«маgistratura məRKƏZİ»

Münaqişə vəziyyəti (səbəb)




insident (nəticə)

Bəhanə (səbəb)

Münaqişənin dərinləşməsi (nəticələri)

Şək 1.5. Münaqişənin inkişaf sxemi

Bundan əlavə münaqişə bu və ya digər dərəcədə dəqiq ifadə olunmuş struktura malikdir. İstənilən konfliktdə konflikt vəziyyətinin və ya münaqişə edən tərəflərin işgüzar və şəxsi münasibətləri ilə, texnoloji və təşkilatı çətinliklərlə, əməyin ödənişi xüsusiyyətləri ilə əlaqəli olan obyekti mövcuddur. Münaqişələrin ikinci elementi məqsədlərdir. Məqsədlər münaqişə iştirakçılarının maddi və mənəvi maraqları ilə əlaqədar yaranan subyektiv motivləridir. Daha sonra isə konfliktin iştirakçıları sayılan opponentlər olmalıdır. Nəhayət hər bir konfliktdə toqquşmanın bilavasitə səbəbini onun gizli səbəblərindən ayırmaq lazımdır. Hər bir rəhbər bilməlidir ki, münaqişə strukturunun səbəbdən başqa digər elementləri vardırsa, o zaman rəhbərin konfliktdə iştirakı qaçılmazdır. Münaqişə vəziyyətinin güc tətbiq etməklə və ya danışıqlarla dayandırmaq cəhdi onun daha da böyüməsinə gətirib çıxaracaqdır. Çünki, bu məsələyə daha çox insan, qrup, hətta təşkilatlar da cəlb olunacaqdır. Buna görə də heç olmazsa mövcud struktur elementlərindən birini aradan qaldırmaq tələb olunur.

Bütün deyilənləri ümumiləşdirmək üçün onu qeyd etmək lazımdır ki, ümumilikdə istənilən münaqişə - münaqişə prosesi müəyyən ardıcıllıqla inkişaf edir. Bununla da konfliktin 5 mərhələsi daha çox nəzərə çarpır. Birinci mərhələni gizli mərhələ adlandırırlar. Münaqişənin hər zaman səbəbləri vardır, o heç nədən yarana bilməz, lakin münaqişə üçün lazım olan maraqlar heç də həmişə tez dərk edilmir. Bu mərhələdə ziddiyyət münaqişə iştirakçıları tərəfindən dərk edilmir. Münaqişə narazıçılıq situasiyasının aşkar və ya qeyri-aşkar olduğu zaman özünü göstərir. Dəyərlər, məqsədlər, məqsədə çatma vasitələri heç də həmişə situasiyanın dəyişilməsinə yönələn bilavasitə fəaliyyətə yol açmır. Qarşı tərəf ya ədalətsizliklə barışır, ya da məmnunsuzluğunu gizlədərək öz zamanını gözləyir.

İkinci mərhələ- bu konfliktin formalaşma mərhələsidir. Bu mərhələdə qarşı tərəfə tələb formasında edilən iradlar dəqiq nəzərə çarpır. Münaqişəyə iştirak edəcək qruplar yaranır və onların liderləri seçilir. Əks tərəfə arqumentlər söylənilir, rəqibin arqumentləri tənqid edilir. Provakasiyalardan da istifadə olunur ki, bu da tərəflərdən birini ictimaiyyətin fikrini özünə tərəf yönəltməyə imkan verir.

Üçüncü mərhələ- insident. Bu mərhələdə bəzi hadisələr baş verir ki, bu da konflikti daha aktiv fəaliyyətə gətirib çıxarır, tərəflər açıq mübarizəyə başlayırlar. Bu hadisə əhəmiyyətli və əhəmiyyətsiz ola bilər. Buna qədər tərəflər bir-birinə qarşı olan münasibəti çox da biruzə vermirlər.

Dördüncü mərhələ- tərəflərin aktiv fəaliyyətidir. Konflikt böyük miqdarda enerji tələb etdiyi üçün konflikt fəaliyyətinin maksimum həddinə gətirib çıxarır və kritik nöqtədən sonra qısa zamanda azalmağa doğru gedir. Axırıncı mərhələni konfliktin sonu adlandırsalar da bu o demək deyildir ki, tərəflərin bir-birinə olan iddiaları yekunlaşmışdır. Ümumilikdə onu qeyd etmək lazımdır ki, tərəflərdən biri ya qalib gəlir, ya da məğlub olur. Həmçinin bir tərəfin qalib olmağı o biri tərəfin məğlub olması anlamına gəlmir. İstənilən konfliktin üç nəticəsi vardır: «qalibiyyət—məğlubiyyət, «qalibiyyət—qalibiyyət», «məğlubiyyət—məğlubiyyət». Münaqişənin bu cür nəticələnməsi dəqiq olmaya da bilər. Məsələn, kompromisi hər iki tərəfin qalibiyyəti adlandıra bilmərik. Tərəflərin kompromisə getməsinin səbəbi digər opponentin özünü qalib hesab edə bilməməsindən irəli gəlir. Belə situasiyalar hətta kompromisin məğlubiyyət qədər əlverişsiz olduğu zamanlarda da baş verir.

«Məğlubiyyət—məğlubiyyət» sxeminə gəldikdə isə bu əsasən tərəflərin üçüncü tərəfin qurbanına çevrildiyi zaman baş verir. Belə ki, üçüncü şəxslər hər zaman iki tərəfin nifaqından istifadə edərək mənfəət əldə edirlər. Bundan əlavə, təsəvvür etmək çətin deyildir ki, təşkilat rəhbəri yuxarı vəzifəni həmin vəzifə üçün konfliktə girən iki işçidən birinə deyil, üçüncü şəxsə həvalə edir, ona görə ki həmin şəxs konfliktlərdən uzaqdır.