MƏDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ F. KÖÇƏRLİ adına respublika uşAQ
Yüklə 12,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.Günəş Günü (03.05.1994) YUNESKO-nun qərarı ilə təyin olunmuĢdur. Yer kürəsinə ən yaxın ulduz GünəĢdir. YaĢayıĢın mənbəyi olan və dünyanı iĢıqla, istiliklə təmin edən GünəĢi nə qədər tanıyırıq? Beynəlxalq GünəĢ günü artıq on ildən çoxdur ki, may ayının 3-də qeyd edilir. GünəĢ günü Milli UçuĢ və Kosmos Ġdarəsi tərəfindən qeyd edilir. GünəĢ bitki və heyvanlar aləminə lazım olan istiliyi və iĢığı verir. Yer Kürəsinin atmosferini formalaĢdırır. Dünya ekoloqlarının rəyinə görə günəĢ olmadan planet mövcud ola bilməzdi. ―GünəĢ‖ nağılı məhz GünəĢin insan həyatında baĢlıca rolundan bəhs edir. 8.Ümumdünya Qızıl Xaç və Qızıl Aypara hərəkatı günü. Bu gün 1828-ci il may ayının 8-də anadan olmuĢ Ġsveçrə vətəndaĢı, humanist ictimai xadim, Nobel sülh mükafatı laureatı Anri Dünanın Ģərəfinə təsis edilmiĢdir və 1953-cü ildən bəri qeyd olunur. Anri Düna 1859-cu ildə Ġtaliyanın Solferino əyalətində Avstriya və Fransa orduları arasında baĢ vermiĢ döyüĢün Ģahidi olmuĢ və müharibənin dəhĢətlərini öz gözləri ilə gördükdə, yerli əhalini yardım üçün səfərbər etmiĢdir. 1863- cü ildə Anri Dünanın təĢəbbüsü ilə yaralılara yardım göstərən Beynəlxalq Komitə (gələcək Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi) yaradılmıĢdır. 1864-cü il avqust ayının 22- də Ġsveçrədə keçirilən Diplomatik Konfransda emblem – ağ fonda qırmızı xaç qəbul olunmuĢdur. Belə fərqləndirici niĢan, qırmızı fonda ağ xaçı əks etdirən Ġsveçrə dövlətinin bayrağına olan hörmətin əlamətidir. 1876-cı ildə Osmanlı imperiyası rus-türk müharibəsində iĢtirak edən tibbi iĢçilərin müdafiəsi üçün Qızıl Aypara emblemini təklif etmiĢdir. O vaxtdan adı çəkilən emblem ağ fonda qırmızı xaç emblemi ilə yanaĢı bərabər hüquqlu niĢan kimi qəbul olunub. Hazırda bir sıra ölkələr tərəfindən istifadə edilir. Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Hərəkatı tərkibində 183 milli Qızıl Xaç və Qızıl Aypara cəmiyyətlərini, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi və Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyətləri Federasiyasını birləĢdirir. 138 9. Faşizm üzərində qələbə günü “Tarix bu gün də, gələcəkdə də bilməlidir ki, II Dünya müharıbəsində, Böyük Vətən Müharibəsində Azərbaycan Respublikasının fəaliyyəti, rolu çox böyük olmuşdur.” Ümummillilider Heydər Əliyev Müharibədə Azərbaycanın 600 mindən çox oğul və qızının amansız düşmənlə döyüşlərdə göstərdikləri misilsiz şücaət və igidlik, arxa cəbhədə çalışanların isə əmək rəşadəti dillər əzbəridir və bugünki nəsillər üçün daim örnək olaraq qalacaqdır. Azərbaycan xalqının Ġkinci Dünya müharibəsində göstərdiyi qəhrəmanlıq nümunələri haqqında çoxlu sayda Ģeirlər, kitablar yazılmıĢ, bədii və sənədli filmlər çəkilmiĢ, qəhrəmanların Ģərəfinə abidələr ucaldılmıĢ, onların adları əbədiləĢdirilmiĢdir. Artıq 70 ildir ki, 9 may faĢizm üzərində Qələbə günü təntənəli surətdə qeyd olunur. Bu qələbə heç də asan baĢa gəlməyib. Yüzlərlə, minlərlə həmvətənlərimiz, Azərbaycanın mərd övladları bu Qələbə naminə canlarından-qanlarından keçiblər. Onlar doğma Azərbaycanın hüdudlarından çox-çox uzaqlarda mərdliklə, hünərlə vuruĢaraq və həm də doğma Azərbaycan torpağını qoruyublar. 170 mindən çox azərbaycanlının orden və medallarla təltif edilməsi, 130 nəfər həmyerlimizin isə Sovet Ġttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülməsi buna əyani sübutdur. Əgər o vaxt Azərbaycan nefti cəbhəyə göndərilməsəydi, bu müharibə qələbə ilə bitə bilməzdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev 1995-ci ildə Qələbənin 50 illiyi ilə bağlı keçirilən təntənəli tədbirdə demiĢdir: ―Bu qələbənin çalınmasında Azərbaycanın xüsusi rolu bir də ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Respublikasının nefti o vaxtlar həmin müharibənin uğurla aparılması üçün ən mühüm amililərdən biri olmuĢdur. Müharibənin ilk illərində faĢist Almaniyası iĢğal etdiyi Avropa ölkələrinin iqtisadi və hərbi potensialını öz əlində cəmləĢdirmiĢdi. Lakin ―Hər Ģey cəbhə üçün, hər Ģey qələbə üçün‖ Ģüarı altında bütün Sovet xalqlarını birləĢdirdi. Bununla da düĢmənin hücumları nəinki dayandırıldı, faĢistlər Moskva, Stalinqrad, Kursk və baĢqa döyüĢlərdə ən ağır və sarsıdıcı məğlubiyyətə uğradı, 1945-ci ildə isə tamamilə məğlub edildi. 139 10. Ümummilli lider Heydər Əliyevin doğum günü (1923-2003) “Azərbaycan üçün Heydər Əliyevin varlığı yalnız Tanrı payıdır.” Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban Əliyeva Heydər Əliyev -Azərbaycanın görkəmli siyasi və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının üçüncü Prezidenti (1993-2003), ―Ulu öndər‖ və ―Azərbaycan xalqının ümummilli lideri" titullarının rəsmi daşıyıcısıdır. Heydər Əliyev bir sıra beynəlxalq mükafatlara, müxtəlif ölkələrin universitetlərinin fəxri doktoru adına və digər yüksək nüfuzlu fəxri adlara layiq görülmüşdür. O, dörd dəfə ―Lenin‖ ordeni, ―Qırmızı Ulduz‖ ordeni və çoxlu medallarla təltif edilmiş, iki dəfə "Sosialist Əməyi Qəhrəmanı" adını almış, bir çox xarici dövlətlərin orden və medalları ilə təltif olunmuşdur. 