Epidemiologiya elmi nəyi öyrənir

Dizenteriya
Dizenteriya — qan ilə ishal ilə nəticələnən bir qastroenterit növü. Digər simptomlar arasında atəş, qarın ağrısı və natamam defekasiya hissi ola bilər.
Dizenteriyanın səbəbi ümumiyyətlə Shigella bakteriyasıdır, bu vəziyyətdə şigelloz və ya amoeba Entamoeba histolytica kimi tanınır. Digər səbəblərə müəyyən kimyəvi maddələr, digər bakteriyalar, digər protozoa və ya parazitar qurdlar daxil ola bilər. İnsanlar arasında yayıla bilər. Risk amillərinə, pis sanitariya səbəbindən qida və suyun nəcislə çirklənməsi daxildir. Əsas mexanizm bağırsağın, xüsusən də kolonun iltihabını əhatə edir.
Dizenteriyanın qarşısının alınması üçün yüksək riskli ərazilərdə səyahət edərkən əl yuma və qida təhlükəsizliyi tədbirləri daxildir. Vəziyyət ümumiyyətlə bir həftə ərzində öz-özünə həll edilsə də, oral rehidratasiya həlli kimi kifayət qədər maye içmək vacibdir. Azitromisin kimi antibiotiklər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə səyahətlə əlaqəli halları müalicə etmək üçün istifadə edilə bilər. Loperamid kimi ishalın azaldılması üçün istifadə olunan dərmanlar öz-özünə tövsiyə olunmasa da, antibiotiklərlə birlikdə istifadə edilə bilər.
Shigella inkişaf etməkdə olan dünyada təqribən bütün hallarla ildə təxminən 165 milyon ishal və 1,1 milyon insanın ölümü ilə nəticələnir. Kanalizasiya zəif olan ərazilərdə ishal hallarının təxminən yarısı Entamoeba histolytica səbəb olur. Entamoeba histolytica milyonlarla insana təsir edir və ildə 55.000-dən çox insanın ölümü ilə nəticələnir. Ümumiyyətlə Mərkəzi və Cənubi Amerika, Afrika və Asiyanın az inkişaf etmiş bölgələrində baş verir. Dizenteriya ən az Hippokrat dövründən bəri təsvir edilmişdir.
Xəstələr qarında, daha çox sol qalça çuxuru nahiyəsində lokallaşan kəsici tutmaşəkilli ağrılardan şikayətlənirlər.
Dizenteriyanın qızğın dövrü 1 – 2 gündən 8-9 günə qədər davam edir. Xəstəlik simptomlarının sönməsi zamanı intoksikasiya sindromu əlamətləri zəifləyir.
Kəskin dizenteriya. Xəstəliyin yüngül kolit forması, adətən, temperaturun 37-38°C-dək qısamüddətli yüksəlməsi ilə kəskin başlanır.
Xəstəliyin birinci saatlarında zəiflik, iştahanın azalması müşahidə edilir, sonradan qarında orta dərəcədə ağrılar meydana çıxır. Defekasiya 3-5 dəfəyə qədər və daha çox tezləşir. Dil ərpli olur, bağırsaq ağrıyır, bərkiyir, quruldayır. Xəstəlik 5, daha az hallarda 7-8 gün davam edir və sağalma ilə qurtarır.
Xronik dizenteriya. Sinir sisteminin, mədənin, qaraciyərin, mədəaltı vəzinin xəstəlikləri, qurd və protozoa invaziyaları xronik dizenteriyanın inkişafına imkan yaradır. Mərkəzi sinir sistemi çox və ya az dərəcədə zərər çəkir. Xəstələr əsəbi olurlar, tez həyəcanlanırlar, onların iş qabiliyyəti azalır, yuxusu pozulur, tez-tez başağrıları olur.
Dünyadakı dizenteriya xəstəliyinə görə ixtisaslı tibbi yardımın olmaması səbəbi ilə hesablanmaq çətindir, lakin DSÖ-dən ehtiyatlı hesablamalara əsasən, hər il 90 milyon şigeloz halına yol verilir, bunlardan ən azı 700 min nəfər həlak olur. Amoebiasis, hər il 50 milyondan çox insanı iflic edir, bunlardan təxminən 50 min insan ölümcül.
Dizenteriya Şigella cinsinin bakteriyalarından qaynaqlanır. Şigella adi qida maddələrində yaxşıca böyüyür; mikrobik hüceyrələr məhv edildikdə, endotoksin serbest bırakılır, bu da intoksikasiya simptomlarına səbəb olur. Bundan əlavə, Shigella bir neçə növ eksotoksin istehsal edir: epitelial hüceyrələrin membranlarına zərər verən bir sitotoksin; maye və tuzların bağırsaq lümeninə salınmasını artıran enterotoksinlər; Nörotoksin əsasən Grigoriev-Shigi bakteriyalarında aşkar edilmişdir.