Elmi ƏSƏRLƏr fiZİka-riyaziyyat və texniKA

ƏDƏBİYYAT 

 

1.Суворов Ю.Б. Судебная   дорожно –транспортная экспертиза. Предмет, объект,  состави 

возможности. Роль и место в процессе доказывания по деламо ДТП:  Учеб. 

Пособие/ МАДИ ГТУ.  – М., 2003-27 с.:  ил. 

2.R.P. Bayramov,  İ.M. Çobanzadə  Yol-nəqliyyat-hadisələrinin  tədqiqi  və avtotexniki   

ekspertizası.  Bakı,  2005, 350səh. 

 

 

ABSTRACT 

                                                                   A.Aliyev  

Speeds of the movement  of the vehicle before braking 

In  the  article  are  studied  the  speed  of  the  movement  of  the  vehicle  before  braking.  The  auto 

technician-experts  choose  the  report  of  respondents  of  value  of  parameters  of  row  from  literature.  It 

leads  to  increase  in  price  parameters  of  speed  of  conclusion.  In  this  case,  possibility  of  technical 

measures  for  prevention  incident  of  driver  the  expert  makes  the  wrong  conclusions.  At  calculation 

-

 

61 - 

 

of  initial  speed  of  braking  of  the  vehicle  before  estimated  parameters,  and  receiving  exact  data 

about  the main  regularities  quality,  it  is necessary  to gather  experimental  materials. 

 

 

 

РЕЗЮМЕ 

                                                                                                                                       

А.Алиев 

Скорости  движения транспортного средства передторможением 

В  статье  изучены  скорость  движения  транспортного  средства  перед  торможением. 

Отчет  опрошенных  значения  параметров  ряда  автотехник-экспертов  выбирает  от 

литературы.  Это  приводит  к  увеличению  ценовых  параметров  скорости  вывода.  В  этом 

случае,  возможность  технических  мер  по  предотвращению  инцидента  водителья    эксперт 

принимает  неправильные  выводы.  При  расчете  начальной  скорости  перед  торможения 

транспортного  средства  оценочных  параметров,  и  получиние  точные  данные  об  основные 

закономерности качестве, надо набрать экспериментальных материалов.  

 

 

 

  

 

NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  may  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 

olunmuşdur  (protokol  № 10) 

         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  F.Mirişli 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

NAXÇIVAN DÖVLƏT  UNİVERSİT ET İ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2015,  № 9 (65) 

-

 

62 - 

 

 

NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y

.

  SC IENTIFIC  WO RKS,  2015,  № 9 (65) 

 

НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 9 (65) 

 

                                            QULU    BAĞIROV    

                                              HƏSƏN  HƏSƏNLI 

                                             Naxçıvan  Dövlət  Universiteti                                                                

UOT.  621.371.39.64 

 

MÜASİR  ELEKTRON   SAAT  QURĞUSUNUN   YENİ  VARİANTI 

 

Ключевая слова: Регистр, тактовый генератор, дешифратор.  

 

Elektron  sənayesinin  sürətlə  inkişaf  etməsi  özündən  əvvəlki  xalq  təsərrüfatında,  məişətdə 

və  bir  çox  sənaye  müəssisələrində  istehsalı  baha  başa  gələn,  artıq  elektrik  enerjisi  sərf  edən,  çəkisi 

və  qabariti  böyük  olan,  uzun  müddət  işlədikdən  sonra  qızaraq  istiliyə  dözməyən,  etibarlılığı  az, 

böyük  xəta  ilə  işləyən  və  s.  istifadə  olunan  mexaniki,  elektromexaniki,  yarımelektron  cihazların  çox 

hissəsi  artıq  həmin  funksiyaları  yerinə  yetirən  yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  nöqsanları  arxada  qoyan 

müasir  yarımkeçirici  elementlər  üzərində  yığılan  cihazlarla  əvəz  edilmişdir.  Hətta  yeni  yaranmış 

elektron 

cihazlar 

üzərində 

çoxlu 

sayda 

tədqiqat 

işləri 

aparmaqla 

onları 

yenidən 

müasirləşdirmişdilər.  Belə  cihazlardan  biri    də    haqqında  danışdığımız  elektron  saatıdır.  İndi 

dünyanın  bir  çox  inkişaf  etmiş  ölkələrində  müxtəlif    növ  və  məqsədlər  üçün  elektron  saatlar  istehsal 

olunur.  Bu  saatlar  həm  qol  saatları,  həm  məişət,  həm  sənaye,  həm  idarə,  mədəniyyət  və  təhsil 

müəssisələri,  həm  küçə və xiyabanlar  üçün  və s. istehsal  olunur.   

Haqqında  danışdığımız  elektron  saatı  yalnız  küçə  və  xiyabanlar,  mədəniyyət  parkları, 

böyük  mədəniyyət  müəssisələrinin  foyeləri  və  təhsil  müəssisələri  üçün  iri  ölçüdə  nəzərdə 

tutulmuşdur. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  məqsəd  üçün  və  bizim  təklif  etdiyimiz  saatın  alternativi  olaraq 

və  artıq  özünün  tətbiq  sahələrini  tapmış  saatlar  istehsal  olunur.  Lakin  bu  saatların  saniyə,  dəqiqə  və 

və  saatların  indikasiyası  metaldan  və  plastik  materiallardan  hazırlanmış  əqrəblərin  və  yaxud  çoxlu 

sayda  (yüzlərlə)  işıq  diodlarının  köməyi  ilə  “fırlanan”  fotodiod    əqrəbi  ilə  həyata  keçirilir.  Lakin 

belə  saatların  istehsalı  baha  başa gəlir,  daha  doğrusu  maya  dəyəri  yuxarı  olur. 

Təklif  etdiyimiz  elektron  saatında  az  miqdarda  işıq  diodlardan  istifadə  etməklə  lazımi 

nəticəni  əldə  etmək  olur.  Saat  üç  müxtəlif  radiusları  ilə  fərqlənən  dairəvi  -  çevrə  şəklində  təsvir 

olunur.  Saat,    kiçik  saniyə,    orta  dəqiqə  və  böyük  saat  dairəsindən  ibarətdir.    Saatın  ümumi  görünüşü  

şəkil  1-də  verilmişdir.  Saatın  3  paralel  düz  xətt  üzərində  saat,  dəqiqə  və  saniyə  vaxtlarını  göstərən 

variantını  da  vermək  mümkündür.  Bu  halda  elekton  sxemasında    heç    bir  dəyişiklik  edilmir      (şəkil 

2). 

-

 

63 - 

 

Kiçik  və orta çevrəsinin  üzəri  bir-birindən  bərabər məsafədə  60  və böyük  saat çevrəsinin   

üzərində  12 ədəd işıq  diod  yerləşdirilir.            

     

Şəkildən  göründüyü  kimi  kiçik  və orta dairədə  uyğun  olaraq  hər saniyədən  və dəqiqədən 

bir-birinin  ardınca  işıq  diodlar  işıqlanır.   “Fırlanan”  saat əqrəbi  hərəkət  edir.  Böyük  saat dairəsində 

isə  12 işıq  diod hər  saatdan  bir  işıqlanaraq   saat vaxtını  göstərir.  Bələliklə  saniyə,  dəqiqə və  saat 

dairəsində  işıqlanan  diodlara  görə vaxtı  təyin  etmək  olur.   

Saatın  dəqiq  və qüsursuz  işləməsi  üçün  verici  saniyə  siqnalı  olaraq  kvars  generatorundan 

istifadə  olunur.  Belə  generatoru  adi divar  və stolüstü  elekton  saatlarından  əldə etmək  olar.  Kvars 

generatorunun  saniyə  tezliyi  yüksək  dərəcədə sabit  olduğu  üçün  onu  təklif  etdiyimiz  elektron 

saatına  tətbiq  etmək  olar.  Saatı  işə  salmaq  üçün  kiçik  əl  ilə  idarə  olunan  pultu  vardır.  Pult  vasitəsilə 

saatın  saat və dəqiqə  vaxtı  qurularaq  işə  salınır(şəkil  5). 

