Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm

 
N
ə
tic
ə
l
ə
rin qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
si 
D
ü
zg
ü
n  h
ə
ll  edilm
iş
  h
ə
r  bir  m
ə
s
ə
l
ə
 
üçü
n  s
ı
nan
ı
lan 
şə
xs
ə
  5  bal  verilir. 
Dem
ə
li, 
ə
n y
ü
ks
ə
k m
ü
mk
ü
n bal 100-d
ü
r. 
Ə
g
ə
r 
ü
mumi n
ə
tic
ə
 yuvarlaq onlu
ğ
a 
ç
atm
ı
rsa,  onu  yax
ı
n  onlu
ğ
a  yuvarlaq  g
ö
t
ü
rm
ə
k  laz
ı
md
ı
r.  M
ə
s
ə
l
ə
n,  n
ə
tic
ə
  75 
bald
ı
rsa, onu 80 bal kimi g
ö
t
ü
rm
ə
k laz
ı
md
ı
r.  
Ə
qld
ə
  m
ə
ntiqi-k
ə
miyy
ə
t  m
ü
nasib
ə
tl
ə
rin
ə
  aid  m
ə
s
ə
l
ə
  h
ə
ll  etm
ə
k 
bacar
ı
qlar
ı
n
ı
n 
ink
iş
af 
s
ə
viyy
ə
si 
a
ş
a
ğı
dak
ı
 
g
ö
st
ə
ricil
ə
r 
ə
sas
ı
nda 
m
üə
yy
ə
nl
əş
dirilir:  
100 bal - 
ç
ox y
ü
ks
ə
k ink
iĢ
af s
ə
viyy
ə
si; 
80-90 bal- 
yüksək inkiĢaf sə
viyy
ə
si; 
40-70 bal 
–
 
orta inkiĢaf sə
viyy
ə
si; 
20-30 bal 
–
 
aĢağı inkiĢaf sə
viyy
ə
si; 
0-10 bal - 
çox aĢağı inkiĢaf sə
viyy
ə
si. 
 
Ə
qli i
nkişafın mə
kt
əb testi (A variantı)
 
 
 
Rus  psixoloqları  tə
r
ə
find
ən  işlənib  hazırlanmış  bu  test  yeniyetmə
  v
ə
 
erk
ə
n  g
ənclik  yaşında  olan  mə
kt
ə
blil
ə
rin 
əqli  inkişafının  diaqnostikası  üçün 
n
ə
z
ə
rd
ə
 
tutulmuşdur.  Bu  test  6  subyektdən  (―xə
b
ərdar  olma‖  (2  subtest) 

 
130 
―analogiya‖, ―təsnifat‖, ―ümumiləşdirmə‖, ―ə
d
ədi sıralar‖) ibarə
tdir. Testin A v
ə
 
B olmaqla iki ekvivalent forması vardır.
 
 
Test sınağının düzgünlüyü üçün tə
limata ciddi 
ə
m
ə
l  etm
ə
k subtestl
ə
rin 
yerin
ə
  yetirilm
əsi  vaxtına  (saniyəölçənin  kömə
yi  il
ə
)  riay
ə
t  etm
ək  lazımdır. 
Tapşırıqların  yerinə
  yetirilm
əsi  zamanı  sınanılan  şə
xsl
ə
r
ə
 
kömə
k  etm
ə
k 
olmaz. 
S 
N 
Subtestin nömrə
si 
Subtestd
ə
ki 
tapşırıqların sayı
 
Yerin
ə
 yetirilm
ə
sin
ə
 
ayrılan vaxt (də
q) 
1 
―Xə
b
ərdar olma 1‖
 
20 
8 
2 
―Xə
b
ərdar olma 2‖
 
20 
4 
3 
―Analogiya‖
 
25 
10 
4 
―Təsnifat‖
 
20 
7 
5 
―Ümumiləşdirmə‖
 
19 
8 
6 
―Ədədi sıralar‖
 
15 
7 
 
Müayinə
d
ə
n 
ə
vv
əl psixoloq sınağın keçirilmə
si    m
ə
qs
ə
dini  izah edir  v
ə
 
