Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm

ƏLAVƏLƏR
 
Şagird şə
xsiyy
ətinin öyrə
nilm
ə
si v
ə
 pedaqoji-psixoloji xarakteristi-
kasının tətbiqi üçün nümunə
vi sxem (
ə
lav
ə
 1). 
I.Ümumi mə
lumatlar.  
Şagirdin adı və
 
soyadı
 
T
ə
v
əllüdü
 
Sinif 
Ümumi fiziki inkişaf
 
Sağlamlığın və
ziyy
ə
ti 
Ail
ə
d
ə
 h
əyat şə
raiti. Ail
ə
 t
ə
rbiy
ə
sinin 
ə
sas istiqam
ətinin düzgünlüyü.
 
 
II. T
ə
lim f
ə
aliyy
ə
ti. 
1.  T
əlim  müvə
ff
ə
qiyy
əti  (aldığı  qiymə
tl
ər,  ayrı
-
ayrı  fə
nl
ər  üzrə
 
m
ə
nims
ə
m
ə
 
gö
st
ə
ricil
ə
ri). 
2. 
Ümumi əqli inkişaf (ümumi görüş dairə
si v
ə
 m
əlumatlılığı).
 
3. 
Nitqin inkişafı (söz ehtiyatı, nitqin obrazlılığı, emosionallığı, öz fikrini 
şifahi və
 
yazılı şə
kild
ə
 ifad
ə
 etm
ək bacarığı).
 
4.  T
ə
lim
ə
 qabilliyi:  
-  diqq
ətin  xüsusiyyə
tl
ə
ri  (ixtiyari  diqq
ətin  inkişafı  və
 
onun  keçirilmə
, 
davamlılıq sə
viyy
ə
si, paylama qabiliyy
ə
ti); 
-  t
əlim materialını anlama sürə
ti; 
-  ixtiyari  v
ə
 
manalı  hafizə
nin  s
ə
viyy
ə
si  v
ə
  xarakteri  (mexaniki  v
ə
  ya 
sözlü
-m
ə
ntiqi 
hafiz
ə, 
ixtiyari 
yaddasaxlama 
üsulları, 
yaddasaxlamanın  sürə
ti  v
ə
 
davamlılığı,  yadasalmanın  asanlığı, 
hafiz
ə
nin f
ərdi xüsusiyyə
tl
ə
ri). 
-  T
ə
f
əkkürün  inkişafı  (əşya  və
  hadis
ə
l
ərin  mühüm  və
  ikinci  d
ə
r
ə
c
ə
li 
ə
lam
ə
tl
ə
rini f
ə
rql
ə
ndirm
ə
 
bacarıqları, ümumi və
 
mücə
rr
əd anlayışları 
m
ə
nims
ə
m
ə
  s
ə
viyy
əsi,  müqayisə,  ümumiləşdirmə,  müstə
qil  n
ə
tic
ə
 
çıxarmaq bacarıqları, həll yolunu tapma sürə
ti). 

 
315 
5.  T
əlim işində
 
çalışqanlığı.
 
6.  D
ə
rs
ə
 
marağı və
 t
ə
lim
ə
 
münasibə
ti (t
ə
lim
ə
 
marağın olub
-
olmaması, 
daha çox maraq göstə
rdiyi f
ə
nl
ə
r, qiym
ə
t
ə, müə
llim v
ə
 valideynl
ə
rin  
t
ə
rifin
ə
  
münasibə
ti, t
ə
lim f
ə
aliyy
ə
tinin 
ə
sas motivi) 
7. 
Oxumaq  bacarıqları  (gün  rejimini  gözlə
m
əsi,  kitabla  müstə
qil 
işlə
m
ə
k, plan t
ə
rtib etm
ə
k v
ə
 
s. bacarıqları).
 
