Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli


güləbriĢini növü geniş yayılmışdır. MNB-da kolleksiyası vardır.        Güləvər  (Öküzöldürən)-



Yüklə 2,36 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/14
tarix29.12.2016
ölçüsü2,36 Mb.
#3857
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

güləbriĢini növü geniş yayılmışdır. MNB-da kolleksiyası vardır. 

      Güləvər  (Öküzöldürən)-  Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan 

birillik,  ikiillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Centaurea»  adlanır.  Lüğəti  mənası 

kentein-öküz,  tauros-öldürmək  deməkdir.  Çiçəkləri  və  yarpaqları  zəhərli  olduğundan  mal-qara, 

xüsusən  öküz  yedikdə  zəhərlənib  öldüyündən,  bitkiyə  bu  adı  vermişlər.  Rus  dilində  «Vasilek» 

adlanır.  Balverən  bitkidir.  Toxumlarında  28,2%-ə  qədər  qatı  yağ  vardır.  Ət  məhsullarının 

konservləşdirilməsində ədviyyat kimi istifadə olunur.  Azərbaycan florasında 30 növü bitir. 



Gülxətmi-  Əməköməcikimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Alcea»  adlanır.  Lüğəti  mənası  alce-qüvvət  deməkdir.  Rus  dilində  «Ştok-roza»  adlanır.  Xalq 

təbabətində  gülxətminin  qurudulmuş  çiçəklərinin  dəmlənməsindən  soyuqdəymədə  sinə 

yumşaldıcı kimi, başın tükünün tökülməsinə qarşı, habelə sidik yollarının iltihabında və s. istifadə 

edirlər.  Qara-qırmızı  ləçəklərindən  rəng  alınır.  Gülxətminin  kökündən  dərman  hazırlanır. 

Azərbaycan florasında 8 növü vardır ki, bunlardan cəhrayı növü mədəni şəraitdə becərilir. 

Güllücə- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan birillik və çox-illik bitkidir. Bitki 

latın  dilində  «Lathyrus»,  rus  dilində  «Çina»  adlanır.  Lüğəti  mənası  2  yunan  sözünün 

birləşməsindən  əmələ  gəlmişdir,  belə  ki,  la-çox,  thuros-cəlb  edən  deməkdir.  Yem  bitkisidir. 

Tərkibində  21,6%  protein  və  17,1%  zülal  vardır.  Kənd  təsərrüfatı  heyvanları  tərəfindən  yaxşı 

yeyilir. Bal-verən bitkidir. Yarpaqlarında 205 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan flora-sında 18 

növü bitir. 



Gülünbahar(Saqqızotu)-Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)    fəsiləsinə  aid 

olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Calendula», rus dilində «Noqotki», «Kalendula» adlanır. 

Dərman  gülünbaharı  qiymətli  dərman  və  boyaq  bitkisi  kimi  istifadə  olunur.  Çiçəklərdən  alınan 

boyaq maddəsi yeyinti sənayesində, yağ və qənnadı məmulatlarının hazırlanmasında və eləcə də 

yun iplərin boyanması məqsədilə istifadə olunur. Gülünbahardan müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi 

üçün təbabətdə geniş istifadə edilir. Dərman kimi tinktura (iltihab prosesi zamanı ağız boşluğunu 

qarqara  etmək)  və  məlhəm  halında  (çiban,  yara  və  xoraların  müalicəsində)  istifadə  edilir. 

Azərbaycan  florasında  3  növü  vardır  ki,  bunlardan  biri  də  mədəni  şəraitdə  becərilir.  MNB-da 

kolleksiyada becərilir.  

Gümüşotu-  Qərənfilçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Queria», rus dilində «Kveriə» adlanır. Azərbaycan florasında Ġspaniya gümüĢotu növü bitir. 

Günəbaxan(Yerarmudu,topinambur)-  Kəpənəkçiçəkkimilər    (Mürək-kəbçiçəkkimilər)  

fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Helianthus»  adlanır.  Lüğəti 

mənası helios-günəş, anthosisə çiçək deməkdir. Rus dilində «Podsolneçnik» adlanır. Balverəndir. 

Günəbaxanın  toxumundan  yağ  alınır.  Ondan  şirniyyatda,  xüsusən  günəbaxan  halvası 

hazırlayırlar.  Yarpaq  və  gövdəsində  26,4  qamm  A  vitamini,  yarpağında  55-153,2  mq%  C 

vitamini  vardır.  Azərbaycan  florasında  2  növü  bitir.  MNB-da  Köküyumrulu  günəbaxan 

növünün kolleksiyası vardır. 

Günotu (Zanbaqca)- Günotukimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində 

«Hemerocallis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  xemera-gün,  kalloc-gözəl  deməkdir.  Rus  dilində 

«Krasodnev» adlanır. Qiymətli bəzək bitkisidir. Xalq arasında çiçəklərinin qurusundan çay kimi 

dəmləyib  içir  və  yeməyə  qatırlar  ki,  rəngini  və  tamını  yaxşılaşdırsın.  Soyuğa,  xəstəlik  və 

zərərvericilərə qarşı davamlı bitkidir. Azərbaycan florasında Kürən günotu növü bitir. MNB-da 

növ və çeşidləri becərilir.  

Güyəmə  (Hüyəmə)-  Quduzotukimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Periploca» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  peri-ətrafına,  plecein  isə  burulmaq  deməkdir.  Rus  dilində  «Obvoynik» 

adlanır.  Hündürlüyü  12  m-ə  çatan  sarmaşan  bitkidir.  Şaquli  yaşıllaşdırmada  çox  qiymətlidir. 


