Ekspertizasi dərsliK
Su-spirt qarışığının hazırlanma üsulları
Yüklə 3,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Su-spirt qarışığının injeksiya üsulu ilə axında hazırlan- ması.
- Su spirt qarışığının və arağın süzülməsi
- Su-spirt qarışığının işlənməsi
- Sortlaşmanın fəal kömürlə işlənmə üsulları
- 4.2.2. Eynil əşdirmə v ə ekspertiza 4.2.2.1. M ə
- 4.2.2.2. Orqanoleptik t ə hlil
- 4.2.2.4. Qablaşdırma və markalanma
|
Su-spirt qarışığının hazırlanma üsulları. Su-spirt qarışıqları fasiləli və fasiləsiz üsullarla hazırlanır. Fasiləli üsul. Spirt və suyu xüsusi çəndə qarışdırırlar. Kupaj hazırlamaq üçün çən-qarışdırıcıya əvvəlcə hesablanmış miqdarda spirt, sonra yumşaldılmış su əlavə olunur. Möhkəm qarışdırıldıqdan sonra tündlüyünü təyin etmək məqsədi ilə ondan nümunə götürülür. Əgər kupajın tündlüyü lazım olan səviyyədə olmazsa, onu tənzimləyir və ikinci dəfə möhkəm qarışdırırlar. Çən-qarışdırıcıya əvvəlcə spirt, sonra suyun ardıcıllıqla vurulması qarışma prosesini sürətləndirir. Belə ki, spirtin sıxlığı suyun sıxlığından az olduğundan yuxarıya qalxır və daha yaxşı qarışmanı təmin edir. Spirt və suyu çənə eyni vaxtda da vurmaq olar. Bu halda spirt çən tam dolduqda su ilə qarışmış olur. Spirtin daha əvvəl vurul- ması məqsədəuyğundur. Bu üsulla kupajın hazırlanması 1,5 saat davam edir. Fasiləsiz üsul. Bir sıra zavodlarda su-spirt qarışığını hazır- lamaq üçün fasiləsiz işləyən qarışdırıcıdan istifadə olunur. Spirt və yumşaldılmış su rezervuardan təzyiq bakına vurulur. Bakda səv- viyə nizamlayıcı qoyulmuşdur. Spirt və suyun sərfi rotametrlə nizamlanır. Spirt və su 1:(1,38-1,44) nisbətində təzyiq nizamlayıcı
382 və paylayıcıdan keçərək axım tipli iki mərhələli həlqəvi qarış- dırıcıya daxil olur. Axımların belə nisbəti kupajın tündlüyünün 0,5-1,5 h.% yüksək alınmasını təmin edir. Kupaj qarışdırıcıdan çıxışda əlavə olaraq nasosla qarışdırılır. Tündlüyün nominaldan yüksəkliyi sonrakı mərhələdə avtomat cihazlarla nəzarət olunmaqla vurulan su ilə tənzimlənir. Köməkçi xammal məhlullarının vurulması xüsusi merniklər vasitəsilə dozalaşdırılır. Hazırlanan kupajı qabaqcadan süzülmək və fəal kömürlə təmizləmək üçün yönəldirlər. Su-spirt qarışığının injeksiya üsulu ilə axında hazırlan- ması. Poltava likor-araq zovodunun təcrübəsi əsasında araq hazır- lanma üsuludur. Texniki həll və xidməti baxımından daha sadədir. Kupaj hazırlanmasını intensivləşdirmək məqsədilə injektor adlanan cihazdan istifadə olunur. Qurğunun işinin əsasında injeksiya prinsipi durur.
da həmişə az miqdarda zərif dispres asılqan hissəcikləri olur. Bu asılqanlar suyun spirt ilə qarışdırılması zamanı əmələ gələn qalıq codluqda mineral duzlardır. Qarışığın fəal kömürlə işlənməsi zamanı kömür tədricən parçalanır, kolloid ölçülərdə əmələ gələn xırda hissəciklər məhlula keçir. Başlanğıc kupajda olan asılqan hissəciklər kömürün məsamələrini tutur və onun fəallığını azaldır. Bu yolla işlənən su-spirt qarışığı (araq) isə tamamilə şəffaf olmalıdır. Süzülmə iki dəfə-kömürlə işlənmədən əvvəl və sonra aparılır. Süzgəcdən keçirmə - mayenin məsaməli təbəqədən keçiri- lərək, bərk hissəciklərin onun üzərində saxlanılması və süzün- tünün keçirilməsidir. Kupajın və arağın süzülməsi fasiləli və fasiləsiz işləyən qumlu süzgəclərdə aparılır. Süzücü material kimi müxtəlif səviyyələrdə dənəvərləşdirilmiş kvars qumundan, təsadüfi hallarda isə (arağın süzülməsində) yüksək məsaməli keramik təbəqələrdən istifadə olunur.
