Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Hekayə l ərin canlandırılması” metodikası Bu metodika vasit ə sil ə sınanılan şə xsl ə rin m ətni anlaması və yaddasaxlaması sə viyy əsini, yazılı və şifahi nitqinin xüsusiyyə tl ə rini t ə dqiq etm ək mümkündür. Eksperimentator bu təcrübə ni h əyata keçirmək üçün 10 - 15 m ətnin makinada yazılmış variantını karton üzə rin ə yapışdırmalı v ə h əmçinin çox iri şriftlə rl ə plakat üzə rin ə yazmalıdır. Təcrübə üçün mə tnl ə r müxtəlif çə tinlik d ə r ə c ə sind ə seçilmə lidir. T əmsil, nağıl və ya kiçik hə cmli hekay ə l ə r bu c ə h ə td ə n m ə qs ə d əuyğundur. Belə m ə tnl ərin bir neçə sini 72 nümunə olaraq göstə r ə k: (Hekay ə nümunə l əri psixoloq L.S.Slavinanın t ədqiqatından götürülmüş, şəxs adları dəyişdirilmişdir). I hekay ə : Biri vardı, biri yoxdu. Bir oğlan vardı. Onun adı Arif idi. Arif anası ilə küçə y ə g ə zm ə y ə getdi. Arif b ə rk-b ərk qaçdı, ayağı daĢa toxundu və yıxıldı. Ari f daĢı tə pikl ə vurdu. Onun ayağı bərk ağrıdı. Anası Arifi həkimin yanına apardı. Həkim onun ayağını bağladı və ağrı kə sildi. II hekay ə : Biri vardı, biri yoxdu. Rəna adlı bir qız vardı. Atası ona mağazadan gə mi aldı. Rəna böyük lə y ə n ə su tökdü, gə mini suy a buraxdı, onun içinə dovĢan kuklasını qoydu. Birdə n g əmi çevrildi və dovĢan suya düĢdü. Rəna dovĢanı sudan çıxardı, sildi və yatdırdı. III hekay ə : Bir kiĢinin anbarda saxladığı əti siçanlar yeyirdi.O, anbara piĢik buraxdı. PiĢik isə əti, siçanı və südü y edi. IV hekay ə : Heyvanlar körpü tikmə k ist ə yirdil ər. Heyvanların hər biri öz tə klifini ir ə li sürürdü. DovĢan dedi: “Körpünü çubuqlardan tikmək lazımdır. Birinci, ona görə ki, onu tikm ək asan olar, ikincisi, o ucuz baĢa gə l ər”. “Yox, - dey ə ayı etiraz etdi . Əgə r tikiriks ə , g ə r ək körpünü yüzillik palıdlardan tikək ki, möhkə m v ə uzunömürlü olsun“. “Ġcazə verin, - dey ə uzunqulaq söhbə t ə qoĢuldu. Necə körpü tikə c ə yiks ə, onu sonra müzakirə ed ərik. Əvvə lc ə ə n prinsipial m ə s ə l ə ni h ə ll etm ə liyilk: onu nec ə tikm ə li- çayın uzununa, yoxsa eninə?”. Göstə ril ən nümunə y ə uyğun mə tnl ə r eksperimentator t ə r ə find ə n uşaqlara oxunur. Mə tnl əri uşaqların özlə ri d ə oxuya bil ə r. Bundan sonra sınanılan şə xs onu h əm şifahi söylə y ə , h ə m d ə yazılı şə kild ə t ə qdim ed ə bil ə r. Uşaqların ş ifahi nitqi bu zaman eksperimentator t ə r ə find ən yazıla və ya maqnitofon lentin ə köçirilə bil ə r. T əcrübə zamanı iki hekayəni ardıcıl da verm ə k olar. 73 Hekay ə nin m ə nims ə nilm əsi üçün zə ruri olan vasit ə l ə rin t əhlili uşaqlarda idrak prosesl ə rinin pozulma d ə r ə c ə si v ə ya normal olması haqqında mühakimə yürütmə y ə imkan verir. ç) Tə f əkkürün psixodiaqnostikası “Ə lam ə tl ərin uyğunlaşdırılması” sınağı Bu metodika rus defektoloqları V.M.Koqan və E.A.Korobkova t ə r ə find ə n işlənib hazırlanmışdır. Onun kömə yil ə psixi inkişafında qüsurlar olan uşaqla - rın iş qabiliyyətini öyrə nm ək mümkündür. Eksperimenti aparmaq üçün kartondan hazırlanmış 40x40 sm ölçüdə lövhə lazımdır. Lövhə 64 damaya bölünür. Soldan birinci damadan başqa qalan 7 damada r ə ngl ə nm əmiş hə nd ə si fiqurlar (kvad