Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm


b) Qavrayışın psixodiaqnostikası



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   47

b) Qavrayışın psixodiaqnostikası
 
Kiçik  yaşlı  mə
kt
ə
blil
ə
rd
ə
 
qavrayışın  inkişaf  sə
viyy
ə
sinin  t
ə
dqiq 
edilm
ə
sind
ə
 
geniş  istifadə
  olunan  diaqnostik  metodikalardan  biri   
“Sujetli 
şə
kill
ərin  izahı”dır.  Bu  metodikadan  uşaqlarda  intellektual  və
  emosional 
sferanın tə
dqiqi m
ə
qs
ə
dil
ə
 istifad
ə
 olunur.  
T
əcrübəni  aparmaq  üçün  müxtəlif  süjetli  şə
kill
ə
r  d
əsti  lazımdır.  Yaxşı 
olar  ki,  onların  sırasında  şə
n  v
ə
  k
ə
d
ə
rli,  sad
ə
  v
ə
 
mürə
kk
əb  süjetli  şə
kill
ə

olsun.  Bu  m
ə
qs
ə
dl
ə
 
şəkil  reproduksiyalarından  istifadə
  oluna  bil
ə
r.  T
ə
klif 
olunan metodika çox sadədir: uşağa hər hansı bir şəkil göstə
rilir v
ə
 orada n
ə
 
t
əsvir olunduğunu söylə
m
ə
k, nadir hallarda fikrini 
əsaslandırmaq tə
l
ə
b olunur. 
Bu  zaman  diqq
ə
t  yetirm
ək  lazımdır  ki,  uşaq  şə
kill
ə
r
ə
  n
ə
  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
  f
ə
al  v
ə
 
h
ə
v
ə
sl
ə
 
baxır. Bə
z
ən uşağın arzusu ilə
 
şə
kil
ə
 
baxma müddətini artırmaq olar. 
Şə
kill
ər üzrə
 
iş zamanı onların fə
aliyy
ə
ti qeyd olunur. Bu metodika 
əsasında 
uşaqlarda  nitqin  hə
dsiz 
lakonik(qısa)  və
 
ya  mükə
mm
əl  olması,  onun 
qrammatik  c
ə
h
ə
td
ən  düzgünlüyü,  lüğə
t    fondunun  z
ə
ngin  v
ə
 
ya  kasıb 
olmasını  müə
yy
ə
n  etm
ək,  şə
kild
əki  adamların  mimik  və
ziyy
ə
tinin  t
ə
hlili 
əsasında uşaqların emosional mühakimə
 qabiliyy
ətini öyrə
nm
ək mümkündür.
 
 
“Ədə
dl
ərin axtarışı” metodikası
 
Bu  metodika  uşaqlarda  bə
l
ə
dl
əşmə
-
axtarış  hə
r
ə
k
ətinin  sürə
tini  v
ə
 
görmə
 
qıcıqlandırıcılarının  tə
siri  il
ə
  diqq
ə
tin  h
əcminin  aşkara  çıxarılmasına 
imkan  verir.  Bu  metodika 
əsasında  7
-
10  yaşlı  uşaqlarla  iş  aparmaq 
m
ə
qs
ə
d
əuyğundur.Çünki burada uşaqların ə
d
ə
dl
əri tanıması vacib şə
rt hesab 
olunur.  
T
əcrübəni aparmaq üçün 5 ə
d
ə
d 60x90sm olmaqla 25 damaya 
bölün


 
66 
müş  lövhə
 
lazımdır.  Bu  lövhə
d
ə
ki  damalarda  1-d
ə
n  25-d
ə

ə
d
ə
dl
ə

p
ə
rak
ə
nd
ə, dağınıq şə
kild
ə
 
yazılır. Ədə
dl
ə
rin  p
ə
rak
ə
nd
ə
 
yazılışı
 h
ər lövhə
d
ə
 
bir  cür  omalıdır.  Təcrübə
 
üçün  saniyəölçə
n  v
ə
 
30  sm  uzunluğunda  çubuq
-
göstərici lazımdır.
 