 
III. Əmə
k (
ə
m
ə
k d
ə
rsl
ə
ri, evd
ə
 v
ə
 m
ə
kt
ə
bd
ə
 ictimai - 
faydalı ə
m
ə
k) 
1. 
Ə
m
ə
y
ə
 
münasibət.  Əmə
y
ə
 
hörmə
tl
ə,  yoxsa  etinasız  yanaşır? 
Ə
m
ə
yin  ictimai 
ə
h
ə
miyy
ə
tini  d
ə
rk  edirmi, 
ə
m
əyi  sevirmi?  Əmə
k 
prosesind
ə
 
onu daha çox nə
 c
ə
lb edir? 
2. 
Ə
m
ək bacarıq və
 v
ərdişləri, onları asanlıqla  qazanırmı?
 
3. 
Ə
m
ə
kd
ə
 
mütəşə
kkilliyi v
ə
 
intizamlılığı.
 
4. 
Ə
m
ə
kd
ə
 s
ə
y v
ərdişlə
ri. 
5. 
Ə
m
əyin hansı növünə
 
daha çox hörmə
t b
ə
sl
ə
yir? 
 
IV. İctimai fə
aliyy
ə
t v
ə
 f
əallıq. 
 
1.  Kollektivin  ictimai  h
əyatına  münasibə
ti  (kollektiv
ə
 
hörmə
t  edir, 
etinasızlıq göstə
rir, yaxud m
ənfi münasibə
t b
ə
sl
ə
yi?) 
2. 
Ölkə
nin  ictimai  h
əyatına  marağı  (qə
zet  oxuyurmu,  radioya  qulaq 
asırmı, ictimai hadisə
l
ərin müza
kir
ə
sind
ə
 
iştirak edirmi?).
 
3. 
İctimai və
zif
ə
ni yerin
ə
 
yetirir (daim, epizodik, heç vaxt).
 
 
V. Şagirdin şə
xsiyy
ə
tinin istiqam
ə
ti v
ə
 
xüsusi qabiliyyə
tl
ə
ri.  
1. 
Maraqları.  Uşağın  maraqlandığı  hər  şeyi  sayın:  (texnika,  rə
sm, 
musiqi,  idman,  kolleksiyaçılıq  və
  s.).  D
ə
rinlik  v
ə
  f
əallıq  baxımından 
maraqların  xarakteri,  bə
dii,  elmi-
kütlə
vi, 
ə
yl
ə
nc
ə
li 
ə
d
ə
biyyata 
göstə
rdiyi maraq. 

 
316 
2.  H
ər  hansı  fə
aliyy
ə
td
ə
  (musiqi,  r
ə
sm  v
ə
 
s.)  xüsusi  qabiliyyə
tinin 
t
əzahürü.
 
3.  G
ə
l
ə
c
ək planları və
 
arzuları (VI sinifdən sonra oxuyan uşaqlar üçün 
n
ə
z
ə
rd
ə
 tutulur). 
 
VI. İntizamlılığı. 
 
1. 
Davranışın ümumi xarakteristikası.
 
2.  M
ə
kt
əb rejiminin gözlə
nilm
ə
si. 
3. 
Yaşlıların  tə
l
ə
bini  yerin
ə
  yetirm
əsi.  Uşağın  davranışındakı  tipik 
qüsurların gözlə
nilm
ə
si. 
 
VII. Kollektivl
ə
 
qarşılıqlı münasibə
ti v
ə
 m
ə
kt
ə
b
ə
 
münasibə
ti. 
1.  Kollektivd
ə
 v
ə
ziyy
ə
t. 
2. 
Sinif yoldaşlarına münasibə
t. 
3.  Kollektivd
ə
 
öz mövqeyi ilə
 
razıdırmı?
 
4.  M
ə
kt
ə
b
ə
 
münasibə
ti (m
ə
kt
ə
b
ə
 h
ə
v
ə
sl
ə
 gedir, yoxsa valideynl
ə
rin v
ə
 
müə
lliml
ə
rin  qorxusundan?). 
5. 
Müə
liml
ə
r
ə
 v
ə
 t
ə
rbiy
əçilə
r
ə
 
münasibəti. Onlar arasında ə
laq
ə
 
varmı?
 