rat, üçbucaq, dairə v ə s) t əsvir olunur. Yuxarıdan başlayaraq soldan şaquli sırada ( başdakından başqa) 7 dama qırmızı, göy, yaşıl, şabalıdı, mavi, narıncı və sarı rə ngl ə r ə ngl ənir. Qalan damaların sayına uyğun olaraq (49) ayrıca kartoçkalarda c ə mi 49 olma qla müxtə lif r ə ngl ə rd ə v ə formalarda h ə nd əsi fiqurlar çə kilir. İşin hə r bir m ə rh ə l əsinin başlanğıcında kartoçkalar sə brl ə qarışdırılır. Bu eksperimental-diaqnostik metodika t ə dric ən mürə kk ə bl əşə n 4 m ə rh ə l ə d ə n ibar ə tdir. H ə r m ə rh ə l ənin özünün ayrıca tə lima tı vardır . I m ə rh ə l ə : Sad ə sayma. Bu m ə rh ə l ə d ə eksperimentator sınanılan şə xs ə bel ə bir t əlimat verir: ―Bu kartoçkaları ucadan saymaqla onları bir -bir stolun üstünə qoy‖. Eksperimentator bunu necə etm ək lazım cəldiyini uşağa göstərir. Uşaq kartoçkaları sayarkən eksperimentator birinci 10 katoçkanın sayılmasına sərf olunan vaxtı saniyəölçə nl ə ölçür və protokola qeyd edir. Bütün fiquların sayılmasına sərf olunan vaxt da uçota alınır. II m ə rh ə l ə . R ə ng ə görə seçmə kl ə sayma. T ə limat: Eksperimentator sınanılan şə xs ə bel ə bir t əlimat verir: ―İndi s ə n yen ə d ə bu kartoçkaları saymalı və r ə ngl ə r ə görə qruplara ayırmalısan.― 74 Yen ə d ə protokolda birinci 10 kartoçkanın və bütünlüklə kartoçkaların hamısının sayılmasına sə rf olunan vaxt qeyd olunur. III m ə rh ə l ə : Forma ə lam ə tl ə rin ə görə sayma v ə qruplara ayırma. T ə limat: ―Bu kartoçkaları yenə d ə say, bu d ə f ə r ə ng ə görə yox , formaya görə qruplara ayır‖. Eksperimentator yenə d ə s ərf olunan vaxtı qeyd edir. IV m ə rh ə l ə : K artoçkalaın rə ng v ə forma ə lam ə tl ə rin ə g örə sayılması v ə lövhə üzə rind əki boş damalara qoyulması. T ə limat: ―Sən indi bu lövhə d ə eyni vaxtda r ə ng v ə formanı nə z ə r ə almaqla h ər bir kartoçkaların yerini tapmalısan. Bu zaman yenə d ə kartoçkaları saymalısan‖. Protokolda yenə d ə s ə rf olunan vaxt qeyd olunur. T əcrübə l ərin aparılması zamanı eksprementator uşağa özü göstə r ə r ək sözlə izahat ver ə bil ə r. Bütünlüklə t əcrübə başa çatdıqdan sonra eksperimentator uşağın iş qabiliyy ə tini k ə miyy ə t v ə keyfiyy ət baxımından tə hlil edir. Ə g ə r II v ə III t əlimatın y erin ə yetirilm ə sin ə s ə rf olunan vaxt IV t əlimatın icrasına sə rf olunan vaxtdan k ə skin f ə rql ə n ə rs ə , bu defitsit hesab olunur. Qeyd etm ək lazımdır ki, sağlam, normal uşaqlar üçün bu fə rq 13-15 saniy ə olmalıdır. Əgə r bu f ə rq 1 d ə qiq ə d ən çoxdursa, bu çox ciddi qüsur olduğuna d ə lal ə t edir. M ə s ə l ən, uşaq II təlimatı 78 saniyə y ə , III t əlimatı 83 saniyə y ə yerin ə yetirmişdir. Bunların cə mi 161 saniy ə y ə b ə rab ərdir. Uşaq IV təlimatın icrasını 3 də qiq ə 23 saniy ə y ə başa çatdırmşdır. Nə tic əni tapmaq üçün 203 saniy ə d ə n 161 saniy ə çıxılır və 42 saniy ə alınır ki, bu da defitsit (qüsur) hesab olunmalıdır. Bu metodikadan 6 - 8 yaşlı uşaqların əqli iş qabiliyyə tinin öyrə nilm əsi üçün istifadə oluna bil ə r. Uşaqlarda tə f əkkürün inkişaf sə viyy əsinin, ümumiləşdir m ə , t ə hlil, t ə rkib, konkretl əşdirmə v ə mücə rr ə dl əşdirmə qabiliyy ə tl ə rinin v ə bununla bağlı fikri ə m əliyyatların