şagirdlə
rd
ə
 
yaxşı ə
hval-ruhiyy
ə
 
yaradır. O, şagirdlə
r
ə
 
aşağıdakı təlimatı verir: 
“Ġndi  sizə
 
tapĢırıqlar  verə
c
ə
y
ə
m.  B
u  tapĢırıqlar  Sizin  mühakimə
 
yürütmə
k, 
ə
traf  al
ə
min  cism  v
ə
  hadis
ə
l
ərini  müqayisə
  etm
ək,  onlarda  oxĢar  və
  f
ə
rqli 
c
ə
h
ə
tl
əri tapmaq bacarıqlarınızı  aĢkar etmək üçün nə
z
ə
rd
ə
 
tutulmuĢdur. Bu 
tapĢırıqlar keçdiyiniz mövzulara aid olsa da, Sizin də
rsl
ə
rd
ə
 yerin
ə
 yetirdiyiniz 
tapĢırıqlardan  fə
rql
ənir.  TapĢırıqları  yerinə
  yetirm
ək  üçün  biz  sizə
  v
ə
r
ə
q  v
ə
 
q
ə
l
ə
m  ver
ə
c
əyik.  (Bundan sonra  tapĢırıqları  yerinə
  yetirm
ək  qaydalarına  aid 
nümunə
l
ər  göstərilir).  ġagirdlə
r
ə
 
elan  olunur  ki,  Siz  iĢə
 
bizim  komandamızla 
baĢlayacaq 
v
ə
 
qurtaracaqsınız.  Bütün  tapĢırıqlar  ardıcıl  surə
td
ə
 
sıra  ilə
  h
ə
ll 
edilm
əlidir.  Bir  tapĢırıq  üzə
rind
ə
 
çox  lə
ngim
ə
yin.  C
ə
ld  v
ə
 
sürətli  iĢlə
m
ə
y
ə
 
çalıĢın”.
 
 
Bu  t
əlimatdan sonra psixoloq şagirdlə
r
ə
 
test blankları paylayır, oradakı 
bölmə
l
əri    (şagirdin  adı  və
 
soyadı,  sınağın  keçirildiyi  tarix,  sinif,  mə
kt
ə
b) 
doldurmaq  tapşırığı verir. Bunlara nə
zar
əti başa  çatdıran psixoloqşagirdlə
r
ə
 
q
ə
l
ə
mi  k
ə
nara  qoyub  dinl
ə
m
ək tapşırığı verir. O, birinci subtest üzrə
  t
əlimatı 
izah  edir  v
ə
 
nümunə
 
göstə
rir.  Bundan  sonra  kimin 
sualı  olub
-
olmadığnı  
soruşur,  ―başladıq!‖  komandasını  verir.  (gərginlik  yaranmasın  deyə
 

 
131 
saniy
əölçəni  gizli  işə
 
salır.  Hər  bir  subtest  üzrə
 
ayrılan  vaxt  cə
dv
ə
ld
ə
 
verilmişdir).  Belə
likl
ə
,  6  subtestin  h
ər  biri  üzrə
 
iş  bu  qayda  ilə
   
aparılır. 
M
ə
s
ə
l
ən, ―Başladıq !‖ komandasından 8 də
qiq
ə
 
sonra ―Dayanın!‖ komandası 
verilir v
ə
 s. 
 
 
 
I subtest üzrə
 
tapşırıqlar. “Xə
b
ərdar olma”
 
1. Ad v
ə
 
soyadın baş hə
rfl
əri... adlanır.
 
 
a) venzel, b)inisial, c) avtoqraf, ç) indeks, d)anaqram
 
2. Kitabın, mə
ruz
ə
 v
ə
 
mühazirənin sıxlaşdırılmış qısa yazılışı... adlanır.
 
 
a) abzas, b)sitat, c) rubrika, ç) parça, d)konspekt;
 
3. T
ə
bi
ə
t v
ə
 c
ə
miyy
ət haqqında baxışlar sistemi... adlanır.
 
 
a) arzu; b) qiym
ət; c)dünyagörüĢü; ç) görüĢ dairəsi; d) illüziya
. 
4. Humanist... dem
ə
kdir. 
 
