Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.5.6. Pedaqoji kollektivl ərin psixologiyası
- “Psixoloji iqlim kollektiv üzvləri arasındakı psixoloji ə laq ə l ə r
|
“Buz” komandası 292 verildikd ən sonra bütün iştirakçılar olduqları pozada donub qalırlar. Aparıcı bu komandaları növbə il ə bir neçə d ə f ə verir v ə h ər komanda üzrə ayrılan vaxtı istədiyi kimi müə yy ə n edir. Psixoterapiya üzrə t ə mrinl ə r ə b ə d ən terapiyası ilə yanaşı, metafora ilə iş, kreativliyin inkişafı üzrə treninql ər, geştalt - terapiya üzrə oyunlar v ə s. daxildir. 2.5.6. Pedaqoji kollektivl ərin psixologiyası M ə lumdur ki, t əhsil müə ssis ə l əri qarşısında qoyulan m ə qs ə dl ə rin h əyata keçirilmə sind ə pedaqoq v ə t ə rbiy əçilə r, m ə kt ə b r ə hb ə rl ə ri ə sas subyekt rolunda çıxış edirlə r. H ər bir pedaqoq öz peşə f ə aliyy ə ti il ə bağlı funksiyaları öz imkanlarına uyğun şə kild ə yerin ə yetirir. T ə hsil müə ssis ə l ə rind ə t ə rbiy ə e dici, öyrə dici v ə inkişafetdirici funksiyaların s ə m ə r ə liliyi, pedaqoji m ə qs ə dl ə rin uğurla yerinə yetirilm ə si ayrı - ayrı müə llim v ə t ə rbiy əçilə rin s ə yl ə rinin birliyind ən, qarşılıqlı münasibə tl ə rin xarakterind ə n ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə asılıdır. Ona görə d ə , t ə h sil müə ssis ə l ə rind ə çalışan pedaqoqların fə aliyy ə tin ə n ə z ə r yetir ə rk ən ilk növbə d ə onlar arasındakı münasibə tl ə rin strukturunu yaradan pedaqoji kollektivl ərin psixologiyasına istinad etm ə k lazımdır. Psixoloq P.X.Şakurovun fikrincə , pedaqoji kollektivin h ə yat v ə f ə aliyy ə ti bütövlükdə onun t ə lim-t ə rbiy ə v ə sosial-humanitar olmaqla iki ə sas funksiyasında ə ks olunur. Birinci funksiya c ə miyy ətin, ikinci funksiya işçilə rin maraqlarını ifadə edir. Pedaqoji kollektivin işgüzar strukturu kollektivi təşkil edə n ayrı - ayrı pedaqoqların pedaqoji fə aliyy ə td ə uğurların ə ld ə edilm ə sin ə yönəlmiş işgüzar peşə ə m əkdaşlığından asılı olaraq formalaşır . Bu ə m əkdaşlıq hə m formal, h ə m d ə qeyri- formal xarakter daşıyır, sosial -psixoloji m ə zmun k ə sb edir. Pedaqoji kollektivl ə ri n işgüzar strukturu kollektiv qarşısında duran m ə qs ə d v ə v ə zif ə l ə rd ə n ir ə li g ə l ən işgüzar ə laq ə l ə r v ə münasibə tl ə rin əsasında yaranır. Kollektivin funksiyalarının yerinə yetirilm ə si s ə viyy ə si v ə 293 t ə rzi T ə hsil Qanunu m ə kt ə bin Nizamnam əsi, Əsasnamə si, t ə limat v ə qaydalar əsasında t ə nziml ə n ə r ə k onun işgüzar modelini yaradır. Bu model n ə q ə d ər ideal olsa da, real işgüzar münasibə tl ə rd ə kollektiv üzvlə rinin v ə r ə hb ə rl ərin öz sosial rollarını yerinə yetirm ə s ə viyy ə sind ən asılı olaraq müə yy ə n d əyişikliklə r ə uğrayır. Bel ə d əyiş iklikl ə rin yaranmasında kollektivdə baş verə n struktur d əyişmə l ə ri, kollektivin t ə rkibc ə yenil əşmə si, kollektiv üzvlərinin psixoloji xüsusiyyə tl ə ri v ə bunun şə xsiyy ə tl ərarası münasibə tl ə r ə t ə siri xüsusi rola