383 Zavoda daxil olan kvars qumu dənələrinin iriliyinə görə sort- laşdırılır, su ilə yuyulur və 2-3%-li xlorid turşusu məhlulu ilə işlənir. Qumun dənələrinin yaratdığı süzücü kanalların ölçüləri asıl- qan hissəciklərin əsas kütləsinin ölçülərindən kiçikdir. Odur ki, sonuncu qum təbəqəsinin səthində toplanaraq, çöküntünün zərif məsaməli təbəqəsini yaratmış olur. Süzülmənin başlanğıcında hə- min təbəqə yaranmadığından süzgəcdən xırda çöküntü hissəcikləri də keçir və ilk süzüntü bulanıq alınır. Sonra süzücü materialda asılqan hissəciklərin təbəqəsi formalaşır və ondan süzülən su-spirt məhlulu tam şəffaflığa qədər durulur. Süzcəgdən qumu su-spirt məhlulunun və arağın əks axımını yaratmaqla təmizləmək mümkündür. Bəzi zavodlarda süzgəcdən keçirmək üçün əsasında məsaməli keramik təbəqələr olan, diametri 175 mm və qalınlığı 20 mm təbəqələrdən istifadə olunur. Təbəqələr şamot (75%) və bentonit (25%) qarışığının 1300 0 C temperaturda yandırılmasından (bişiril- məsindən) alınır. Məsamələrin diametri 40 mm-dir. Süzgəcin məhsuldarlığı saatda 30 dal-a yaxındır. Süzgəcləri tez-tez (ən azı həftədə 1 dəfə) təmizləmək üçün dayandırırlar. Ona görə də onları paralel yerləşdirirlər. Təbəqələri 15-20 dəqiqə müddətində su ilə yumaqla bərpa edirlər. Sonra axar suda korpusu yuyurlar. Bu halda suyun təzyiqi 0,1 Mpa-dan az olmamalıdır. 20 dəqiqədən sonra təbəqələr 5%-li xlorid turşusunda 10-15 dəqiqə saxlanır. Sonra təbəqələr yenidən yerinə yerləşdirilir, 10 dəqiqə axar suda yuyulur, quruducu şkafda 105-110 0 C tempe- aturda 2 saat qurudulur və mufel peçində 500-600 0 C temperaturda 30 dəqiqə saxlanır. Təbəqələr peçlə birgə soyudulur (otaq tempe- raturuna qədər). Hər təbəqə 10-15 dəfə bərpa oluna bilər. Sonra onlarda çatlar əmələ gəlir və onlar istifadəyə yararsız olurlar. Keramik süzgəclər arağı, qum süzgəclərinə nisbətən pis duruldur. Belə ki, təbəqələrin məsamələri qeyri-bərabər ölçülərdə olduğundan, zərif dispres asılqan hissəciklərin ondan keçməsi mümkün olur.
384 Süzülmüş araq hazır məhsul çəninə keçirilir. Burada onu qarışdırır və tündlüyünü yoxlayırlar. Əgər tündlük standarta uyğun gəlməzsə onu nizamlayır və çəni yenidən qarışdırırlar. Arağı bu çəndən dolurmaya göndərirlər.