 

32 


Yarpağı,  çiçəyi  və toxumu  zəhərlidir. Süd şirəsində kauçuk  olur.  Azərbaycan  florasında Yunan 

güyəməsi növü geniş yayılmışdır MNB-nın kolleksiyasında vardır. 

Güyənə  (Toyçiçəyi,  Süleyman  möhürü)-  Zanbaqkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik 

bitkidir. Bitki latın dilində «Polygonatum» adlanır. Lüğəti mənası polic-çox, qonum-künc, kənar 

deməkdir.  Rus  dilində  «Kupena»,  «Solomonova  peçatğ»  adlanır.  Dekorativ  bitkidir.  Cavan  zoğ 

və  kökümsovu  suda  təmizlənir,  sonra  bişirilmiş  və  yağda  qızardılmış  halda  istifadə  olunur. 

Bəzək-bağçılığında bordyur bitkisi kimi ağac və kol bitkiləri arasında əkilir. Gül dəstəsi və çiçək 

kompozisiyalarında  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florsında  3  növü  bitir.  MNB-da  2  növün 

kolleksiyası vardır. 

Haçalıca- Cilkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın dilində  «Dichostylis» 

adlanır. Lüğəti mənası dixa-ayrı-ayrı, stiloc-sütuncuq deməkdir. Rus dilində «Dixostilis» adlanır. 

Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 

Herikgülü-  Herikgülükimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.    Bitki  latın  dilində 

«Tropaeolum», rus dilində «Nasturüiə» və ya  «Qeteraüiə» adlanır. Dekorativ bitki kimi otaq və 

bağlarda  becərilirlər.  Yüksək  dekorativliyi  ilə  yanaşı  torpağı  göbələk  xəstəliklərindən 

sağlamlaşdırır.  Yarpaq  və  gövdəsi  askorbin  turşusu  (C  vitamini)  ilə  zəngindir.  Qönçə  və 

çiçəklərindən ədviyyat kimi istifadə olunur. MNB-da Böyük herikgülü növü kolleksiyada vardır. 



Herniyar-  Qərənfilçiçəkkimilər  fəsiləsinə aid  olan  birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində «Herniaria» adlanır. Lüğəti mənası qernia-yırtıq (qrıja) deməkdir. Rus dilində «Qrıjnik» 

adlanır.  Hamar  herniyarın  tərkibində  qlükozid-herniarin,  herniarin-saponin,  kumarin  və 

alkaloidlər vardır. Azərbaycan florasında 4 növü bitir. 



Heterasiya-  Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Heteracia»  adlanır.  Lüğəti  mənası  heteros-sökmək,  ayırmaq, 

aralamaq, achenia isə toxumca deməkdir. Azər-baycan florasında ġovis heterasiya növü bitir. 

Heyva- Gülçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın dilində  «Cydonia», rus dilində  «Ayva» 

adlanır.  Heyvanın  meyvəsində  C  vitamini,  şəkər,  aşı  və  s.  maddələri  vardır.  Xalq  təbabətində 

heyvanın  meyvəsi  və  toxumlarından  ürək-damar,  mədə-bağırsaq  sistemi  xəstəliklərinin 

müalicəsində istifadə olunur. Heyva şirəsindən ödqovucu vasitə, qanazlığında qüvvətverici qida, 

göz xəstəliklərində, qanlı öskürəyə qarşı müalicə əhəmiyyətli dərman kimi istifadə edilir. Onun 

toxum,  yarpaq  və  zoğlarından  çay  dəmləməsindən  uşaqlıq  qanaxmasına,  bronxial  asma 

xəstəliyinə  və  ürək  ağrılarına  qarşı  sakitləşdirici  vasitə  kimi  geniş  istifadə  olunur.  Heyvadan 

mürəbbə,  kompot,  povidlo,  marmelad,  jele,  cem  və  s.  hazırlanır.  Azərbaycan  florasında  Adi 



heyva növü bitir. MNB-da kolleksiyada 1 növü becərilir. 

Həlməl-  Həlməlkimilər  fəsiləsinə  aid  olub,  çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitki  latın  dilində 

«Zygophyllum»,  rus  dilində  «Parnolistnik»  adlanır.  Zəhərli  olub,  mal-qara  tərəfindən  yeyilmir. 

Zəhərlilik dərəcəsi tərkibində olan saponin maddələrinin və alkaloid birləşmələrinin miqdarından 

asılıdır. Adi həlməlin tərkibi 5,94% su, 11,95% kül, 10,17% protein, 16,66% sellüloza və s.-dən 

ibarətdir. Yarpaqlarında 25-70 mq% C vitamini, meyvəsində isə 10 mq% C vitamini vardır. Adi 

həlməlin təzə tər yarpaqlarından yetişdirici, yumşaldıcı məlhəm kimi istifadə edilir. Azərbaycan 

florasında 2 növü bitir. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi Adi həlməldir. 



Həmişəcavan (bax:Bağamburc) 

Hibiskus (Suriya gülü)- Əməköməcikimilər fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. 

Bitki latın dilində «Hibiscus», rus dilində «Qibiskus» ad-lanır. Dekorativ, dərman və lifli bitkidir. 

Yaşıllaşdırmada tək-tək, qrupla park və bağlarda əkmək üçün qiymətlidir. Azərbaycan florasında 

4 növü vardır ki, bunlardan 3-ü mədəni şəraitdə becərilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində vardır. 



Hortenziya  (Yapongülü)-  Daşdələnkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində 

«Hydrangea» adlanır. Lüğəti mənası latın dilində qidor-su, alqeyon isə qab deməkdir. Rus dilində 

«Qortenziə», «Qidranqeə» adlanır. Toxumları, qələmləri, kök pöhrələri ilə çoxaldılır. Azərbaycan 

florasında Bağ hor-tenziya növü bitir. MNB-da şüşəbəndlərdə kolleksiyası vardır. 