malikdir . Kollektivdaxili münasibə tl ərin pozulması müə llim v ə m ə kt ə b r ə hb ə rl ərinin sosial rollarını yerinə yetir ə bilm ə m ə si, işdə buraxılan kobud s ə hvl ə r, valideynl ə rl ə münasibə tl ərin pozulması, mə kt ə bin t ə lim-t ə rbiy ə sah ə sind ə n ə tic ə l ə rinin get-ged ə aşağı düşmə si, kollektivd ə ayrı - ayrı şə xsl ə rin iddia s ə viyy əsinin yüksə lm ə si, m ə n ə vi-psixoloji iqlimin korlanması demə kdir. Pedaqoji kollektivl ə rin sosial- psixoloji strukturu öz tə bi əti etibarı ilə psixoloji ə laq ə l ə r z ə mind ə formalaşır. Bu struktura simpatiya və antipatiya, hörmə t v ə sayğısızlıq, qrup mə qs ə dl ə ri, birg ə f ə aliyy ə t m ə qs ə dl ə rin ə v ə onun n ə tic ə l ə rin ə münasibə t v ə s. daxildir. Sadalanan amill ər sırasına kollektivin sabit ə hval-ruhiyy ə sini, t ə l ə bat v ə maraqları, mə n ə vi d ə y ə rl ə r v ə yönəlişliklə r sistemini d ə ayırd etmə k olar. Pedaqoji kollektivin soaial-psixoloji strukturunun əsasını şə xsiyy ə tl ərarası münasibə tl ə r- kollektiv üzvlə rinin bir-birin ə münsibə ti t əşkil edir. İnkişaf etm ə kd ə olan kollektivin inteqrasiya s ə viyy ə si (h ə mr ə yliyi), kollektivin h ə r bir üzvünün ə hval-ruhiyy ə sini ə ks etdir ə n mikroiqlim, referentlik (pedaqoqların qrup etalonunu qə bul etm ə si), liderlik (pedaqoji kollektiv ə ə h ə miyy ə tli t əsir göstə r ən real şə xsl ərin mövcudluğu) onun başlıca f ə rql ə ndirici ə lam ə tl ə ridir. Pedaqoji kollektivd ə peşə kar f ə aliyy ə tin z əruri şə rtl əri sırasında pedaqoji ə m ə y ə, uşaqlara mə h ə bb ət, uşaq kollektivi ilə ünsiyyə t meyli ə h ə miyy ətli yer tutur. Müəllimin uşaqlara mə h ə bb əti onları bu günkü və 294 g ə l ə c ək xoşbəxtliyi üçün fədakarcasına çalışmaqda, uşaqları anlamaqda, onların uşaq alə min ə nüfuz etm ə k qabiliyy ə tind ə, onlara qarşı diqqə tli, h əssas, xeyrxah münasibə td ə , yaranan müxtə lif probleml ə rinin h ə llind ə yardımçı olmaq sə yl ə rind ə ifad ə olunur. Pedaqoji kollektivin real s ə m ə r ə li f ə aliyy ə t qabiliyy əti iki başlıca amildə n- mütəşə kkillikd ə n (qrup üzvlə rinin özünüidarə qabiliyy ə ti) v ə birg ə f ə aliyy ə t ə hazırlıq sə viyy ə sind ə n asılıdır. Kollektivd ə sosial-humanitar v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm əsi müə lliml ə rin ə n müxtə lif t ə l əbatlarının t əmin olunmasından asılıdır. Pedaqoji kollektivdə qarşılıqlı işgüzar münasibə tl ərin formalaşmasında və bu z ə mind ə sosial- humanitar v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sind ə intellektual, emosional v ə iradi kommunikativliyin v ə bu amill ə rin t ə siri fonunda yaranan “psixoloji iqlim”in rolu olduqca böyükdür. Bu anlayışı psixolog iya elmin ə ilk d ə f ə H.C.Mansurov g ətirmiş, M.B.