidir.  Bitki 

latın  dilində  «Froriepia»,  rus  dilində  «Froripiə»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Lələkvarı 

froripiya növü geniş yayılmışdır. 

Fuman- Çobanqarğısıkimilər (Buxur kolu) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Fumana» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  yunan  dilində  fumus-tüstü  deməkdir.  Rus  dilində  «Fumana»  adlanır. 

Azərbaycan florasında Ərəb və Yatıq növləri bitir. 

Fuopsis-  Boyaqotukimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Phuopsis», rus dilində «Fuopsis»  adlanır. Dekorativ bitki kimi bəzək-bağçılıqda  geniş istifadə 

olunur. Azərbaycan florasında Sütuncuqlu fuopsis növü bitir. 

Gavalı-  Gülçiçəklilər  fəsiləsindən  olan  çəyirdəkli  şirəli  meyvə  bitki  cinsidir.  Bitki  latın 

dilində  «Prunus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  yunan  dilində  prumnon,  prunus  olub,  Teofrast  və 

Pliniyanın dövründə gavalı ağacı mənasını daşıyır. Rus dilində «Sliva» adlanır. Meyvəsi yetişmiş 

və  qurudulmuş  halda  yeyilir.  Bunlardan  həmçinin  kompot,  mürəbbə,  cem  və  s.  hazırlanır.  Qara 

gavalı  mədə-bağırsaq  xəstəliyi  üçün  çox  müalicəvi  əhəmiyyəti  vardır.  Meyvəsinin  tərkibində  6-

17%  şəkər,  0,2-1,5%  turşuluq  və  10  mq%-ə  qədər  A  vitamini  vardır.  AMEA  MNB-da  3  növün 

kolleksiyası vardır. 

Gecəçiçəyi(Gecəgözəli)- Gecəçiçəyikimilər fəsiləsinə aid olub, birillik və çoxillik bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Mirabilis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  mirabilis-qəribə,  qeyri-adi  deməkdir.  Rus 

dilində  «Mirabilis»  adlanır.  Dekorativ  bitki  kimi  bağlarda,  parklarda  geniş  əkilib  becərilir. 

Azərbaycan florasında 1 növü bitir. 

Gecəgülü-Kələmkimilər  (Xaççiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olub,  çoxillik  bitkidir.  Latın 

dilində  «Hesperis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  latın  dilində  xesperis-axşam  deməkdir.  Rus  dilində 

«Veçerniüa» adlanır. Toxumlarının tərkibində 150-156 mq yodu olan qatı yağ (30-50%) vardır ki, 

bundan da sabun istehsalında və s. istifadə olunur. İlkin yetişkən vaxtı mal-qara üçün yaxşı yem 

hesab olunur. Balverən bitkidir. Azərbaycan florasında 3 növü yayılmışdır. 

Georgin 

(Kartofgülü,soğangülü)- 

Kəpənəkçiçəkkimilər 

(Mürəkkəb-çiçəkkimilər) 

fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  İlk  dəfə  1803-cü  ildə  Rusiya-ya  gətirilmiş  bitki  Peterburq 

nəbatatçı  alimi Georginin şərəfinə  adlan-dırılmışdır. Yeraltı orqanı kartofa oxşadığına  görə ona 

kartof  gülü  də  deyirlər.  Bitki  latın dilində  «Dahlia»,  rus  dilində  «Qeorqin»  adlanır.  Azərbaycan 

flora-sında DəyiĢkən georgin növü mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da bir neçə çeşidi becərilir. 

             Gəcavər-  Danaayağıkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Acorus», rus dilində  «Air» adlanır. Kökümsovundan efir  yağı (qara  yağ) alınır və ondan likör 

(içki)  istehsalında  da  istifadə  olunur.  Dərman  bitkisidir.  Kökümsovu  iştahanın  artırılmasında  və 

mədə-bağırsaq  sisteminin  fəaliyyətinin  yaxşılaşdırılmasında  istifadə  olunur.  Azərbaycan 

florasında 1 növü bitir. 

           Gəmirici soğan (İlan soğanı)-  Sünbülçiçəkkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitkiyə xalq arasında 

ilan  və  siçan  soğanı  da  deyirlər.  Çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitkiyə  latın  dilində  «Muscari»  deyilir. 

