KeçİÖren caferilerinde öLÜM ADETleri ve uygulamalari

Dr. 
Öncel DEMİRDAŞ 
____________________________________________________________________________
 
158
Giriş 
Nefs, tasavvufî düşüncenin üzerinde durduğu kavramlardan biridir. Bu 
kavramın mahiyeti hakkında ilk dönemlerden itibaren mutasavvıfların farklı 
tanımlamalarda bulunduğu görülmektedir. Mutasavvıfların tanımlarındaki ortak 
nokta şudur ki; nefsin Hakk’a doğru yapılan seyr u sülûk eğitimi sürecinde sâliki 
yolundan alıkoyan bir engel olarak görülmesinden dolayı nefsin tanınması ve 
tezkiye edilmesi manevî yolda ilerlemede çok büyük önem arzetmektedir. Bu 
açıdan mutasavvıflar insanın doğumundan itibaren nefsin geçirmiş olduğu 
evreler ve bunlarla kazanılan özelliklerle ilgilenmişlerdir. Biz de bu makalemizde 
Kösec Ahmed Trabzonî (ö.1191/1777)’nin konuyla ilgili görüşlerini ele alacağız.  
1. Nefsin Kelime ve Istılah Anlamı 
Sözlükte nefs; can, ruh, ceset, benlik, hevâ ve heves, bir şeyin hakîkati, 
özü manalarına gelen bir kavramdır.
1
Nefsin; azamet, izzet, gayb ve irade 
mânâsında kullanımları da vardır.
2
Tasavvufta ise nefs, “kulun kötü huyları ve 
çirkin vasıfları, kötü his ve huyların mahalli olan latîfe” olarak tarif edilmiştir.
3
 
Trabzonî, birçok mutasavvıfta olduğu gibi nefsi, ruh kavramı ile bağlantılı 
olarak ele almış ve tek olan ruhu değişik durumlarda kazandığı anlamlar 
çerçevesinde isimlendirmiştir. Bu çerçevede insandaki ruhu; izâfî ruh, hayvânî ruh 
ve insânî ruh şeklinde üç kısımda açıklamıştır. Ona göre, insânî ruh “nefs-i 
nâtıka”dır.
4
Nefs-i nâtıka; zâtında maddeden soyutlanan, fiillerinde ise maddeye 
yakın olan cevherdir.
5
Trabzonî’ye göre, izâfî ruh, mücerred bir lâtife ve nûrânî 
bir hakîkattir. Nûrânî hakîkat olması dolayısıyla bu ruh ilâhî tecellîlerin mazharı 
ve güzel ahlâkın kaynağıdır.
6
İzâfî ruh, Allah tarafından üfürülen ve Cenab-ı 
1
Râgıb el-Isfehânî, Müfredât el-Fâzı’l-Kur’ân, tahk. Safvân Adnân Dâvûdî, Daru’l-Kalem, Beyrut, 
1997, s. 818; Ebu’l-Fazl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem İbn Manzûr, Lisanü’l-Arab VI, 
Beyrut, 1990, ss. 233-36; Âsım Efendi, Terceme-i Kâmus II, İstanbul, 1852, s. 1031. 
2
Süleyman Ateş, İnsan ve İnsanüstü, Dergah Yay., İstanbul, 1985, s. 170; Hayrani Altıntaş, 
Tasavvuf Tarihi, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1991, ss. 37-45; Ahmet Öğke, Kur’an’da 
Nefs Kavramı, İnsan Yay., İstanbul, 1997, ss. 13-15. 
3
Abdulkerim Kuşeyrî, Risâle, tahk. Abdulhalim Mahmud, Kahire, 1989, s. 174; Ebu Hamid 
Muhammed b. Ahmed Gazâlî, İhyâu Ulûm’id-Dîn III, tahk. Abdullah el-Halidi, Daru’l-Erkam, 
Beyrut ts., s. 8. Nefis konusunda filozofların görüşleri için bakınız: Cevdet Kılıç, “Muhammed 
İkbal’in Düşüncesinde Benlik Felsefesi”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, 
1999, Sayı: 2, ss. 51-5; Abdullah Kasapoğlu, “Yusuf ve Züleyha Açısından Kur’an’da Nefs-i 
Emmâre Kavramı- Freud’un İd Kavramıyla Bir Mukayese”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma 
Dergisi, Ankara, 2006, Sayı: 17, ss. 57-9. 
4
Kösec Ahmed Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye fî Süneni’l-Muhammediyye, Amasya Bayezid 
Kütüphanesi, no: 1540/8, vr. 208b-209a. 
5
Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf Cürcânî, Kitâbu’t-Ta’rifât, Beyrut, 1985, s 263. 
6
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 208b-209a. 

---