tə dqiqi m ə qs ə dil ə bir sıra metodikalardan istifadə etm ə k olar. H əmin metodikalardan bir neçə sini n ə z ə rd ən keçirə k: 75 “Kə nar əşyanın tapılması” Bu metodika vasit ə sil ə u şaqlarda ümumiləşdirmə aparmaq bacarığının s ə viyy əsi öyrənilir. Əşyaların tə crid edilm ə sil ə onların təsnifatı arasında oxşar v ə f ə rqli c ə h ə tl ər vardır. Əşyaların təsnifatı diqqətin iş qabiliyyə tini v ə davamlılığının ə ks etdirir. T ə crid etm ə m ə ntiqi ə sasla ndırmaya, düzgün ümumiləş dirm ə y ə , ciddi v ə aydın nə tic ə ə ld ə etm ə y ə imkan yaradır. Bu metodika üzrə iş aparmaq üçün hə r birind ə dörd əşya çəkilmiş kartoçkalar də sti t ə l ə b olunur. Bunlar ə n sad ə v ə ən çə tin olmaqla mürə kk ə blik d ə r ə c ə sin ə görə f ə rqli ola bil ə r. Uşağın qarşısına artan çə tinlik prinsipi il ə düzülmüş kartoçkalar qoyulur. T ə limat ə n sad ə kartoçka üzə rind ə verilir : ―Bax, burada hər bir kartoçkada dörd şəkil çəkilib. Onlardan üçü oxşardır və onları bir adla adlandırmaq olar. Dördüncü is ə, onlarla uyğun gəlmir. Uyğun gə l ən üç əşyanı hansı bir sözlə ifad ə etm ək olar?―. Bundan sonra təcrübəçi uşaqla birgə birinci kartoçkanı n ə z ə rd ən keçirir. Oradakı üç əşyanı eyni sözlə ifad ə etm ə kd ə ona kömə k göstərir. Protokolda kartoçkanın nömrə sinin q arşısında, uşağın tə crid etm ə k ist ə diyi əşyanın adını, digər sütunda isə qalan üç əşyanın ifadə etdiyi söz yazılır. Əgər uşağın cavabı doğru deyilsə , t əcrübəçi yönə ldici sual verir, h ə m sual, h ə m d ə uşağın cavabı protokolda qeyd olunur. Uşaq kartoçkada tə svir olunmuş dörd əşyadan üçünü ümumiləşdirə r ə k, sintez ed ə r ək onlar uyğun olmayan əşyanı kənarlaşdırmalıdır. Fikri dağınıq, ə qli c ə h ə td ən qüsurlu olan uşaqlar bu təlimatı anlaya bilmir v ə tapşırığı icra etməyi bacarmırlar. Normal əqli inkişafa malik olan uşaqlar ilk kartoçkalardakı sadə m ə s ə l ə l ə ri h ə ll ets ə d ə, sonrakı mürə kk ə b m ə s ə l ə l ə rin h ə llind ə çətinlik çə kirl ə r. Bu kartoçkaların birində , m ə s ə l ə n, t ə r ə zi, saat, termometr v ə güzgü şəkli çəkilib. Uşaq tə r ə zi, saat v ə termometri ümumiləşdirə r ə k bir anlay ışla - 76 ölçü cihazları kimi qeyd etməli, güzgünü isə k ə nar əşya kimi fə rql ə ndirm ə yi bacarmalıdır. Bel ə əşya tə svirl ə ri olan d əsti müxtəlif çə tinlik d ə r ə c ə sind ə t ə rtib etm ə k olar. “Anlayışların müqayisəsi” Bu metodikadan t ə f əkkürün anaiz və sintez kimi ə m ə l iyyatlarının tə dqiqi üçün istsadə olunur. Eksperimentator anlayışların müqayisə sin ə aid ola bil ə c ə k 8- 10 cüt söz hazırlayır. Sözlər cüt - cüt olmaqla yazılır və müqayisə obyekti kimi seçilir. “Artıq sözün kənarlaşdırılması” Bu metodika kiçik yaşlı mə kt ə blil ə rd ə sözlü -m ə ntiqi t ə f əkkürün inkişaf s ə viyy ə sinin t ədqiqi üçün nə z ə rt ə tutulmuşdur. İşin təşkili üçün ―Artıq sözün k ənarlaşdırılması‖na aid blank tə l ə b olunur. Blankda h ər sırada 4 söz olmaqla 15 seriya sözlər yazılmışdır. Bu metodika kiçik yaşlı mə kt ə blil ə rin ümumiləşdirmə, mühüm ə lam ə tl əri ayırd etmə qabiliyy ə tl ə rini qiym ə tl ə ndirm ə y ə imkan verir. Eksperimentin keçirilməsi üçün saniyəölçə n v ə cavabların qeydiyyatına aid protokolun