Lüğəti mənası gəmirici deməkdir. Ona görə də ilan yox, gəmirici soğanı adlandırılması məqsədə 

uyğundur.  Rus  dilində  «Qadöçiy  luk»,  «Mışinıy  qiaüint»  adlanır.  Xalq  təbabətində  gəmirici 

soğanı  (ilan  soğanı)  sidikqovucu  dərman  kimi  işlədirlər.  Bəzək-bağçılıqda  isə  ondan  tək-tək, 

qrupp halında bəzək ləklərinə yaraşıq vermək üçün əkib becərirlər. Azərbaycan florasında 9 növü 

bitir. MNB-da kolleksiya sahəsində becərilir. 

Gəndəlaş-  Doqquzdonkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitki  latın  dilində 

«Sambucus», rus dilində «Buzina» adlanır. Çiçək və meyvəsi şəraba rəng və müşk dadı vermək 

üçün  yararlıdır.  Çiçəklərindən  çay  dəmləyib  sidikqovucu,  tərqovucu  və  büzücü  dərman  kimi 

işlədirlər.  Eyni  zamanda  meyvələrinin  tərkibi  C  vitamini  ilə  zəngindir.  Durnalar  qatarla  uzaq 

 

29 

məsafələrə uçduqda gəndəlaşın qara meyvələrini görüb aşağı enir və bu meyvələrlə qidalanaraq 

yollarına davam edirlər. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. MNB-da kolleksiyası vardır. 

Gənəgərçək- Südlüyənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Vətəni tropik Afrikadır. 

Bitki  latın  dilində  «Ricinus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  ricinus-gənə,  böcək  deməkdir.  Rus  dilində 

«Klehevina»  adlanır.  Toxumların forması xallı gənəyə oxşadığına  görə bu adı almışdır.  Bəzək-

bağçılıqda  geniş  istifadə  olunur.  Toxumundan  gənəgərçək  yağı,  gövdəsindən  ip,  kisə  və  s. 

hazırlamaq üçün lif alınır. Azərbaycan florasında Adi gənəgərçək növü mədəni şəraitdə becərilir. 

MNB-da kolleksiyası vardır. 

Gəngiz-  Tərəçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Salsola»,  rus  dilində 

«Qornaə solənka» adlanır. Heyvanlar tərəfindən yeyilir. Gəngizin tərkibi 9,48% hiqroskopik su, 

19,61% kül, 31,92% sellüloz və s.-dən ibarətdir. Gəngizin külündən soda alınır. 

Gərməşov-  Gərməşovkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Euonymus»  adlanır. 

Lüğəti mənası eu-yaxşı, onoma isə ad deməkdir. Rus dilində «Beresklet» adlanır. Gərməşovun 2, 

3-illik  çubuqlarından  qara  zurna,  ney,  yastı  balaban,  müştük  və  qəlyan  hazırlayırlar.  Cavan 

budaqlarından (pöhrələrindən) yun çırpmaq üçün yun çubuğu hazırlanır. Gərməşovun qabığında, 

gövdə və kökündə quttaperça adlı yapışqanlı maddə olur ki, ondan qotur, dəmirov xəstəliklərinin 

müalicəsində  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  5  növü  vardır.  Bunlardan  1  növü  mədəni 

şəraitdə becərilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir.  

Gəvən  (Paxladən)-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  bir-illik  və  çoxillik  ot 

bitkisidir.  Bitki  latın  dilində  «Astragalus»,  rus  dilində  «Astraqal»  adlanır.  Bitkinin  oduncaqlı 

gövdəsindən kitrə (kamed) adlanan şirə alınır. Bu şirə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə 

olunur.  Mal-qara  tərəfindən  yaxşı  yeyilir.  Dekorativ  bitki  kimi  daşlıq  sahələrin  yaşıllaş-

dırılmasında  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  150  növü  bitir.  MNB-nın  kolleksiya 

sahəsində becərilir.  

Gicitkan- Gicitkankimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Urtica», 

rus dilində «Krapiva» adlanır. Gicitkanın cavan pöhrələri ilə yemlənən heyvanların südü və yağı 

artır. Yarpaqlarının tərkibində A, C və K vitaminləri, kök, gövdə və yarpaqlarında 20,8% protein, 

2,5%  yağ, 18% sellüloz, 16,6%  kalium, 50  mq%  karotinoid  vardır.  Təbabətdə  ikievli  gicitkanın 

yarpaq və çiçəklərindən dəmləmə, yaxud duru ekstrakt halında bir sıra xəstəliklərin müalicəsində 

istifadə  olunur.  Eyni  zamanda  hemoqlobinin  və  eritrositlərin  artmasına  kömək  edir.  Yel 

xəstəliyinin,  başda  tükün  tökülməsinin  qarşısının  alınmasında  istifadə  olunur.  Azərbaycan 

florasında 3 növü bitir. MNB-da kolleksiyada becərilir.  