27 mart 1997 — Ukraynanın ali mükafatı "Yaroslav Mudrı" ordeni; 13 aprel 1999 — Türkiyənin ən nüfuzlu mükafatı – ―Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatı‖; 2001 — Qızıl Post ordenı 20 yanvar 2001 — Moskva Dövlət Universitetinin ―Fəxri professoru‖; 3 aprel 2003 — Rusiya Federasiyasının Təhlükəsizlik, Müdafiə və Hüquq Qaydası Problemləri Akademiyasının professoru və həqiqi üzvü, Y.V.Andropov adına mükafat; Heydər Əlirza oğlu Əliyev 1923-cü il mayın 10-da Azərbaycanın Naxçıvan Ģəhərində anadan olmuĢdur. O, 1939-cu ildə Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Azərbaycan Sənaye Ġnstitutunun memarlıq fakültəsində təhsil almıĢdır. 1941-ci ildən Heydər Əliyev Naxçıvan MSSR Xalq Daxili ĠĢlər Komissarlığında və Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Sovetində Ģöbə müdiri vəzifəsində iĢləmiĢ və 1944-cü ildə dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında iĢə göndərilmiĢdir. Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1969-cu il iyul plenumunda Heydər Əliyev Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçilərək respublikanın rəhbəri olmuĢdur. 1982-ci ilin dekabrında Sovet Ġttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun üzvü seçilən Heydər Əliyev SSRĠ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin edilmiĢ və SSRĠ-nin rəhbərlərindən biri olmuĢdur. Heydər Əliyev iyirmi il ərzində SSRĠ Ali Sovetinin deputatı, beĢ il isə SSRĠ Ali Soveti sədrinin müavini olmuĢdur. O, 1990-cı ilin 20 yanvarında sovet qoĢunlarının Bakıda törətdiyi qanlı faciə ilə əlaqədar Azərbaycanın Moskvadakı nümayəndəliyində bəyanatla çıxıĢ 140 edərək, Azərbaycan xalqına qarĢı törədilmiĢ cinayətin təĢkilatçıları və icraçılarının cəzalandırılmasını tələb etmiĢdir. 1990-cı ilin iyulunda Azərbaycana qayıdan Heydər Əliyev ilk əvvəl Bakıda, sonra isə Naxçıvanda yaĢamıĢ, həmin ildə də Azərbaycan Ali Sovetinə deputat seçilmiĢdir. O, 1991-1993-cü illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri, Azərbaycan Respublikası Ali Soveti sədrinin müavini olmuĢdur. Heydər Əliyev 1993-cü il iyunun 15-də Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçildi, iyulun 24-də isə Milli Məclisin qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirməyə baĢladı. 1993-cü il oktyabrın 3-də ümumxalq səsverməsi nəticəsində Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçildi. O, 1998-ci il oktyabrın 11-də xalqın yüksək fəallığı Ģəraitində keçirilən seçkilərdə səslərin 76,1 faizini toplayaraq, yenidən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiĢdir. 2003-cü il oktyabrın 15-də keçirilən prezident seçkilərində namizədliyinin irəli sürülməsinə razılıq vermiĢ Heydər Əliyev səhhətində yaranmıĢ problemlərlə əlaqədar seçkilərdə iĢtirak etməkdən imtina etmiĢdir. Heydər Əliyev bir sıra beynəlxalq mükafatlara, müxtəlif ölkələrin universitetlərinin fəxri doktoru adına və digər yüksək nüfuzlu fəxri adlara layiq görülmüĢdür. Heydər Əliyev rəhbərlik etdiyi bu dövr ərzində daim tərəqqisi üçün çalıĢdığı, zəngin mədəniyyəti, böyük tarixi keçmiĢi ilə həmiĢə qürur duyduğu və gələcək nəsillərinin taleyi üçün düĢündüyü doğma yurdu Azərbaycanı bir dövlət kimi zamanın ağır və sərt sınaqlarından çıxarmıĢdır. Azərbaycan xalqı milli dövlətçiliyinin dağılmaq təhlükəsi qarĢısında qaldığını gördüyü və artıq ən ağır günlərini yaĢadığı bir zamanda - 1993-cü ilin iyununda mövcud hakimiyyətin dəyiĢilməsini təkidlə tələb etmiĢ və həmin vaxtdan taleyini yenə Heydər Əliyevə etibar etmiĢdir. Xalq Heydər Əliyevin bu qayıdıĢını ümid və sevinclə qarĢılamıĢ, həmin günü isə Milli QurtuluĢ günü kimi müstəqil Azərbaycanın tarixinə yazmıĢdır. Ümummillilider Heydər Əliyev 12 dekabr 2003-cü ildə 80 yaĢında vəfat etmiĢdir. 141 18. Beynəlxalq Muzeylər günü “Muzey maddi- mədəniyyət abidələrinin komplektləşdirilməsi, mühafizəsi, öyrənilməsi, kütləvi nümayişinin və təbliğinin həyata keçirildiyi mədəniyyət, elmi tədqiqat müəssisəsidir.” Ulu öndər Heydər Əliyev 2000-ci il martın 24-də qüvvəyə minmiş ―Muzeylər haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanunu ölkəmizdə muzeylərin fəaliyyətinin təşkilati-hüquqi əsaslarını və müvafiq münasibətləri tənzimləyir. Ümummilli Lider tərəfindən muzey işinin inkişafı üzrə müəyyən edilmiş prioritetlər bu gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və ölkəmizin birinci xanımı, UNESCO-nun və İSESCO- nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban Əliyevanın rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev Fondu tərəfindən uğurla davam etdirilir. Muzeylər dünyada mədəni proseslərin fəal iĢtirakçısına, eyni zamanda, qloballaĢmanın mənfi nəticələrinə qarĢı dura bilən mədəniyyət ocaqlarıdır. Hər il mayın 18-i bütün dünyada Beynəlxalq Muzeylər Günü kimi geniĢ qeyd edilir. Beynəlxalq Muzeylər ġurasının (ĠCOM) təĢəbbüsü ilə 1977-ci ildə təsis olunmuĢ bu əlamətdar günün məqsədi muzeylərin cəmiyyətin həyatında nə dərəcədə mühüm rol oynadığını göstərməkdir. Dünyanın 100-dən çox ölkəsində qeyd edilən Beynəlxalq Muzeylər Günü qədim tarixə və zəngin mədəniyyətə malik Azərbaycanda da geniĢ miqyasda qeyd edilir. Ölkəmizdə muzey iĢinin inkiĢafı ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Onun təĢəbbüsü ilə respublika Mədəniyyət Nazirliyinin muzeylər idarəsi, muzey iĢi üzrə elmi-metodiki mərkəz, muzey ekspozisiyalarının bədii tərtibatı emalatxanası, muzey sərvətləri və xatirə əĢyalarının bədii bərpa mərkəzi təĢkil olunmuĢdur. Azərbaycan mədəniyyətinin Üzeyir Hacıbəyli, Hüseyn Cavid, Cəlil Məmmədquluzadə, Məmməd Səid Ordubadi, Cəfər Cabbarlı, Bülbül, Səməd Vurğun, Niyazi və digər nəhəng simalarının memorial-xatirə, mənzil, bölgələrdə tarix-diyarĢünaslıq muzeyləri məhz ulu öndər Heydər Əliyevin Ģəxsi təĢəbbüsü sayəsində yaradılmıĢdır. 