 

33 


Hülpə-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Imperata»,  rus 

dilində «İmperata» adlanır. Kağız sənayesində istifadə olu-nur. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. 

Çiçək qrupları quru buket üçün yarar-lıdır. Azərbaycan florasında Ġstivanəvi hülpə növü bitir. 

Xaçəvər-  Boyaqotukimilər  fəsiləsinə  aid  olub,  birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Crucianella»  adlanır.  Lüğəti  mənası  crux-xaç  deməkdir.  Rus  dilində  «Krestovniüa» 

adlanır. Azərbaycan florasında 5 növü bitir. 

Xaçgülü-  Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və 

çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Senecio», rus dilində «Krestovnik» adlanır. Xaçgülünün bir 

neçə  növlərinin  tərkibi  qiymətli  alka-loidlə  zəngindir.  Dərman  bitkisidir.  Dərman  məqsədilə 

bitkinin bütün hissə-lərindən müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan flo-

rasında 18 növü bitir. 

Xamerops-  Palmakimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Chamaerops»  adlanır. 

Lüğəti mənası xamai-alçaq, rops-kol deməkdir. Rus dilində «Xamerops» adlanır. Alçaq boylu kol 

bitkisidir.  Avropanın  cənubunda  xameropsun  yarpağından  səbət  hörülməsində  və  şlyapa 

hazırlanmasında  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  Alçaq  xamerops  növü  bitir.    MNB-da 

kolleksiyada vardır. 

Xamırmaya  (Maya  sarmaşığı)-  Kənafkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki 

latın dilində «Humulus», rus dilində «Xmelğ» adlanır. Lüğəti mənası latın dilində humus-torpaq, 

qrunt  deməkdir.  Bitki  yerə  sərildiyindən  ona  bu  ad  verilmişdir.  Efir  və  aşılayıcı  maddələrlə 

zəngindir.  Budaq  və  yarpaqları  ağır  metalların  ionlarını  özündə  adsorbsiya  etmək  qabiliyyətinə 

malikdirlər.  Xamırmayanın  çiçək  qrupunun  tərkibində  və  qozalarında  lupulin  vardır.  Lupulin 

pivənin  hazırlanmasında,  pivəyə  acılıq,  ətir,  şəffavlıq  verilməsində  və  uzun  müddət 

saxlanılmasında istifadə olunur. Təbabətdə lupulin sidik kisəsinin qıcıqlanmasında sakitləşdirici, 

ağrıkəsici  kimi,  yara  xəstəliklərində  məlhəm  kimi  istifadə  olunur.  Yazda  cavan  zoğları  qidada 

istifadə olunur. Dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında Adi xamırmaya növü bitir. MNB-nın 

kolleksiyasında vardır. 



Xanıməli  (Rododendron,  azaliya)-  Erikakimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində 

«Rhododendron»  adlanır.  Lüğəti  mənası  rhodon-qızılgül,  dendron-ağac  deməkdir.  Rus  dilində 

«Rododendron»,  «Azaliə»  adlanır.  Dekorativ  bitki  kimi  bağlarda  geniş  yayılmışlar.  Yarpaqları 

heyvanlar tərəfindən yeyildikdə zəhərlənmə ilə nəticələnir. Dərman bitkisidir. Onun yarpağından 

sidikqovucu və tərlədici dərman kimi, həmçinin yel, podaqra, titrətmə və digər xəstəliklərə qarşı 

istifadə  olunur.  Yarpağından  hazırlanmış  preparat  homeopatiyada  istifadə  olunur.  Balverən 

bitkidir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 



Xanımotu-  Badımcançiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitkiyə  bəzən 

meşə  gözəli  də  deyilir.  Bitki  latın  dilində  «Atropa»  adlanır.  Lü-ğəti  mənası  a-inkar  etmə 

«yoxdur»,  trepein  isə  yönəltmək,  çevirmək,  dön-dərmək  deməkdir.  Rus  dilində  «Krasavka», 

«Belladonna» adlanır. Zəhərlidir. Bitkinin bütün hissələrində alkaloidlər (atropin, hissiamin və s.) 

vardır.  Yarpaq  və  köklərindən  mədənin  xora  xəstəliyində,  öd  daşı  xəstəliyində,  babasil, 

nevralgiya  və  bronxial  astmada  istifadə  edilən  spazmolitik  və  ağrıkəsən  dərman  hazırlanır. 

Tərkibində  olan  atropin  göz  bəbəyinin  böyüdülməsində  istifadə edilir. Yarpaqlarında  20,3  mq% 

C vitamini vardır. Azərbaycan florasında Qafqaz xanımotu növü bitir.   



Xardal-  Kələmkimilər  (Xaççiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində «Sinapis» adlanır. Lüğəti mənası sinapi-xardal deməkdir. Rus dilində «Qorçiüa» adlanır. 

Çöl  xardalının  cavan  yarpaqları  qidada  salat  və  ispanaq  kimi  istifadə  olunur.  Xardalın 

toxumlarından  qənnadı,  konserv  və  ətriyyat  sənayesində  istifadə  edilən  yağ,  tibdə  xardal  spirti 

kimi işlədilən efir yağı alınır. Balverən bitkidir. Azərbaycan florasında Çöl xardalı növü bitir. 