məlum olduğu kimi su ilə spirtin qarışdırılmasından alınır və istehsalın aralıq məhsuludur. Yalnız fəal kömürlə işləndikdən sonra, o, araq üçün səciyyəvi olan dad və ətir qazanmış olur. Sortlaşmanın fəal kömürlə işlənmə üsulları. Likor-araq zavodlarında uzun müddət müxtəlif sadələşdirilmiş fasiləli işlənmə üsullarından istifadə edilirdi ki, bu halda kömür su-spirt qarışığı ilə qarışdırılırdı. Proses ya təzyiq çənində qarışdırılmaqla və ya təzyiq çəninə qoyulmuş fəal kömürlü patrondan (şamdan) məhlulu keçirməklə aparılırdı. Bu metodların əsas çatışmazlığı prosesin fasiləliyi, aşağı məhsuldarlığı, kömürdən istifadənin cüzi səmərəliliyi, kömürün ayrılması və bərpası ilə bağlı əməliyyatın ağır zəhmətli olmasıdır. Hazırda sortlaşmanın kömürlə işlənməsi fasiləsiz iki üsulla həyata keçirilir: dinamik və kömürün asılqan təbəqəsində. Dinamik üsulda qarışıq ardıcıl birləşdirilmiş bir, iki yaxud üç kömür kolonkasından buraxılır. Müxtəlif xırdalanma dərəcəli fəal kömür yüksəkliyi 4,2 m və diametri 0,7 m olan kalonkanın daxilinə doldurulur və ondan keçməklə aşağıdan yuxarıya su-spirt məhlulu buraxılır. Sortlaşmanın fəal kömürlə işlənməsi üçün qurğu iki qum- forfiltrdən, bir-biri ilə ardıcıllıqla birləşmiş bir, iki, yaxud üç kömür kolonkasından və bundan sonra arağı sonuncu dəfə süzən iki keramik süzgəcdən ibarətdir. Su-spirt qarışığının təmizlənməsi aşağıdakı qaydada gedir. Qarışıq təzyiq çənindən özbaşına axımla ilkin süzülməyə (qum- forfiltr) daxil olur. Bu işdə məqsəd su ilə və təzyiq bakından mexaniki şəkidə su-spirt qarışığına düşən kənar qarışıqlarla kömürün çirklənməsinin qarışısını almaqdır. For süzgəci keçən qarışıq kömür kolonkasına qalxır. Sonra isə sonuncu süzülmə üçün 385 keramik yaxud qum süzgəcinə daxil olur. Sonuncu süzülmə (kömürlə təmizlənmədən sonra) kömürün xırda dispers hissəciklə- rini tutub saxlamağa xidmət edir. Su-spirt qarışığının süzülmə qurğusuna verilmə sürəti arağın növündən və kömürün keyfiyyətindən asılıdır. Sortlaşmanın təzə kömürlü bir kömür kolonkasına vurulma sürəti yüksək keyfiyyətli araqlar üçün saatda 30 dal, ordinar araqlar üçün isə 60 dal-dır. Süzülmə prosesində kömürün fəallığı aşağı düşdüyündən, süzülmənin sürəti də azaldılmalıdır. Yüksək keyfiyyətlilər üçün bu azalma minimum 5 dal/saat, ordinarlar üçün-10 dal/saatdır. Su-spirt məhlulunun işlənmə prosesində fəal kömür tədricən özünün təmizləyici xüsusiyyətlərini itirir. Kömürün fəallıq xüsusiyyətinin qaytarılması bərpaetmə adlanır. Bərpa olunmadan kömür kolonkasında işin davametmə müddəti geniş intervalda yəni 15-100 min dal arasında dəyişir. Adətən bərpa olunma ildə 3-4 dəfə aparılır. 1000 dal sortlaşmaya kömür sərfi 1,6 kq-dır. Bərpa etmə birbaşa kolonkada aparılmaqla, kömürə 110- 115
0 C temperaturu olan doymuş su buxarları ilə 0,07 MPa təzyiqdə təsir göstərilir. Kömürün buxarla bərpa edilməsi onun fəallığını az artırır. Ona görə də belə kömürdən maksimum süzülmə sürəti yüksək keyfiyyətli araqlar üçün 20 dal/saat, ordinarlar üçün - 40 dal/saat təşkil edir. Sortlaşmanın şəkli dəyişdirilmiş (modifikasiya olunmuş) nişasta ilə işlənməsi. Şəkli dəyişdirilmiş nişasta zavodda birbaşa sortlaşdırıcı çənə vurulmazdan əvvəl hazırlanır. Sortlaşmanın bu işlənmə metodu az məhsuldar müəssisələrdə tətbiq olunur. Modifikasiya olunmuş nişasta hazırlamaq üçün modifikatora 3 kq quru nişasta tökülür və 2-2,5%-li məhlul almaq üçün su ilə qarışdırılır və 320 sm 3 buzlu sirkə turşusu (nişasta və turşunun miqdarı 1000/dal sortlaşmaya görə hesablanır) əlavə olunur. Su, nişasta və sirkə turşusunun qarışığı daimi qarışdırılmaqla 68-70 0 C
386 20 0 C-yə qədər soyudulur və sortlaşma çəninə keçirilir. Modifika- siya olunmuş nişasta aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: qatılığı 2,5-5,0%; pH 6,5-6,7. Xarici görünüşcə kütlə eynicinsli quruluşlu yapışqanvaridir. Sortlaşma çəninə lazım olan miqdarda spirt yumşaldılmış su vurulduqdan sonra qarışdırılmaqla 60-120 dm 3 hesabı ilə modifi- kasiya olunmuş nişasta əlavə olunur. Bu isə 1000 dal sortlaşmaya 2,5-5%, yaxud quru nişastaya çevirməklə 0,03% modifikasiya olunmuş nişastaya uyğundur. Su, spirt və modifikasiya olunmuş nişasta qarışığı 30 dəqiqə qarışdırılır və sonra təzyiq çəninə vurulur. Təzyiq çənində sortlaş- ma 2 saat yetişdirilir. Sonra süzülməyə göndərilir. Əvvəlcə kobud qarışıqları ayıran süzgəcə, sonra zərif süzgəcə verilməklə süzülmə aparıla bilər. İşlənmiş nişasta süzgəcdən suyun əks axımı ilə yuyulur, qabda toplanır və etiket yapışdırmaq üçün lazım olan yapışqan hazırlan- masında istifadə edilir. Araq süzülmədən sonra tamamlama çəninə vurulur və üzərinə reseptə uyğun bütün lazım olan inqredientlər əlavə olunmaqla araq tündlüyünə çatdırılır. Tamamlama çənindən araq doldurulmaya verilir.