Uşağa  cə
dv
ə
ll
ə
r  bir-bir  s
əthi  şə
kild
ə
 
göstə
rilir  v
ə
 
deyilir:  ―Bax,  bu 
c
ə
dv
ə
ld
ə
  1-d
ə
n  25-d
ə

ə
d
ə
dl
ər  qaydasız,  dağınıq  yazılıb‖.      Sonra  cə
dv
ə

çevrilə
r
ə

stolun  üstünə
  qoyulur  v
ə
  t
əlimat  bu  cür  davam  etdirilir:  ―Sə
n  bu 
çubuqla  1
-d
ə
n  25-d
ə

ə
d
ə
dl
ə
ri  h
ə
min  c
ə
dv
ə
ld
ə
 
ardıcıl  olaraq  göstə
rm
ə
li  v
ə
 
ucadan  dem
ə
lis
ən:  Çalış  ki,  mümkün  qə
d
ə
r  tez  v
ə
 
düzgün  deyə
s
ə
n. 
Aydındırmı?―.
 
Ə
g
ər  uşaq  tapşırığı  başa  düşməmişdirsə
,  onu  t
ə
krar  etm
ə

lazımdır. Sonra cə
dv
əl uşaqdan 70
-75 
sm aralı şaquli və
ziyy
ə
td
ə
 qoyulur  v
ə
 
―Başla!―  komandası  verilir.  Eyni  vaxtda  saniyəölçən  işə
 
salınır. 
Eksperimentator  uşağın  fə
aliyy
ə
tini  izl
əyir,  onun  doğruluğuna  diqqə
t  yetirir. 
Uşaq  ―25―
-
ə
 
çatdıqd
a  saniy
əölçən  dayndırılır.    Bu  qayda  ilə
 
heç  bir  ə
lav
ə
 
izahat verilm
ə
d
ə
n 2, 3, 4 v
ə
 5-ci c
ə
dv
ə
ll
ər üzrə
 
iş davam etdirilir.
 
İş  başa  çatdıqdan  sonra  uşağın  ayrı
-
ayrı  cə
dv
ə
ll
ə
r  v
ə
 
bütövlükdə
  5 
c
ə
dv
əl  üzə
rind
ə
 
işə
  s
ərf  etdiyi  vaxt  hesablanır.  Müə
yy
ən  edilmiş 
normal 
diaqnostik  göstə
rici  bel
ə
dir:  normal  v
ə
 
praktik  olaraq  sağlam  uşaqlar  bir 
c
ə
dv
əl  üzə
rind
ə
 
işə
  30-50  saniy
ə
  vaxt  s
ə
rf  edirl
ə
r.  4-5-ci  c
ə
dv
ə
ll
ə
rl
ə
 
iş 
vaxtının uzanması uşaqlarda diqqətin dalğınlığını, sürə
tl
ə
nm
ə
si is
ə
 
onların işə
 
alışdığını ə
ks etdirir. Qeyd etm
ək lazımdır ki, hə
r bir c
ə
dv
əl üzə
rind
ə
 
işə
 s
ə
rf 
olunan  vaxt  norması  eynidir.
  (C
ə
dv
əl  nümunə
l
əri  sonrakı  fə
sild
ə
 
göstərilmişdir). 
 
 
c) Hafiz
ənin psixodiaqnostikası
 
 
 
Hafiz
ə
nin  v
ə
ziyy
əti,  yorğunluq  və
  diqq
ə
tin  f
əallığının  öyrə
nim
əsi  üçün 
istifad
ə
 olunan v
ə
 
geniş yayılmış metodikalardan biri rus psixoloqu A.R.Luriya 
t
ə
r
ə
find
ə
n t
əklif olunmuş “On sözün sə
sl
ə
ndirilm
əsi” adlanan metodikadır. 
 

 
67 
Bu t
əcrübənin keçirilməsi üçün heç bir xüsusi avadanlıq tə
l
ə
b olunmur.  
T
əcrübənin  keçirilməsi  üçün  tam  sakitlik  olan  otaq  lazımdır.  Hər  hansı 
danışıq 
 
ged
ə
n otaqda t
əcrübəni keçirmə
k m
ə
qs
ə
d
əuyğun deyil. 
 