olması vacibdir. “Artıq sözün kənarlaşdırılması” metodikasına aid blan k 1. Kitab, çanta, çemodan, pul kisə si; 2. Soba, neft, şam, elektrik plitə si; 3. Saat, eyn ə k, t ə r ə zi, termometr; 4. Qayıq, araba, motosikl, velosiped; 5. T ə yyar ə, mıx, arı, sərinkeş; 6. K ə p ə n ək, ştangenpə rgar, t ə r əzi, qayçı; 7. Ağac, kitab rəfi, süpürgə, çə ng ə l; 8. Baba, müə llim, ata, ana; 9. Qırov, toz, yağış, şeh; 77 10. Su, külək, kömür, ot; 11. Alma, kirab, kürk, qızılgül; 12. Süd, gavalı, pendir, çörə k; 13. Tozağacı, şam, gilə meyv ə, palıd; 14. D ə qiq ə , saniy ə, saat, axşam; 15. Akif, Faiq, Saleh, İslamov Sözlü -m ə ntiqi t ə f əkkürün tədqiqi üçün protokol Seriyanın nömrə si Tapşırığın yerinə yetirilm ə - sin ə s ə rf olunan vaxt N ə tic ə 1 .... 15 Bu metodika üzrə iş fərdi qaydada aparılır. Ş agirdl ə rd ə tapşırığı yerinə yetirm ək üçün maraq oyatmaq lazımdır. İşə başl amazdan ə vv əl şagirdə bel ə bir t ə limat verilir: ―Sıralarda yazılmış 4 sözdən üçü hər hansı də r ə c ə d ə eynicinsli anlayışlardlr v ə onları ümumi bir sözlə ifad ə etm ək olar. Sözlə rd ə n biri is ə bu t ə l ə bl ə uzlaşmır. Ona görə d ə siz uyğun gə lm ə y ən artıq sözü tapıb altından xə tt çə km əlisiniz. Çalışın ki, tapşırığı tez və s ə hvsiz yerin ə yetir əsiniz. Əgər şagird t əlimatı anlamaqda çətinlik çə kirs ə, eksperimenti aparan şəxs bir nümunə il ə onu t əlimatlandırır. Uşaq işin prinsipini anladıqdan sonra onun işinə müdaxilə edilmir. Eksperimenti aparan şə xs vaxt s ə rfini n ə z ə r ə almaqla h ə r bir tapşırığın düzgün yerinə yetirilm ə sini protokolda qeyd edir. Tapşırığın yerinə yetirilm əsi aşağıdakı açara ə sas ə n bel ə qiym ə tl ə ndirilir: H ər bir doğru cavaba görə - 2 bal; S ə hv cavaba görə - 0 bal; Maksimum bal – 30. 78 Açar 1) kitab, 6) k ə p ə n ə k, 11) alma, 2) şam, 7) ağac, 12) çörə k, 3)eyn ək, 8) müə llim, 13) gil ə meyv ə 4) qayıq, 9) toz, 14) axşam, 5) arı, 10) külək, 15) İslamov. “Məntiqi mühakimə” testi 1. Lal ə Leyladan çalışqandır. Leyla V əfadan çalışqandır. Hamıda n çalışqan kiimdir? 2. Toğrul Hə s ə nd ən güclüdür. Hə s ə n Tofiqd ən güclüdür. Ən güclü kimdir? 3. Aqil Az ə rd ən qaradır. Aqil Turaldan ağdır. Ən ağ kimdir? 4. Nübar Rənadan ağırdır. Nübar Aynurdan yüngüldür. Ən yüngül kimdir? 5. Zakir Əlidən iaeedir. Əli Abbasdan iaeedir. Hamıdan iaee kimdir? 6. Kazım Dilqə md ən tprkdır. Dilqəm Turaldan tprkdır.Hamıdan tprk kimdir? 7. Prsn Ldvkdan şəndir. Prsn Kvşrdan qəmgindir. Hamıdan qə mgin kimdir? 8. Vsnç Rptndan zəifdir. Vsnş Qşdsdən güclüdür. Hamıdan zə if kimdir? 9. Mnrn Nvrkdan uieedir. Nvrk Sptvdan uieedir. Hamıdan iuee kimdir? 10. Vşfa Dvtsdan klmndır. Dvts Piçbdan klmndır. Hamıdan klmn kimdir? 11. İt böcə kd ən yüngündür. İt fildən ağırdır. Ən yüngül nə dir? 12. At milçə kd ən alçaqdır. At zürafə d ən hündürdür. Ən hündür nə dir? 13. Paşayev B abayevd ən 68 yaş kiçikdir. Paşayev Süleymanovdan iki yaş böyükdür. Hamıdan kiçik kimdir? 14. Quliyev Q ə mb ərovdan 3 kq yüngüldür. Quliyev Əzizovdan 74 kq ağıdır. Hamıdan ağır kim dir? 15. M ə lik P ə rvizd ə n bir q ə d ə r z ə ifdir. M ə lik S öhra bdan bir q ə d ər güclüdür. Ə n z ə if kimdir? 