Mehman Ağayev, Sultan Əliyev ÄÈÀËÈÇ Bakı – 2010

Çıxış yeri yaxud tunelin infeksiyası.

 Əsasən S. aureus, yaxud 

qrammənfi   mikroorqanizmlər tərəfi ndən törədilir.  Əgər kateter 

ətrafında ancaq qızartı varsa, onda yerli terapiya hipertonik kompres, 

hidrogen peroksid, yaxud 2%-li mupirosin məlhəmi ilə yumaq 

kifayət edir. Poliuretan kateterlərində mupirosin məlhəmi istifadə 

etmək olmaz (kateteri dağıdır). Əgər kateter ətrafından irin axırsa, 

onda Qram üsulu ilə  rəngləmənin nəticəsinə  əsasən qrammüsbət 

mikroorqanizmlər üçün sefalosprinlər istifadə edilir. Qrammənfi  

mikroorqanizmlər olduqda seftazidim, aminoqlikozidlər istifadə 

olunur. Əgər 4 həftəyə irin yox olmursa kateter çıxarılır.

269

Fəsil 8. Periton dializi 

Periton dializinin mexaniki fəsadları. 

Periton boşluğuna 

məhlulun vurulması qarındaxili təzyiqi (QDT) artırır. dializatın 

həcmi və xəstənin vəziyyəti (ən çox oturaq vəziyyət) QDT-ni artırır. 

Bundan başqa, öskürək, defevasiya zamanı gücənmələr, önə əyilmə 

də QDT-ni artırır. 

QDT-nin artması müxtəlif yırtıqların baş verməsinə  səbəb olur. 

Ventral, epiqastral, kateterətrafı, göbək, qasıq (düz və  çəp), bud, 

Şpidel, Rixter, Morqanı  dəliyi, sistosele, enterosele kimi yırtıqlar 

baş verir.

Diaqnozu qoymaq üçün 2 l paketə 100 ml omnipak 300 əlavə 

edilir və qarın boşluğuna yeridilir. Xəstə 2 saat aktiv gəzir, sonra KT 

olunur.

Müalicə. Kiçik yırtıqlar daha qorxulu olduğu üçün cərrahi yolla 

müalicə edilir. Qarın divarının qatları arasına dializatın sızılması az 

tipik olsa da müşahidə oluna bilər. Cinsi orqanların ödemi – maye 

processus vaginalis ilə hidroseleyə səbəb olur, yaxud da çıxıntının 

qişalarının arası ilə xayalığın divarının ödemini yaradır.

Hidrotoraks – bəzən maye plevra boşluğuna keçə bilir. Xəstədə 

tənəffüs pozğunluqları simptomları müşahidə edildikdə PD 

kəsilməlidir. Plevra mayesində qlükozanın olması diaqnozu tam 

dəqiqləşdirir.

1.1. Periton dializinin metabolik fəsadları. 

PD zamanı osmotik 

agent kimi qlükozanın istifadə olunması nəticəsində o, gün ərzində 

100–150 q miqdarında (≈500–800 kkal) bədəndə qalır. Odur ki, PD 

alan xəstələr artıq çəki yığırlar (5–10% bədən kütləsinə əlavə olunur). 

İkinci mənfi  hal artıq şəkər insulinin sekresiyasını stimulyasiya edir. 

Onsuz da XBÇ zamanı olan insulinərezistentlik daim qanda insulinin 

yüksək səviyyəsinə səbəb olur ki, bu da özlüyündə aterosklerozun 

yaranmasına riskdir. Vəziyyətdən çıxış yolu osmotik agent kimi, 

qlükoza polimerləri və aminturşulardan istifadə oluna bilər.

Lipid pozğunluqları. 

PD xəstələrində ümumi xolesterinin, 

LDL, apolipoprotein B, triqliseridlər, lipoproteinlərin (a) səviyyələri 

270

Dializ'>Dializ

yüksəlir, HDL, apolipoprotein A-I-in səviyyələri aşağı düşür     

(cədvəl 8.4).