Xaşa (Esparset)- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Onobrychis»,  rus  dilində  «Gsparüet»  adlanır.  Dağlıq  rayonlarda 

yanacaq  kimi  istifadə  olunur.  Yarpaqlarının  gümüşü  rəngli,  çiçəklərinin  rəngbərəng  olması 

bitkinin bəzək-bağçılıqda və  çiçəkçilikdə  geniş istifadə  olunması üçün  çox  yararlıdır. Quraqlığa 



 

34 


davamlı,  balverən  bitkidir.  Torpağı  azotla  zənginləşdirməklə  bərabər,  həm  də  bütün  yazlıq 

bitkilərin sələfidir. Qiymətli yem bitkisidir. Azərbaycan florasında 22 növü bitir. 



Xaş-xaş- Xaşxaşkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bit-kidir. Bitki latın 

dilində  «Papaver»,  rus  dilində  «Mak»  adlanır.  Şərq  xaşxaşının  iri  çiçəkləri  dekorativ  məqsədlə 

bağlarda geniş surətdə əkilir. Çiçəklərinin tərkibində alkaloid readin və morfin vardır. Özüyayılan 

xaşxaşın  qurudulmuş  çiçəklərindən  sakitləşdirici  vasitə  kimi  istifadə  olunur.  Bir  çox  növlərinin 

toxumlarında  46-56%  yağ,  20%-dək  zülal  olur.  Yağından  qənnadı  və  konserv  istehsalında, 

ətriyyat  sənayesində,  rəssamlıqda  rəng  hazırlan-masında,  toxumlarından  isə  çörəkbişirmədə 

istifadə edilir. Azərbaycan flora-sında 20 növü vardır ki, bunlardan biri mədəni şəraitdə becərilir. 

Xədicəgülü- Nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Galanthus» adlanır. 

Lüğəti  mənası  qala-süd,  antos-çiçək  deməkdir.  Azərbaycanın  bir  çox  rayonlarında  yerli  əhali 

bitkiyə  «qarçiçəyi»,  yaxud  «südçiçəyi»  deyirlər.  Rus  dilində  «Podsnejnik»  adlanır.  Xədicəgülü 

tibdə və xalq təbabətində  geniş istifadə olunur.  Bitkinin soğanaqlarında  və  yarpaqlarında 0,07% 

qalantamin  alkaloidi  vardır.  Bu  alkaloiddən  alınan  dərmanlar  iflic,  mərkəzi  sinir  sisteminin 

pozuntularında,  hərəkət  üzvlərinin  fəaliyyətdən  düşməsi,  uşaqlarda  haram  ilik  xəstəliklərinin 

müalicəsində istifadə olunur. Soğanaqları zəhərlidir, yeyildikdə arasıkəsilmədən qusma baş verir. 

Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir. MNB-nın 

kolleksiyasında saxlanılır. 

Xəndəkotu-  Sümürgənçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bəzən  helmiqara 

da  deyilir.  Bitki  latın  dilində  «Symphytum»,  rus  dilində  «Okopnik»  adlanır.  Dərman 

xəndəkotunun  kök  və  kökümsovunda  alkaloid  və  aşı  maddələri  vardır.  Tibbdə  və  baytarlıqda 

iltihaba qarşı və qankəsən dərman kimi istifadə edilir. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. 



Xəşənbül  (Barınc)-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  bir-illik  və  ikiillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Melilotus»,  rus  dilində  «Donnik»  ad-lanır.  Tərkibində  efiryağlı 

maddə-kumarin olduğundan heyvanlar tərəfindən 1-2 gün həvəslə yeyilmir. Sonralar onlar bitkini 

həvəslə  yeyirlər. Şoran tor-paqları azotla zənginləşdirir. Yarpaqlarından mətbəx ədviyyatlarında 

istifadə  olunur.  Yarpaqlarında  240-370  mq%  C  vitamini  vardır.  Azərbaycan  flora-sında  7  növü 

bitir.  



Xımı- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bit-kidir. Bitki latın 

dilində  «Pastinaca»  adlanır.  Lüğəti  mənası  pastus-yem  de-məkdir.    Rus  dilində  «Pasternak» 

adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bi-tir. 

Xırdaləçək-  Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik-

ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Erigeron» adlanır. Lüğəti mənası eri-erkən, geron-

löhnə  deməkdir.  Rus  dilində  «Melko-lepestnik»  adlanır.  Gövdə  və  yarpaqlarından  «eriqeron 

yağı»  alınır  ki,  bu-nun  tərkibində  də  limonen  vardır.  Yarpaqlarında  18,9  mq%  C  vitamini  və 

0,84%  kauçuk vardır. Azərbaycan  florasında  7  növü  bitir. Bunlardan  ən  əhə-miyyətlisi  Kanada 

xırdaləçəyidir

Xiyar  (Yelpənək)-  Boranıçiçəklilər  (Qabaqkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Cucumis»,  rus  dilində  «Oqureü»  adlanır.  Geniş  yayılmış  tərəvəzdir,  qidada 

çiy və duza qoyulmuş halda istifadə olunur. Xiyarın tərkibində 94-97% su, 0,8-1,6% azotsaxlayan 

maddələr, 0,03-0,2% yağ, 0,7-1,5% şəkər, 1-1,6% digər azotsuz ekstrakt maddələr, 0,3-0,6% kül 

və s. vardır. Meyvəsində 10-20 mq% C vitamini, 0,87-1,5 qamm B

1

 vitamini və qabığında isə 0,8 



qamm  A  provitamini  vardır.  Azərbaycan  florasında  Adi  xiyar  növü  vardır  ki,  bu  da  mədəni 

şəraitdə becərilir. 



Xoraotu- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan ikiillik və çox-illik bitkidir. Bitki 

latın  dilində  «Anthyllis»,  rus  dilində  «Əzvennik»  adlanır.  Qiy-mətli  yem  bitkisidir.  Tərkibində 

15,3%  protein,  2,5%  yağ,  26,3%  sellüloz  və  45,4%  azotsuz  ekstrakt  maddələr  vardır. 