16. Ayb əniz Gülşə nd ə n bir q ə d ər qaradır. Aybə niz V ə fadan bir q ə d ə r ağdır. Ən ağ kim dir? 79 17. Rasim Hikm ə td ə n l ə ngdir. Vaqif Rasimd ə n c əlddir. Ən cə ld kimdir? 18. Zaur Z ə f ə rd ən ağırdır. Aqil Zaurdan yüngüldür. Ən yüngül kim dir? 19. Valid ə Könüldən şə n v ə M ə din ə d ən yüngüldür. Validə M ə din ə d ə n q əmgin, Könül d ən ağırdır. Ən qəmgin kimidir? Ən ağır kimdir? 20. Rita Lizadan qaradır və Nikadan kiçikdir. Rita Nikadan ağırdır və Lizadan böyükdür. Ən qara v ə ən kiçik kim dir? 21.Yulya Asyadan şəndir. Asya Sonyadan yüngüldür. Sonya Yulyadan güclüdür. Yulya Sonyadan ağırdır. Sonya Asyadan qə mgindir. Asya Yulyadan z əifdir. Ən şə n, ən yüngül, ən güclü kimdir? 22. Tolya Mişadan qaradır. Mişa Vovadan kiçikdir.Vova Tolyadan alçaqdır. Tolya Vovadan b öyükdür. Vova Mişadan ağdır. Mişa Tolyadan ucadır. Ən ağ, ə n uca, ən böyük kimdir? Bu test üzrə tapşırıqların yerinə yetirilm əsi üçün II - IV sinif şagirdlə rinin h ə r birin ə iki v ə r ə q paylan ır. Və r ə qin birind ə testin m ə tni olur, dig ə ri is ə ağ v ə r ə qdir v ə orada cavablar yazılmalıdır. 1 -22- ci tapşırıqların hər biri üçün adları və ə lam ə tl ə ri d əyişdirmək olar. Bu uşaqların müstəqil işlə m ə sini t ə min etm ək üçündür. Tapşırıqların yerinə yetirilm ə si üçün 20 də qiq ə vaxt ayrılır. Əldə edilmiş nə tic ə l ə r qiym ə tl ə ndiril ə rk ə n h ər bir uşaq üçün doğru cavablar ―+‖, səhv cavablar ― - ‖ işarə l ə ri il ə , h ə ll edlm ə y ən suallar ―0‖ işarə si il ə protokolda qeyd ə alınır. Bu testlə paralel sinifl ə rd ə intellektual s ə viyy ə si yoxlamaq v ə müqayisə etm ə k olar. Testd ə ən çə tin suallar sonuncu 4 tapşırıqda verilmişdir. “Fikrin sürəti” II- IV sinif şagirdlə rinin t ə f əkkürün diaqnostikasında istifadə olunan metodikalardan biri ―Fikrin sürəti‖ adlanır. Bu metidika vasit ə sil ə şagirdlə rd ə fikri prosesl ə rin c ə r ə yanetm ə sürə ti (ağılın itiliyi) müə yy ə nl əşdirilir. Təcrübənin aparılması üçün şagirdlə rin h ə r birin ə h ər sırada 9 söz olmaqla 4 sırada çatışmayan hə rfl əri olan sözlə r yazılmış və r ə q verilir. 80 Şagirdlər bu sözləri düzgü n tamamalayark ə n ona 10 d ə qiq ə d ən çox vaxt s ə rf etmirl ə rs ə, bu yaxşı nə tic ə hesab olunur. 1. t.r.zi 2. z.mb.q 3. d.hl.z 4. mü.ll.m Ağ.c g.y.rti n.rg.z st.ns.ya g.b.l.k b.zl.q ş.l.l. p.rt.ğ.l k.t.b m.b.l m.ğ.za k.ns.rt ş. k.l b.n.vş. s.n.tk.r m.h.ll. d.ir. k.p.n.k z.f.r.n p.m.d.r t.f.ng s.it. t.l.f.n t.nn.s çant. D.lg.r t.y.n.t z.r.f.t d.bç.k b.st.n q.l.b ə j.rn.l Vaxt - ....... Vaxt -........ Vaxt - ...... Vaxt - .... “Əqli inkişaf ” testi (E.F.Zambitsyaçene tə r ə find ə n t əqdim olunmuşdur) Modifikasiya olunmuş variant Bu test ibtidai sinifl ərin proqram materialları əsasında seçilmiş və özündə verbal tapşırıqları ə hat ə ed ən dörd subtestdə n, h ə r bir subtest is ə 10 tapşırıqdan ibarə tdir. I subtest əşya və hadis ə l ərin mühüm ə lam ə tl ə rinin qeyri- mühümlə rd ə n f ə rql ə ndirilm ə sini, h əmçinin kiçik yaşlı mə kt ə blil ə rin bilik s ə viyy əsinin aşkar edilm ə sini n ə z ə rd ə tutur. II subtest ümumiləşdirmə v ə mücə rr ə dl əşdirmə ə m əliyyatlarının formalaşma s ə viyy ə sini, əşya və hadis ə l ərin mühüm ə lam ə tl ərini ayırmaq qabiliyyə tl ə