T
əcrübənin başlanğıcında eksperimentator bir sə
tird
ə
 
sıra ilə
  bir  v
ə
  ya 
iki  hecalı  10  söz  yazır.  Sözlə
r  sad
ə
,  r
ə
ngar
əng  olmalı,  onların  arasında  heç 
bir 
ə
laq
ə
 ol
mamalıdır. 
 
T
əcrübə
 
üçün bir neçə
  
söz  dəsti  seçlməlidir  ki, uşaqlar bir
-birind
ə
n bu  
sözlər  haqqında  mə
lumat  ala  bilm
ə
sinl
ə
r. T
əcrübənin  aparılması  bir  neçə
 
m
ə
rh
ə
l
ə
d
ə
n ibar
ə
tdir:  
Birinci  t
ə
limat: 
―İndi  mən  10  söz  oxuyacağam.  Diqqə
tl
ə
  qulaq  asmaq 
lazımdır.  Mən  sözləri  oxuyub  qurtardıqdan  sonra  həmin  sözlə
rd
ən  hansını 
yadda saxlamısansa, təkrar et. Sıra ilə
 t
ə
krar etm
ək vacib deyil. ―Aydındırmı?―
 
T
əcrübəçi  sözləri  yavaş
-
yavaş,  aydın  şə
kild
ə
 
oxyur.  Sınanılan  şə
xs 
bundan  sonra  h
əmin  sözlə
ri  t
ə
krar  e
dir,  eksperimentator  onun  10  söz 
içə
risind
ən doğru söylədiyi sözlərin qarşısında ―+‖― işarə
si qoyur. 
İkinci tə
limat: 
Eksperimentator sınanılan şə
xs
ə
 bildirir ki, m
ə
n yenid
ə

h
əmin  10  sözü  oxuyacağam.  Sə
n  yenid
ən  onları  söylə
m
ə
lis
ə
n.  T
əcrübəçü 
yen
ə
 d
ə
 
uşağın yadda saxladığı sözlərin qarşısında ―+― işarə
si qoyur.  
Bundan sonra t
əcrübəçi heç bir tə
limat verm
ə
d
ə
n t
əcrübə
ni 3, 4 v
ə
 5-ci 
d
ə
f
ə
  t
ə
krar
ən  aparır  və
  h
ə
r  d
ə
f
ə
 
―bir  də―  sözünü  deyir.  Təcrübə
 
zamanı 
uşağın  söylə
dyi  k
ənar  sözlər  protokolda  ayrıca  sütunda  q
eyd  olunur.  Bu 
t
əcrübənin gedişində
 
heç bir kənar söhbə
t
ə
, replikaya yol verm
ə
k olmaz. 
Bu  t
əcrübə
 
başa  çatdıqdan  sonra  eksperimentator  başqa  təcrübə
l
ə

aparır.  Əvvə
lki  t
əcrübə
d
ən (sözlərin yadda saxlanılması) bir saat keçdikdə

sonra t
əcrübəçi yenidə
n birinci t
əcrübə
y
ə
 
qayıdır və
 
uşaqdan yadda saxladıcı 
sözləri  söylə
m
ə
yi  t
ə
l
ə
b  edir.  (Bu  d
ə
f
ə
 
sözlər  xatırladılmır).  Qarışıqlıq 
düşmə
sin dey
ə
 bu d
ə
f
ə
 
uşağın söylədiyi sözlər ―+― işarə
si il
ə
 deyil, dair
ə
l
ə
rl
ə
 
(―O―) qeyd olunur.
 

 
68 
N
ə
tic
ə
d
ə
  t
əcrübə
d
ə
n sonra bel
ə
 bi
r protokol alnır:
 
sıra
 
S ö z l ə
 r 
K
ə
nar 
sözlə

meşə
 
çörə

şüşə
 
stul 
su 
qardaş
 
At 
küçə
 
iyn
ə
  bal 


 

 


 

 

Alov 


 


 

 

 






 


 

 

 



 

 
 
 
 
 





 

+ + 
  + 
 

 

saat 
sonra 
 


 

 
 

 


 
 
 
 
 
 
 
 
 
C
ə
dv
ə
l 3 
     
Müə
yy
ən  edilmişdir  ki,  sağlam  və
 
normal  uşaqlar  5  də
f
ə
  t
ə
krardan 
sonra 9-
10 sözü yadda saxlaya bildiklə
ri halda, 
ə
qli c
ə
h
ə
td
ən qüsurlu uşaqlar 
4-
5  sözdən  artıq  yadda  saxlaya  bilmirlər.  Protokoldan  göründüyü  kimi,  bu 
t
əcrübənin gedişində
 
uşaq yalnız bir
 
artıq söz –
 
―alov― sözünü işlətmişdir.
 