Gilas- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Cerasus», rus dilində «Çereşnə» 

adlanır. Gilasın meyvələri qidada təzə və qurudulmuş halda işlədilir, o cümlədən ondan konserv, 

mürəbbə  və  kompot  da  hazırlanır.  Cəhrayı,  qırmızı,  sarı  yaxud  qara,  şirəli  meyvəsində  7-15% 

şəkər,  0,36-1,1%  alma  turşusu,  C  vitamini  olur.  Balverən  bitkidir.  Oduncağı  musiqi  alətləri 

hazırlamaq üçün işlədilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. 

Gilənar (Albalı, turş gilas)- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Cerasus», 

rus dilində «Vişnə» adlanır. Qiymətli meyvə bitkisidir, meyvələri qidada çiy və qurudulmuş halda 

işlədilir.  Ondan  mürəbbə,  kompot,  kisel,  şirə,  cem  və  s.  hazırlayırlar.  Toxumlarında  qlükozid 

amiqdalin  və  qatı  yağ  (25-35%)  vardır  ki,  bu  da  sabunbişirmədə  istifadə  olunur.  Kök  və 

yarpaqlarında limon turşusu və boyayıcı maddələr, köklərində 5-7% tanin, meyvələrində A və C 

vitaminləri  vardır.  Azərbaycanda  mədəni  halda  əksər  rayonlarda  becərilir.  MNB-nın  kolleksiya 

sahəsində bir neçə çeşidi (sortu) becərilir. 

Giləzəhər  (Bams)-  Dioskoridkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  sarmaşan  ot    bitkisidir. 

Yeraltı  orqanı  kök  yumrusudur.  Bitki  latın  dilində  «Tamus»,  rus  dilində  də  «Tamus»  adlanır. 

Giləmeyvələri və kök yumrusu zəhərlidir. Uşaqlar yedikdə ölümlə nəticələnə bilər. Cavan zoğları 

qidada  qulançar  və  mərəçüyüd  kimi  istifadə  olunur.  Lakin  bu  ishalın  olması  ilə  də  nəticələnə 

bilər.  Xalq  təbabətində  kökündən  sidikqovucu,  ürəkbulanmaya  qarşı  və  işlətmə  dərmanı  kimi 

 

30 

işlədilir.  Sarmaşan  gövdəsi  çox  dekorativdir.  Azərbaycan  florasında  Adi  giləzəhər  növü  bitir. 

MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. 

Ginkqo-  Ginkqokimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Ginkgo»,  rus  dilində 

«Qinkqo»  adlanır.  Yarpağı  tökülən,  çılpaqtoxumlu,  ikievli  deko-rativ  bitkidir.  Bir  çox  yerlərdə 

xüsusən  Çin  və  Yaponiyada  geniş  sürətdə  becərilir.  Onun  toxumları  qovrulmuş  halda  yeyilir. 

Əsasən  toxumları  ilə  çoxaldılır.  Azərbaycanda  kolleksiya  məqsədi  ilə  MNB-da  və  Mərdəkan 

Dendrarisində becərilir. 

Gizliçiçək (İtqıran)- Səhləbkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində 

«Listera», rus dilində «Taynik» adlanır. Yarpaqlarında 104 mq % C vitamini vardır. Azərbaycan 

florasında Oval gizliçiçəyi növü geniş yayılmışdır. 

Göy noxud (Yaşıl noxud)- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. 

Bitki latın dilində «Pisum», rus dilində «Qorox» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, 

bunlardan biri, Əkin noxudu mədəni şəraitdə geniş əkilib  becərilir.  

Göyəm-  Gülçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Prunus  spinosa»,  rus  dilində 

«Tern» adlanır. Meyvələrinin tərkibində 6,65-7,07% şəkər, 0,8-1,7% alma turşusu və aşı maddəsi 

vardır.  Qidada  çiy  və  qurudulmuş  halda  işlədilir, turşuya qoyulur,  mürəbbə,  kompot,  likör,  araq 

və sirkənin hazırlanmasında istifadə olunur. Yarpaqlarında 195 mq% C vitamini vardır. MNB-nın 

kolleksiya sahəsində vardır. 

