KeçİÖren caferilerinde öLÜM ADETleri ve uygulamalari

F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18:1 (2013) 
165 
____________________________________________________________________________ 
onlara iltifat etmemelidir. Bu gibi hadiseler Allah ile olan huzurun bozulmasına 
ve zikrin sona ermesine sebeb olur. Bundan dolayı zâkir zikirdeki makamını 
bilmeli ve bulunduğu makamın edebiyle hareket etmelidir. Çünkü en küçük bir 
edebi terk bile, bulunduğu makamdan en aşağı makama düşmesine sebep olur. 
Zikir esnasında zâkir, kalbinde burukluk ve kırıklık gibi bir durumun ortaya 
çıkması hâlinde üzülmemelidir. Çünkü bu durum tevhidin ahkâmındandır. Bu 
sırada kendisine tevhid ile ilgili bir sır gelirse onu da gizlemelidir. Trabzoni, 
zâkirin bu mertebede Allah’ın zât, sıfat ve fiilerindeki tevhîdini keşfedebileceğini 
söyler. O bu makamda zâkirin kelime-i tevhîd ile ilk önce âlemdeki “tevhîd-i 
ef’âl”i keşfedeceğini ifade eder. Bu keşif ile o yapmış olduğu bütün fiillerin, 
Allah’ın fiili olduğunu müşâhede eder.
36
Tevhîd-i ef’âl, fiillerin tevhîdir. Yani, 
Allah’tan başka hiçbir fail yoktur, demektir.
37
İnsan tevhîd-i ef’âl ile varlıktaki 
bütün fiilleri Cenab-ı Hakk’a âit olarak görür.
38
İkinci olarak “tevhîd-i sıfât”ı 
keşfeder. Bununla kul; Allah ile görür, Allah ile işitir, Allah ile konuşur.
39
Tevhîd-i 
sıfat, Hakk’ın dışındaki herkesten güç ve idrâk araçlarını ve onlara nispet edilen 
her şeyi soyutlamaktır.
40
Üçüncü olarak ise, “tevhîd-i zât”ı müşâhede eder. Bu 
müşâhedesiyle kul, mevcûdâtın tamamında Allah’ın varlığını görür ve “O’ndan 
başka her şey yok olacaktır.”
41
âyetini müşâhede eder. Tevhîd-i zât ise Allah’ın 
zâtından başka her şeyin tecrit edilmesi ve o’nun zâtının birlenmesidir.
42
Zâkirin 
kelime-i tevhîd zikri ile bu üç tevhîdi elde etmesi mümkündür. Bu mertebede 
kelime-i tevhîd zikriyle maksat hâsıl olduğu için zâkir diğer esmânın zikrine 
ihtiyaç duymaz. Çünkü Allah’a vuslat hâsıl olmuştur.
43
Trabzonî, sâlikin, kelime-i tevhîd zikrine devam edip onun hakkını yerine 
getirmesinin, nefsindeki hayvanî sıfatlardan ve unsurî kayıtlardan kurtulmasını 
sağladığını söyler. Böylece sâlikin beşeriyetinin fânî olmasıyla uykusunda sâlih bir 
rüya görür. Bu rüya üzerine, şeyhi ona zikir olarak ikinci ismi telkin eder. Trabzonî 
bu durumu sâlikin nefsinin levvâme mertebesine yülseldiğine işaret olarak 
değerelendirir.
44
 
36
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 211a. 
37
Komisyon, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kalem Yay., İstanbul, 2006, s. 1115. 
38
Abdürrezzak Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul, 2004, s. 168. 
39
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 211a. 
40
Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü, s. 168. 
41
Kasas, 28/88 
42
Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü, s. 168. 
43
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 211a. 
44
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 211a. 

---