rinin t ə dqiqini n ə z ə rd ə tutur. III subtest anlayışlar arasında mə ntiqi ə laq ə v ə münasibə tl ə r yaratmaq qabiliyy ə tl ərinin müə yy ə nl əşdirilmə sini ə hat ə edir. IV subtest ümumiləşdirmə bacarıqlarının aşkar edilmə sini ə ks etdirir. Test üzrə sınağın hər bir uşaqla fərdi qaydada aparılması daha m ə qs ə d əuyğundur. Bu uşağın buraxdığı səhvin aşkar edilmə sin ə , ə lav ə 81 suallar verm ə kl ə onun mühakimə qabiliyy ətini öyrə nm ək imkanı verir. Eksperimentator h ər bir sualı ucadan, uşaq isə eyni zamanda s ə ssiz oxuyur. I subtest. Cümləni düzgün tamamlamaq üçün mötə riz ə içində verilmiş sözlə rd ən birini seçin. 1) Çə km ənin .... var. (Qaytanı, bağı, altlığı, qayışı, düymə si); 2) ... isti ölkə l ə rd ə yaşayır. (ayı, maral, c anavar, d ə v ə , suiti); 3) Bir ild ə ... ay var. (24,3, 12, 4,7); 4) ... qış aylarıdır (sentyabr, oktyabr, fevral, noyabr, mart); 5) ... ən böyük quşdur. (qarğa, şahin, də v əquşu, sərçə , qartal); 6) Q ə r ə nfil .... (meyv ə dir, t ə r ə v əzdir, güldür, ağacdır); 7) Bayquş .... yatır . (gec ə l ər, gündüzlə r, s ə h ə rl ər, axşamlar); 8) Su h əmişə .... (şəffafdır, soyuqdur, mayedir, ağdır, dadlıdır); 9) Ağacın həmişə .... var (yarpaqları, gülləri, müyvə l əri, kökü, kölgə si); 10) .... Az ərbaycanın şə h əridir. (Kiyev, Paris, Şə ki, London, Ankara). II subtest. Aşağıdakı sə trl ə rin h ə r birind ə beş söz yazılıb. Onlardan dördünü eyni bir qrupda birl əşdirmə kl ə bir anlayışla ifadə etm ək olar. Bir söz isə bu sözlə r qrupuna aid deyil. H əmin sözü tapın və altından xətt çə kin. 1. lal ə, zambaq, lobya, çobanyastığı, bənövşə ; 2. çay, göl, dəniz, körpü, bataqlıq; 3. g əlincik, ayı balası, qum, top bel; 4. Bakı, Gə nc ə, İstanbul, Mingəçevir, Şə ki; 5. qovaq, tozağacı, cökə , əncir, palıd; 6. dair ə, üçbucaq, dördbucaqlı, pə rgar, kvadrat; 7. Az ər, Vüsal, Kazımov, İlqar, Samir; 8. toyuq, xoruz, durn a, qaz, hindtoyuğu; 9. ə d əd, bölmə çıxma, vurma, toplama; 10. şə n, c ə ld, q əmgin, dadlı, ehtiyatlı. III subtest. S ə trl ə rd ə verilmiş nümunə l ə ri diqq ə tl ə oxuyun. Sol t ə r ə fd ə bir- biril ə bağlı söz cütləri, sağ tə r ə fd ə is ə veril ən sözlə bağlı olan bir söz 82 mötə riz ə d ə göstə rilib. Dig ər sözlə r is ə h əmin sözlə bağlı deyil. Sağ tə r ə fd ə ki sözlərin içindən uyğun sözü tapıb altından xətt şə kin.. M ə s ə l ə n: Meşə (ağaclar = kitabxana) bağ, hə y ət, şə h ə r, teatr, kitab Tapşırıqları yerinə yetirm ə zd ə n ə vv ə l bir daha diqq ə tli o lun. Əvvə lc ə sol t ə r ə fd əki sözlər arasındakı ə laq ə y ə n ə z ər salın, buna uyğun olaraq sağ t ə r ə fd əki sözlərin içində n veril ən sözlə bağlı olan sözü tapıb altından xə tt çə kin. 1) xiyar (t ə r ə v əz) = keşniş (gül, bağ, torpaq, göyə rti, alaq otu); 2) müəllim (şagir d) = h ə kim (termometr, palata, x ə st ə , xalat); 3) bostan (qarpız) = bağ (hasar, torpaq, quyu, alma, güllə r); 4) gül (güldan) = quş (dimdik, qağayı, yuva, yumurta, lə l ə k); 5) ə lc ə k ( əl) = çə km ə (corab, d əri, ayaq, şotka, qayış); 6) qaranlıq (işıqlı) = yaş (günəşli, sürüşkə n, quru, isti, soyuq); 7) saat (vaxt) = termometr (şüşə, temperatur, çarpayı, xə st ə , h ə kim); 8) maşın (mühərrik) = qayıq (çay, dəniz, bataqlıq, yelkən, dalğa); 9) stul (ağac) = iynə (iti, yoğun, parlaq, qısa, polad); 10) stol (süfrə) = döşə m ə (mebel, xalça, toz, lövhə , mismar). IV subtest. Aşağıdakı söz cütlərini bir sözlə ifad ə etm ə k olar. M ə s ə l ə n: don, şalvar – paltar. Fikirl əş, hər söz cütünü ifadə ed ən sözü yaz. 1. süpürgə, dırmıq – ( ...); 6. şkaf, divan – (....); 2. k ə p ə n ək, ağcaqanad – ( ...); 7. gec ə, gündüz – (....); 3. yay, qış – (....); 8. fil, qarışqa – (....); 4. xiyar, pomidor – ( ...); 9. iyun, iyul – (....); 5. yas ə m ə n, itburnu – (...); 10. neft, qaz – (....). N ə tic ə l ərin interpretasiyası və qiym ə tl ə ndirilm ə si I subtest. Ə g ər uşaq birinci tapşırığa düzgün cavab vermişsə, ―Nə üçün qaytan yox?‖ sualı verilir. Uşaq öz düzgün cavabını əsaslandıra bilirsə , ona 83 bir bal verilir. S ə hv cavab is ə 0,5 balla qiym ə tl əndirilir. Uşağa stimullaşdırıcı kömək göstə rildikd ə o doğru cavab verə rs ə , 0,5 bal verilir. I subtestin 6- cı və 10- cu sualarını anlamadıqda 9 - cu sualdakı ―həmişə‖ sözü xatırladılır. Bundan sonra heç bir də qiql əşdirici sual veri lmir. II subtest . Əgər şagird birinci suala doğru cavab vermişdirsə, ona ―Nə üçün?‖ sualı verilir. Düzgün izahat verən şagirdə 1 bal verilir. S ə hv cavab -0,5 balla qiym ə tl əndirilir. Uşağa stimullaşdırıcı sualla kömək göstə rildikd ə onun doğru cavabı 0,5 ba lla qiym ə tl ə ndirilir. 8,9,10- cu sualları səhv cavablandıran şagirdə ə lav ə suallar verilmir. Aydın olur ki, həmin şagirddə h ə l ə ümumiləşdirmə ə m əliyyatı formalaşmamışdır. 7 - ci suala döğru cavab verə bilm ə y ən şagirdə d ə ə lav ə sual verilmir. Dem əli, o, ―ad‖la, ―soyad‖ kimi anlayışları fə rql ə ndir ə bilmir. III sibtest. Doğru cavab 1 bal, ikinci cə hdd ən sonra doğru cavab 0,5 bal, s ə hv cavab – 0,5 bal. Bu subtestin yerin ə yetirilm ə sind ə d ə qiql əşdirici suallar verilmir. IV subtest. Cavab doğru olmadıqda uşağa fiki rl əşmə k t ə klif olunur. Bu subtestin yerin ə yetirilm ə sind ə d ə d ə qiql əşdirici suallar verilmir. Qiymə tl ə n- dirm ə analoji qaydada aparılır. H ər bir uşağın ayrı - ayrılıqda subtestlə rd ən topladığı ballar cə ml ə nir. Maksimum göstərici 40 baldır (100%). Bu testin y erin ə yetilm ə si n ə tic ə l ə ri əsasında psixi inkişafda geridə qalma v ə onun s ə viyy ə sini d ə müə yy ə n etm ək mümükündür. Testin nə tic ə l əri 4 müvə ff ə qiyy ə t s ə viyy əsi üzrə qiym ə tl ə ndirilir: I müvə ff ə qiyy ə t s ə viyy ə si – 32 bal v ə yuxarı (80 -100%); II s ə viyy ə - 31,5 - 26 bal (79,9 – 65%); III s ə viyy ə - 25,5 – 20 bal (64,9-50%); IV s ə viyy ə - 19 c ə aşağı ballar (49,9 % və aşağı). IV s ə viyy ə d ən aşağı göstə ricil ər psixi inkişafda geridə qalma ə lam ə ti hesab edilir. 