Çiçəklərindən göy boya alınır. Xalq təbabətində mədə-bağırsaq xoralarının müalicəsində istifadə 

olunur. Azər-baycan florasında 2 növü bitir. 


 

35 


Xortumçiçək-  Keçiqulağıkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Rhynchocorys»  adlanır.  Lüğəti  mənası  rhynchos-dimdik,  korys-qalpaq,  qapaq,  dəbilqə 

deməkdir. Rus dilində «Xobotnik» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 



Xoruzgülü- Qaymaqçiçəkkimilər fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın 

dilində  «Adonis»,  rus  dilində  «Qoriüvet»,  «Adonis»  adlanır.  Zəhərlidir.  Tərkibində  qlükozid 

(C

25

H



40

O

10



)  vardır.  Yay  xoruzgülündən  xalq  təbabətində  böyrək  xəstəliklərinin  müalicəsində 

istifadə olunur. Azərbaycan florasında 5 növü bitir. 



Xostək-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  kol  bitkisidir.  Bitki  latın  dilində 

«Garagana»,  rus  dilində  «Karaqana»,  «Çiliqa»  adlanır.  De-korativ  bitkidir.  Toxumları  ilə 

çoxalırlar.  Yarpaqlarında  9,27  mq%  C  vitamini  vardır.  Mal-qara  tərəfindən  yaxşı  yeyilir. 

Balverən  bitkidir.  Azərbaycan  flora-sında  2  növü  vardır  ki,  bunlardan  biri  də  mədəni  şəraitdə 

becərilən Ağac-varı xostəkdir



Xrizantema(Payızgülü)-  Kəpənəkçiçəkkimilər  (Mürəkkəbçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aiddir. 

Bitki  latın  dilində  «Chrysanthemum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  chrysos-qızıl,  anthemos  isə  çiçək 

deməkdir.  Ən  çox  payızda  çiçək  açdığına  görə  bitkiyə  payızgülü  deyirlər.  Rus  dilində 

«Xrizantema»  adlanır.  Dekorativ  bitkidir.  Yaşıllaşdırmada  geniş  istifadə  olunur.  Çiçəklərin 

boyanmasında da  istifadə olunur.  Azərbaycan  florasında  Hind  xrizantema növü  bitir. MNB-da 

kolleksiyasında vardır. 



Xurma  (Xurnik,  pırnıx)-  Ebenakimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Diospyros» 

adlanır. Lüğəti mənası dios-müqəddəs, pyros isə meyvə deməkdir. Rus dilində «Xurma» adlanır. 

Xurma  meyvəsində  13,85%  ümumi  şəkər,  qabığında  2,39%,  yarpağında  isə  4,3%  aşı  maddələri 

vardır.  Arıçılığın  inkişafında  da  müstəsna  əhəmiyyəti  vardır.  Xurmanın  meyvəsi  vitaminlərlə 

zəngindir.  Əhali  meyvəsindən  təzə  və  qurudulmuş  halda  istifadə  edir.  Xurmadan  mürəbbə, 

bəhməz, cem,  povidlo  və s.  hazırlanır.  Xalq təbabətində xurma  meyvəsindən qəbizlikdə  işlətmə 

vasitəsi  kimi  istifadə  edilir.  Azərbaycan  florasında  3  növü  vardır  ki,  bunlardan  ikisi:  Yapon  və 

Virgin xurması mədəni halda becərilir. Adi və Qafqaz xurması isə yabanı halda bitir. Xalq onu 

Cır xurma, xurnik və pırnıx adlandırır. MNB-nın kol-leksiyasında əkilib becərilir. 

İkibaşlı- Kəpənəkçiçəkkimilər (Mürəkkəbçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Dichrocephala»  adlanır.  Lüğəti  mənası  dichros-ikirəngli,  kephale-baş 

deməkdir. Rus dilində «Dixroüefala» adlanır. Yem bitkisidir, yarpaqlardan ədviyyat kimi istifadə 

olunur. Azərbaycan florasında Enliyarpaq ikibaĢlı növü bitir. 



İkiləçək- Onaqrakimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Circaea», 

rus  dilində  «Dvulepestnik»  adlanır.  Köklərindən  boyaq-çılıqda  istifadə  olunur.  Azərbaycan 

florasında 2 növü bitir. Sarı ikiləçək nö-vünün köklərindən sarı rəng alınır. 

İksiolirion-  İksiolirionkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  soğanaqlı  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Ixiolirion»    adlanır.  Lüğəti  mənası  ixia-toxum  növü,  leyrion  isə  zanbaq  deməkdir.  Rus 

dilində  «İksiolirion»  adlanır.  Dekorativ  bitkidir.  Çiçəkçilikdə  geniş  istifadə  olunur.  Toxumla  və 

soğanaqları ilə çoxalırlar. MNB-ın kolleksiya sahəsində becərilir, nadir bitki kimi Azərbaycanın 

«Qırmızı  Kitab»ına  salınması  təklif  edilmişdir.  Azərbaycan  florasında  Dağ  iksiolirionu  növü 

bitir. 


İlanbaşı-  Lamiasiyakimilər  (Dodaqçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki 

latın  dilində  «Dracocephalum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  dracon-əj-daha,  cephale-baş  deməkdir. 

Rus dilində «Zmeeqolovnik» adlanır. Azər-baycan florasında 4 növü bitir. 

İlandili-  Koramalotları  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Ophioglossum»  adlanır. 