                                     Cədvəl 8.4

XBÇ zamanı lipid dəyişiklikləri

Faktor

PD

HD

Ümumi xolesterin

↑

norma

Xolesterin LDL

↑

norma

Xolesterin HDL

↓

↓

Triqliseridlər

↑↑

↑

Apo A

1

-protein

↓

↓

Apo B-protein

↑↑

norma

Lipoprotein (a)

↑↑

↑↑

Oksidləşmiş LDL

↓

↑

Xolesterin LDL aşağı salınması koronar patologiyasının proqress 

etməsinə mane olur. Effektiv bir dərman preparatı kimi koferment 

A hidrooksimetilqlyutaril reduktazanın inhibitorları (HMQ-KoA) 

istifadə olunur. Triqliseridlərin  ən yüksək səviyyəsi xəstələri 

pankreatitin baş verməsinə meylli edə bilər. HMQ-KoA inhibitorları 

ilə yanaşı, fi bratlar (25% az dozada) istifadə oluna bilər. Alkoholdan 

tam imtina olunmalıdır. Fibratlar, antioksidantlar (vitamin E) istifadə 

oluna bilər.

Zülal itkisi

 gündə 10–20 q ola bilər. Əsas itirilən albumin olsa da 

İgG 15%-ə qədər ola bilər. Eyni zamanda gündə 2–3 q aminturşular 

itirilir.  İtirilən zülalın yerini doldurmaq üçün pəhrizə lazımi 

dəyişikliklər etmək lazımdır. PD zamanı məhlulda Na 132 mmol/l 

olur. Qlükozanın artması natriumun zərdabda azalmasına səbəb olur. 

Hər 5,6 mmol/l (100 mq/dl) qlükozaya natrium 1,3 mekv/l-dən aşağı 

enir.

Periton dializi məhlulunda kalium olmur, odur ki, 10–30% 

xəstələrdə hipokaliyemiya müşahidə oluna bilər. Bunu aradan 

271

Fəsil 8. Periton dializi 

qaldırmaq üçün pəhrizi genişləndirmək, yaxud kalium əlavə etmək 

olar. Hipokalsiyemiya kalsium və  kalsitriol əlavə verməklə və dializi 

1,75 mmol/l kalsium olan məhlulla aparmaqla aradan götürülür. 

PD ağır hiperkalsiyemiyanı müalicə etmək məqsədi ilə də istifadə 

olunur.

272

Dializ

Fəsil 9

 

Plazmaferez.

T

erapevtik aferez [ferez (pheresis) qədim yunan sözü olub, 

tərcümədə “tamın bir hissəsinin çıxarılması” – de 

mək-

dir] ekstrakorporal prosedura olub qanın hissələrə ayrılma tex-

nologiyasının köməyi ilə patoloji hüceyrələrin və plazma kom-

ponentlərinin çıxarılmasıdır. Qanın çıxarılan tərkib hissəsindən asılı 

olaraq plazmaferez, leykaferez, eritrositaferez və trombositaferez 

terminləri ilə ifadə olunur.

Əsas xüsusuyyətləri:

•  Plazmaferez plazmadan patogenetik komponentləri sürətlə 

çıxarır (məs. immun komplekslərə qarşı anticisimləri).

•  Patogenetik anticisimlərin resintezinə qarşı  çıxaraq im-

munodepressiv təsir göstərir.

•  Prosedura nəticəsində ciddi ağırlaşmalar çox az halda 

müşahidə edilir, o da çıxarılmış mayenin yerini təzə dondurulmuş 

plazma ilə  əvəz etdikdə baş verir, amma insan albumini ilə 

doldurduqda müşahidə edilmir.

•  Gündəlik dərman təyinatları plazmaferez prosedurasından 

sonra yerinə yetirilir. 

Əsas qaydalar:

•  Aferez dövr edən qandan lazım olan komponentlər sentrifuga, 

fi ltrasiya və adsorbsiya yolu ilə çıxarılma üsuludur.

•  Plazmaferez (plazma çıxarılması) zamanı dövran edən 

plazmada olan patogenetik anticisimlər və immun komplekslər 

çıxarıldıqdan sonra əvəzedici maye ilə, adətən, albumin ilə  əvəz 

edilir.

•  Hər plazmaferez zamanı bir plazma həcmi qədər maye çıxa-

rılır. Yaşlı insanlarda plazma həcmi orta hesabla 50 ml/kg bədən 

273

Fəsil 9. Plazmaferez.

çəki sinə  bərabər olur. Əgər çıxarılması güman olunan plazma 

həcmi 4 l-ə  bərabər dirsə, onda hər 4 l izovolumetrik plazmaferez 

gələcək proseduradan qabaqkı plazma komponentlərini 2/3 qədər 

azaldacaqdır.

•  Əgər mayenin intravaskilyar-ekstravaskulyar fi ltrasiyası  

və anticisimlərin yeni sintezi baş vermirsə, üç plazma həcmi qədər 

plazma ayirib bədəndən çıxardiqdan sonra bazis komponentin 95% 

azalacağı müşahidə olunacaqdır.

•  IgG intra və ekstravaskulyar sahələrdə  bərabər miqdarda 

paylanmışdır. Əgər yeni anticisimlərin yaranmasının qarşısı alınsa, 

onda  IgG bədəndəki  səviyyəsini <95% salmaq üçün altı plazmaferez 

lazım olacaqdır.

•  IgM müntəzəm təsadüf olunan immun kompleks kimi əsasən 

intravaskulyar sahədə məhdudlaşır və ona görə də plazmaferez ilə 

effektiv xaric olunur.

Xəstəliyin  əlaqəli olduğu qanın tərkibinin spesifi k faktorlarının 

sürətlə çıxarılması öz müalicəvi təsirini göstərir (cədvəl 9.1).

                                      

Cədvəl 9.1 

Terapevtik plazmadəyişmənin mümkün təsir mexanizmi

Patogen faktorun sirkulyasiyadan çıxarılması:

– Anticisimlər (anti-BMK-xəstəliyi, miasteniya, Qiyen-Barre 

sindromu);

– Monoklonal zülallar (Valdenstrem makroqlobulinemiyası, 

mieloma zülalı);

– Dövredən immun komplekslər (krioqlobulinemiya, QQE);

– Alloanticisimlər (Rh-alloimmunizasiyası–hamiləlik zamanı);

– Toksiki faktor (trombotik-trombositopenik purpura / hemo-

litikouremik sindrom, fokal-seqmental qlomeruloskleroz).

Plazmanın spesifi k faktorunun əvəz edilməsi:

– trombotik – trombositopenik purpura.

İmmun sisteminə başqa təsirlər:

274

Dializ

– retikuloendotelial sistemin funksiyasının yaxşılaşdırılması;

– iltihab mediatorlarının çıxarılması (sitokinlər, kompliment);

– antigen/anticisim nisbətini dəyişməklə immun komplekslərinin 

həll ola bilən formalarının alınması;

– sitotoksik terapiyanın effektinin artırılması üçün limfosit 

klonlarının stimulyasiyası.

Beləliklə, plazmaferezin təsir mexanizmi spesifi k və qeyri-spesi-

fi k olmaqla iki yerə bölünür (cədvəl 9.2).