1994-cü ildə ―Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı Ģəhərində Ġstiqlal muzeyinin yaradılması və Ġstiqlal abidəsinin ucaldılması haqqında‖ 2006-cı il 18 dekabr, ―Müasir Ġncəsənət Muzeyinin yaradılması haqqında‖ 2006-cı il 19 dekabr, ―Azərbaycanda muzey iĢinin yaxĢılaĢdırılması haqqında‖ 2007-ci il 6 mart tarixli sərəncamları, 2009-cu il 22 may tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiĢ ―Azərbaycanın regionlarında fəaliyyət göstərən muzeylərin müasir standartlara uyğun təmirinə, yeni avadanlıq və zəruri eksponatlarla təchizatına dair xüsusi tədbirlər planı‖, həmçinin ―Azərbaycan Xalça Muzeyinin yeni 142 binasının maddi-texniki təminatı haqqında‖ 2013-cü il 29 dekabr tarixli sərəncamları bu sahəyə göstərilən qayğıya bariz nümunələrdir. ―Azərbaycan 2020: gələcəyə baxıĢ‖ ĠnkiĢaf Konsepsiyasını həyata keçirmək məqsədilə Prezident Ġlham Əliyevin 2013-cü il 27 dekabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq olunan ―DaĢınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpası, qorunması, tarix və mədəniyyət qoruqlarının fəaliyyətinin təkmilləĢdirilməsi və inkiĢafına dair 2014-2020-ci illər üzrə Dövlət Proqramı‖na uyğun olaraq milli mədəni irsimizin qorunması dövlət əhəmiyyətli prioritet məqsəd kimi qarĢıya qoyulmuĢdur. Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın böyük zəhməti sayəsində ―ġirvanĢahlar Sarayı Kompleksi‖, Qız qalası və Qobustan Milli Tarix-Bədii Qoruğu UNESCO-nun Dünya Ġrsi Siyahısına daxil edilmiĢdir. Fondun həyata keçirdiyi müxtəlif layihələr çərçivəsində Qarabağ muzeyləri haqqında məlumatlar mötəbər beynəlxalq təĢkilatlara çatdırılır. Azərbaycan dövlətinin uğurlu mədəniyyət siyasəti nəticəsində son illər muzeylərimizin dünyanın nüfuzlu muzeyləri ilə əlaqələri geniĢlənmiĢ, bu sahədə beynəlxalq əməkdaĢlıq sahəsində yeni nailiyyətlər əldə edilmiĢdir. Ümummilli Liderimizin siyasi irsinin öyrənilməsi, azərbaycançılıq məfkurəsinin formalaĢdırılaraq inkiĢaf etdirilməsi məqsədilə yaradılan Heydər Əliyev muzeyləri isə respublikada muzey Ģəbəkəsinin geniĢləndirilməsi sahəsində mühüm hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Hazırda ölkəmizdə 200-dən çox muzey fəaliyyət göstərir və onların ekspozisiyaları azərbaycançılıq məfkurəsini uğurla təbliğ edir. 143 15. Beynəlxalq ailə günü “Ən gözəl təmir olunan uşaq evi, ən müasir internat məktəbi heç vaxt ailəni, ailə mühitini əvəz edə bilməz” Mehriban xanım Əliyeva Ailə Azərbaycan dövləti, Azərbaycan cəmiyyəti üçün həmişə müqəddəsdir. Dövlətimiz cəmiyyətin əsas atributu olan ailənin rifah halının gündən-günə daha da artmasının qayğısına qalmaqla onun müqəddəsliyini bir daha təsdiq edir. 15 may BMT-nin qərarı ilə bütün dünyada Beynəlxalq ailə günü kimi qeyd olunur. BMT BaĢ Assambleyası 1993-cü ilin sentyabrında 15 may tarixini 1994-cü ildən etibarən hər il Beynəlxalq Ailə Günü kimi qeyd etməyi qərara aldı. Ailənin cəmiyyətin əsas elementi, kiçik demokratiyanın təməli olduğunu nəzərə alaraq, BMT demokratik ideyaları dəstəkləyən, sülh və demokratik millətlər birliyini qurmağa səy göstərən bütün dünya ailələrini birləĢdirməyə çalıĢır. Azərbaycanda ailə bütün zamanlarda cəmiyyətimizin ən müqəddəs təməl daĢı hesab olunub. Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan ailəsi və onun problemlərini həmiĢə diqqətdə saxlayırdı. Bu münasibət indi də dövlət baĢçımız Ġlham Əliyev tərəfindən davam etdirilir. Azərbaycan cəmiyyətində ailə hər zaman müqəddəs sayılıb. Bu gün ölkəmizdə ailə cəmiyyətin əsas özəyi kimi dövlətin xüsusi himayəsindədir və dövlət öz siyasətində ailənin sosial müdafiəsi, gənc ailələrə qayğını əsas tutur. Azərbaycan ailəsi və onun problemlərini həmiĢə diqqətdə saxlayan ulu öndəriz Heydər Əliyev cəmiyyətdə qadınların rolunun artırılması, qadınlarla kiĢilər arasında bərabərliyin gerçəkləĢdirilməsi, qadın, ailə problemlərinin həlli istiqamətində də böyük iĢlər gördü. 1998-ci il yanvarın 14-də Azərbaycanda ―Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi‖ni yaratdı. Bu məsələyə böyük həssaslıqla yanaĢan Prezident Ġlham Əliyev 2006-cı il fevralın 6-da Ailə, Qadın və UĢaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında Sərəncam imzaladı. Hazırda bu komitə dövlətin ailə siyasətini həyata keçirən bir qurum olaraq mövcud problemlərin üzərində iĢləyir, onların həlli istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirir. Ölkənin birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban Əliyevanın ailə, qadın və uĢaq məsələlərinə, bu sahədə aktual problemlərə həssas münasibəti bunu bir daha təsdiq edir. Mehriban Əliyevann təĢəbbüsü ilə Heydər Əliyev Fondunun həyata keçirdiyi nəhəng proqram və layihələr ailələr üçün, sözün əsl mənasında böyük dayaqdır. ―UĢaq evləri və internat məktəblərinin inkiĢafı proqramı‖ çərçivəsində görülən iĢlər də əslində, Azərbaycan ailəsinin rifahına, möhkəmlənməsinə xidmət edir. 144 22. Bioloji Müxtəliflik günü Məşhur bioloq E.Vilson biomüxtəlifliyi "həyatın məğzi" adlandırmışdır. Biomüxtəliflik Yer üzərində mövcud olan genlərdən ekosistemlərə qədər bütün canlıların əmələ gətirdiyi müxtəlifliyin məcmusu deməkdir . Bioloji müxtəliflik bütün yaĢayıĢ mühitlərində, o cümlədən quruda, dənizdə və digər su ekosistemləri və ekoloji komplekslər də daxil olmaqla, bütün canlı orqanizmlərin növ müxtəlifliyi deməkdir. 2000-ci il dekabrın 20-də BMT-nin BaĢ Assambleyası 55/201 nömrəli qətnaməsi ilə 22 may tarixini Bioloji müxtəliflik üzrə Konvensiyanın qəbul olunması, həmçinin ―Beynəlxalq bioloji müxtəliflik günü‖ elan etmiĢdir. Azərbaycan isə biomüxtəliflik üzrə Konvensiyaya 2000-ci ildə qoĢulmuĢdur. Bizim taleyimiz ekosistemin məhsuldarlığından və saglamlığından asılı olduğundan dünyada Biomüxtəlifliyin qorunması irqindən, dinindən, rəngindən asılı olmayaraq hər birimizin borcudur. Bu baxımdan təbiətdə canlıların qorunması təbliğinə istiqamətlənmiĢ 22 may Beynəlxalq biomüxtəliflik gününü Avropanın bir çox ölkələri qeyd edirlər. 1992-ci ildə BMT-nin təĢəbbüsü ilə Rio-de-Janeyro Ģəhərində keçirilmiĢ konfransda qeyd olunduğu kimi: ‖Dünyanın gələcəyi, inkiĢafı ekoloji problemlərin necə həll olunmasından asılı olacaqdır‖. Azərbaycanda biomüxtəliflik:Azərbaycan Respublikası Qafqaz regionunda ən zəngin təbii sərvətlərə malik ölkədir. Bioloji müxtəlifliyinə görə Azərbaycan dünyada özünəməxsus yerlərdən birini tutur. Burada zəngin bitki və heyvan növləri cəmlənmiĢdir. Müasir Azərbaycan faunası 18000 canlıdan ibarət olub məməlilərin 97 növünü əhatə edir, bunlar 7 dəstəyə, 22 ailəyə və 39 cinsə daxildir. Təkcə onurğalılar faunamızda 700 növlə təmsil olunmuĢdur. Respublikanın quĢ faunası 357 növ və yarımnövü əhatə edən 17 dəstəni təmsil edir. Azərbaycanın su hövzələrində balıqların 10 dəstəyə, 16 ailəyə aid olan 100-ə yaxın növ və yarımnövü yaĢayır. Azərbaycanın həĢəratlar aləmi də son dərəcə zəngin olub 25 minə yaxın növü əhatə edir. Azərbaycan florasının biomüxtəlifliyinə isə dərman, efiryağlı, dekorativ, meyvə, texniki və digər faydalı bitkilər daxildir. 145 23.Ümumdünya tısbağa günü (23.05.2000) Bu qeyri adi gün 2000-ci ildə Amerika Tısbağaların Müdafiəsi Cəmiyyətinin təĢəbbüsü ilə yaranmıĢdır. Tısbağa- müdriklik, sərvət və uzunömürlülük rəmzi daĢıyan heyvandır. 23 may bir çox ölkələrdə Ümumdünya tısbağa günü (World Turtle Day) kimi qeyd olunur. Amerika tısbağaların qorunması cəmiyyəti(American Tortoise Rescue) 1990-cı ildə Malibuda(ABġ, Kaliforniya Ģtatı), Ģəhərin ətrafında yaĢayan tısbağaların populyasiyasının qorunması üçün entuziastlar tərəfindən yaradılmıĢdır. Bu qeyri adi bayramın keçirilməsinin məqsədi tısbağaların insanlarla qonĢuluqda yaĢamaları səbəbindən kütləvi Ģəkildə tələf olmalarına ictimaiyyətin diqqətini cəlb etməkdir. Hər il bu gün tısbağaların məskunlaĢdığı bütün ərazilərdə könüllülər miqrasiya və ya digər təhlükəli yerlərdə hərəkətin intensiv olduğu Ģosselərdə bu heyvanlar üçün keçidlər yaradaraq xilas edirlər. Aksiya iĢtirakçıları həmçinin dəniz tısbağalarının yumurta qoyduğu dəniz sahillərinə qanunla qorunan ərazilər statusunun verilməsinə nail olublar. 146 23. Ümumdünya Metereologiya günü Hər kiçik yarpağı da Bulağı da Suyu da. Havanı da qoruyaq. Quşların sığındığı Yuvanı da qoruyaq! Əhməd Cəmil Ümumdünya Metereologiya günü 1950-ci ildən, yəni ÜMT- nin yaradılması barədə konvensiya qüvvəyə minəndən bəri ənənəvi olaraq hər il bir deviz altında keçirilir. Mərkəzi Cenevrədədir. Ümumdünya Metereologiya Konqresi hər 4 ildən bir keçirilir. Azərbaycan 1993-cü il sentyabrın 3-dən Ümumdünya Metereologiya TəĢkilatının üzvüdür və Ümumdünya Meteorologiya TəĢkilatının Konvensiyasına qoĢulub və bu konvensiyadan irəli gələn bütün tələblərə əməl edərək, mütəmadi olaraq meteoroloji, hidroloji, iqlim müĢahidələri aparır, məlumatların beynəlxalq və regional mübadiləsini təmin edərək, təĢkilatın qəbul etdiyi qərarları icra edir. Burda hər meşənin min bir ağacı, Burda hər ağacın yamyaşıl tacı, Burda hər tac üstə sarmaşıq saçı Hər saçın küləkdən darağı vardır. Burda hər budağın şeyda bülbülü, Burda hər bülbülün qönçə bir gülü, Burda hər qönçənin yaşıl bir tülü Hər tülün xırdaca saçağı vardır. Burda hər yamacın çiçəkdi daşı Burda hər çiçəyin şehdir göz yaşı Burda şeh damlası bir üzük qaşı Hər qaşın qızıl qurşağı vardır … Harda bu saydığım gözəllik olsa Orda Azərbaycan torpağı vardır! Musa Yaqub 147 28.Azərbaycan Respublikası günü “Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bizim tarixi nailiyyətimizdir”. Ulu öndər Heydər Əliyev Bu gün müstəqil Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzu və Ģöhrəti durmadan artmaqdadır. Azərbaycan Respublikası bütün dünyada demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət nüfuzu qazanıb. Heydər Əliyev zəkasının məhsulu olan təməl qanunumuz dünyanın ən demokratik, ən mükəmməl konstitusiyalarından biridir və beynəlxalq aləmdə Vətənimizə böyük rəğbət qazandırır. Yurdumuzda hökmranlıq edən sabitlik, həyata keçirilən daxili islahatlar xarici ölkələrlə əlaqələrimizin geniĢlənməsinə müsbət təsir göstərir. Özünün xarici siyasətini bərabərlik və qarĢılıqlı mənafe prinsipləri əsasında quran Azərbaycan Respublikası dünyanın bütün dövlətləri üçün açıq ölkəyə çevrilib. Respublika günü və ya 28 May – Respublika Günü- 1918-ci ildə müsəlman ġərqində ilk dünyəvi demokratik dövlət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yarandığı gündür. 1990-cı ildən Respublika günü dövlət bayramı kimi qeyd edilir. 1917-ci ildə Rusiyada baĢ vermiĢ Fevral inqilabı nəticəsində Rusiyada Çar Ġmperiyası devrildi. Ölkədə çarizmin məzlum vəziyyətə saldığı xalqların milli hərəkatı baĢlandı. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920) – müsəlman ġərqində ilk dünyəvi demokratik dövlət yaradıldı. Bu respublika azərbaycanlıları tarixi yaddaĢında Azərbaycan dövlətçiliyinin ilk təcrübəsi kimi iz qoymuĢdur. Müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyəti qısa ömrundə böyük nailiyyətlər və qalibiyyətlər əldə etmiĢdir. Azərbaycan Demokratik Respublikasını rəsmi surətdə tanıyan ilk dövlət Osmanlı dövləti olmuĢdur. Həmin tarixi hadisə 4 iyun 1918-ci ildə baĢ vermiĢdir. 1918-ci il 9 noyabr tarixində M.Ə.Rəsulzadənin təklifi əsasında Azərbaycan Demokratik Respublikasının üç rəngli bayrağı qəbul edilmiĢdir. O zamana qədər Azərbaycan Demokratik Respublikasının bayrağı qırmızı rəngdəydi. Azərbaycan Demokratik Respublikası gərgin və mürəkkəb ictimai-siyasi Ģəraitdə cəmi 23 ay fəaliyyət göstərə bildi. Təəssüflər olsun ki, müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyəti iki yaĢına dolmadan bolĢeviklərin hücumuna məruz qalıb müvəqqəti olaraq devrildi. Sovetlər Birliyi, Azərbaycanı məcburi surətdə öz tərkibinə daxil etdi. BolĢeviklər tərifindən devirlməsinə baxmayaraq, istiqlal ideyası yenilmədi və 1991-ci ildə Sovet Ġmperiyasının dağılması ilə Azərbaycan yenidən öz müstəqilliyini elan etdi. 148 31.Ümumdünya Siqaretə Qarşı Mübarizə Günü BəĢəriyyət XXI əsrin əvvəllərindən baĢlayaraq daha bir problemlə - ağ ciyərin xroniki xəstəliklərinin kəskin artması ilə üz-üzə qalmıĢdır. Ekologiyanın pisləĢdiyi, qlobal tütün epidemiyasının geniĢləndiyi bir Ģəraitdə bu növ xəstəliklər təkcə sürətlə yayılmır, həm də bu səbəbdən ölüm halları kütləvi Ģəkildə artır. 21 may 2003-cü ildə Ümumdünya Səhiyyə Assambleyası bütün dünya dövlətlərinin tam hüquqlu nümayəndələrinin iĢləyib hazırladıqları tütünə qarĢı mübarizə üzrə çərçivə konvensiyasının bitmiĢ mətnini təsdiq etdi. Konvensiya 2003-cü il iyunun 30-dan 2004- cü il iyunun 29-na qədər BMT-nin Nyu-Yorkdakı mənzil qərargahında bütün dünya dövlətlərinin imzalaması üçün açıq idi. Bu müddətdə konvensiyanı dünyanın 167 dövləti imzaladı. Bu gün onların sayı 192-yə çatır və bu sırada Azərbaycan Respublikası da var. Çərçivə Konvensiyasının iĢtirakçı dövlətləri, həmçinin, Azərbaycan öz üzərinə bir tərəfdən tütün məhsullarına tələbatın və istifadəsinin azalması ilə, digər tərəfdən isə tütün məmulatlarının idxalına nəzarətlə bağlı siyasət və qanun iĢləyib hazırlamaq və qəbul etmək öhdəliyi götürürlər. Azərbaycan Respublikası 2005-ci il sentyabrın 20-də "Tütünə qarĢı mübarizə haqqında" Ümumdünya Səhiyyə TəĢkilatının Çərçivə Konvensiyasına qoĢulmaq barədə qanun qəbul etmiĢ və bununla da üzərinə bir çox öhdəliklər götürmüĢdür. BeĢ il müddətində həyata keçiriləcək bu öhdəliklərin ən əsası ÜST-ün Çərçivə Konvensiyasının tələblərinə uyğun tütünə qarĢı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın və antitütün siyasətinin daha səmərəli tədbirlərinin həyata keçirilməsini də özündə birləĢdirən planın qəbul edilməsidir. Çərçivə saziĢi tütün məmulatlarından istifadənin məhdudlaĢdırılması və onun təsirinin azaldılması üçün əsasən dövlətlərin hökumətləri qarĢısında aĢağıdakı vəzifələri qoyur: - əhalini tütünün tüstüsündən müdafiə edəcək qanunun qəbul edilməsi. Bu məsələ ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanun layihəsi hazırlanmıĢ və Səhiyyə Nazirliyi parlamentin müvafiq komissiyasına öz təkliflərini vermiĢdir. 