     
Ə
g
ə
r  birinci  v
ə
  ikinci  t
əcrübə
d
ə
 
uşaq  daha  çox  söz  yadda  saxlayır, 
sonrakı  təcrübə
l
ə
rd
ə
 
bu  sözlərin  sayı  azalarsa,  bu  həmin  uşağın  diqqə
tinin 
dalğınlığına və
 
unutqanlığının yüksək olmasına işarə
dir.  
Bir  saat  so
nra  uşağın  yadda  saxladığı  sözlərin  sayı,  onun  hafizə
sinin 
inkişafı,  yaddasaxlamanın  həcmi  haqqında  diaqnostik  mə
lumat 
ə
ld
ə
  etm
ə
y
ə
 
imkan verir. 
“Vasitəli  yaddasaxlama”
 
Bu metodikanı yaratmaq ideyası 1930
-cu ild
ə
 
rus psixoloqu L.S.Vıqotski 
t
ə
r
ə
find
ə
n  ir
ə
li 
sürülmüş,  praktik  olaraq  A.N.Leontyev  tə
r
ə
find
ən  işlə
nilib 
hazırlanmışdır. Bu metodika hafizənin diaqnostikası mə
qs
ə
dil
ə
 t
ə
tbiq  olunur, 
onun kömə
yil
ə
 vasit
əli yaddasaxlamanın hə
cmi v
ə
 
xarakteri müə
yy
ə
nl
əşdirilir. 
Sonralar  onun  psixoloqlar  A.Y.İvanova  və
  E.S.Mandsurova  t
ə
r
ə
find
ə
n  yeni 
variantları yaradılmışdır. 
 
 
Qeyd  olunan  metodika  uşaqlarda  tə
f
əkkürün  xarakterinin  tə
hlili, 
sözlə
rl
ə
 
əyani  obrazlar  (şə
kill
ər)  arasında  mə
na 
ə
laq
ə
l
ə
ri  yaratmaq 

 
69 
qabiliyy
ətini  öyrə
nm
ək  üçün  də
y
ə
rli  material 
ə
ld
ə
  etm
ə
y
ə
  imkan  verir.  Bu 
metodika t
ə
dric
ən mürə
kk
ə
bl
əşən bir neçə
 seriyadan ibar
ə
tdir. 
7-
10 yaşlı uşaqlar üçün III, 10 yaşdan yuxarı olanlar üçün IV seriya tə
klif 
olunur.  IV  seriya  daha  mürə
kk
ə
bdir.  T
əcrübə
 
üçün  əşyalar  təsvir  olunmuş 
kartoçkalar  və
 
sözlə
r  d
ə
sti  z
ə
ruridir. 
Şə
kill
ə
r  5

5  ölçüdə
 
kartoçkalarda 
s
ə
liq
əli, aydın çə
kilm
ə
lidir. 
III seriya:   
Kartoçkalar də
sti : 
Divan, köbə
l
ə
k, in
ə
k, 
əlüzyuyan, stol, pero, ağac budağı, coğrafi xə
rit
ə

t
ə
yyar
ə,  Ģotka,  lapatka,  dırmıq,  avtomobil,  ağac,  suçilə
y
ə
n,  e
v,  gül,  də
ft
ə
r, 
teleqraf  dir
əyi,  açar,  çörə
k,  tramvay,  p
ə
nc
ə
r
ə
,  st
əkan,  çarpayı,  sərniĢin, 
stolüstü elektrik lampası, çərçivə
d
ə
 
Ģə
kil, sah
ə, piĢik. 
 
Yaddasaxlama üçün sözlə
r : 
ĠĢıq,  nahar,  meĢə
,  t
əlim,  çə
kic,  paltar,  sah
ə,oyun,  quĢ,  at,  yol,  gecə

siçan, süd, stul.
 