 
VIII. Temperament v
ə
 
xarakterin xüsusiyyə
tl
ə
ri. 
1. 
Xarakterin  müsbə
t  v
ə
  m
ənfi  xüsusiyyə
tl
əri  aydın  ifadə
  olunurmu? 
(adamlara, t
ə
lim
ə
, 
ə
m
ə
y
ə, özünə
 
münasibə
td
ə
 ifad
ə
 olunan xarakter 
ə
lam
ə
tl
ə
ri). 
Xarakterin 
iradi 
ə
lam
ə
tl
əri  (müstə
qillik, 
t
ə
rslik, 
dözümlülük və
 s.) 
2. 
Temperamentin 
xüsusiyyə
tl
əri 
(emosionallıq, 
iş 
qabiliyyə
ti, 
mütə
h
ə
rriklik v
ə
 s.) 
3. 
Üstün  görünə
n 
əhvalı  (şə
n,  q
əmgin,  ümidsiz).  Əhvalın  davamlığı, 
onun d
əyişmə
si n
ə
 il
ə
 
bağlıdır?
 
 

 
317 
IX. Ümumi pedaqoji
-psixoloji n
ə
tic
ə
l
ə
r. 
1. 
Şagirdin  formalaşmaqda  olan  şə
xsiyy
ə
tinin 
əsas  üstünlüklə
ri  v
ə
 
qüsurları,  onların  daxili  və
  xarici  s
ə
b
ə
bl
ə
ri.  (ail
ə
  t
ə
rbiy
əsi  şə
raiti, 
x
ə
st
ə
likl
ər, müə
yy
ə
n qabiliyy
ə
tl
ərin olmaması və
 s.0 
2. 
Müəlimin şagirdlə
 g
ə
l
ə
c
ə
kd
ə
 t
ə
rbiy
ə
 
işində
 
aparmalı olduğu mühüm 
pedaqoji, psixoloji v
ə
zif
ə
l
ə
r. 
 
Sinif 
kollektivinin öyrə
nilm
ə
si v
ə
 xarakteristika t
ərtibi üçün 
nümunə
vi sxem (
ə
lav
ə
 2) 
1. 
Ümimi  mə
lumatlar  (sinif  kollektivi  v
ə
 
onun  formalaşması  tarixi 
(şagirdlərin  sayı,  onlardan  oğlanlar  və
 
qızlar,  onların  sayı  və
 
yaş  tə
rkibi, 
sinifd
ə
  qalanlar,  kollektiv  n
ə
  vax
t  formalaşmışdır,  başqa  kollektivlə
  birl
əşmə
 
olmuşdurmu? Sinif rə
hb
ə
rinin d
əyişmə
si v
ə
 s) 
2. 
Sinif  kollektivinin  t
əşkili  və
  r
ə
hb
ə
rlik  (sinifin  t
əşkiledici  nə
v
ə
si, 
onun f
əalları; sinif nümayə
nd
ə
si v
ə
 
onun işi; sinfin fəallarının xarakteristikası; 
Kollektivd
ə
  qeyri-formal  liderl
ərin  sayı,  onların  sinif  kollektivinə
  t
ə
sirinin 
xarakteri,  onlara  sinfin    f
əallarının  münasibə
ti.  Kollektivd
ə
 
―tə
crid  edil
ən‖  və
 
―rə
dd  edil
ə
nl
ər‖in  sayı;  kollektiv  daxilində
 
qarşılıqlı  münasibə
tl
ər:  ümumi 
m
ə
nafe  v
ə
 
maraqlar,  qarşılıqlı  tə
l
əbkarlıq,  dostluq,  qarşılıqlı  yardım  və
 
hörmə
t);  kollektivd
ə
  t
ə
nqid  v
ə
 
özünütənqid;  oğlanlarla  qızlar  arasında 
qarşılıqlı  münasibə
tl
ər,  kollektivin  ayrı
-
ayrı  üzvləri  arasındakı  münasibə
tl
ə
rin 
s
ə
b
ə
bl
ə
ri;  sinif  r
ə
hb
ərinin  şə
xsiyy
ə
ti  (t
əhsili,  ümumi  mə
d
ə
niyy
ə
ti,  t
əşkilatçılıq 
qabiliyy
ə
tl
əri, şagirdlərin psixologiyasını bilmə
si v
ə
 s.) onun kollektivd
ə
 
nüfuzu 
v
ə
 ona t
ə
siri.  
3. 
Kollektiv  f
ə
aliyy
ə
tin  m
ə
zmunu  v
ə
  xarakteri:  t
ə
lim  f
ə
aliyy
ə
ti 
(müvə
ff
ə
qiyy
ə
t v
ə
 
intizamın  ümumi xarakteristikası; ayrı
-
ayrı şagirdlə
rin t
ə
lim 
göstə
ricil
ə
ri,  sinif  r
ə
hb
ə
rinin  t
ə
lim  keyfiyy
ətinin  yüksə
ltm
ə
k  sah
ə
sind
ə
 
f
ə
aliyy
ə
ti: d
ərs zamanı sinifdə
 
intizamın sə
viyy
ə
si: t
ə
lim prosesind
ə
 
müşahidə
 
edil
ə
n m
ə
nfi hallar v
ə
 s.  

 
318 
Kollektivin 
d
ə
rsd
ə
nk
ə
nar 
h
əyatı
: 
siyasi 
hadis
ə
l
ə
r
ə
, 
musiqiy
ə
, 
ə
d
ə
biyyata,  idmana  v
ə
 
s.  maraq;  kollektivin  ümummə
kt
ə
b  t
ə
dbirl
ə
rind
ə
 
iştirakı; 
 
İctimai  –faydalı  ə
m
ə
k  v
ə
  onun  kollektivin  sinifd
ə
nxaric  h
əyatında  yeri; 
ə
m
əyin növü və
 onun yerin
ə
 yetirilm
ə
 
xarakteri; şüurlu intizamın təzahürlə
ri.  
4. 
Ümumi  nə
tic
ə
l
ə
r.  Kollektivin  inki
şaf  sə
viyy
ə
si  (m
ə
rh
ə
l
əsi).  Ümumi 
emosional  iqlimin  xarakteri  (ruh  yüksə
kliyi,  h
ə
yatsev
ərlik,  sükunə
t,  g
ə
rgin-
ə
s
ə
bi  v
ə
  s.)  Kollektivin  h
əyatının  təşkilində
ki 
əsas  nöqsanların  müə
yy
ə
n 
edilm
ə
si v
ə
 
onun aradan qaldırılması yolları. 
 
 
 
 
D
ə
rsin psixoloji t
ə
hlili 
üçün nümunə
vi sxem (
ə
lav
ə
 3) 
 
I. D
ə
rsd
ə
 
şagirdlərin bilik, bacarıq və
 v
ərdişlə
ri. 
1.  D
ə
rsd
ə
 
şagirdlər hansı biliklə
rd
ə
n istifad
ə
 etdil
ər? Onların sə
viyy
ə
si. 
2.  D
ə
rsd
ə
 
anlayışların formalaşdırılması prosesi necə
 c
ə
r
ə
yan etdi?  
3.  D
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rin v
ərdişlə
ri v
ə
 on
ların inkişaf sə
viyy
ə
si. 
4.  D
ə
rsd
ə
 
şagirdlərin bacarıqları və
 
onların sə
viyy
ə
si. 
5.  D
ə
rsd
ə
 
bacarıq və
 v
ərdişlərin formalaşması şə
raiti. 
 
II. D
ə
rsd
ə
 
şagirdlərin idealları, ə
qid
ə
 v
ə
 
baxışlarının formalaşdırıl
-
masınını psixoloji şə
raiti.  
1.  D
ə
rsd
ə
 
şagirdlərin elmi dünyagörüşünün inkişaf etdirilməsi şə
rtl
ə
ri. 
2.  D
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rin 
ə
qid
ə
 v
ə
 
ideyalarının təzahür sə
viyy
ə
si. 
 
III. Şagirdlə
rin t
ə
lim
ə
 
münasibə
ti v
ə
 d
ə
rsd
ə
 t
əlim işinin motivlə
ri  
1.  D
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rin  t
ə
lim
ə
 
münasibə
tind
ə
 
hansı  cə
h
ə
tl
ər  üstün  ə
ks 
olunurdu?  Şagirdlə
rin  t
ə
lim
ə
  m
ənfi  münsibə
ti  hiss  olunurdumu? 
Bunun s
ə
b
ə
bi n
ə
 il
ə
 
bağlıdır?
 

 
319 
2.  D
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rin  f
ə
aliyy
ə
tini  t
əşkil  etmək  üçün  müəllim  hansı 
motivl
ə
rd
ə
n istifad
ə
 edirdi? 
IV. D
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rin idrak f
ə
aliyy
ə
ti. 
1.  T
ə
f
əkkür:
 
- 
şagirdlə
ri fikri f
ə
aliyy
ə
t
ə
 
hansı amil
l
ə
r t
ə
hrik edirdi? D
ə
rsd
ə
 problemli 
v
ə
ziyy
ə
tl
ər  yaradıldımı?  Şagirdlə
rin  problemin  h
ə
llind
ə
 
iştirakı  və
 
f
əallıq;
 
-  d
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rin 
ə
qli  f
ə
aliyy
ət  üsullarının  xarakteri  və
 
onların 
s
ə
viyy
ə
si; 
- 
şagirdlə
rd
ə
 
hansı  ə
qli  keyfiyy
ə
tl
ə
r  t
əzahür  edirdi?  Müə
llim  onlar
ın 
formalaşdırılmasına necə
 
münasibə
t b
ə
sl
ə
yirdi? 
-  D
ərsin  müxtə
lif  m
ə
rh
ə
l
ə
l
ə
rind
ə
 
şagirdlə
r  t
ə
r
ə
find
ə
n  fikri  m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
rin 
h
ə
llin
ə
 
müə
llim  nec
ə
  n
ə
zar
ə
t  edirdi?  H
ər  bir  şagirdin  fə
aliyy
ə
tin
ə
 
müə
llimin n
ə
zar
ə
ti nec
ə
 idi? 
2.  Hafiz
ə
: 
- 
şagirdlə
rin  t
əlim  materiallarını
 
yadasalma  prosesinin  xüsusiyyə
tl
ə
ri. 
Müə
llim bu proses
ə
 nec
ə
 n
ə
zar
ə
t edirdi? 
-  d
ə
rsd
ə
  t
əlim  materiallarının    unudulması  halları  müşahidə
 
olunurdumu? Onların sə
b
ə
bl
ə
ri. 
- 
şagirdlə
rin  t
əlim  materiallarını  yaddasaxlaması  prosesinə
  nec
ə
 
r
ə
hb
ə
rlik edilirdi? 
3.  T
ə
x
ə
yy
ül:
 
-  d
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
r  t
ə
r
ə
find
ən hansı obrazlar yaradılmalı idi? Bu tə
min 
olunurdumu? 
- 
Şagirdlə
r  t
ə
r
ə
find
ə
n  t
ə
x
əyyül  surə
tl
ərinin  yaradılması  prosesində
 
hansı qüsurlar müşahidə
 olunurdu? 
- 
uşaqların tə
x
əyyül fə
aliyy
ə
tinin s
ə
m
ə
r
ə
liliyin
ə
 t
ə
sir ed
ə
n amill
ə
r. 
 