Göyərçin  noxudu-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  bir-illik,  ikiillik  və 

çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Cajanus»,  rus  dilində  «Kaənus»  və  ya  «Qolubinıy  qorox» 

adlanır. Göyərçin noxudu qidada üyüdülmüş halda istifadə olunur və bunlardan un halında piroq, 

şorba, sıyıq, ət yeməkləri və s. hazırlanır. 

Göyməkotu-  Kələmkimilər  (Xaççiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  ikiillik  bitkidir.  Bitki 

latın  dilində  «Turritis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  turris-qala  deməkdir.  Rus  dilində  «Vəjeçka», 

«Başenniüa» adlanır. Azərbaycan florasında Hamar göyməkotu növü bitir. 

Göyrüş  (Vən)-  Zeytunkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  ağac  cinsidir.  Bitki  latın  dilində 

«Fraxinus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  fraxis-bölmək,  frangere  isə  qırmaq  deməkdir.  Rus  dilində 

«Əsenğ»  adlanır.  Oduncağı  bərk,  elastik,  gecçatlayan,  gözəl  naxışlıdır.  Ondan  mebel,  xizək, 

arabalar  üçün  təkər  çənbəri  (barmağı)  hazırlanır.  Qabığında  aşı  maddələri  vardır  ki,  bu  da  göy, 

qəhvəyi və qara boyaların hazırlanmasında istifadə olunur.  Yarpaqlarında  248 mq% C vitamini, 

toxumlarında  isə  14  qamm  B

1 

vitamini  vardır.  Azərbaycan  florasında  4  növü  bitir.  MNB-da 

kolleksiya sahəsində becərilir. 

Gözotu (Çatılotu)- Keçiqulağıkimilər fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində 

«Euphrasia»,  rus  dilində  «Oçanka»  adlanır.  Həlimi  təbabətdə  qədimdən  göz  qapağı 

xəstəliklərinin,  o  cümlədən  allergiya,  iltihab  proseslərinin  müalicəsində  istifadə  edilir. 

Azərbaycan florasında 16 növü bitir. 

Gücotu- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Agrimonia», 

rus dilində «Repeyniçek» adlanır. Yarpaqlarında 5%-ə qədər aşı maddəsi vardır. Xalq təbabətində 

müxtəlif  xəstəliklərin  müalicəsində  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  Aptek  gücotu  növü 

bitir. 

Güldəfnə- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan birillik və iki-illik bitkidir. Bitki 

latın  dilində  «Trigonella»  adlanır.  Lüğəti  mənası  trigonum-üç-bucaq  deməkdir.  Rus  dilində  isə 

«Pajitnik»  adlanır.  Qiymətli  yem  bitki-sidir.  Mal-qara  tərəfindən  yaxşı  yeyilir.  Toxumlarında 

0,13% triqonellin alkaloidi, 0,014% efir yağı, aşı maddəsi və s. vardır. Azərbaycan florasında 20 

növü bitir ki, onlardan biri də ġənbələ güldəfnəsi növüdür, mədəni əkin şəraitində becərilir. 

Güləbətin-  Qaymaqçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Pulsatilla» adlanır. Lüğəti mənası pulsare-atmaq deməkdir. Rus dilində «Prostrel», «Son-trava» 

adlanır.  Zəhərli  hesab  olunur.  Deko-rativ  bitkidir.  Yarpaqlarından  alınan  cövhər  bakterisid  və 

fungisid xüsusiy-yətinə malikdir. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. 

 

31 

Güləbrişin  (İpək  və  ya  Lənkəran  akasiyası)-  Fabakimilər  (Paxla-kimilər)  fəsiləsinə 

aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Albizzia»,  rus  dilində  «Alğbiüiə»  adlanır.  Bəzi  növlərinin  qiymətli 

oduncağı  və  aşı  maddəsi,  yaxud  saponinlə zəngin  qabığı  vardır.  Nadir  və  nəsli kəsilməkdə olan 

bitki  kimi  Azərbaycanın  «Qırmızı  Kitab»ına  daxil  edilmişdir.  Azərbaycan  florasında  Lənkəran