Cədvəl 9.2

Plazmaferez ilə qanın çıxarılan fraksiyaları

Qanın çıxarılan komponenti 

Xəstəliklər

İmmunoqlobulinlər

Mieloma xəstəliyi, antifosfolipid 

sindrom, demielinləşdirən po-

lineyropatiya, RA

Lipoproteidlər

İrsi hiperxolesterinemiya və 

dislipidemiyalar

Plazma zülalı ilə birləşən toksinlər Göbələk, gerbesid, sufanilamid, 

nitrat və nitrit ilə zəhərlənmələr 

Plazmanın patoloji zülalları (hemo-

liz, toxuma dağılması məhsulları)

KDD hemoliz –konfl ikt qan 

köçürülməsi, kraş- sindrom, 

barbiturat, aspirinlə zəhərlənmə

Molekulların artıq dağılma 

məhsulları –laxtalanma və 

laxtalanma əleyhinə sistemin 

komponentləri

DDL-sindromu, TTP

Eritrositlər

Həqiqi polisitemiya, ikincili 

eritrositoz

Leykositlər

RA, xroniki mieloleykozda hiper-

leykositoz

Trombositlər

Bronx astması

Spesifi k  təsirlər.

  Xəstəliklərin patogenezində  əsas rol oyna-

yan spesifi k  faktorların (anticisimlər, alloantigenlər, hüceyrələrin 

275

Fəsil 9. Plazmaferez.

dağılma məhsulları, toksinlər, qan hüceyrələri) qandan çıxarılması 

nəticısində baş verir.

Qeyri-spesifi k təsirlər. 

Qandan və  plazmadan iltihabın kəskin 

faza zülallarının, iltihab əleyhinə sitonkinlərin çıxarılması və onların 

reoloji xüsusiyyətlərinin normallaşdırılması nəticəsində baş verir.

Müxtəlif maddələrin bədən suyunda və yağ toxumasında yayılma 

xüsusiyyəti onun bədəndən çıxarılması effektivliyinə təsir edir. Bə-

dənin maye sektorları hüceyrəxarici və hüceyrədaxili sektorlara bö-

lünürlər. Hüceyrəxarici sektor da öz növbəsində hüceyrəarası  və 

damardaxili həcmlərə ayrılırlar. Maddələrin bədəndə paylanmasına 

görə 5 qrupa bölünürlər (cədvəl 9.3).

                                                         

     Cədvəl 9.3

Maddələrin bədəndə paylanması tipləri

Maddə qrupları Paylanma tipi

Misal

I

Bədənin ümumi suyunda 

paylanır. Paylanma həcmi 

(PH)=45 l, birləşməmişdir

Karbamid

II

Hüceyrəxarici sektorda 

paylanıb. PH=15 l

Albumin, 

prealbuminlər

III

Hüceyrəxarici sektorda 

paylanıb, plazma zülalı ilə 

əlaqəlidir. PH=9 l

Sulfanilamidlər, 

akrixin, nitrat, nitritlər, 

bitki zəhərləri

IV

Bəbənin ümumi suyunda 

paylanıb, toxuma zülalı ilə 

əlaqəlidir

Üçsiklli 

antidepressantlar 

(imizin, amitriptilin)

V

Əsasən piy toxumasında 

paylanıb. PH=9 l

Barbituratlar

            

Plazmaferez  əsas immun mənşəli xəstəliklərin müalicəsi üçün 

istifadə olunduğu üçün immunosupressiya ilə kompleks şəkildə 

aparılır. Plazmaferez xəstəliyin erkən mərhələsində yaxşı müalicəvi 

təsir göstərir, çünki iltihaba cavabı blokada edir.

276

Dializ

Kliniki təcrübədə patoloji autoanticisimlərin xaric edilməsi əsas 

yer tutur, odur ki, immunoqlobulinlərin kinetikasını izləmək məq-

sədəuyğundur:

a) immunoqlobulinlər nisbətən uzun yarımhəyat dövrünə ma-

likdirlər;

b) immunoqlobulinlərin böyük hissəsi damar daxilində yerləşir 

(cədvəl 9.4).

                                      Cədvəl 9.4

İmmunoqlobulinlərin paylanma miqdarı

Maddə

Molekul 

çəkisi

Damar 

daxili %

Yarımhəyat 

dövrü, 

gün

Zərdabda 

normal 

qatılığı, mq/dl

Albumin

69000

40

19

3500-4500

İgG

180000

50

21

640-1430

İgA

150000

50

6

30-300

İgM

900000

80

5

60-350

LDL-

xolesterin 

(beta-

lipoproteidlər)

1300000

100

3-5

140-300

Plazmaferez zamanı makromolekulun çıxarılması proseduranın 

davamiyyətindən asılı olur. Bir seans zamanı, adətən, dövredən 

plazma həcminin (DPH) bir, yaxud iki ekvivalenti çıxarılır. 

Plazmaferezdən 24–36 saatdan sonra hər hansı makromolekulun 

damardaxili konsentrasiyası ilkin səviyyədən 35% artır və ilkin 

konsentrasiyanın 60–65%-ni təşkil edir. İkinci plazmaferez za-

manı DPH qədər plazma dəyişdikdə, pikdən sonra plazmada 

makromolekulun konsentrasiyası 20–25% azalır və sonrakı 24 saata 

38%-ə qədər reakkumulyasiya edəcəkdir (şəkil 9.1). Dördüncü, ya-

xud beşinci proseduradan sonra makromolekulların konsentrasiyası 

plazmaferezin sonunda ilkin səviyyənin 10%-i olacaqdır və  gələn 

277

Fəsil 9. Plazmaferez.

proseduraya qədər ilkin rəqəmlərin  25%-nə çatacaqdır. Göründüyü 

kimi bu konsentrasiya diapazonunda plazmaferezin effektivliyi enir 

və terapevtik plazmaferezin davam etdirilməsi təsirsiz olur.

 

Şəkil 9.1. Plazmaferezdən qabaq və sonra IgG səviyyəsinin dinamikası

Aferez proqramı 3 variantda yerinə yetirilir:

1. Təxirəsalınmaz hallarda – xəstənin həyatına təhlükə olduqda 

aparılır.

2. Kurs müalicəsi – 3–7 prosedura 2–3 həftə müddətində aparılır.

3. Proqram müalicəsi – plazmaferez aylar, illərlə davam etdirilir.

Damar mənfəzinə adekvat limfa drenajını  təmin etmək üçün, 

adətən, 5 ardıcıl gündəlik seans, bir dövredən plazma həcmi (DPH) 

miqdarında plazmadəyişilməsi aparılır. Bu zaman spesifi k patogen 

makromolekulların bədəndə  yığılma sürəti nəzərə alınmalıdır. 

Məsələn: IgG-nin yarımyaşama dövrü 17 gün isə, həmən göstərici 

IgM  və IgA-da qısa olub 5–7 gündür. Odur ki,  IgM-in bədəndən 

278

Dializ

çıxarılması üçün daha uzunmüddətli plazmaferezin aparılması 

lazım olur, çünki IgM-in gözlənilən endogen sintezi sürəti IgG-yə 

nisbətən daha yüksəkdir. Bədəndən çıxarılması lazım olan maddənin 

miqdarı etibarlı üsullarla, xüsusi anticisimlərlə təyin olunursa, onda 

müalicə proqramı patogen faktorun tam çıxarılmasına yönəldilir. 

Əgər müalicə  xəstəliyi törədən faktorun identifi kasiyasının müm-

kün olmadığı halda aparılırsa, onda həkim təyin olunan müalicə 

proqramını empirik qaydada tərtib etməyə məcbur olur.

       

DPH-nın təyin olunması

Plazmaferezi aparmazdan əvvəl DPH təyin olunmalıdır. 

1. Normal insanlarda hər 1 kq bədən çəkisində təxminən 35–40 

ml plazma olur və ona görə Het normal olan xəstələrdə bədən çəkisi 

(kq) 35 dəfə artırılır, Het aşağı olan pasientlərdə 40 dəfə artırılır və 

DPH tapılır.