IV seriya: 
Kartoçkalar də
sti : 
D
əsmal,  stul,  çernil  qabı,  velosiped,  saat,  qlobus,  karandaĢ,  günəĢ, 
q
ə
d
ə
h,  yem
ə
k  d
əsti,  daraq,  boĢqab,  güzgü,  2  ə
d
ə
d  pero,  m
ə
cm
ə
yi,  boru, 
bulka,  s
ə
h
əng,  divar,    it,  uĢaq  Ģalvarları,  otaq,  corablar  və
 
çə
km
ə
l
ə
r,  cib 
bıçağı, qaz, küçə
 
fonarı, at, xoruz, qara mə
kt
əb lövhəsi, köynə
k. 
Yaddasaxlama üçün sözlə
r : 
YağıĢ,  yığıncaq,  yanğın,  kə
d
ər,  gün,  dava,  də
st
ə
,  teatr,  s
əhv,  güc, 
görüĢ, cavab, bayram, qonĢu, ə
m
ə
k. 
T
əcrübə
  bel
ə
 
aparılır:  Uşağın  qarşısına  30  şəkil  çəkilmiş  kartoçkalar 
ist
ə
nil
ə
n  qaydada  el
ə
 
qoyulur  ki,  uşaq  onları  yaxşı  görə
 
bilsin.  Sonra  uşağa 
deyilir  ki,  m
ə
n  s
ə
n
ə
 
bir  sıra  sözlə
r  dey
ə
c
ə
y
ə
m.  S
ən  onları  yadda 
saxlamalısan.  Bu  sə
n
ə
  asan  olsun  dey
ə,  qarşındakı  şə
kill
ə
r
ə
  bax,  m
ə
n  h
ə


 
70 
sözü  dedikcə
,  s
ə
n  el
ə
  bir  karto
çka  seç  ki,  bu  sə
n
ə
  dey
ə
c
əyim  sözü  yadda 
saxlamaqda v
ə
 
yada salmaqda kömə
k etsin. 
M
ə
s
ə
l
ə
n,  in
ək  şəklini  seçmə
kl
ə
 
uşaq  ―süd―  sözünü  yadda  saxlamaq 
üsulunu  düzgün  seçə
  bil
ə
r.  Ola  bil
ər  ki,  şə
kill
ə
rl
ə
 
sözlər  arasında  belə
 
uyğunluq  olmasın.  Sözlər  oxunduqca  uş
aq  ist
ədiyi  kartoçkaları  ayırır  və
 
k
ə
nara  qoyur.  40  d
ə
qiq
ə
  v
ə
 
ya  bir  saat  sonra  uşağa  kartoçkalar  yenidə

göstə
rilir  v
ə
 
bunların  uşağa  hansı  sözü  xatırlatdığı  soruşulur.  Eksperimentin 
gedişi protokolda qeyd olunur.
 
Müə
yy
ən  edilmiş  normativ  göstə
ricil
ə
r
ə
 

r
ə
  7  v
ə
 
daha  böyük  yaşlı 
uşaqlarda  vasitəli  yaddasaxlamanın  hə
cmi  vasit
ə
siz  yaddasaxlamadan 
yüksək olur. Uşağın yaşı artdıqca vasitəli yaddasaxlamanın məhsuldarlığı da 
yüksəlir. Müə
yy
ə
n edilm
işdir ki, 15 yaşlı sağlam uşaqlar bu yolla bütün sözlə
ri 
yadda sa
xlamağa nail olurlar.
 
Bu  metodika  t
əcrübəçiyə
 
sözlə
 
şəkil  arasındakı  mə
na 
ə
laq
ə
l
ə
rinin 
xarakterini  t
ə
hlil  etm
ək  üçün  zə
ngin  material  verir.  Normal  v
ə
 
sağlam 
uşaqlarda  bu  ə
laq
ə
l
ər  asanlıqla  yaranır  və
 
onlar  uşağın  biliklə
rinin,  t
ə
s
əvvür 
v
ə
  h
ə
yat  t
əcrübə
sini
n  xarakteri  haqqında  mə
lumat 
ə
ld
ə
  etm
ə
y
ə
  imkan  verir. 
Qeyd olunan metodika sözlə
 
şəkil arasında ə
laq
ə
nin m
ə
qs
ədyönlü seçilmə
si 
baxımından  ə
h
ə
miyy
ə
tlidir.  Assosiativ  rabit
ə
nin  m
ənalılığı  burada  əsas  şə
rt 
kimi qiym
ə
tl
ə
ndirilir. 
Oliqofren  uşaqlar,  sözlə
ri    ya
ddasaxlamaq  üçün  bəzi    ağlabatmaz 
mühakimə
 ir
əli sürür.
 