Lüğəti  mənası  ofis-ilan,  qlossa-dil  deməkdir.  Bitki  ilan  dilinə  bənzədiyinə  görə  ona  ilandili  adı 

verilib. Rus dilində «Ujovnik» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 

İlankölgəsi  (Ferula)-  Kərəvüzkimilər  (Çətirçiçəkkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Ferula»  adlanır.  Lüğəti  mənası  ferula-tənək,  çubuq,  deməkdir.  Rus 

dilində «Ferula» adlanır. Dərman bitkisidir. Ondan «Baktizin» adında maddə alınır. Yanıq yerlərə 

sürtdükdə yanıq yerində ləkə qalmır. Azərbaycan florasında 8 növü bitir. 



 

36 


İlanotu-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Diplachne»  adlanır.  Lüğəti  mənası  diploc-ikiqat,  axne-yuxarı  təbəqə  deməkdir.  Rus  dilində 

«Zmeevka»  adlanır.  Təzə-tər  vaxtı  heyvanlar  tərəfindən  yeyilir.  İlanotunun  kimyəvi  tərkibi 

11,49%-sudan,  6,98%-küldən,  7,28%-proteindən,  1,165%-azotdan,  2,57%-yağdan,  28,87%-

sellüloz və s.-dən ibarətdir. Toxumları qidada istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 



İlişən- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bit-kidir. Bitki latın 

dilində  «Caucalis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  kejein-alçalmaq,  sürünmək,  kaulos-gövdə  deməkdir. 

Rus dilində «Priüepnik» adlanır. Azərbaycan florasında YapıĢan iliĢən növü bitir.  

İnciçiçəyi-  İnciçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  la-tın  dilində 

«Convallaria» adlanır. Lüğəti mənası lilium-zanbaq, konvalis-də-rə, vadi deməkdir. Rus dilində 

«Landış»  adlanır.  Dərman  bitkisidir.  Yar-paq  və  çiçəklərindən  alınan  tinkturadan  ürək 

fəaliyyətinin tənzimində dər-man kimi istifadə edilir. Dekorativ və efir yağlı bitkidir. Zəhərlidir. 

Azər-baycan florasında Zaqafqaziya inciçiçəyi növü bitir. MNB-da kollek-siyası vardır. 



İnək  noxudu-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində «Vigna», rus dilində «Viqna» adlanır. İnək noxudu yaxşı dənli yem bitkisi hesab olunur. 

Toxumu  24-28%  zülalla  və  1,45-1,72%  yağla  zəngindir.  Azərbaycan  florasında  1  növü  mədəni 

halda becərilir. 



İnnab-  Murdarça  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Zizyphus»,  rus  dilində  «Unabi» 

adlanır.  İnnab  meyvələrindən  həm  təzə,  həm  də  qurudulmuş  halda  geniş  istifadə  edilir.  İnnab 

meyvələrində  21-25%-şəkər,  0,47-1,87%  müxtəlif  turşular,  2,1-5,8%  pektin  maddələri,  350-735 

mq%  C  vitamini  və  s.  vardır.  İnnab  meyvələri  çox  qədimdən  tibbi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Onun 

meyvələrindən  boğaz  ağrısı,  hipertoniya,  mədə-bağırsaq  və  b.  xəstəliklər  zamanı  dərman  kimi 

istifadə edilir. Yarpağından və kökündən qızdırmaya qarşı istifadə edilir. Azərbaycan florasında 1 

növü bitir. MNB-da və Şamaxı dayaq məntəqəsində 20-yə qədər sortu və 3 növü becərilir.  

İsitməotu- Kələmkimilər (Xaççiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik 

bitkidir. Bitki latın dilində «Erysimum» adlanır. Lüğəti mənası eryuomoy-şəfa vermək deməkdir. 

Rus  dilində  «Jeltuşnik»  adlanır.  Toxumlarında  27,5%-ə  qədər  qatı  yağ  vardır.  Azərbaycan 

florasında 22 növü bitir. 



İstiot  (Bibər)-  Badımcankimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Capsicum»  adlanır.  Lüğəti  mənası  capsa-qutu,  anbar  deməkdir.  Rus  dilində  «Pereü»  adlanır. 

İstiot qidaya ədviyyat kimi qatılır və turşuya qoyulmada da istifadə olunur, C və A vitamini ilə 

zəngindir.  İstiotun  meyvəli  ətinin  tərkibində  23,66-66,17%  şəkər,  10,62-34,04%  fruktoza,  2,12-

19,61%  saxaroza,  3,57-11,49%  qlükoza  və  5,5-9,31%  zülal  vardır.  MNB-da  örtülü  şəraitdə 

(oranjereyada) becərilir. Açıq şəraitdə mədəni əkin şəraitinə keçirilmiş bir neçə sortları becərilir. 

Azərbaycan florasında Birillik istiot nö-vü becərilir. 



İşıq  otu-  Cilkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Luzula» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  luceo-parıldamaq  deməkdir.  Rus  dilində  «Ojika»  adlanır.  Sünbülləmə 

dövründə yem bitkisi kimi istifadə olunur. Azərbaycan florasında 6 növü bitir. 

İtburnu (Dərgil, həmərsin)- Gülçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Rosa», rus 

dilində  «Roza»,  «Şipovnik»  adlanır.  Kökündə,  gövdəsində  və  yarpağında  aşı  maddəsi, 

meyvəsində  8,09%şəkər,  2,74%  pektin,  2,18%  pentazon,  3,58%  aşı  və  rəngləyici  maddə,  500-

1077mq%  vitamin,  0,071%  efir  yağı  vardır.  İtburnundan  alınan  dərman  preparatları  qan 

dövranının  yaxşılaşdırılmasında,  böyrək,  mədə,  dəri  xəstəliklərinin  və  yaraların  müalicəsində 

istifadə edilir.  Tərkibində çoxlu  miqdarda mikroelementlər,  mürəkkəb  efir,  fitonsid  və s.  vardır. 