2. Kaplan (1992) aşağıdakı sadə metodu təklif etmişdir: 

                  DPH = [0,065 × çəki(kq)] × (1-Het)

3. DPH = (1-Het)x(b+c+M)

 

b – koeffi sient –  kişilər üçün 1530, qadınlar üçün 864;

 

c – koeffi sient – kişilər üçün 41, qadınlar  üçün  47,2;                       

M – bədən çəkisi, kq.

Alınmış nəticələrə və əvəzedilmənin növünə görə proseduranın 

parametrləri təyin edilir: 

•  qanın cərəyan sürəti; 

•  çıxarılan plazmanın miqdarı;

•  əvəzolunma sürəti və miqdarı;

•  çıxarılan faktorun miqdarı təyin edilir.

Plazmaferez sentrifuqada, yaxud yüksək keçiricilikli kapilyar 

fi ltrlərdə “membran separasiya” adlanan üsulla aparılır. Hər bir 

üsulun özünün üstün və çatışmayan cəhətləri vardır (cədvəl 9.5).

                                                                            

279

Fəsil 9. Plazmaferez.

Cədvəl 9.5

Membran və sentrifuqa plazmaferezinin müqayisəsi

Plazmaferez

Üstünlüyü

Çatışmazlığı

Membran 

aferezi

Qan elementləri 

itmir

Sitrat lazım olmur

Kaskad 

fi ltrasiyaya 

adaptasiya edilə 

bilər

Patogen maddələr membranın 

xəlbirləmə koeffi sienti ilə 

məhdudlaşır

Qanın yüksək cərəyanı lazım olur 

(>50 ml/dəq)

Tez-tez mərkəzi venoz kateterə 

ehtiyac olur

İmkanları ancaq plazmaferez ilə 

məhdudlaşır

Sentrifuqa 

qurğuları

Qanın bütün 

komponentlərinin 

çıxarılmasında 

effektivdir

Sitaferezə 

adaptasiya etmək 

olar

Qanın formalı elementlərinin 

itirilməsi

Sitrat antikoaqulyasiyası istifadəsi: 

hipokalsiyemiya, aritmiya, 

hipotenziya

Bahadır

Sentrifuqa plazmaseparasiyası – qravitasiya əsasında baş verir. 

İki növü mövcuddur: fasiləsiz və periodik.

Membran plazmaseparasiya xüsusi plazmafi ltrlərin köməyi 

ilə aparılır və 3 mln D qədər molekulyar kütləli maddələri ayırır 

(immun komplekslərin molekul kütləsi 1 mln. qədər olur). Membran 

plazmaseparasiyanın (MPS) bir çox üstünlükləri vardır: cihaza 

tələbat çox azdır, çünki ancaq təzyiq monitoru və qan nasosunun 

işinə nəzarət olunur, adi dializ cihazında aparıla bilər. Hər iki üsul 

280

Dializ

ilə plazmaferez apardıqda bir proseduraya sərf olunan materialların 

(fi ltr, magistrallar, antikoaqulyant və s.) qiyməti  ≈200$ və qan 

preparatlarının qiyməti – 250–500$ arasında olur. Digər tərəfdən, 

leykositlər və trombositlər ancaq sentrifuqa aparatlarında ayrıla bilər, 

həmçinin çox böyük makromolekul IgM də sentrifuga cihazlarında 

çıxarıla bilər.

Damar yolu. 

Sentrifuqa cihazlarında qanın alınma sürəti 40–50 

ml/dəq kubital venadan alına bilər, amma MRS üçün mərkəzi venoz 

kateterin qoyulması lazımdır, çünki qan dövranı 100–150 ml/dəq 

tələb olunur.

Antikoaqulyasiya. 

Sentrifuqa cihazları ilə plazmaferez apardıqda 

sitrat antikoaqulyantı, fi ltrasion cihazlar ilə plazmaseparasiya apar-

dıqda heparindən istifadə olunur. Əvəzedici məhlulun seçilməsi 

plazmaferez proqramının tərkib hissəsi olub, əsas xəstəlikdən, 

hemodinamikanın vəziyyətindən asılıdır (cədvəl 9.6).