“Piktoqram” metodikası
 
T
ə
f
əkkürün  tə
dqiq  edilm
əsi  üçün  sə
m
ə
r
ə
li  metodikalardan  biri  d
ə
  
piktoqramdır.  Kiçik    yaşlı  mə
kt
ə
blil
ə
rin  (6-
10  yaş  )  tə
f
əkkürü  və
  hafiz
ə
sinin 
psixodiaqnostik  ölçülərini  aşkara  çıxarmaq  mə
qs
ə
di  il
ə
  t
ə
tbiq  olunur.  Bu 
metodikanın  asan  variantlarından  mə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  yaşlı  uşaqları,  çə
tin 
variantlarından isə
 yeniyetm
ə
l
ə
ri t
ə
dqiqi etm
ək üçün istifadə
 oluna bil
ə
r. 
Eksperimenti keçirmək üçün ağ və
r
ə
ql
ə
r, qara v
ə
 r
əngli  karandaşlar 
 

 
71 
lazımdır. Eksperimentə
 
hazırlıq zamanı seçilən sözlə
r v
ə
 
söz biləşmə
l
ə
ri sad
ə
 
v
ə
 
daha mürə
kk
əb anlayışları (mə
s
ə
l
ən, ― dadlı yemək―, ―ağır iş―, ―xoşbəxtlik―, 
―inkişaf ―, ―kə
d
ər ― və
 s. ) ifad
ə
 ed
ə
 bil
ə
r. 
Uşağa  təlimat  zamanı  bildirilir  ki,  onun  hafizə
si  (  yadd
aşı  ),  mə
s
ə
l
ə
n, 
görmə
 hafiz
ə
si 
yoxlanılacaqdır.
 
Ayrı
-
ayrı  sözləri  yadda  saxlamaq  üçün  uşaq  sözləri  yox,  onları  yadda 
saxlamağa  kömə
k  ed
ə
  bil
ə
c
ə
k  ist
ə
nil
ən  şəkli  çə
k
ə
  bil
ə
r.  T
əcrübə
 
zamanı 
uşağın  təlimatı  tam  başa  düşmə
si 
əsas  şərtdir.  Əgər  uşaq  bir  sözü  ya
dda 
saxlamaq üçün çoxlu şəkil çə
k
ə
r
ək vaxtı itirirsə
, bu prosesi m
əhdudlaşdırmaq 
olar. 
Bir saatdan sonra uşaqdan verilmiş sözləri sistemsiz şə
kild
ə
 
xatırlamaq 
t
ə
l
əb  olunur.  Bu  zaman  uşağın  çəkdiyi  şəkil  ona  göstə
rilir  v
ə
 
bunun  hansı 
sözü ifadə
 
etdiyi soruş
ulur. 
N
ə
tic
ə
nin  qiym
ə
tl
ə
ndirilm
əsi  zamanı  yadda  saxlamaq  üçün  verilə

sözlərin  miqdarı  ilə
 
uşağın  yada  sala  bildiyi  sözlər  arasındakı  nisbə

müə
yy
ə
nl
əşdirilə
r
ə

əsas götürülür (  mə
s
ə
l
ən, 10 sözdə
n 6-
sı ).
 
T
əcrübə
 
zamanı uşağın çəkdiyi şə
kill
ə
r v
ə
 
onların 
t
ə
hlili d
ə
 qiym
ə
tli fikri 
f
ə
aliyy
ə
t  m
ə
hsulu  hesab  edil
ə
  bil
ər. Bu şə
kill
ər uşaqların bilik və
  t
ə
s
əvvürlə

fondu,  f
ə
rdi  h
ə
yat  t
əcrübəsi  haqqında  mə
lumat  m
ə
nb
ə
yi  kimi  vacib 
ə
h
ə
miyy
ə
t
ə
 malikdir. 
 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin