KeçİÖren caferilerinde öLÜM ADETleri ve uygulamalari

2.4 Nefs-i Mutmainne 
İlk kemal derecelerinden olan nefs-i mutmainne, mülhemeden daha 
şerefli ve daha latîftir. Bu nefis Allah’ın emrine boyun eğer ve nefsin şehevî 
isteklerine muhalefet eder.
71
Mutmainne, doyuma ulaşmış, huzura kavuşmuş, 
mutmain olmuş nefistir. Bu mertebede nefis, maddi yönünden ve kötü 
ahlâklarından sıyrılmış, güzel ahlâk ile ahlâklanmıştır. İbadetlere devam ile 
68
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 213ab. 
69
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 213b. 
70
Trabzonî, Tuhfetü’l-Ahbab, vr. 118b. Ayrıca Trabzonî, bu velâyeti kendi içinde iki kısma 
ayırmıştır. Birincisi, velâyet-i atâiyye (verilmiş velâyet)’dir. Allah’ın dilediği kişiye zâti cezbesiyle 
mücâheden önce verdiği velâyettir. İkincisi ise, velâyet-i kesbiyye (kazanılan velâyet)’dir. Kulun 
sülûk ve mücâhedesi neticesinde hasıl olan cezbesiyle elde ettiği velâyettir. Aynı yer. Velâyet 
hakkında geniş bilgi için bakınız: Kuşeyrî, Risâle, ss. 436-440. 
71
Gazâlî, İhyâ III, s. 8. 

---

F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18:1 (2013) 
171 
____________________________________________________________________________ 
kudsiyet âlemine yönelmiş ve kudsiyet kazanmıştır.
72
Günah kirleri silinmiş bir 
şekilde ibadet ve taatle itminan kazanmıştır.
Trabzonî, bu nefsin mahiyetini Hakk’a tâbi bir nûrâniyet olarak ifade 
eder. Bu mertebede nefis günah kirlerinde uzak ve ibadete çok düşkündür. 
İbadete çok düşkün olması, sahibinin Allah’a ulaşmasına engel teşkil eden tabiî 
kayıtlardan ve unsurî alâkalardan kurtulmasına vesile olur. Muhammedî ahlâk ile 
sıfatlanmıştır. Yakınlık elde etmek ve noksanlıklardan yüz çevirmek, fazilete 
rağbet etmek, ilâhî sırları müşâhede etmek ve rubûbiyet ahkâmını keşfetmek için 
acele eder. Şer’î ahkâmı yerine getirir ve ubûdiyette itmi’nan sahibidir. İtmi’nan 
sahibi olması nedeniyle de “mutmainne” diye isimlendirilmiştir. Mutmainne 
nefsin sıfatları cömertlik, tevekkül, yumuşaklık (hilim), ibadet, şükür, kazaya rızâ 
ve belalara sabırdır.
73
Bu makamdaki nefis; “Ey huzura kavuşmuş nefis! Sen 
O’ndan hoşnut, O da senden hoşnut olarak Rabbine dön.”
74
âyetindeki hitaba 
mazhardır. Bu mertebede nefis için geceli-gündüzlü ibadet, zikir, riyâzet, 
mücadele ve mücâhede vardır. Çünkü nefis kötü sıfatlardan temizlendikten 
sonra onu saf hâlinde tutmak ancak bu şekilde mümkündür.
75
Trabzonî, mutmainne mertebesinde yolculuğun, Allah ile beraber 
yolculuk anlamında seyr maallâh olduğunu söyler.
76
Allah’la beraber yolculuğu 
Muhammed Nasûhî şöyle izah eder: Allah’la beraber yolculuk, O’nun isimlerini 
ve sıfatlarını müşâhede etmekle olur. Burada Allah’la beraberlik, yakınlık ve 
uzaklık mutlak manada gerçek değildir. Aksine kabz ve basttan
77
kinayedir.
78
72
Kâşânî, Istılahati’s-Sufiyye, s. 96. 
73
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 213b-214a. 
74
Fecr, 89/27-28. 
75
Eşrefoğlu Rûmî, Müzekki’n-Nufûs, s. 21. 
76
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 214a. 
77
Kabz daralmak, bast genişlemek ve ferahlamak demektir. Kabz ve bast, havf ve recadan sonra 
meydana gelir. Cürcânî, Ta’rifât, s. 178; Kuşeyrî, Risâle, s. 135. Ayrıca bakınız: H. Kamil Yılmaz, 
Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2004, s. 213;
Selçuk Eraydın, 
Tasavvuf ve Tarîkatler, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul, 2004, s. 185-6;
Seyyid Cafer 
Seccâdî, Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü, çev. Hakkı Uygur, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2007, 
ss. 63-64, 264-265. İbn Atâullah kabz hâlinin üç sebepten dolayı meydana geldiğini belirtir. 
Bunların birincisi, günah işlemiş olmak, ikincisi bir dünyalığın elden gitmesi ya da rahat ve 
huzur sebeplerinin eksilmesi, üçüncüsü ise hasımların zulüm ve düşmanlığıdır. Aynı şekilde ona 
göre bastın da üç sebebi vardır. Birincisi; ibadette artış ve olgunlaşma, ilim ve ma’rifette söz 
sahibi olma, ikincisi dünya işlerinin yolunda gitmesi, üçüncüsü ise insanlar arasında 
methedilmek, kendisinden dua talep edilmesi ve eli öpülüp hürmet görmektir. İbn Atâullah el-
İskenderî, Hikem’ül Atâiyye El-Muhkem Fî Şerhi’l Hikem (Tasavvufî Hikmetler), şerh. 
Kastamonulu Ballıklızâde Ahmet Mahir, haz. Selahattin Hacıoğlu, Kurtuba Kitap, İstanbul, 2011, 
s.149. 

---