Şenel is ə h əmin anlayışa belə t ərif vermişdir: “Psixoloji iqlim kollektiv üzvləri arasındakı psixoloji ə laq ə l ə r, onların yaxınlığı, simpatiyası, xarakterlə rin, maraq v ə meyll ə rin uyğunluğunun emosional t əzahürüdü r. ” Psixoloji iqlim müə yy ə n konkret kollektiv v ə onun üzvləri üçün ə h ə miyy ə tli olan psixoloji v ə ziyy ə tl ə rin nisb ə t ən davamı sistemidir. O, fə rdin gündə lik ə m ə k f ə aliyy ətinin gedişinə , onun f ə aliyy ə t motivl ə rin ə, davamlılığı v ə s ə m ə r ə liliyin ə, yaradıcı fəallığına təsir göstə rir. Pedaqoji kollektivin yaradıcılığa və peşə kar s ə f ə rb ə rliy ə istiqam ə tl ə nm ə sind ə psixoloji iqlim çox mühüm amildir. Mə kt ə bd ə sağlam mə n əvi psixoloji iqlimin formalaşmasında müə lliml ərin peşə azadlığı əsas şə rt kimi q ə bul edilm ə lidir. Müasir mə kt ə bin müəllimi demokratizmi yüksə k qiym ə tl ə ndirir, inzibati- amillik metodları ilə idar ə etm ə ni, avtoritarizmi q ə bul etmir. M ə kt ə bl ə rd ə istedadlı və üstün qabuiliyy ətli müə lliml ərin yetişmə sind ə h ər şeydə n ə vv ə l m ə kt ə bd ə formalaşmış təşkilati və idar ə etm ə m ə d ə niyy ətinin güclü rolu vardır. Kollektivd ə çalışan yüksək peşəkar müə lliml ə r ə slind ə h ə min kollektivin başlıca qüvvə si v ə əsas yaradıcı potensialıdır. Onların ə m ə yi v ə f ə aliyy əti öz 295 h əmkarları, bütövlükdə kollektiv üçün sitimullaşdırıcı amildir. Bu cür münasibə tl ər mühiti ni psixoloqlar şə xsi-aktiv psixoloji iqlim adlandırır. Kollektivd ə formalaşmış davamlı ə n ə n ə l ər, xeyrxah şəxsi qarşılıqlı münasibə tl ə r, m ə kt əb müdiriyyətinin qayğısı pedaqoqların peşə kar f ə aliyy ə tin ə sitimul yaradır. Mə kt ə bi do ğma evi kimi qiymə tl ə ndir ən müə lliml ə r peşə borcuna daha m ə hsuliyy ətli yanaşır, müə llimliyi ən yüksək peşə kimi d ə y ə rl ə ndirirl ə r. Kollektivd ə dostbazlıq, qohumbazlıq, yerliçilik kimi halların kö k salması peşə t ə l əbkarlığının, intizamın zə ifl ə m ə sin ə , n ə tic ə d ə t ə lim- t ə rbiy ə n ə tic ə l ərinin aşağı düşmə sin ə s ə b ə b ola bil ər. Bu cür psixoloji mühit tipi kollektivd ə şə xsi-passiv tip kimi n ə z ə rd ən keçirilir. Pedaqoji kollektivdə özünüidarə etm ə onun h ə yat v ə f ə aliyy ə tinin t əşkilinin əsas formasıdır. Pedaqoji kollekti v qarşısında mə qs ə d qoyan m ə kt ə b direktoru bir qayda olaraq onun yerin ə yetirilm ə si t ə l ə bi il ə çıxış edir. M ə kt ə b psixoloqu daim pedaqoji kollektivd ə baş verə n prosesl ə ri izl ə m ə lidir. H ər şeydə n ə vv ə l o, sosiometriya vasit ə sil ə şə xsiyy ə tl ərarası münasibə tl ərin diaqnostikasını keçirmə li, kollektivd ə baş verən inkişaf və d əyişikliklə ri görmə lidir. Psixoloq kollektivd ə əlverişli, emosional mühiitin formalaşmasına , konfliktl ərin qarşısını almağa v ə ya onların h ə llin ə nail olmalıdır. Pedaqoji kollektivlə rd ə mü sb ə t psixoloji iqlimin əsas göstə ricil ərinin müə yy ə nl əşdirilmə sin ə rus psixoloqları E.S.Kuzmin v ə A.T.Kovalev t ə r ə find ə n c əhd göstərilmişdir. Belə meyarlar sırasına şə xsiyy ə tl ərarası, mə n əvi, emosional, hüquqi qarşılıqlı münasibə tl ə r, h əmçinin kollektivin daha s ə m ə r ə li f ə aliyy ə tini t ə min ed ə n aşağıdakı ümumi xarakteristikalar daxildir: kollektiv üzvlə rinin