149 Bu tarixi unutmayaq 8. Şuşa şəhərinin erməni qəsbkarları tərəfindən işğalı günü (1992) Şuşanın dağı bizdən, Bağçası bağı bizdən. Yağı gəlib yurd salıb. Alıb xoş çağı bizdən. İşğal əməliyyatı 8 may 1992-ci il tarixdə Qarabağ cəbhəsinin komandanı Arkadi Ter- Tadevosyan ġuĢa Ģəhərinə hücum üçün əmr imzaladı. Əslində isə ermənilərin ġuĢa üzərinə hücumlarının icrasına artıq aprel ayının 27-dən baĢlanmıĢdı. ġuĢanın iĢğalını müĢahidə etmək üçün may ayının 6-da bütün erməni komandanlığı, xarici qonaqlar və jurnalistlər dəniz səviyyəsindən 1207,3 m Ģimal yüksəkliyində yerləĢən ġuĢakəndə toplaĢmıĢdılar. Onlar buradan bütün cinahlar boyu hücum xəttini izləyir və öz döyüĢçülərinə göstəriĢlər verirdilər. Ermənilərin, birinci və ikinci cinahlarla irəliləyən qoĢun hissələrinin döyüĢ tapĢırığı, ġuĢaya istiqamətlənən yollardakı azərbaycanlıların bütün atəĢ nöqtələrini susduraraq qala divarlarına yaxınlaĢmaq idi. Kərkicahan kəndindən və Xankəndindəki Rus Hərbi bazalarından ġuĢa Ģəhərinin yaĢayıĢ məntəqələrinə və ictimai iaĢə obyektlərinə fasiləsiz raket zərbələri endirilirdi. Bundan vahiməyə düĢən ġuĢanın mülki əhalisi keçilməz meĢələrlə Laçın istiqamətində canlarını götürüb qaçırdılar. Cəbhə xəttində pərakəndəlik və özbaĢınalıq hökm sürdüyündən, döyüĢçülərin sırasında üstəlik özbaĢına döyüĢ mövqelərini tərk edənlər də var idi. Komandanlıq tərəfindən hücum tapĢırığı verilmədiyindən döyüĢçülərimiz yalnız müdafiə mövqeyində dayanırdılar. Fasiləsiz raket zərbələri ġuĢanın cənubuna və qala divarlarına istiqamətləndi. Bu raket zərbələri Qala divarları üzərindəki bütün müĢahidə qüllələrini dağıtdı, həmin gün bütün Ģəhər od tutub yandı. Bu həmlədən sonra ġuĢanın mühasirəsinə son qoyuldu, ermənilər qala divarları üzərindən Ģəhərə daxil olmağa baĢladılar. Bununla da ġuĢa Canhəsən, Kosalar, Qaraqaya erməni iĢğalının altına düĢdü. ġuĢanın iĢğalı zamanı yerli əhalinin 193 nəfəri Ģəhid, 102 nəfəri isə əlil olub. ĠĢğal nəticəsində ġuĢadakı bir sıra tarixi-mədəniyyət abidələri düĢmən tərəfindən talan edildi. BeĢ minə yaxın eksponatı olan ġuĢa tarix muzeyi, Dövlət xalça muzeyinin filialı və xalq tətbiqi sənəti muzeyinin bənzərsiz ekspozisiyaları dağıdılıb və talan olunub, müqəddəs məbəd və məscidlər təhqir edilib, kitabxanalar yandırılıb, misilsiz əlyazma nümunələri məhv edilib. Bu siyahıya Xan mağarası, Qaxal mağarası, ġuĢa qalası da olmaqla bütövlükdə 279 dini, tarixi və mədəni abidə daxildir. 150 17-18. Laçın rayonunun erməni qəsbkarları tərəfindən işğalı günü (1992) Bürüdü dağlarını düşmənlər, Laçın Səndən ayrı düşdü sevənlər, Laçın Unudarmı səni görənlər, Laçın Vətənin həsrəti yandırır məni. Azərbaycanın qala qapısı sayılan Laçının Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən iĢğal edilməsindən 24 il keçir. ĠĢğal nəticəsində 1835 kv.kilometrlik ərazi zəbt edildi, yüzlərlə maddi mədəniyyət nümunəsi erməni vandalizminə tuĢ gəldi, 65 min laçınlı doğma yurd yerlərindən didərgin düĢdü.. 1992- ci ilin mayında Ermənistan Silahlı qüvvələri Qarabağın Dağlıq hissəsində Azərbaycanın qədim mədəniyyət və musiqi mərkəzi ġuĢanı ələ keçirməklə bütün yuxarı Qarabağı iĢğal etdi. Bundan sonra erməni hərbi birləĢmələri qəsb etdikləri torpaqlarda möhkəmlənmək və Qarabağın Dağlıq hissəsi ilə Ermənistanı birləĢdirmək üçün Laçın rayonuna aramsız hücumlara baĢladı. ġuĢa kimi Laçın da mühüm hərbi – strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Məhz bunu nəzərə alan düĢmən mayın 13-ü və 14-də zirehli texnikalar, Mi -24 vertolyotlarının müĢayiəti ilə Qayğı qəsəbəsi və Laçın Ģəhərini bombardman etdi. 1992-ci il mayın 16-dan 17-nə keçən gecə ġuĢa Ģəhərinin TurĢsu deyilən ərazisindən və Ermənistanın Gorus rayonu istiqamətindən hücuma keçən erməni silahlı birləĢmələri mayın 18-də rayonu iĢğal etdi. Laçının düĢmən əlinə keçməsi müharibənin Dağlıq Qarabağ hüdudlarından çıxdığını, Ermənistanın iĢğalçılıq niyyətlərinin daha böyük olduğunu göstərdi. Sonralar Laçın dəhlizi ilə Qarabağa gətirilən silah, döyüĢ sursatı və hərbi qüvvələr erməni təcavüzünün miqyasını daha da geniĢləndirdi, ətraf rayonların taleyini təhlükə altında qoydu. Azərbaycanın qala qapısı sayılan Laçının süqutu nəticəsində 262 nəfər həlak oldu, 67 nəfər itkin düĢdü, 48 sənaye, 63 kənd təsərrüfatı müəssisəsi, 217 mədəniyyət, 103 təhsil, 142 səhiyyə ocağı dağıdıldı, talan edildi. 65 min laçınlı doğma yurdlarından didərgin düĢdü. Bu gün Respublikamızın 58 Ģəhər və rayonunda məskunlaĢan laçınlılar dövlət qayğısı ilə əhatə olunublar. Ağcabədi rayonunun Taxtakörpü ərazisində 552 məcburi köçkün ailəsi üçün yeni salınmıĢ qəsəbə prezident Ġlham Əliyevin iĢtirakı ilə istifadəyə verilib. 151 Yubilyar yazıçı və şairlər 1.Türkoloq, tənqidçi Tofiq Hacıyevin anadan olmasının 80 illiyi (1936) Tofiq Hacıyev Azərbaycan dili üslublarının tarixi təşəkkülünü müəyyənləşdirib və tarixi inkişafını tədqiq edib. Tarixi üslubiyyatın əsasını qoyub. Onun "Dədə Qorqud kitabı"nın bədii dili və tarixi, filoloji məzmunu ilə bağlı tədqiqləri, qorqudşünaslığa gətirdiyi "qorqudçu ozan" anlayışı diqqəti çəkir. Tofiq İsmayıl oğlu Hacıyev- Azərbaycan dilçisi, türkoloq- alim, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, Bakı Dövlət Universitetinin türkologiya kafedrasının müdiri, AMEA-nın həqiqi üzvü (2014) Tofiq Hacıyev 1 may 1936-cı ildə Cəbrayıl rayonunun Soltanlı kəndində anadan olub. 1953-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə qəbul olunub, 1958-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib və dilçilik ixtisası üzrə aspiranturaya qəbul edilib. 1962-ci ilin martında ―Azərbaycan dilinin Cəbrayıl Ģivəsi‖ mövzusunda namizədlik, 1969-cu ildə ―XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dili‖ mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib. Tofiq Hacıyevin ―Sabir: qaynaqlar və sələflər‖ (1980), ―ġeirimiz, nəsrimiz, ədəbi dilimiz‖ (1990), ―Dədə Qorqud: dilimiz, düĢüncəmiz‖ (1999) kitabları iĢıq üzü görüb. ―Azərbaycan sovet ədəbiyyatı‖ (1988) dərsliyinin ərsəyə gəlməsində həmmüəllif kimi iĢtirak edib. Eyni zamanda ―Azərbaycan ədəbi dili tarixi‖ (1976), ―XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dili tarixi‖ (1977), ―Azərbaycan dili‖ (1993, Zərifə Budaqova ilə birgə) kimi monoqrafiya və dərs vəsaitlərinin müəllifidir. Klassiklərimizin dili və üslubu ilə bağlı onlarca məqaləsi iĢıq üzü görüb: ―Satira dili‖ (1975), ―Yazıçı dili və ideya-bədii təhlil‖ (1979), ―Molla Nəsrəddin‖in dili və üslubu‖ (1983), ―Füzuli: dil sənətkarlığı‖ (1994) kitabları çap olunub. Orta məktəblər üçün ―Türk dili‖ (IX sinif, 1994, Əsgər Quliyev, Nizami Cəfərovla birgə), ―Türk dili‖ (X-XI siniflər, 1994, Nizami Cəfərovla birgə) dərslikləri də nəĢr edilib. Ümumiyyətlə, 20 kitabın, 400-dən çox elmi məqalənin müəllifidir. Əsas əsərləri və tərcümələri: ―Satira dili‖ (1975), ―Azərbaycan ədəbi dili tarixi‖ (1976), ―XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dili‖ (1977), ―Yazıçı dili və ideya- bədii təhlil‖ (1979), ―Sabir: qaynaqlar və sələflər‖ (1980), ―Azərbaycan dili tarixi‖ (1983), ―Molla Nəsrəddin‖ in dili və üslubu‖ (1983), ―Azərbaycan ədəbi dili tarixi, 2-ci hissə‖ (1987), ―ġe’rimiz, nəsrimiz, ədəbi dilimiz‖ (1990), ―Azərbaycan dili‖ (1992), ―Füzuli: dil sənətkarlığı‖ (1994), ―Murad Adci. Qıpçaq çölünün yovĢanı‖ (1997),‖ Dədə Qorqud: dilimiz, düĢüncəmiz‖ (1999), ―Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi‖ (altı cilddə) 152 5.Şair Sabir Cümşüdün anadan olmasının 80 illiyi (05.05.1936) Cümşüdov Sabir Qənbər oğlu- şair, nasir publisist, 1986-cı ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, iqtisad elmləri doktoru, professor. 1936-cı il mayın 5-də Astara rayonunun Motoliyataq kəndində anadan olmuĢdur. Ġbtidai təhsilini Lerik rayonunun kənd məktəbində almıĢdır. ADPĠ- nin mexanika fakultəsində təhsil alıb, avtomibil nəqliyyatının istismarı üzrə mühəndis olmuĢdur (1953-1958). Respublika Avtomobil Nəqliyyatı Nazirliyinin avtotəsərrüfatlarında baĢ mexanik, avtomobil dəstəsinin rəisi və baĢ mühəndisi iĢləmiĢdir(1958-1962). 1965- ci ildə dissertasiya müdafiə edib texniki elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almıĢdır. ADPĠ- də müəllim, baĢ müəllim və dosent vəzifələrində iĢləmiĢdir(1965-1980). Ġqtisad elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə layiq görülmüĢdür (1971). Ədəbi fəaliyyətə 1976-cı ildə ―Azərbaycan gəncləri‖ qəzetində dərc olunmuĢ ‖Yaylaqlar‖ Ģeiri ilə baĢlamıĢdır. Həmin vaxtdan Ģeirləri, hekayə, əsər, mənsur Ģeir və publisist yazıları dövri mətbuatda müntəzəm surətdə çap olunur. Bir sıra Ģeirlərinə mahnı bəstələnmiĢdir. Ali məktəblərin elmi-texniki konfranslarında məruzə ilə çıxıĢ etmiĢdir. KeçmiĢ SSRĠ ali təhsil sistemi üzrə mərkəzi elmi metodiki Ģuranın üzvü olmuĢdur (1979-1991). Əsərləri: ―Kamillik zirvəsi‖ (1980), ―Göyün çıraqları‖ (1981), ―GünəĢ damcıları‖ (1983), ―Bahar nəfəsi‖ (1989), ―Məhəbbət ülviyyəti‖ (2003) və s. 153 7.Şair Mobil Quluzadənin anadan olmasının 80 illiyi (07.05.1936) Gəldim ki, uzadam bizim yamacı, Evimiz həmişə başında olsun. Gəldim ki, yurdumdan mən söhbət açım, Gözüm torpağında, daşında olsun. Mobil Quluzadə Quliyev Mobil Balay oğlu şair, 1982- ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü. 1936- cı ildə Azərbaycanın Füzuli rayonunun Mirzəcamallı kəndində anadan olmuĢdur. Seyidmahmudlu kənd orta məktəbini bitirdikdən sonra hərbi xidmətdə olmuĢdur(1957- 1960). Ədəbi fəaliyyətə 1957- ci ildə ―Azərbaycan gəncləri‖ qəzetində çap etdirdiyi ―Qalsın‖, ―Dağlar‖ Ģeirləri ilə baĢlamıĢdır. APĠ- nin ibtidai təhsil, pedoqogika və metodika fakultəsində təhsil almıĢdır (1961-1966). Əzizbəyov rayonundakı 241 saylı məktəbdə müəllimlik etmiĢdir. 1976- cı ilin sentyabr ayından səhhətinə görə təqaüdə çıxmıĢ, fərdi yaradıcılıqla məĢğuldur. Əsərləri: ―Qızıl qayalar‖ (1969), ―Neyin səsi‖ (1973), ―Durna lələyi‖ (1979), ―Karvan gedir‖ (1981), ―Ulduzların yaĢı‖ (1983), ―Qızıl sarmaĢıq‖ (1986), ―Bəlkə yada düĢüm‖ (1986) və s. 154 10.Yazıçı Əhmədağa Muğanlının anadan olmasının 90 illiyi (10.05.1926-04.08.2001) Əhmədağa Muğanlı böyük şair Xəqaninin belə bir fikrini yeri düşəndə söyləməyi xoşlayırdı: “Öz ürəyimi sındıra bilərəm, ancaq başqasının ürəyinə toxunmaram. Bu məndə uşaqlıqdan adətdir”. Qurbanov Əhmədağa Əkbər oğlu (Əhmədağa Muğanlı) - nasir, ssenarist, kino redaktoru. 1962-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Kinematoqrafçılar Birliyinin üzvü (1962), Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı (1983), Əməkdar mədəniyyət işçisi (1991). Əhmədağa Muğanlı 1926-cı il mayın 10-da Biləsuvar rayonunun Əliabad kəndində anadan olmuĢdur. Ġbtidai təhsili doğma kənddə, orta təhsili isə Xırmandalı kənd orta məktəbində almıĢ, məktəbi gümüĢ medalla bitirmiĢdir. ADU-nun fılologiya fakültəsində təhsilini davam etdirmiĢdir (1947-1952). Ədəbi fəaliyyətə ―Ġnqilab və mədəniyyət‖ jurnalında dərc olunan ―Biz qol çəkirik ki...‖ hekayəsi ilə baĢlamıĢdır. Ondan sonra dövri mətbuatda vaxtaĢırı çıxıĢ edir. 20-yə yaxın sənədli fılm (―Azərbaycan..., Azərbaycan...‖, ―Alagöz yaylağında‖, ―Muğanın dastanı‖, ―Çobanbayatı‖, ―Mən sərhədçiyəm‖ və s.), ―Dağlarda döyüĢ‖ (1968), ―Od içində vahə‖ (1982), ―Qocalar..., qocalar‖ (1982), ―Atları yəhərləyin‖ (S.Rüstəmlə birlikdə, 1983), ―Doğma sahillər‖ (1988) bədii fılmlərin ssenari müəllifıdir. Doqquz SSRĠ medalı və SSRĠ Dövlət Kinematoqrafıya Komitəsinin Fəxri fərmanı, Zaqafqaziya Sərhəd QoĢunları Dairəsinin Fəxri fərmanı, ―SSRĠ-nin əlaçı kinematoqrafçısı‖, ―Sərhəd qoĢunları əlaçısı‖ döĢ niĢanları ilə təltif olunmuĢdur. 2001-ci il avqustun 4-də Bakıda vəfat etmiĢdir. Əsərləri: ―Vicdan‖ (1959), ―Tikanlı məftillər‖ (1962), ―ġəhriyar əfsanəsi‖ (1973), ―Çobanbayatı‖ (1977), ―ġikəstə‖ (1979), ―Ömürdən yeddi yarpaq‖ (1984), ―GecikmiĢ etiraf‖ (1991), ―Dağ dağa söykənər...‖ (1996) və s. Filmoqrafiya: Nizami (film, 1959), Od içində (film, 1978), Odla təmasda (film, 1972), Ötür-ötür (film, 1980), Sabir (film, 1962), ġənlik bizə yaraĢır (film, 1974), ġeytan göz qabağında (film, 1987), Vətən sərhəddən baĢlanır (film, 1988),Vətənin keĢiyində (film, 1988), Bahar əyləncələri (film, 1989) 155 10.Dramaturq Lütfəli Həsənovun anadan olmasının 100 illiyi (1916-1976) Həsənov Lütfəli Əkbər oğlu – dramaturq, 1957- ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü. ―Qırmızı ulduz‖ ordeni, ―Hərbi xidmətə görə‖, ―Leninqradın müdafiəsinə görə‖, ―Almaniya üzərində qələbəyə görə‖ medalları ilə təltif olunmuşdur. Lütfəli Həsənov 1916-cı il mayın 10-da Nuxa Ģəhərində sənətkar ailəsində doğulmuĢdur. 1931-ci ildə Nuxa Ģəhər yeddiillik məktəbini bitirdikdən sonra N. Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb Ġnstitutunda təhsil almıĢ (1932-1937), AğdaĢ rayonunda iki il həkimlik etmiĢdir. Ədəbi yaradıcılığa Ģeir və hekayə ilə baĢlamıĢdır. Ġlk mətbu Ģeirləri (―Qızıl Bakı‖, ―Gecənin təranəsi‖) 1937- ci ildə ―Ədəbiyyat qəzeti‖ndə çap olunmuĢdur. Ġlk ―QardaĢ torpağı‖ pyesi ―Azərbaycan‖ jurnalında dərc edilmiĢdir. 1939-cu ilin sentyabrında Sovet Ordusu sıralarına çağırılmıĢ, 8 il hərbi xidmətdə olmuĢdur. Ġkinci Dünya müharibə iĢtirakçısıdır. Hərbi qospitallarda Ģöbə müdiri olmuĢ, Nuxa rayon birləĢmiĢ xəstəxanasında həkim iĢləmiĢdir (1953- cü ildən). Onun ―GünəĢ‖ pyesi 1957- ci ildən Gəncə Dram Teatrında tamaĢaya qoyulmuĢdur. ―Nuxa fəhləsi‖ qəzetində müntəzəm çıxıĢ etmiĢdir. 1976- cı il avqustun 4- də ġəkidə vəfat etmiĢdir. Əsərləri: ―Ġki imtahan‖ (1960), ―Bizim iĢ təcrübəmiz‖ (1967), ―Ürəklə söhbət‖ (1971), ―Zaman və insan ömrü‖ (1972) və s. 156 15.Yazıçı Məhərrəm Bayramovun anadan olmasının 100 illiyi (1916-1988) Bayramov Məhərrəm Sarəng oğlu – nasir, 1949 – cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, əmək veteranı (1974) ―Qırmızı ulduz‖, I dərəcəli ―Böyük Vətən müharibəsi‖ ordenləri, on bir medalla , o cümlədən əmək veteranı medalı ilə təltif olunmuşdur. Məhərrəm Bayramov 1916- cı il mayın 15-də Bakı yaxınlığındakı Suraxanı kəndində anadan olmuĢdur. Gənc yaĢlarından AbĢeronda, ―Əzizbəyovneft‖ trestində fəhlə, neftölçən, hava tənzimçisi iĢləmiĢ, həm də orta təhsil almıĢdır (1934-1937). Məktəblilərin dama üzrə yarıĢlarında respublika çempionu olmuĢ (1933), Moskvada keçirilən ümumittifaq dama yarıĢlarında III yeri tutmuĢdur (1934). 1939-1940- cı illərdə Sovet Ordusu tərkibində Finlandiyada olmuĢdur. Ordudan qayıtdıqdan sonra Bakıda Çaparidze rayon partiya komitəsində təbliğat və təĢviqat Ģöbəsinin müdiri (1942-1945), AzərnəĢrdə hərbi vətənpərvərlik ədəbiyyatı Ģöbəsinin müdiri (1945), Bakı Ģəhəri rayon partiya komitəsində təĢkil-təminat Ģöbəsinin müdiri (1947), III Beynəlmiləl mətbəəsində partiya təĢkilatının katibi (1949), Azərbaycan SSR Daxili ĠĢlər Nazirliyində partiya təĢkliatının təlimatçısı (1954), yenidən Bakı Ģəhəri RK partiya kabinetində müdir (1957), Yeni Suraxanıdakı 8 mart adına mədəniyyət evinin müdiri (1962), 232 və 89 saylı məktəblərdə müəllim (1962-1974) vəzifələrində iĢləmiĢdir. 1974- cü ildə təqaüdə çıxmıĢ, bütün qüvvəsini bədii yaradıcılığa həsr etmiĢdir. Bakı Ģəhəri rayon zəhmətkeĢ Deputatları Sovetinin deputatı seçilmiĢdir (1958-1959). Ġctimai iĢlərdə fəal çalıĢmıĢdır. Məhərrəm Bayramov 1988- ci il fevralın 19 -da Bakıda vəfat etmiĢdir. Əsərləri: ―Müharibə günlərində‖ (1946), ―Buruqlar arasında‖ (1949), ―Təmir ustası‖ (1950) və s. Tərcümələri (ruscadan): Stoyanov Dosqalov, Rad babanın ulduzu (1950), Göy qurĢağı (ədəbi almanax) (1985) 157 20.Şair, publisist Sabir Rüstəmxanlının anadan olmasının 70 illiyi (20.05.1946) Sabir Rüstəmxanlının "Ömür kitabı" adlı əsəri Azərbaycanda xalqın milli və yurdsevərlik duyğularının oyanmasında ciddi rol oynamış və 1988-ci il milli azadlıq hərəkatının mənəvi təməllərindən biri olmuşdur. Rüstəmxanlı Sabir Xudu oğlu -Vətəndaş Həmrəyliyi Yüklə 12,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|