             

Saat  -220  V  elektrik  şəbəkəsindən  alınan  stabilləşdirilimiş  sabit  12  V  gərginliklə  işləyir. 

Gərginlik  şəbəkədən  kəsilən  zaman  saat  12  V  akmulyator  batereyasından  qidalanır(şəkil  6).    Kvars 

generatoru  1,5  V  gərginliklə  işlədiyinə  görə  həmin  gərginliyi  aktiv  müqavimətlə  kiçik  gərginlik 

bölgüsü  sxeması  yaratmaqla  12  V  gərginlik  batereyasından  əldə  etmək  olar.  Elektron  saatının 

prinsipial  elektrik  (şəkil  5)  və  funksional  sxemasından  görünür  ki,  sxema  əsas  elektron  sayğacından, 

3  dekoderdən  (deşifrator)  işıq  tablosundan,  saniyə  impluslarını  verən  kvars  generatorundan  və  idarə 

edici  pultdan  ibarətdir.  Saniyə  və  dəqiqə  sayğacların  hər  biri  elektrostatik  2-li  6  dərəcəli  kodları 

(kombinasiyaları)  yaradan  triggerlər  üzərində  qurulan  sayğaclardır.  Saat  sayğacı  ə  2-li  4dərəcəli 

-

 

64 - 

 

registr 

yaradan 

sayğacdır. 

                                            

Hər  bir  sayğacın  özünün  deşifratoru  vardır.  4-cü  funksional  sxemasına  əsasən  kvars 

generatorundan  1-ci  saniyə  sayğacına  daxil  olan  hər  bir  saniyə  siqnalı  2-li  6  dərəcəli  kombinasiya 

ilə  kodlaşdırılaraq  ona  birləşdirilən  dekoderə  ötürülür.  Dekoderin  1-ci  çıxışındakı  fotodiod  işıqlanır.  

2-ci  implusda  1-ci  işıq  diod  sönərək  2-ci  işıq  diod,  3-cü  də  2-ci  işıq  diod  sönərək  2-ci  işıq  diod 

işıqlanmaqla  bütün  çevrə  boyunca  saat  əqrəbi  istiqamətində  sanki  fırlanma  hərəkəti  alır.  1-ci 

sayğaca  60  siqnal  daxil  olduqdan  sonra  2-ci  sayğacın  girişinə  bir  dəqiqə  siqnalı  daxil  olur.  Daha 

doğrusu  birinci  sayğacın  hər  60  saniyədən  bir  2-ci  sayğacın  girişinə  dəqiqə  implusları  verilir.  Hər 

daxil  olan  dəqiqə  implusları  da  saniyə  implusları  kimi  kodlaşdırılaraq  özünün  dekoderinə  buraxır  və 

növbə  ilə  2-ci  dairədə  işıq  diodları  işıqlandırır.        3-cü  saat  sayğacının  girişinə  isə  hər  60  dəqiqədən 

bir  2-ci  sayğacdan  saat  implusları  daxil  olur.  3-cu  sayğacda  2-li  4  dərəcəli  kombinasiyalar 

kodlaşdırılaraq  özünün  dekoderinə  ötürür.  Növbə  ilə  12  saat  işıq  diodları  işıqlanmağa 

başlamayacaqdır.  Bu  vəziyyətdə  işıq  tablosunda  saat  vaxtının  necə  olmasını  müşahidə  edəcəyik. 

Bütün  saatlarda  olduğu  kimi  buradada  ilkin  saatın  necə  olmasını  əl  pultu  vasitəsilə  təyin  edirik. 