V. D
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
rin psixi v
ə
ziyy
ə
ti. 

 
320 
1. D
ərs zamanı şagirdlə
rd
ə
 
hansı psixi və
ziyy
ə
tl
ər müşahidə
 olunurdu? 
2. Onların sə
b
ə
bl
ə
ri n
ə
 il
ə
 
bağlı idi?
 
D
ə
rsin t
ə
hlilind
ə
 
aşağıdakı mümkün sə
b
ə
bl
ə
r
ə
 diqq
ə
t yetirilm
ə
lidir.  
- 
şagirdlə
rin  fiziki  v
ə
ziyy
əti(dalğınlıq,yorğunluq,sağlamlıq  durumu  və
 
s.)  
-  d
ə
rsd
ə
 v
ə
 t
ə
n
əffüzdə
 
şagirdə
 
edilmiş tə
sirl
ə
r.  
-  d
ə
rsin  t
əşkili  və
 
gedişi,  təlim  materialının  xarakteri,  iş  materialları, 
sinfin  s
ə
liq
ə
-s
əhmanı,  müxtə
lif 
ə
yani  v
ə
  texniki  vasit
ə
l
ə
r,  d
ə
rsin 
tempi,  müə
llimin 
əhvalı  və
 
davranışı,  psixi  və
ziyy
əti,  şagirdlə
rin 
f
ə
aliyy
ə
tinin n
ə
tic
ə
l
ə
ri v
ə
 onun qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
si xarakteri v
ə
 s. 
 
VI. D
ə
rsd
ə
 
müə
llimin f
ə
aliyy
ə
ti v
ə
 
davranışı.
 
1. 
Müə
llim  d
ə
rsd
ə
 
şagirdlə
r
ə
 
hansı  yeni  bilik,  bacarıq  və
    v
ərdişlə
r 
aşılaya bildi?
 
2. 
Müəllimin daha qabarıq görünə
n pedaqoji v
ə
 psixoloji qabiliyy
ə
tl
ə
ri. 
3. 
Müəllimin  hansı  şə
xsi  keyfiyy
ə
tl
ə
ri  v
ə
 
xarakterinin  hansı  ə
lam
ə
tl
ə
ri 
d
ərsin uğurla və
 
ya qüsurlu olmasına sə
b
ə
b oldu? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
321 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əlavə
 4. 
Proqnozlar x
ə
rit
ə
si 
(Konkret şagird üçün doldurulur)
 
Şagirdin adı, soyadı, atasının adı
  __________________________________ 
Yaşı__________________________________________________________
 
Sinif__________________________________________________________ 
Tibbi müayinə
nin n
ə
tic
ə
l
ə
ri________________________________________ 
_____________________________________________________________ 
 
Normadan k
ənar davranışa tə
hrik ed
ə
n amill
ə
r 
T
əzahürlə
r 
v
ə
 
ümumi 
xarakteristika 
Şagirdlə
rin emosional al
ə
mi 
 
Əhvalının xüsusiyyə
tl
ə
ri 
 
Baxışları və
 
münasibə
tl
ə
ri 
 
T
ə
f
əkkürünün xüsusiyyə
tl
ə
ri 
 
Özünüqiymə
tl
ə
ndirm
ə
 
 
Ə
traf al
ə
mi qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
si 
 
T
ə
l
ə
batlar, ist
ə
k v
ə
 maraqlar al
ə
mi 
 
Ail
ə
  t
ə
rbiy
əsinin  xüsusiyyə
tl
ə
ri,  ail
ə
d
ə
 
qarşılıqlı 
münasibə
tl
ə
r 
 
Şagirdin daxil olduğu qrupda və
ziyy
ə
ti  
 
Referent qrupun şagirdə
 t
ə
siri 
 
Normadan  k
ənar  davranış  təzahürlərinin  ümumi 
xarakteristikası
 
 
Ehtimal olunan praqnoz 
 
Profilaktika  v
ə
 
korreksiya  işinin  təşkili  üzrə
 
tövsiyə
l
ə
r 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əlavə
 5 

 
322