                                                                            Cədvəl 9.6

Əvəzedici məhlulun seçilməsi

Məhlul Üstünlüyü

Çatışmazlığı

Albumin

Hepatit riski yoxdur. Otaq 

temperaturunda saxlanılır. 

Allergik reaksiya azdır. 

ABO uyğunluq lazım deyil. 

İltihab mediatorları yoxdur

Bahadır

Koaqulyasiya faktoru 

yoxdur

İmmunoqlobulin 

yoxdur

Təzə 

dondurulmuş 

plazma

Koaqulyasiya faktorları

İmmunoqlobulinlər

“Xeyirli” faktorlar

Kompliment

Hepatit riski var. 

HİV-infeksiya

Allergik reaksiya

Hemolitik reaksiya

Donunu açmaq 

lazımdır

ABO uyğunluq 

olmalıdır

Sitrat yükü

281

Fəsil 9. Plazmaferez.

Təzə dondurulmuş plazma ilə  çıxarılmış plazmanın yerini əvəz 

etdikdə allergik və hətta anafi laktik reaksiyaların baş verdiyini nəzərə 

alaraq əksər klinisistlər albuminə üstünlük verirlər. Albumin 5%-li 

məhlul formasında bədəndən çıxarılmış  fi ltrat  miqdarında bədənə 

yeridilir və proseduradan sonra qanda albuminin səviyyəsi 3,5 q/dl-

dən yuxarı olmalıdır. Çıxarılan fi ltrat ekvivalent  miqdarda (100%)  

5%-li albuminlə əvəz olunması tövsiyə edilir, hər halda 85%-dən az 

olmamalıdır.

Qlomerulonefrit  müasir nefrologiyanın əsas problemi olaraq qa-

lır və onun proqress etməsinin  mexanizmi aşağıdakı kimi təsəvvür 

olunur. İlk əvvəl humoral faktorlar rol oynayırlar və yumaqcıqlarda 

immun iltihabı yaradırlar. Sonra aktivləşmiş immunkompetent 

hü cey rələrin miqrasiyası prosesləri qoşulurlar (monositlər, ney-

trofi llər, trombositlər, limfositlər). Bu erkən sitokinlərin (İL-

1,  ŞNF)  əmələ  gəlməsinə  səbəb olur ki, bunlar da İL-6 və başqa 

iltihab mediatorlarının hasil olmasını stimulyasiya edir. Sonralar 

yumaqcıqların mezangiumunun aktivləşmiş hüceyrələri sitokinləri 

hasil edirlər.  İmmun cavabı  nəticəsində hüceyrələrdə ifraz olunan 

coxsaylı böyümə faktorlarının xüsusi rolu ondan ibarət olur ki, 

mezangiun proliferasiya edir və sonra fi brozlaşır. Bir qrup mediatorlar 

(prostaqlandinlər, leykotrienlər və s.) damar keçiriciliyini, membran 

tamlığını və yumaqcıq hemodinamikasını spesifi k pozurlar.

Qeyd olunanlar qlomerulonefritin qeyri-immun mexanizmlərinin 

başlanmasını  və davam etməsinı,  onların immun mexanizmlərlə 

birlikdə paralel getməsini təmin edir. Onlar arasında hemodinamik 

(sistem və böyrəkdaxili arterial hipertenziya) və metabolik me-

xanizmləri qeyd etmək lazımdır. 

Hemodinamikanın pozulmasının  əsas həlqələrindən böyrəkda-

xili hipertenziya və hiperfi ltrasiya son onilliklərdə B.Brennerin 

(ABŞ) rəhbərliyi altında aparılmış  tədqiqatlarda sübut edilmişdir. 

Böyrəkdaxili hemodinamikanın pozulmasının sonluğu yumaqcıq-

ların multifaktor zədələnməsi olub nefroskleroz prosesinə  təkan 

282