Əvvəl  dəqiqə  sonra  saat  göstəricisini  qururuq.  Bunun  üçün  1-ci  arada  kvars  generatorundan  saniyə 

sayğacına  daxil  olan  siqnalları  dayandırıb  həmin  siqnalları  2-ci  və  3-cü  knopkalarla  saat  və  dəqiqə 

tablosunda  vaxtı  təyin  edirik.  Lakin  bu  əməliyyatları  yerinə  yetirənə  qədər  hər  üç  sayğac  “0” 

vəziyyətinə  gətirməlidir.  Bunu  etmək  üçün  4-cü  knopkanı  bir  dəfə  basıb  ötürmək  kifayətdir  (1-ci 

açar  açıq  şəkildə  olan  vaxt).  Bu  alqoritmi  yerinə  yetirdikdən  sonra  1-ci  açarı  girişə  bağlamaqla  saat 

işə  düşəcəkdir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  saat  əlçatmaz  yerə  qoyumalıdır.  Pult  hissəsi  6  damarlı 

kabellə  birləşərək  əl  çatan  yerdə  ağzı  bağlanmış  karopkada  olmalıdır.  İxtira  bilavasitə  saat  qayırma 

texnikası  sahəsinə  aiddir.   

 

Çertiyojların   siyahısı:   

1.

 

Saatın  müstəvi  üzərində  dairəvi  işıq  tablosu  I variant  ümumi  görünüşdə. 

2.

 

Saatın  müstəvi  üzərində  paralel  düz  xətt  üzrə  yerləşdirilməsi  işıq  tablosu  II variant. 

3.

 

Saniyə,  dəqiqə və saat sayğacının  prinsipial  elektrik  sxeması. 

4.

 

Saatın  ümumi  funksional  blok sxeması. 

5.

 

İdarə edici  pultun  sxeması. 

6.

 

Elektrik  qidalandırıcı  mənbənin  sxeması. 

           Müəllif:                                          Q.B.Bağırov 

ABSTRACT 

-

 

65 - 

 

 

           At  the   Industri  of  clokmakinq  there  are too nany  features  of the  usinq  of  invention.  So all 

the  elements  need  for the  clock  can be founded  easily.  For example,  it  is  possible  to find.  Diods  in 

the  state of mikrosxem  in  the shops  which  are used  in  the  meters  that  formed  the base off 

electrostatic  triggers  and decodres. 

 

There  is  no difficulty  to find  photodiods  and rezisstors.   

 

 

РЕЗЮМЕ 

 

В   статье отмечается что,  данное  совеременное часовое устройства предусмотронно 

для многих обьектов  народного хозяйства как,  промыщленных, культурных, 

учрежденческих  и. д. обьектов.  

Часовое устройство полностъю разработано на полупровдниковых приборах, и были 

пояснены   приципиалъные работы его отделъных узлов, как регистров  сдвиг, 

дешифраторов,  задаюющих  тактовых генераторов и др. 

 Примущество  данного часевого устройства от других  современных электронных часов, 

заключастя  отсуствие стрелочных указателей.   

 

 

 

NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  may  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 

olunmuşdur  (protokol  № 10) 

         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  F.Mirişli 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

NAXÇIVAN DÖVLƏT  UNİVERSİT ET İ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2015,  № 9 (65) 

 

-

 

66 - 

 

NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y

.

  SC IENTIFIC  WO RKS,  2015,  № 9 (65) 

 

НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 9 (65) 

 

METODİKA 

                                                                                              MƏHƏMMƏD HACIYEV                                                                                                                                                                                                                        

Naxçıvan  Dövlət Universiteti 

                                

                                                                         [e-mail] 

UOT:37(094) 

 

RİYAZİYYATIN  TƏDRİSİ METODİKASININ MƏQSƏDİ, MƏZMUNU, TƏLİM 

METODLARI  VƏ METODOLOJİ  ƏSASLARI HAQQINDA 

 

 

Açar  söz:  riyaziyyat,  metodika, məqsəd, təlim, produktiv, məzmun. 