a) ictimai; b
) insani; c)peĢəkar;  ç) aqressiv; d) laqeyd;
 
5. Ən yaxşı heyvan cinslə
rinin v
ə
 
bitki sortlarının yetişdirilməsi haqqında elm 
... adları.
 
 
a) botanika; b)kimya; c) seleksiya; ç) anatomiya  d) fiziologiya;
 
6. Demokratiya sözü ilə
 eyni m
ənalı olan söz...
 
 
a) 
anarxiya, b) mütlə
qiyy
ə
t; c) xalq hakimiyy
ətri; ç)monarxiya    
 
         d) sinifl
ə
r; 
7.  İnsanların  hə
yat    v
ə
  f
ə
aliyy
ə
tinin  bu  v
ə
  ya  dig
ə
r  sah
ə
sin
ə
  aid  edil
ə
n 
qanunlar m
ə
c
ə
ll
əsi....adlanır.
 
 
a) q
ə
tnam
ə
; b) q
ə
rar; c) 
ə
n
ə
n
ə, ç) kodeks; d)layihə
; 
8. Riyakar 
sözünə
 
ə
ks m
ənalı olan söz ...
 
 
a) s
ə
mimi; b) ziddiyy
ətli; c) saxta; ç) nə
zak
ə
tli; d) q
ə
tiyy
ə
tli; 
9. Əgər mübahisə
 
qarşılıqlı güzəştlə
rl
ə
 
başa çatırsa, buna......deyilir.
 
 
a) kompremis; b) ünsiyyət; c) birlik; c) danıĢıq; d) mə
rh
ə
m
ə
t; 
10.  Ətrafdakı  hadisə
l
ə
rd
ə
 
canlı,  fəal  iştirakın  və
 
marağın  olmamasına.... 
deyilir. 
 
a)rasionallıq; b) passivlik; c) dəqiqlik; ç) ziddiyyət; d) etinasızlıq;
 

 
132 
11. M
əlumatlılıq, də
rin v
ə
 
geniş idraka sahib olma ... adlanır.
 
 
a) ziyalılıq;  b) təcrübə
lilik;  c)qabiliyy
ət     ç) ist
edad;   d) t
ə
k
əbbür;
 
12. Etika... haqqında tə
limdir.  
 
a)psixika;  b) 
ə
xlaq; c) t
ə
bi
ət; ç) cə
miyy
ə
t; d) inc
ə
s
ə
n
ə
t; 
13. Ziddiyy
ət sözünə
 
identik olan anlayış...
 
 
a
)oxĢar; b) vahid; c) təlqin; ç) fə
rqli; d) t
ə
crid; 
14. Sivilizasiya .. dem
ə
kdir. 
 
a) formasiya; b) q
ədimlik; c) istehsal; ç) mə
d
ə
niyyy
ət; d) ünsiyyə
t; 
15. Müxalifə
t ... dem
ə
kdir. 
 
a
)müqavimət;  b) razılıq;  c) fikir;  ç) siyasə
t; d) q
ə
rar; 
16. T
ə
r
ə
qqiy
ə
 
skentik   yanaşan adama ..... deyilir.
 
 
a)demokrat; b)radikal; c) konservator; ç) liberal; d)ana
rxist; 
17. Prioritet sözü ilə
 m
ənaca eyni olan söz ...
 
 
a
) ixtira; b) ideya; c) seçki; ç) birincilik; d) rə
hb
ə
rlik; 
18. Koalisiya ... dem
ə
kdir. 
 
a) konkurensiya; b)siyas
ət; c) ziyan; ç) parçalanma; d) birləĢmə
; 
19. Alturizm sözünə
 m
ə
na 
əks olan söz ...
 
 
a) insanp
ə
rv
ərlik;     b)qarĢılıqlı münasibə
t;  c) n
ə
zar
ət;      ç) eqoizm;  
 
         d) m
ə
n
ə
viyyat; 
20. Mövhumatdan asılılıqdan azad olub, hüquqca bə
rab
ə
r olmaq ... dem
ə
kdir. 
 
a) qanun; b) emiqrasiya; c) müraciə
tnam
ə; ç) hə
r
ə
k
ə
t; d) emansipasiya; 
 
 
 
 
 
II s
ubtest üzrə
 
tapşırıqlar. “Xə
b
ərdar olma”
 
 
Siz
ə
 
verilmiş  və
r
ə
qin  sol  t
ə
r
ə
find
ə
 
yazılmış  sözə
 
sinonim  olan  sözü 
seçib  altından    xətt  çə
kin.  (m
ə
s
ə
l
ən:  Əsr
-  a)  tarix;  b)
yüzillik
,  c)  hadis
ə,  ç) 
t
ə
r
ə
qqi) 
1. 
Mütə
r
ə
qqi- 
a) intelektual; b) qabaqcıl; c) cəld; ç) geridəqalmıĢ.
 

 
133 
2.  L
əğv etmə
k- a) imzalamaq, b)t
ə
xir
ə
 
slmaq, c) geri götürmək, ç) möhlə
t 
verm
ə
k. 
3. 
İdeal
- a)fantaziya, b) g
ə
l
ə
c
ək, c) müdriklik, ç)mə
ziyy
ə
t. 
4.  Arqument- 
a)sübut, b) razılıq, c) mübahisə, ç)ibarə
. 
5.  Mif- a) q
ədimlik, b)yaradıcılıq, c) xə
yan
ət, ç) elm.
 
6.  Amoral- 
a)davamlı, b)çətin, c)xoĢagə
lm
əz, ç) əxlaqsız.
 
7.  Analiz- a)faktlar, b)t
ə
hlil, c) t
ənqid, ç) bacarıq.
 
8.  Etalon- 
a) sürə
t, b)forma, c) 
əsas, ç)nümunə
. 
9.  Sferik- 
a) uzunsov, b)Ģarabə
nz
ər, c)boĢ, ç)hə
cmli. 
10.Sosial- a)q
əbul edilmiĢ, b)azad, c) planlaĢdırılmıĢ, ç)
 ictimai. 
11.Cazib
ə
- 
a)özünə
 
çə
km
ə
, b)it
ə
l
ə
m
ə, c)çəkisizlik, ç)yüksə
lm
ə
. 
12. Aqrar- a)yerli, b)t
ə
s
ərrüfat, c) torpaq, ç)kə
ndli. 
13. Eksport- 
a)satıĢ, b)ə
mt
əə, c)çağırıĢ. ç)ticarə
t. 
14. Effektiv- a)z
ə
ruri, b)t
ə
sirli, c)q
ə
tiyy
ətli, ç)xüsusi.
 
15. Radikal- a)k
öklü, b)cavab, c)sonuncu, ç)geridəqalmıĢ.
 
16. Neqativ-
a)uğursuz, b)yalan, c)mənfi, ç)ehtiyatsız.
 
17. Moral- a)
əxlaq, b)inkiĢaf, c)qabiliyyət, ç)hüquq.
 
18. Modifikasiya- 
a)iĢlə
m
ək, b)müĢahidə
 etm
ək, c)öyrə
nm
ək, ç)Ģə
klini   
        d
əyiĢdirmə
k. 
19. Subyektiv-a
)qısa, b)ictimai, c) Ģəxsi, ç)gizli.
 
20. Sentimental-a)poetik, b)h
əssas, c)Ģən, ç)qorxulu.
 
 
 
III subtest üzrə
 
tapşırıqlar. “Analogiya”
 
 
Siz
ə
 
üç  söz  tə
kilif  olunur.  B
ə
rab
ə
rlikd
ən  sağ  tə
r
ə
fd
ə
ki  birinci  v
ə
  ikinci 
söz  arasındakı  müə
yy
ə
n 
ə
laq
ə
  var.Sol  t
ə
r
ə
fd
əki  sözlə
 
ə
laq
əsi  olan  müvafiq 
sözü  tapıb  altından  xətt  çə
kin.  (M
ə
s
ə
l
ən:  Xeyir:  şər  =  gündüz:?  a)günəş, 
b)gec
ə
, c)h
ə
ft
ə, ç)çərşə
nb
ə
, d)sutka 
1. 
Fel : şə
xs
ə
 
görə
 d
əyişmə
k = isim: ? 