əşdirmə v ə ekspertiza 4.2.2.1. M ə hsulun q əbulu, nümunənin götürülmə si v ə sına q met odları
Məhsullar orqanoleptik qiymətləndirmə, fiziki-kimyəvi təhlil, keyfiyyət və təhlükəsizliyin gigiyenik göstəriciləri, həmçinin mü- şayətedici sənədlərin, qablama və markalanmanın eyniləşdirilməsi və ekspertizası da daxil olmaqla bütün yoxlamaları keçməlidir. Qəbul, nümunə götürülməsi və məhsulun sınağı 5363-93 saylı QOST-a uyğun həyata keçirilir. Araq partiyalarla qəbul edilir. Partiya adı altında eyni ada və 387 doldurulma tarixinə malik keyfiyyətinə dair vahid sənədlə rəsmi- ləşdirilən məhsul başa düşülür. Keyfiyyətə aid sənəd kimi keyfiy- yətə dair vəsiqə, yaxud lazimi informasiyalarla təmin olunmuş məhsulun sertifikatı əks olunmuş müşayiətedici sənəd ola bilər. Məhsul qəbul olunarkən etiketin əyriləri, qırış və deforma- siyalar, asılqan hissəciklər, bağlanmaya və s. diqqət yetirilir. Nümunə üçün məhsul hissəciklərinin götürülməsi normativ sənədlərin tələblərinə uyğun qaydada təsadüfi götürülmə metodu ilə aparılır (cədvəl 4.11). Cədvəl 4.11 Nümunə hissəciklərinin və əsas nümunənin təşkili Araq partiyasının miqdarı. butulka Nümunənin miqdarı, butulka Qəbul edilən ədəd, butulka
501-1200 20
2 1201-10.000 32 3
50 5 35001-500000 80 7 500000-dən çox 125 10
Əgər qüsurlar göstərilməklə nümunədə butulkaların sayı qəbul edilən ədəddən az yaxud ona bərabərdirsə partiya qəbul edilir, başqa cür olduqda çıxdaş edilir. Fiziki-kimyəvi və orqanoleptik sınaq aparmaq üçün təsadüfi seçmələr əsasında araq partiyasından dörd butulka miqdarında nümunə götürülür. Nümunə götürülməsinə dair müəyyən olunmuş formada akt tərtib edilir və nümunə ilə birlikdə sınaq laboratoriyasına verirlər. İki butulka fiziki-kimyəvi və orqanoleptik göstəricilərin uy- ğunluğuna görə sınaqdan keçirilir, başqa ikisi isə ay müddətində təsadüfi fikir müxtəlifliyi ehtimalına görə saxlanır. Sınaq üçün götürülmüş butulkaların boğazını parça qırığı, yaxud kağızla sarıyaraq iplə dolayır və ipin ucları plomblanır və ya surquç möhürlə möhürlənir. Şnurlanmış etiketlə kardon yaxud ağac birka bərkidilərək üzərində aşağıdakı məlumatlar əks etdirilir.