 

Key words:  mathematics, methods, goals, training, productive, content. 

 

Ключевые  слова:математика,  методика,  цель,  обучение,  продуктивное,  содержа-

ние. 

 

Adından  da  göründüyü  kimi,  "Riyaziyyatın  tədrisi  metodikası"  elmi  riyaziyyatın  müəyyən 

inkişafı  prosesində  əmələ  gəlmiş  və  formalaşmış  bir  təlim  xüsusiyyətli,  öyrədici  xüsusiyyətə  malik 

olan  sahə olub,  pedaqoji  elmlər  sırasına  daxil  olan  fəndir. 

 

Müəyyən  əlamət  və xüsusiyyətlərinə  görə  onu  aşağıdakı  kimi  təsnif  etmək  olar: 

 

 1. Riyaziyyatın  tədrisi  metodikasının  inkişaf tarixi. 

 

I.    İlkin  yaranma  tarixi.   

 

II.   Sabit  kəmiyyətlərin  riyaziyyatı  dövrü  b.e.ə.  VІ-V əsr). 

 

III. Dəyişən  kəmiyyətlərin  riyaziyyatı  dövrü  (XVІІ-XІX  əsrlər). 

 

IV.  Dəyişən  münasibətlərin  riyaziyyatı  dövrü  (Müasir  dövr). 

           Qeyd  edək  ki,  XVІІ  əsrə  qədərki  dövr  xüsusilə  fərqləndirilməlidir.  Belə  ki,  bu  dövrün 

görkəmli  mütəfəkkiri  Nəsirəddin  Tusi  və  eləcə  də  digər  görkəmli  riyaziyyatçı-filosofların  elmin 

inkişafı  və  formalaşmasında  xüsusi  eolları  olmuşdur  ki,  onlar  haqqında,  xüsusilə  də  Nəsirəddin  Tusi 

ilə  bağlı  olaraq  məlumatların  verilməsi  milli  tərbiyə  baxımından  da əhəmiyyətlidir.   

 

Həmçinin    1970-cü  idən  sonrakı  dövrlərdə  aparılmış  islahatlar  haqqında  da  ətraflı 

məlumatlar  verilməlidir,  belə  ki,  riyazi  təlimin  müasir  inkişaf  səviyyəsi  və  kursun  tədrisində  baş 

verən  və baş verəcək  yeniliklər  İKT - nin  bilavasitə  tətbiqi  ilə  əlaqəli  olduğu  qeyd olunmalıdır. 

 

2.Riyaziyyatın  tədrisi  metodikasının  riyazi  təlimdə  yeri, rolu  və əhəmiyyəti  

 

1. Təlimin  məqsədinə  müvafiq  olaraq  RTM  - in  təhsildə  yeri. 

 

2. Elmi  riyaziyyatın  təhsillə  əlaqələndirilməsi. 

 

3. Məktəb riyaziyyatı  kursunun  əhəmiyyəti. 

 

4. Elmi-texniki  tərəqqidə  məktəb  riyaziyyatı  kursunun  əhəmiyyəti. 

 

5. Digər  fənnlərin  tədrisi  ilə  bağlı  RTM  - in  sinxron  əlaqə  xüsusiyyəti. 

 

6. Peşəseçmədəi  RTM  - in rolu. 

 

7. Sagirdlərin  məntiqi  təfəkkürə  yiyələnməsində  RTM  - in rolu. 

 

8. Riyazi  təfəkkür  və məktəb  riyaziyyatı. 

 

Məktəblilərin  gəncləri  həyata  hazırlaması  tələb  edir  ki: 

 

a) Şagirdlər  müəyyən  olunmuş  bilik,  bacarıq  və  vərdişlərə  yiyələnsinlər. 

b)  Fənnin  öyrənilməsi  prosesində  elmi  dünyagörüşün  formalaşması,  yüksək  əxlaqi 

keyfiyyətlərin  formalaşması,  intellektual  bacarıqların  və  qabiliyyətlərin  formalaşması,  əməyə 

hazırlanması  kimi  məsələlər  əsas məqsəd  kimi  nəzərdə  tutulsun.    Məhz    ümumtəhsil  məqsədinə 

müvafiq  olaraq  riyazi  təlimin  mahiyyəti  və eləcə  də məqsədi   RTM  kursu  vasitəsi  ilə  aydınlaşır. 

 

3.  Riyaziyyatın  tədrisi  metodikası   bir  tədris fənni  kimi.    

 

Gənc  nəsli  tərbiyə  edilib,  fərmalaşdırılması  məsələsi  ümumtəhsil  məktəbləri  qarşısında 

duran  əsas  tələblərdəndir  və  bu  məsələ  ilə  bağlı  olaraq  təlim  qarşısında,  o  cümlədən  riyazi  təlim 

qarşısında,  gənc  nəslə  bilik,  bacarıqlar  və vərdişlər  vermək  tələbi  qoyulmuşdur.   

-

 

67 - 

 

 

Məktəb  riyaziyyatı  bir  fənn  olmaqla  elə  qurulmalıdır  ki,  gənc  nəslə  ümumi  şəkildə  olmaqla, 

riyaziyyat  elminin  əsasları  iə  bağlı  olaraq,    müəyyən  olunmuş  səviyyədə  biliklər  verilsin  və  bu 

əsasda  da  təsəvvürlər  formalaşdırılsın.    Qeyd  olunan  bu  məsələni  Riyaziyyatın  Tədrisi  Metodikasına 

verilən  tərifdən  də görmək  olar:   

 

Tərif:    Riyaziyyatın  tədrisi  metorikası  ayrı  -  ayrı  yaş  dövrlərində  riyazi  təlimin  prosesinin 

qanun   və aqnunauyğunluqlarından  bəhs  edən elmi  sahədir.   

 

Təbiidir  ki,  getdikcə  riyazi  təlimin  məzmunu  da  dəyişir,  və  dəyişdirilməlidir  ki,  bu  məsələ 

özünü  aşağıdakı  xüsusiyyətlərinə  görə  göstərir:   

 

1)  Cəmiyyətin  və  eləcə  də    İKT-nin  inkişafından  irəli  gələn  məsələlərlə  bağlı  olaraq,  məktəb 

riyaziyyatı  qarşısında  da  elə  tələblər  qoyulur  ki,  məhz  həmin  rələblərin  yerinə  yetirilməsi 

məsələsinin  özü  riyazi  təlimin  məzmununun  dəyişməsini  tələb  edir  ki,  bu  dəyişmə  şagirdlərin  bilik, 

bacarıq  və vərdişlərin  həcmi  ilə  müəyyənləşir. 

 

2)  Fənnin  özünün  dəyişməsi,  onun  ayrı  -  ayrı  sahələrinin    inkişafı,  yeni  sahələrin  yaranması, 

şagirdlərə  verilən  biliklər  sisteminin  həcmində  müəyyənliklərin  aparılmasını  bir  zərurətə  çevirir. 

Dərketmə  baxımından  öz  mahiyyətini  itirmiş,  anlayışların  əvəzinə  məntiqi  mahiyyət  kəsb  edən, 

bilavasitə  təfəkkürün  inkişafına  səbəb  olan,  tətbiqi  xarakterli  tətiqi  xarakterli  anlayışların  verilməsi 

səciyyəvi  xüsu- 

siyyətə  çevrilir. 

 

3)  Şagirdlərin  idraki  qabiliyyətlərinin  yenilənməsi  şagirdlərin  müəyyən  riyazi  anlayışların 

daha tez  və məqsədəmüvafiq  olaraq  öyrənmə  meyllərini  sürətləndirir. 

 

Pedaqoji  elmlərin  inkişafı,  riyaziyyatın  tədrisi  metodikasının  inkişafı,  qabaqcıl  təcrübələrin 

tətbiqi  məhz  məktəb  riyaziyyat  kursunun  məzmununun  da  yenilənməsini,  dəyişməsini,  daha 

doğrusu  riyazi  təlimin  yenilənməsini  tələb  edir. 

 

4. Bir fənn kimi  riyaziyyatın  tədrisi  metodikasının  xarakteristikası.   

 

Riyaziyyatın  tədrisi  metodikası  fənni    3    bəlməni    (sahəni)    özündə  birləşdirir  ki,  onlar 

aşağıdakılardır:   

 

1)  Ümumi  metodoka    --  bütün  riyaziyyat  müəllimləri  üçün  zəruri  olan  məsələlər,  məsələn, 

dərsin  planlaşdırılması,  təlim  üsullarının  tətbiqi  və s.. 

 

2)  Xüsusi  metodika   -- məsələn,  məktəb  riyaziyyatı  kursundan  kəsrlər  bəhsinin  öyrənilməsi. 

 

3)    Konkret  metodika    --  məsələn,  "Dördbucaqlılar  mıvzusu"  -  nun  icmalının  tərtibi  və 

mövzunun  tədrisi.   

 

"Metodika"   -- yunan  sözü  olub  yol  deməkdir,  yol  göstərməkdir. 

 

Riyaziyyatın  tədrisi  metodikası  cəmiyyətin  qarşıya  qoyduğu  tələblərdən  irəli  gələn  təlim 

məqsədinə  müvafiq  olaraq  müəyyən  inkişaf  səviyyəsinə  uyğun  qanunauyğunluqları  öyrənən 

pedaqoji  elmi  sahədir. 

 

Riyaziyyatın  tədrisi  metodikası  təlimlə  bağlı  olaraq  üç  suala  cavab  verməyə  çalışır,  cavab 

axtarır:   

 

1.  Riyaziyyatı  niyə  öyrənməli? 

 

2.  Riyaziyyatdan  nəyi  öyrənməli?   

 

3.  Riyaziyyatı  necə öyrənməli?   

 

Qeyd edək ki, yuxarıda  bəhs  etdiyimiz  suallarla  yanaşı  bəzən  riyaziyyatın   

tədris  metodikası  qarşısında  aşağıdakı  kimi  suallar  da qoyulur:    

 

1. Riyaziyyatı  kimə  öyrətməli  (burada  yaş xüsusiyyətləri  nəzərdə  tutulur)?   

 

2. Riyaziyyatdan  nəyi  öyrənməli  (ümumi  məqsədə  müvafiq  olaraq)? 

 

3.  Riyaziyyatı  necə  öyrənməli  (burada  ənənəvi  təlim,  fəal  təlim  və  s.  kimi  təlim 

məsələlərindən  bəhs olunur)?   

 

İlk  dəfə  riyaziyyatın  tədrisi  metodikası  Şvetsar  pedaqoqu    Q.  Pestalotsinin  (1746-  1827) 

yaradıcılığında  əks  olunmuşdur  ki,  mvafiq  əsər  "Ədəd  haqqında  əyani  təlim"dir.  Deməli, 

riyaziyyatın  tədrisi  metodikası  bir fənn  olaraq   XIX əsrin  əvvəllərindən  başlayaraq  formalaşmışdır.   

 

Riyaziyyatın  tədrisi  metodikası  elmi  riyaziyyatla  məktəb  riyaziyyatı  arasındakı  böyük  və 

ciddi  fərqi  müəyyən  şəkildə  əlaqələndirmək  kimi  bir  məsələni  həll  etmək  baxımından  bir  çox 

-

 

68 - 

 

çətinliklərlə  qarşılaşaraq,  riyazi  təlimin  qanunauyğunluqlarını  açmaq  məcburiyyətində  olan  bir  təlim 

fənnidir.