kollektivd ə olmalarından, buradakı proseslə rd ə n v ə ə m ə yin n ə tic ə l ə rind ən razılığı; kollektivin r ə hb ə rinin, formal v ə qeyri-formal liderl ərin nüfuzun un tanınması; kollektivd ə h əyati yaşam əhvalının olması; 296 kollektiv üzvlə rinin kollektivin idar ə sind ə v ə özünüidarə d ə yüksək iştirak s ə viyy ə si; kollektiv üzvlə rinin h ə mr ə yliyi v ə mütəşə kkilliyi; şüurlu intizam; ə m ə yin m əhsuldarlığı; kollektivd ən kadr axınının olmaması; Kollektivin ümumi iqlimi onun üzvlərinin şə xsi, intellektual, emosional, iradi xarakter ə lam ə tl ə rind ən asılıdır. Kollektivin ayrı - ayrı üzvlə rinin idrak f əallığı, yenilik hissi, ixtiraçılığı pedaqoji kollektivin innovasiya f ə aliyy ə tin ə - yeni texnologiyaların axtarışına stimul yaradır. Pedaqoji kollektivin r ə hb əri güclü iradə sahibi olduqda, kollektivin bütün üzvlərini öz arxasınca apara bilər. Kollektiv üzvlə rinin intellekti, emosionallığı və irad ə si pedaqoji f ə aliyy ə tin m ə qs ə dl ə ri ətrafında sə f ə rb ə r olunarsa, dem əli, onun uğurlarına etibarlı təminat yaradılmışdır. Konkret bir adamın kollektivə , onun sosial-psixoloji iqlimin ə t ə sirinin əsas uğurları inandırma, tə lqin v ə şəxsi nümunə dir. İnandırma insanların rə y v ə qiym ə tl ə ndirm ə l ə rinin d əyişdirilmə sin ə , inandıran adamda mövcud olan norma və davranış qaydalarının müvafiq qaydada d əyişdirilmə sin ə yönəlmiş təsir üsuludur. Bu zaman inandıran şəxs faktların, mə ntiq v ə arqumentl ə ri n gücündə n istifad ə etm ə kl ə , müsahiblərinin yalnız düşüncə sin ə deyil, h ə m d ə hissl ə rin ə t əsir göstə rir. T ə lqin prasesind ə bir adamın başqa adama və ya bütövlükdə kollektiv ə ixtiyari v ə ya qeyri – ixtiyari t əsiri baş verir. Təlqinin kömə yi il ə pedaqoji kollektivd ə ə hval-ruhiyy ə yüksə ldilir, pedaqoji m ə d ə niyy ə tin ideya v ə d ə y ə rl ə ri t əsdiq olunur. Şə xsiyy ə tin kollektivd ə müsbə t sosial-psixoloji iqlimin formalaşdırılmasına tə sirinin s ə m ə r əli üsullarından biri də nümunə dir. Bu c ür nümunə öz işinə, peşə h əmkarlarına, kollektiv rə y ə v ə özünə münasibə tl ə bağlı ola bilər. Nümunə h əmişə konkretdir, davranış v ə f ə aliyy ət üçün yol göstə rir. 297 Pedaqoji kollektivl ərin formalaşması və inkişafında, müsbə t psixoloji iqlimin b ə rq ərar olunmasında konfliktl ə rin xüsusi rolu və t əsiri vardır. Bir çox mütə x ə ssisl ə r sosial-psixoloji konfliktl ə r ə insanların vasitə siz ünsiyyə ti fonunda ziddiyy ə tl ə rin q ə fl ə t ə n k ə skinl əşməsi kimi baxırlar. Pedaqoji kollektivl ə rd ə yaranan konfliktl ər öz tə bi əti etibarı ilə şə xsiyy ə tl ə r- arası konfliktlər olub, insanların qarşılıqlı fə aliyy ət situasiyalarını ə ks etdirir. Konfliktl ər müxtə lif s ə b ə bl ə rin n ə tic əsi kimi meydana çıxa bilə r. Pedaqoji kollektivl ə rd ə konfliktl ə r ə sas ə n pedaqoji birg ə f ə aliyy ət qaydaları v ə ə laq ə l ərin pozulmasına görə yaranır. Bu ə laq ə l ə r h ə m Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|