84 Kiçik və orta yaşlı mə kt ə blil ə rin t ə f əkkürünün diaqnostikası (Raven testi (qısa variant) Bu test qrafik intellekt testl ə rd ə n biri olub, Raven t ə r ə find ə n 1936- cı ildə işlənilib hazırlanmışdır. Raven testi (Ravenin mütə r ə qqi matrisl əri) uşaqlarda obrazlı -m ə ntiqi t ə f əkkürün diaqnostikasının keçirilməsi üçün nə z ə rd ə tutulmuş qeyri-verbal testl ə rd ən biridir. Sınanılan şə xsl ə r ə bir- biri arasında müə yy ə n asılılıq olan fiqurlar təsvir olunmuş şə kill ər verilir. Şə kill ə rd ə fiqurlardan birinin yeri boşdur. Aşağıda isə 6- 8 fiqurun şəkli verilmişdir. Sınanılan şəxs şə kl ə ba xaraq qanunauyğunluğu müə yy ə n etm ə li v ə axtarılan fiqurun nömrə sini ona veril ə n v ə r ə qd ə düzgün qeyd etməlidir. Tapşırığı mümkün qə d ər sürə tl ə yerin ə yetirm ək lazımdır. Həll üçün 30 də qiq ə vaxt ayrılır. Cavablar blankında sınanılan şəxs adını və soyadını qeyd etm ə li, tapşırığın nömrəsi qarşısında seçdiyi cavab variantını göstə rm ə lidir. Bu test üzrə sınaq digə r psixodiaqnostik metodikalarla birlikd ə v ə ayrılıqda keçirilə bil ə r. T əcrübə ni f ə rdi v ə qrup halında da aparmaq olar. Raven metodikasına aid stimul üçün material 85 86 ġə kil 27 87 Raven testinin (qısaldılmış variant) qiymə tl ə r c ə dv ə li Test üzrə iş başa çatdıqdan sonra qiymə tl ə r c ə dv ə li il ə düzgün cavablar üzrə ballar toplanır və aşağıdakı cə dv ə l əsasında yekun qiym ə tl ə ndirm ə aparılır. Balların qiym ə ti 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Düzgün cavablar üzrə toplanmış balların cə mi 143 129- 142 115- 128 101- 114 87- 100 73- 86 59- 72 45- 58 44 Tapşırığın nömrə si Düzgün cavabların nömrə si Cavaba görə bal Tapşırığın nömrə si Düzgün ca vabların nömrə si Cavaba görə bal 1 5 1 16 1 6 2 2 3 17 6 6 3 3 1 18 2 5 4 2 5 19 4 5 5 3 3 20 7 7 6 4 5 21 6 7 7 6 2 22 4 8 8 2 3 23 2 6 9 3 5 24 6 7 10 6 4 25 6 4 11 3 6 26 2 7 12 5 6 27 5 8 13 2 4 28 4 7 14 8 7 29 6 8 15 4 3 30 5 6 88 60 tapşırıq üzrə Raven testinin tam qiym ə tl ə r c ə dv ə li S.N A B C D E D üzg ün cava bl ar Ta pşır ığı n qi ym ə ti D üzg ün cava bl ar Ta pşır ığı n qi ym ə ti D üzg ün cava bl ar Ta pşır ığı n qi ym ə ti D üzg ün cava bl ar Ta pşır ığı n qi ym ə ti D üzg ün cava bl ar Ta pşır ığı n qi ym ə ti 1 4 3 2 2 8 4 3 3 7 7 2 5 1 6 2 2 4 4 5 6 4 3 1 1 1 3 3 5 3 5 8 7 4 2 3 2 3 8 7 7 7 2 7 5 6 3 1 5 7 6 8 7 1 7 6 3 1 3 5 4 6 6 7 5 8 7 6 3 5 5 5 3 5 7 1 7 8 2 5 6 4 1 3 4 8 6 7 9 1 3 4 6 7 6 1 7 3 8 10 3 3 3 6 6 5 2 6 2 8 11 4 3 4 6 1 6 5 8 4 9 12 5 2 5 6 2 6 6 7 5 5 31 53 61 77 84 Düzgün cavabların miqdarı Ümumi intellekt balı M=60-N (M –düzgün cavab - ların miqdarı, N – s ə hvl ərin ümumi miqdarı) 0-27 1 Aşağı sə viyy ə 28-31 2 32-37 3 38-42 4 Orta s ə viyy ə 43-46 5 47-49 6 Yüksə k istedad s ə viyy ə si 50-60 7 N ə tic ə l ə rin qiym ə tl ə ndirilm ə si Raven testi üzrə n ə tic ə l ər intellektin inkişaf sə viyy ə l ə rin ə görə bel ə qiym ə tl ə ndirilir. 1. 0-72 bal – qüsurlu intellekt 2. 73-142 bal – ortadan aşağı intellekt 3. 143-240 bal – orta intellekt 4. 241-282 bal – ortadan yüksə k intellekt 5. 283-306 bal – xüsusilə yüksək inkişaf etmiş intellekt 89 Kiçik yaşlı mə kt ə blil ə rin m ə ntiqi t ə f əkkürünün diaqnostikası M ə ntiq ə aid testl ə r 1. 12, 341, 104, 82, 40, 31, 241, 120, 13, 605, 162, 4, 45, 430, 18, 60, 11 a) iki r ə q əmli sıfırı olan ə d ə dl əri göstə rin; b) t ə rkibind ə 2 r ə q əmi olan bütün üçrə q ə mli ə d ə dl əri göstə rin; c) birinci r ə q ə mi 1 ola n bütün ikirə q ə mli ə d ə dl əri göstə rin. 2. ana, stul, ağac, bağça, də ft ər, gül, qə tran, don, t ə l ə, albalı, stol, Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|