Ondan mürəbbə, cem, vitaminli içki, kompot və s. hazırlanır. MNB-nın kolleksiya sahəsində yeni 

növləri vardır. Kolleksiyada becərilən növlər üzərində yeni qızılgül sortları almaq üçün seleksiya 

işləri aparılır. Azərbaycan florasında 34 növü vardır, 6 növü mədəni şəraitdə becərilir. 

İtxiyarı(Dəli  xiyar,  atılan)-Boranıkimilər  (Qabaqkimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  ot 

bitkisidir.  Bitki  latın  dilində  «Ecballium»  adlanır.  Lüğəti  mənası  ecballeio-atma,  tullama 

deməkdir.  Rus  dilində  «Beşenıy  oqureü»  adlanır.  Meyvəsində  elaterin  və  profetin  qlükozidləri 


 

37 


olduğu  üçün  zəhərlidir.  Yetiş-məmiş  təzə  meyvələrindən  alınan  cövhər  ishala  qarşı  istifadə 

olunur. Azər-baycan florasında Adi itxiyarı növü bitir. 



İtiqayıq-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  ot  bitkisidir.  Bitki  latın 

dilində  «Oxytropis»,  rus  dilində  «Ostrolodka»,  «Ostrolodoçnik»,  «Ostrokilğniüa»,  «Qolubuşka» 

adlanır. Yem, dekorativ bitkilərdir, bəzi növləri zəhərlidir. Azərbaycan florasında 8 növü bitir. 

İtkərəvüzü- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan bir-illik və  ya ikiillik 

bitkidir. Bitki latın dilində «Aethusa» adlanır. Lüğəti mənası aetousa-parlaq, işıqlı deməkdir. Rus 

dilində «Kokorış» adlanır. Zəhərli bitkidir. Azərbaycan florasında 1 növü bitir. 

İtquyruğu-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Cynosurus» 

adlanır. Lüğəti mənası kynon-it, ura isə quyruq deməkdir. Rus dilində «Qrebennik» adlanır. Yem 

bitkisidir. Azərbaycan florasında Tikanlı itquyruğu növü bitir. 

İtotu  (Güləsovu)-  Lamiasiyakimilər  (Dodağıçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və 

çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Marrubium»,  rus  dilində  «Şandra»  adlanır.  Azərbaycan 

florasında 10 növü bitir. 

İtüzümü-  Badımcankimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Lycium»,  rus  dilində 

«Dereza»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  3  növü  vardır  ki,  bunlardan  ikisi  mədəni  şəraitdə 

becərilir. MNB-da kolleksiya sahəsində becərilir. 

İydə- İydəkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Elaeagnus» adlanır. Lüğəti mənası 

elaie-zeytun ağacı, agnos-təmiz, saf deməkdir. Rus dilində «Lox», adlanır. Meyvəsinin tərkibində 

70%  şəkər,  6%  sellüloza,  1,5%  nişasta  və  0,5%  sərbəst  turşu  vardır.  İydə  ağacından  yüksək 

keyfiyyətli kitrə alınır. Həmin kitrədən isə yüksək keyfiyyətli lak, yapışqan, rəng və s. hazırlanır. 

İydə meyvəsinin unundan müxtəlif qənnadı məhsullarının, meyvələrindən isə kompot, zəif spirtli 

içkilər hazırlanmasında  istifadə edilir. Xalq təbabətində iydə unundan hazırlanmış horra südəmər 

uşaqların  mədə  pozulmaları  zamanı  istifadə  edilir.  İydənin  5-15  meyvəsinin  süddə  dəmləməsi 

şəkər  xəstəliyini  müalicə  edir.  Azərbaycan  florasında  2  növü  bitir,  bəzi  növləri  isə  mədəni 

şəraitdə becərilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində əkilib becərilir. 

İyəvər-  Lamiasiyakimilər  (Dodağıçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki 

latın  dilində  «Clinopodium»  adlanır.  Lüğəti  mənası  cline-yataq,  pous  isə  ayaq  deməkdir.  Rus 

dilində  «Paxuçka»  adlanır.  Boyaqçılıqda,  ətirli  ədviyyalı  bitki  kimi  yeyinti  sənayesində  istifadə 

edilir. Efir yağlı və bal verən bitkidir, yağı limon ətirlidir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 



İyir-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Aira»,  rus  dilində 

«Aira»,  «Luqovik»  adlanır.  Dekorativ  bitki  kimi  qumsal  və  ba-taqlıq  yerlərində  əkilməsi 

məsləhətdir. Azərbaycan florasında Tükvarı iyir növü bitir. 

İynəotu-  Qərənfilçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Velezia», rus dilində «Veleüiə» adlanır. Azərbaycan florasında Sərt iynəotu növü bitir. 

Kaççin-  Sümürgənçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Caccinia», rus dilində «Kaççiniə» adlanır. Köklərində şirintəhər selikli maddələri olduğuna görə 

qida bitkisi kimi istifadə olunur. İri və  yaraşıqlı yarpaqlarına görə çox dekorativdir. Azərbaycan 

florasında Qalınyarpaq kaççin növü bitir. 

Kafirotu-  Tərəçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Camphorosma»  adlanır. 

Lüğəti  mənası  kamfora-kamfara,  osme-ətir,  iy,  qoxu  deməkdir.  Rus  dilində  «Kamforosma» 

adlanır.  Tərkibində  0,2%-ə  qədər  acı  badam  dadı  olan  efir  yağı  vardır.  Yem  bitkisi  kimi 

yararlıdır. Xalq təbabətində dərman əhəmiyyətinə malikdir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 



Kağız  ağac-  Tutkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Brous-sonetia»,  rus  dilində 

«Brussoneüiə» adlanır. Kağız ağacının cavan zoğlarının qabığından yüksək keyfiyyətli Aleksandr 

kağızı alınır. Yarapqları və çiçəkləri çox dekorativdir. MNB-da kolleksiya sahəsində becərilir. 

        Kahı (Südləmə)-  Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiəinə aid 

birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Lactuca», rus dilində «Molokan», «Latuk» 

adlanır. Onun ərzaqlıq hissələrinin tərkibində quru maddənin miqdarı 11,3%, o cümlədən yarpaq 

kahıda 2,66% şəkər, baş kahıda 3,57% şəkər və 2,93% zülal olur. Tərkibində B

1

, B


2

, K, PP, A, C 



 

38 


vitaminləri  vardır.  Təzə  yarpaqlarında  alma  turşusu,  limon  turşusu,  quzuqulağı  turşusu  və  az 

miqdarda  kəhraba  turşusu  olur.  Kahının  müalicəvi  əhəmiyyəti  də  vardır.  Kahının  şirəsində 

laktutsin  olduğundan  kahı  ilə  normal  qidalananların  əsəb  sistemi  sakitləşir,  yuxusu  yaxşılaşır, 

həzmedici  orqanlarının  fəaliyyəti  nizamlanır  və  qan  dövranı  normallaşır.  Hipertoniya  və  s. 

xəstəliklər  üçün  pəhriz  qida  kimi  istifadə  edilir.  Azərbaycan  florasında  10  növü  vardır  ki, 

onlardan biri də mədəni şəraitdə becərilir.  

        Kakao-  Sterkulyarkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Theobroma»,  rus  dilində 

«Kakao» adlanır. Toxumlarından yağ alınır (tibb məqsədilə), cecəsi isə əzilib toz halına salınır və 

həmin  toz  qənnadı  səna-yesində  istifadə  olunur.  MNB-da  isti  şitillikdə  və  oranjereyalarda 

becərilir. 

         Kaktus-  Kaktusların  vətəni  Cənubi  və  Şimali  Amerikadır.  Burada  onlar  quru  və  isti 

rayonlarda bitir. Lakin Pataqoniya və Kanadanın sərt soyuq iqlim şəraitində yayılmış kaktuslar da 

az deyildir. Kaktuslar ilə ən zəngin ölkə Meksikadır. Bu ölkənin dövlət gerbində kaktusun şəkli 

vardır. Öz vətənində bu bitkilər çox böyük əhəmiyyətə malikdirlər. Sütunvarı formalı kaktusların 

meyvələri  çiy  və  bişmiş  halda  yeyilir.  Bəzən  bu  meyvələrdən  müxtəlif  içkilər  hazırlanır.  «Gecə 

gözəli» adlanan kaktusun külündən ürək dərmanı hazırlanır. MNB-da istixanalarda (oranjereya) 

becərilir. 

         Kalafa gülü (Ağpopur) -Lamiasiyakimilər (Dodağıçiçəklilər) fəsiləsinə         

aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Ballota»,  rus  dilində  «Belo-kudrennik»  adlanır. 

Azərbaycan florasında 1 növü bitir. 

            Kalepina- Kələmkimilər (Xaççiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın 

dilində  «Calepina»,  rus  dilində  «Kalepina»  adlanır.  Toxum-larından  yağ  alınır  ki,  bu  da 

işıqlandırmada  istifadə  olunur.  Yarpaqları  yemə-lidir  və  qidada  istifadə  olunur.  Azərbaycan 

florasında Əyri kalepina növü bi-tir. 

            Kalış- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Sorghum», rus dilində 

«Sorqo»  adlanır.  Yem  bitkisidir.  Taxılları  mal-qara  üçün  yaxşı  yem  hesab  olunur.  Taxılından 

(dənindən)  spirt  və  nişasta  alınır.  Gövdəsinin  tərkibində  12-18%-ə  qədər  şəkər,  kökümsovunun 

tərkibində 27% nişasta və 13% şəkər vardır. Azərbaycan florasında 4 növü bitir. 

            Kalışvər- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Melica», rus dilində 

«Perlovnik»  adlanır.  Dekorativ  bitkidir.  Tam  çiçək  açanda  ondan  quru  gül  dəstəsi  hazırlanır. 

Azərbaycan florasında 9 növü bitir. 

            Kalta-  Qaymaqçiçəkkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 



«Caltha», rus dilində «Kalujniüa» adlanır. Kaltanın çiçək qönçələrindən sirkə ilə ədviyyat (tutma, 

xuruş)  hazırlanır.  Mal-qara  üçün  zəhərli  olub,  tərkibində  anemonin,  xolin  və  berberin  vardır. 

Dekorativ, bal-verən bitkidir. Suda bişirilmiş, qurudulmuş və döyülüb toz halına salınmış kökləri 

çay surroqatının alınmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 

            Kanna-  Kannakimilər  fəsiləsinə  aid  olub,  əsas  vətəni  tropik  Amerikadır.  Bitki  latın 

dilində  «Canna»,  rus  dilində  «Kanna»  adlanır.  Yunan  dilində  mənası  «borucuq»  deməkdir. 

Dekorativ bitkidir, bağlarda, parklarda becərilir. MNB-da Hind kannası növü və bir neçə çeşidi 

(sortu) becərilir. 

            Karamış-  Boyaqotukimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  la-tın  dilində 

«Karamyschewia»,  rus  dilində  «Karamışeviə»  adlanır.  Azər-baycan  florasında  Xedotvari 


Yüklə 2,36 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin