Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm

2. Nevrotizm (Emesional-
iradi dayanıqsızlıq, hə
y
əcanlılıq) (
N) 
 
     2, 5, 7, 10, 13, 15, 18, 21, 23, 26, 29, 31, 34, 37, 39, 42, 45, 47, 50,  
              52, 54,56,58, 60-
cı suallara verilən ―hə‖ cavabına görə
. 
 
3. “Yalan”
 
 
     8,16,24,28,36,44-
cü suallara ―hə‖ cavabına. 4, 12, 20, 32, 40, 48
-ci  
              
süallara ―yox‖ cavabına görə
 
 
12-
17  yaşlı  uşaqların  müə
yy
ə
n  temperament  tipin
ə
  aid  edilm
əsi  üçün 
normativl
ər  aşağıdakı  cə
dv
ə
ld
ə
 
qeyd  olunmuşdur:  11
-14  bal-ekstraversiya 
(E), 10-15 bal nevrotizm (N
), ―yalan‖ 4
-5 bal. 
 
Bu sorğu üzrə
 yeniyetm
ə
l
ə
rd
ə
 temperament f
ə
rql
ə
ndirilir. 
Temperamentin tipi 
 
S N 
Ayzenk testi üzrə
 
göstə
ricil
ə
r 
 
S N 
Ayzenk testi üzrə
 
göstə
ricil
ə
r 
E, ballar 
N, ballar 
E, ballar 
N, ballar 
1 
0-4 
0-4 
17 
16-20 
4-8 
2 
20-24 
0-4 
18 
4-8 
16-20 
3 
20-24 
20-24 
19 
4-8 
4-8 
4 
0-4 
20-24 
20 
16-20 
16-20 
5 
0-4 
4-8 
21 
12-16 
8-12 

 
146 
6 
0-4 
16-20 
22 
8-12 
8-12 
7 
0-4 
8-16 
23 
16-20 
8-12 
8 
4-8 
0-4 
24 
12-16 
4-8 
9 
8-16 
0-4 
25 
8-12 
4-8 
10 
16-20 
0-4 
26 
4-8 
8-12 
11 
20-24 
4-8 
27 
4-8 
12-16 
12 
20-24 
8-16 
28 
8-12 
16-20 
13 
20-24 
16-20 
29 
12-16 
16-20 
14 
16-20 
20-24 
30 
16-20 
12-16 
15 
8-16 
20-24 
31 
8-12 
12-16 
16 
4-8 
20-24 
32 
12-16 
12-16 
 
Yeniyetm
ə
l
ə
rd
ə
 
xarakterin aksentuasiyasının aşkara çıxarılması
 
(Şmişek test
-
sorğusu)
 
 
Xarakterin  aksentuasiyası  insanda  bu  və
  ya  dig
ə
r  xarakter 
ə
lam
ə
tinin 
dig
ə
rl
ə
rin
ə
 n
ə
z
ə
r
ə
n h
ə
dsiz d
ə
r
ə
c
ə
 
güclü inkişaf etmə
sidir. O, ad
ə
t
ən insanın 
x
ə
st
ə
 
olduğu  zaman,  yeni
yetm
ə
lik,  g
ə
nclik  v
ə
 
qocalıq  yaş  dövrlə
rind
ə
, 
h
əmçinin  həyatın  böhranlı    mə
rh
ə
l
ə
l
ə
rind
ə
 
müşahidə
  olunur.  Xarakterin 
aksentuasiyası
 
şə
xsiyy
ə
tin  xarakter 
ə
lam
ə
ti  kimi  norma  il
ə
  (psixoloji 
c
ə
h
ə
td
ən  tam  sağlam  adamın  və
ziyy
ə
ti)  potologiya  (ruhi  x
ə
st
ə
 
adamın 
psixoloji  v
ə
ziyy
ə
ti)    il
ə
 
müqayisə
d
ə
 
aralıq  mövqe  tutur:  Aksentuasiya  hə
r  bir 
insana 
m
ə
xsus 
olan 
b
ə
zi 
f
ərdi  xüsusiyyə
tl
ərin  ―kə
skinl
əşməsi‖dir. 
Yeniyetm
ə
l
ə
rd
ə
 
xarakterin  aksentuasiyasının  öyrə
nilm
ə
sind
ə
 
sınaqdan 
çıxmış  metodikalardan  biri  Şmişekin  tə
rtib  etdiyi  test-
sorğudur.  Bu  test  10 
şkala üzrə
 qiym
ə
tl
ə
ndiril
ə
n 88 sualdan ibar
ətdir. Sınanılan şə
xs veril
ə
n h
ə
r bir 
suala  ―hə‖  və
 
ya  ―yox‖  cavablarından  birini  verməlidir.  Test  üzrə
 
işin  təşkili 
üçün şagirdlə
r
ə
 standart t
ə
limat 
əsasında hazırlanmış testin mə
tni v
ə
 standart 
cavab  v
ə
r
əqi  verilir.  Sınanılan  şə
xs  cavab  v
ə
r
ə
qind
ə
 
―hə‖  cavabı  yazdığı 
sualın nömrəsi qarşısında ―+‖, ―yox‖ cavabı yazdığı sualın nömrəsi qarşısında 
is
ə
 
―
-
―  işarəsi  qoymalıdır.  Testin  mə
tni  olan  v
ə
r
ə
qd
ə
  h
ə
r  bir  suala  veril
ə
n 
cavabın balı rə
q
ə
ml
ə
 
qeyd olunmuşdur.
 

 
147 
 
 
 
Açarla  birgə
 
sualların siyahısı
 
 
1.  S
ə
n ad
ə
t
ən şə
n v
ə
 sakits
ə
nmi? (1) 
2.  S
ə
ni q
ə
ml
ə
ndirm
ək, küsdürmək asandırmı? (7)
 
3.  S
ən asanlıqla ağlayırsanmı? (6)
 
4. 
Tapşırıqları  yerinə
  yetir
ə
rk
ə
n  s
ə
hvl
ə
rin  olub-
olmadığını  də
f
ə
l
ə
rl
ə
 
yoxlayırsanmı? (4)
 
5. 
Öz sinif yoldaşların kimi sə
n d
ə
 
güclüsə
nmi? (2) 
6.  S
ə
n sevindiyin halda q
ə
mgin halan v
ə
 
ə
ksin
ə
 
asanlıqla keçirsə
nmi? (9) 
7. 
Oyunda birinci olmağı sevirsə
nmi (8) 
8.  El
ə
 
günlə
r olumu ki, s
ən heç bir sə
b
ə
b olmadan q
ə
z
ə
bl
ə
n
ə
s
ə
n? (5) 
9.  S
ən ciddi adamsanmı? (6)
 
10. Müə
lliml
ərin tapşırıqlarını həmişə
 vicdanla yerin
ə
 yetirm
ə
y
ə
   
      
çalışırsanmı? (7)
 
11. Müə
lliml
ərin tapşırıqlarını vicdanla yerinə
 yetirm
ə
y
ə
 
çalışırsanmı? (7)
 
12. Yeni oyunlar fikirl
əşməyi bacarırsanmı? (1)
 
13. Əgə
r s
ə
n kimi is
ə
 incits
ə
n, bunu tezlikl
ə
 unuda bil
ə
rs
ə
nmi? (7) 
14. Poçt qutusuna mə
ktub atark
ən onu qutuya düşməsini yoxlamaq üçün 
 
       
ə
linl
ə
 
qutunu döyə
cl
ə
yirs
ə
nmi? (4) 
15. M
ə
kt
ə
bd
ə
, d
ə
rn
ə
kd
ə, idman bölmə
sind
ə
 
hamıdan yaxşı olmağa 
 
       
çalışırsanmı? (8)
 
16. S
ən kiçik olarkən şimşə
kd
ə
n, itd
ə
n qo
rxmusanmı? (2)
 
17. Uşaqlar sə
ni h
ə
dd
ən artıq sə
liq
ə
li v
ə
 
çalışqan hesab edirlə
rmi? (4) 
18. S
ə
nin 
ə
hval-ruhiyy
ə
n m
ə
kt
ə
bd
ə
ki v
ə
 evd
əki işlə
rd
ən asılıdırmı? ( 9 )
 
19. Bel
ə
 dem
ək olarmı ki, tanışlarının böyük ə
ks
ə
riyy
ə
ti s
ə
ni sevirl
ə
r? (8) 
20. Ürə
yind
ə
 narahat
çılıq duyduğun hallar olurmu? (5)
 
21. Ad
ə
t
ə
n s
ə
n bir q
ə
d
ə
r q
əmgin görünürsə
nmi? (3) 
22. Q
əmgin olduğun vaxt hönkürüb ağladığın hallar olubmu? (10)
 
23. Uzun müddə
t bir yerd
ə
 dayanmaq s
ənin üçün çə
tin deyil ki? (1) 

 
148 
24. S
ə
n
ə
 
qarşı haqsızlıq edildikdə, öz hüquqların uğrunda mübarizə
  
      
aparırsanmı? (7)
 
25. S
ə
n n
ə
 
vaxtsa sapandla pişikləri vurmusanmı? (7)
 
26. P
ə
rd
ə
nin v
ə
 
ya süfrənin düzgün qoyulmaması sə
ni hirsl
ə
ndirirmi? (4) 
27. Balaca olanda evd
ə
 t
ə
nha qalmaqdan qorxurdunmu? (2) 
28. S
ə
b
əb olmadan öz
-
özünə
 
şə
n v
ə
 ya q
əmgin olduğun hallar olurmu? (9)
 
29. S
ə
n sinifd
ə
 
ən yaxşı şagirdlə
rd
ə
n biris
ə
nmi? (8) 
30. Tez-
tez şə
nl
ə
nir, dava edirs
ə
nmi? (-3) 
31. S
ən asanlıqla qəmgin olursanmı? (5)
 
32. B
ə
z
ə
n s
ən özünü hədsiz xöşbə
xt hesab edirs
ə
nmi? (10) 
33. S
ən uşaqları şə
nl
ə
ndirm
əyi bacarırsanmı? (1)
 
34. Kimins
ə
 
haqqında fikirləşdiyin hər şeyi birbaşa onun özünə
 dem
ə
yi  
       
bacarırsanmı? (7)
 
35. S
ən qandan qorxursanmı? (6)
 
36. S
ə
n m
ə
kt
əb tapşırıqlarını hə
v
ə
sl
ə
 yerin
ə
 yerirs
ə
nmi? (-4) 
37. S
ə
n
ə
 
qarşı haqsızlıq etmiş adamları müdafiə
 ed
ə
 bilirs
ə
nmi? (7) 
38. Qaranlıq boş otağa daxil olmaq sənin üçün xoşagə
lm
ə
z deyil ki? (2) 
39.  S
ə
n  ruh
ə
n  asta  v
ə
  d
əqiq  işlə
m
ə
yi  sur
ə
tli  v
ə
  nec
ə
  g
əldi  işlə
m
ə
kd
ə
n 
üstün 
 
       hesab edirs
ə
nmi? (4) 
40. S
ən adamlarla tanış olmaqda çətinlik çə
kmirs
ə
n ki? (9) 
41. S
ə
h
ə
rcikl
ə
rd
ə
 v
ə
 gec
ə
 t
ə
dbirl
ə
rind
ə
 h
ə
v
ə
sl
ə
 
iştirak edirsə
nmi? (8) 
42. S
ə
n n
ə
 vaxtsa evd
ən qaçmısanmı? (5)
 
43. Uşaqlarla mübahisə
 
zamanı pərt olduqda, müə
lliml
ərin sözündə
n  
      incidikd
ə
 m
ə
kt
ə
b
ə
 getm
ə
diyin hallar olurmu? (3) 
44. H
ə
yat s
ə
n
in üçün cansıxıcı və
 
agır görünmür ki? (3)
 
45. H
ətta uğursuzluq baş verdikdə
 
özünün özünə
 
gülmə
yi tuturmu? (1) 
46. Mübahisə
 s
ənin günahın olmadan baş verdiyi hallarda barışmağı 
 
       
bacarırsanmı? (
-7) 

 
149 
47. S
ən heyvanları sevirsə
nmi? (6) 
48. El
ə
 hallar olurmu ki, evd
ən çıxarkən geri qayıdıb nə
yi  is
ə
 unudub- 
      
unutmadığını  yoxlayasan? (4)
 
49. B
ə
z
ə
n s
ə
n
ə
 el
ə
 g
əlirmi ki, özünə
 v
ə
 
ya doğmalarına nə
 is
ə
 bir hadis
ə
  
       
üz verə
c
ə
k? (2) 
50. S
ə
nin 
ə
hval-ruhiyy
ən hava şə
raitind
ən asılı olurmu? (9)
 
51. Sual
ın cavabını bildiyin halda belə
, sinifd
ə
 cavab verm
ə
k s
ənin üçün 
 
       
çə
tindirmi? (-8) 
52. Əgə
r n
ə
y
ə
 is
ə
 hirsl
ə
nirs
ə
ns
ə
, dava etm
ə
y
ə
 
başlayırsanmı? (5)
 
53. S
ən uşaqların arasında olmağı xoşlayırsanmı? (
-3) 
54.  S
ə
n  n
ə
y
ə
  is
ə
  nail  ola  bilm
ə
dikd
ə
 
ümidsizliyə
 
qapılırsanmı?  (10)
 
55. S
ən başqaları üçün oyun, iş təşkil etməyi bacarırsanmı? (1)
 
56. Əgə
r s
ənin qarşına çə
tinlikl
ər çıxarsa, mə
qs
ə
din
ə
 
doğru inadla cə
hd  
      
göstə
rirs
ə
nmi? (7) 
57. Kinofilm
ə
 baxark
ə
n, h
ər hansı qəmcin kitabı oxuyarkə
n n
ə
 vaxtsa  
       
ağladığın hallar olubmu? (6)
 
58. H
ər hansı qayğıların olduğu vaxt sə
nin yuxuya getm
əyin çə
tin olurmu?   
       (4) 
59. D
ə
ft
ərini yoldaşlarına köçürmə
y
ə
 verm
ə
k, yerind
ən yoldaşına  də
rsi  
      
pıçıldamaq kimi hallara yol verirsə
nmi? (-7) 
60. Gec
ə
 qaranl
ıq küçə
 il
ə
 t
ə
nha getm
ə
kd
ən qorxursanmı? (2)
 
61. H
ər bir şeyin öz yerində
 
olmasına həssaslıqla yanaşırsanmı? (4)
 
62. El
ə
 
halllar olurmu ki, yaxşı ə
hval-ruhiyy
ə
 d
ə
 
yatdığın halda, pis ə
hvalla 
      oyanasan? (9) 
63. Tanış olmayan uşaqların içə
risind
ə
 ( yeni  sinifd
ə
, olimpiada v
ə
  
      
yarışlarda) özünü sə
rb
ə
st hiss edirs
ə
nmi? (8) 
64. S
ə
nd
ə
 
baş ağrısı halları olurmu? (5)
 
65. S
ə
n tez-
tez küsürsə
nmi? (-3) 
66. Əgə
r s
ə
nin kim
ə
 is
ə
 
hörmətin yoxdursa, özünü elə
 apara bil
ə
rs
ə
nmi o  

 
150 
       bunu hiss etm
ə
sin? (8) 
67. S
ən bir gün ə
rzind
ə
 
çoxlu müxtəlif işlər görə
 bil
ə
rs
ə
nmi?(1) 
68. S
ə
n
ə
 
qarşı haqsızlıq halları tez
-
tez baş verirmi? (7)
 
69. S
ə
n t
ə
bi
ə
ti sevirs
ə
nmi? (6) 
70. Evd
ən çıxarkə
n v
ə
 ya yatark
ən, qapını bağladığını, işığı söndürdüyünü 
 
      
yoxlayırsanmı? (4)
 
71.S
ən özünün hesab etdiyin qə
d
ər qorxaqsanmı? (2)
 
72. Bayram süfrəsi arxasında əhvalın dəyişirmi? (9)
 
73. S
ə
hn
ə
d
ən şeirlər söylə
m
ə
yi, dram d
ə
rn
ə
yind
ə
 
iştirak etmə
yi  
       sevirs
ə
nmi? (8) 
74. El
ə
 
hallar olurmu ki, xüsusi bir sə
b
ə
b olmadan 
əhvalın korlansın 
 
         v
ə
 
heç kiminlə
 
danışmaq istə
m
ə
y
ə
s
ə
n? (5) 
75. El
ə
 hallar olurmu ki, s
ə
n g
ə
l
ə
c
ək haqqında mə
yus halda fikirl
əşə
s
ə
n?  
       (3) 
76. Şə
n 
ə
hval-ruhiyy
əli olduğun halda,  gözlə
nilm
ə
d
ə
n q
ə
mgin v
ə
ziyy
ə
t
ə
  
      
düşdüyün hallar olurmu? (10)
 
77. S
ə
n qonaq
ları ə
yl
ə
ndirm
əyi bacarırsanmı? (1)
 
78. S
ə
nd
ə
 hirsl
ə
nm
ə
 v
ə
 incim
ə
 
halları uzun müddə
rt davam edirmi? (7) 
79. Dostlarına hər hansı kə
d
ər üz verdikdə
, bu s
ə
n
ə
 
sarsıdıcı tə
sir edirmi?  
       (6) 
80.  S
əhv etdiyin  vaxtlarda onları pozub düzə
ltdiyin,  d
ə
ft
ə
rin
ə
 
ə
lav
ə
  v
ə
r
ə
q 
artırdığın hallar olurmu? (4)
 
81. S
ən özünü inamsız adam hesab edirsə
nmi? (7) 
82. S
ə
n tez-
tez qorxulu yuxular görürsə
nmi? (2) 
83. N
ə
 vaxtsa s
ə
nd
ə
  
özünü pə
nc
ə
r
ə
d
ə
n atmaq v
ə
 
ya maşın altına salmaq 
 
       ist
əyi baş qaldırıbmı? (4)
 
84. Əgə
r 
ə
tra
fında olan adamlar şə
nl
ə
n
ə
rs
ə
, bu s
ə
n
ə
 d
ə
 
şə
n 
ə
hval-ruhiyy
ə
  
     g
ə
tirirmi? (9) 
85. Əgə
r s
ə
nin h
əyatında hər hansı xoşagə
lm
ə
z hadis
ə
 
baş verə
rs
ə
, onu  

 
151 
      
müə
yy
ən vaxt unutmağı, daim bu barə
d
ə
 
düşünmə
m
əyi bacarardınmı? 
 
       (8) 
86. S
ə
n
ə
 q
ə
fild
ə
n s
ə
bi
rsiz olub, özünü ə
s
əbi aparmağı bacararsanmı? (4)
 
87. Ad
ə
t
ə
n s
ən az danışan, susqun adamsanmı? (3)
 
88. Dram tamaşasında rol oynamazdan qabaq fikirləşə
 bilirs
ə
nmi ki, s
ə
n  
      
ə
slind
ə
 h
ə
yatda s
ə
hn
ə
d
ə
kind
ə
n f
ə
rqlis
ə
n? (8) 
 
                     
Test ballarının hesablanması qaydası
 
Açardan istifadə
 etm
ə
kl
ə
 h
ər bir şkala üzrə
  
xam   ballar hesablanır. (― Açarın 
qarşısına qoyulmuş ―
-
‖ işarə
si m
ənfi cavabı ifadə
 
edir. Xam balların ə
msallara 
hasili  aksentuasiyanın  tipini  göstərir.  Əgə
r  n
ə
tic
ə
 
12  baldan  yüksə
kdirs
ə
, 
göstə
rici  ifad
əli,  (yüksə
k),aksentuasiya 
ə
lam
ə
ti  is
ə
  t
əmsil  olunmuş  he
sab 
edilir. 
 
 
Şkalanin 
nömrə
si 
 
Aksentuasiyanın 
tipi 
 
Ə
msal 
 
Xam ballar (açarın 
cavablarla uyğunluğu)
 
Aksentuasiyanın 
ğöstə
ricisi (xam 
balların ə
msala 
hasili) 
1. 
2. 
3. 
4. 
 
5. 
6. 
7. 
8. 
 
9. 
 
10. 
 
Hipertimik 
Qorxulu 
Distimik 
Pedaktik 
(xırdaçılıq)
 
Tez 
ə
s
ə
bl
əşə
n 
Emotiv 
L
ə
ngiy
ə
n 
Demonstrativ(açıq
-
işarə
) 
Tsiklotimik(
əhvalı 
dövri dəyişə
n) 
H
ə
dsiz 
h
ə
y
əcanlılıq
 
3 
3 
3 
2 
 
3 
3 
2 
2 
 
3 
 
6 
 
 
   

 
152 
Yeniyetm
ə
l
ə
rd
ə
 
aqressivliyin diaqnostikası
 
 
Aqressivlik  v
ə
  q
əddarlıq  bir  çox  yeniyetmə
  v
ə
  g
ə
ncl
ərin  davranışında 
müşahidə
  olunan  tipik  c
ə
h
ə
tl
ə
rd
ə
n  biridir.  Yeniyetm
ə
l
ə
rin  ass
osial  davranışı 
fonunda  özünü  göstə
r
ən  bu  xüsusiyyə
tl
ər  daha  çox  həmyaşıdlar  və
 
küçə
 
qrupları daxilində
 
baş verə
n r
ə
qab
ət şə
raitind
ə
 
özünü
t
ə
nqidetm
ə, başqa qrup 
üzvlə
rin
ə
 t
əsir göstə
rm
ə
k, liderliy
ə
 can atmaq m
ə
qs
ə
dil
ə
, h
əmçinin tamamilə
 
günahsız,  kənar  adamlara  yönəlmiş  motivləşməmiş  aqressiv  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
r  kimi 
diqq
ə
ti c
ə
lb edir. 
 
Konkret misala diqq
ə
t yetir
ə
k. 
16-
17 yaĢlarında olan spirtli içk
i q
əbul etmiĢ 3 gənc  küçə
 il
ə
 ged
ə
n 13 
yaĢlı  oğlanın  qarĢısını  kə
s
ə
r
ək  onun  pullarını  ə
lind
ən  aldıqdan  sonra 
yaĢadıqları binanın hə
y
ə
tin
ə
 g
ətirmiĢ, zirzə
miy
ə
 
salaraq huĢunu itirə
n
ə
 q
ə
d
ə
r 
döymüĢ və
 
ağır bə
d
ə
n x
ə
sar
əti yetirmiĢdilə
r.  
 
Psixoloqlar  yeniyetm
ə
  v
ə
  g
ə
ncl
ə
rd
ə
 
müşahidə
  olunan  aqressivliyin 
köklərini  onların bu yaş dövrü üçün xarakterik olan ümumi qə
z
ə
bliliyinin t
ə
siri 
altında  özünəhörmət  hissinin  aşağı  düşmə
sind
ə,  yaşanmış  uğursuzluq  və
 
ə
dal
ə
tsizlikd
ə
 
(atanın  ailəni  atması,  mə
kt
ə
bd
ə
  pis  qiym
ə
tl
ə
r,  idman 
bölmə
sind
ə
n  xaric  edilm
ə
  v
ə
 
s.)  axtarılır.  Bir  sıra  xarici  ölkə
  aliml
ə
ri  is
ə
 
öz 
t
ədqiqatlarında  aqressiya  və
  aqressivliyi  f
ərqli  şə
kild
ə
  m
ənalandıraraq  onu 
anadang
ə
lm
ə
 
davranış  reaksiyası,  hakimiyyə
t
ə
 
can  atma,  şə
xsiyy
ətin  öz 
mühitinə
 
düşmən münasibə
tinin t
əzahürü və
 s. kimi izah edirl
ə
r. Bel
ə
 affektiv 
t
ə
sirl
ə
r  b
ə
zi  hallarda  yeniyetm
ə
  v
ə
  g
ə
ncl
ə
rd
ə
  suisidal 
davranışa   
-  intihar 
hallarına da gətirib çıxarır. Aqressivlik kə
miyy
ə
t v
ə
 keyfiyy
ət baxımından fə
rqli 
xarakteristikaya  malikdir.  Bu  c
ə
h
ə
td
ə
n  aqressivliyin  motivl