 
134 
a)d
əyiĢmək, b)yaratmaq, c)sözləri iĢlə
tm
ək, ç)hallanmaq, d)yazmaq
. 
     2. Fiqur 
: üçbucaq = maddənin halı : ?
 
 
a)maye, b)h
ə
r
ə
k
ət, c)temperatur, ç)su, d)molekul.
 
     
3. İsti : hə
yat f
ə
aliyy
ə
ti = oksigen :? 
 
a) qaz, b)su, c)bitki, ç) inkiĢaf, d) tə
n
əffüs.
 
     
4. Qızılgül : çiçə
k = kapitalistl
ə
r : ? 
 
a)istismar, b) f
ə
hl
ə
, c) adamlar, 
ç) sinif, d)fabrik.
 
     5. Soyuq : isti = h
ə
r
ə
k
ə
t : ? 
 
a)sükunət, b)sakitlik, molekul, ç)hava, d) qarĢılıqlı tə
sir. 
     6. Toplananlar : c
ə
m = vuruqlar : ? 
 
a)f
ərq, b)bölən, c)hasil, ç)azalan, d)ə
d
ə
d. 
     7. Say : miqdar = fel : ? 
 
a)getm
ə
k, b)h
ə
r
ə
k
ə
t, c)feli sif
ət, ç)nitq hissəsi, d) hallandırmaq.
 
    
8. Bitki : gövdə
 
= hüceyrə
 : ? 
    
a)nüvə, b)xromosom, c)zülal, ç)ferment, d)bölünmə
. 
    
9. Şimşək : işıq = cazibə
 hadis
ə
si : ? 
 
a
)daĢ,b)hə
r
ə
k
ət, c)ağırlıq qüvvəsi, ç)çə
ki, d)yer 
    
10.Şeir : poeziya = h
ekay
ə
 : ? 
 
a)kitab, b)yazıçı, c)povest, ç)cümlə
, d)n
ə
sr. 
    
11. Şimal : cənub = külə
k : ? 
 
a)s
əhra, b)qütb, c)yağıĢ, ç)quraqlıq, d)iqlim
 
     
12. İbtidai icma quruluşu : quldarlıq quruluşu = quldarlıq quruluşu : ?
 
 
a)sosializm, b)kapitalizm, c) quldarlar, 
ç)dövlə
t, d)feodalizm. 
     
13. Dağlar : yüksə
klik = iqlim : ? 
 
a)relyef, b)temperatur, c)t
ə
bi
ət, ç)coğrafi enlik, d)bitki
 
     
14. Start : finiş = proloq : ?
 
 
a)baĢlıq, b)giriĢ, c)kulminasiya, c)hə
rk
ət, ç)epiloq
 
     
15. Müharibə
 
: ölüm = xüsusi mülkiyyə
t : ? 
 
a)feodallar, b)kapitalizm, c)b
ə
rab
ərsizlik, ç)qullar,d) tə
hkimli k
ə
ndlil
ə
r. 

 
135 
     
16. Diametr : radius = çevrə
 : ? 
 
a)qövs, b)seqment, c)parça, ç)xə
tt, d)dair
ə
 
     17. Kolumb : s
ə
yyah = z
ə
lz
ə
l
ə
 = ? 
 
a)ixtiraçı, b)dağların ə
m
ə
l
ə
 g
ə
lm
əsi,c)püskürmə,ç)
qurbanlar, d)t
ə
bi
ə
t  
            hadis
ə
si 
    
18. Ayıdöşəyi : spor = şam:?
 
 
a)qoza, b)iyn
ə, c)bitki, ç)toxum, d)küknar
 
    19. Atmosfer t
əzyiqinin aşağı düşməsi: külə
kl
ə
r = aktitsiklon : ? 
 
a)aydın hava, b)tsiklon, c) iqlim, ç)rütubə
t, d)metroloji xidm
ə
t 
    20. Quldarlar : burjuaziya = qullar : ? 
 
a)quldarlıq quruluĢu, b)burjuaziya, c) quldarlıq, ç) muzdlu fə
hl
ə
l
ə
r,  
         d)
ə
sirl
ə
r. 
    
21. Çə
kic : vurmaq=generator : ? 
           a)birl
əĢdirmə
k, b)istehsal etm
ək, c) iĢə
 
salmaq, ç)dəyiĢdirmə
k,  
          
d) qızdırmaq.
 
    
22. Düzbucaqlı : müstə
vi =kub : ? 
           a) f
əza, b) qabırğa, c)hündürlük, ç) üçbucaq, d)tə
r
ə
f 
    23. Etitel : toxuma = aorta : ? 
           
a) ürək,  b) daxili orqan,  c)arteriya,  ç)vena,  d)qan
 
     24. Z
ənginlik : kasıblıq= tə
h
kimli asılılıq : ?
 
           a) t
ə
hkimli k
ə
ndlil
ər,   b) Ģəxsi azadlıq,   c) bə
rab
ə
rsizlik, 
           
ç)xüsusi mülkiyyə
t,   
d)feodal quruluĢu.
 
      25. Roman : f
əsil = şeir : ?
 
            a) poema,  b) qafiy
ə,  c) beyt,  ç)ritm,  d)janr
 
 
 
 
 
IV subtest 
üzrə
 
tapşırıqlar. “Təsnifat”
 
 
Siz
ə
  veril
ə
n  v
ə
r
ə
qd
ə
  s
ə
trl
ə
rd
əki  sözlə
rd
ən  dördü  bir  ümumi  ə
lam
ə
t 
əsasında  birləşmişdir.  Beşinci  söz  isə
 
onlarla  uyğun  gə
lmir.  H
əmin  sözlə
ri 
tapıb altından xətt çə
kin. H
ə
r s
ə
trd
ə
 
bir artıq söz vardır. 
 
M
ə
s
ə
l
ən: a) boşqab,  b) 
fincan,  c) stol,  
ç) qazan,  d)çaynik
 

 
136 
1. 
a)  ön  Ģəkilçi,  b)sözdüzəldici  Ģəkilçi,  c)qrammatik    Ģəkilçi,  ç)Ģəkilçi,  d) 
söz kökü.
 
2. 
a) düz xətt, b) romb, c)düzbucaqlı, ç)kvadrat, d) üçbucaq.
 
3.  a)paralel, b)x
ə
rit
ə, c) meridian, ç)ekvator, d)qütb.
 
4. 
a)oçerk, b)romb, c)h
ekay
ə
 
, ç)sujet, d)povest.
 
5.  a)quldar, b)qul, c) k
əndli, ç)fə
hl
ə
, d)s
ə
n
ə
tkar. 
6. 
a) üçbucaq, b)parça, c)uzunluq, ç)kvadrat, d) dairə
. 
7. 
a)proloq, b)kulminasiya, c)informasiya , ç)razvyazka, depiloq.
 
8.  a)
ə
d
ə
biyyat, b)elm, c)r
əngkarlıq, ç)memarlıq, d)bə
dii s
ə
n
ə
t. 
9.  a)a
orta, b)vena, c)ürək, ç)arteriya, d)kapilliyar.
 
10. a) t
əsvir, b)müqayisə
, c)xasiyy
ə
tnam
ə, ç)nağıl, d)eyham.
 
11. a) peyzaj, b)mozaika, c)ikona, ç) freska, d)fırça.
 
12. a) sitoplazma, b)qidalanma, c)boyatma, ç)qıcıqlanma, d)çoxalma
 
13. a) yağıĢ, b) qar, c)külək, ç)Ģeh, d)dolu.
 
14. a)sürə
t, b)titr
əyiĢ, c)qüvvə, ç)çəki, d)sıxlıq.
 
15. a) 
ə
mt
əə, b) Ģə
h
ər, c)yarmarka, ç)natural tə
s
ərrüfat, d)pul.
 
16. a)Kuba, Yaponiya, c)Vyetnam, ç) Böyük Brutaniya, d)Ġslandiya.
 
17. a)atalar sözü, b)Ģeir, c)poema, ç)hekayə
, d)povest. 
18. a) barometr, b)flyuger, c)termometr, ç)kompas, d)azimut.
 
19. a) karbon qazı, b)iĢıq, c)su, ç)niĢasta, d)xlorofil.
 
20. a)uzunluq, b)metr, c)kütlə, ç)həcm, d)sürə
t.