388
Arağın adı;
Hazırlayıcı-müəssisənin və tabe olduğu təşkilatın (şirkətin) adı;
Doldurulma tarixi;
Nümunə götürülən araq partiyasında olan arağın sayı;
Partiyanın keyfiyyətinə dair sənədin nömrəsi (sayı);
Götürülmə tarixi;
Nümunə götürən şəxsin soyadı və imzası. Heç olmasa bir göstəricisinə görə qeyri-kafi nəticə alınan araq partiyası çıxdaş edilir. Məhsulun sınağı aşağıdakı təhlillərin aparılmasını nəzərdə tutur.
Doldurulma tamlığı – ölçülü laborator qablarından istifadə edilməklə arağın butulkadakı həcmi müəyyən olunur. Orqanoleptik göstəricilər (rəng, şəffaflıq, iy və dad) – rəng və şəffaflıq işıq qarşısında tədqiq olunan maye ilə destillə edilmiş suyun baxaraq gözlə müqayisə edilməsi ilə, dad və iy isə orqanoleptik yolla müəyyən olunur. Tündlük – arağın əvvəlcədən destillə edilməsi ilə alınan su- spirt məhlulunda etil spirtinin qatılığının areomertlə ölçülməsi ilə təyin edilir. Qələvilik – (0,1 mol/dm 3 qatılıqda xlorid turşusunun 100 sm 3
arağın titrlənməsinə sərf olunan miqdarı) – kimyəvi metodla müəyyən olunur. Yəni 0,1 mol/dm 3 qatılıqda xlorid turşusunun 100 sm 3 arağın titrlənməsinə sərf olunan miqdarı ilə təyin edilir. Eyni zamanda patensiometrik üsul da tətbiq oluna bilər. Bu halda zəif xlorid turşusu məhlulundan istifadə olunmaqla təhlil olunan arağın neytrallaşma nöqtəsi müəyyən olunur. Aldehidlərin kütlə qatılığı – fuksinsulfit reaktivi reaksiyası ilə təyin olunur. Sivuş yağlarının kütlə qatılığı sulfat turşulu şəraitdə ali spirt- lərin salisil aldehidi iştirakı ilə reaksiyasında müəyyən olunur. Mürəkkəb efirlərin kütlə qatılığı. Mürəkkəb efirlər araqda olan 389 turşuların əvvəlcədən neytrallaşdırılması sonra qələvi ilə yuyul- ması ilə titrometrik yolla müəyyən edilir. Metil spirtinin həcmdə payı. Analiz metil spirtinin kalium permanqanat və sulfat turşusu ilə formaldehid əmələ gəlməsinə səbəb olan oksidləşmə reaksiyasına və fuksinsulfit II reaktivi ilə qarşılıqlı təsirindən rənglənməsinə əsaslanır. Hazırda toksiki mikroqarışıqların - aldehidlər, sivuş yağları, mürəkkəb efirlər və metil spirtinin təyinində qazoxromatoqrafiya metodundan istifadə olunur (QOST 30536-97). Turşuların kütlə qatılığı limon turşusuna çevrilməklə Dövlət Standartına görə təyin olunur.
Orqanoleptik qiymətləndirmə 10 bal sistemində həyata keçi- rilir. Arağın ümumi qiymətləndirmə sistemi cədvəl 4.12-də verilir. Dequstasiyanın əvvəlində içkilər otaq temperaturu şəraitinə gətirilməlidir. “Ekstra” tipli araqlar (“Ekstra spirtindən”) soyudul- muş şəkildə dequstasiya ounmurlar. İçkilər dequstasiya qədəhinə onun həcminin təqribən 1/3-i (40-50 sm 3 ) qədər tökülür. Qədəh ayağından tutularaq qaldırılır, çalxalanır və işıqda baxılmaqla şəffaflıq və rəngi təyin edilir. Rəngdən və şəffaflıqdan müxtəlif kənara çıxmaları arağın destillə edilmiş su ilə müqayisəsi ilə təyin edirlər. Bu məqsədlə onlardan eyni sınaq şüşələrinə 10 sm 3 miqdarında tökərək işıqda baxırlar. Sonra iy və ətir qiymətləndirilir. Bunun üçün qədəhin altı ovucun içində saxlanaraq, qədəh üfüqi müstəvi üzrə fırladılır ki, ətirli maddələrin buxarlanması daha yaxşı getsin. Ətirdən sonra dad təyin edilir. Ağıza bir qədər içki alınaraq ağızın ön hissəsində saxlanır. Sonra başı yüngülcə arxaya qaldırır, dilin bütün üstü yaxalanır, daddakı kənara çıxmalar aşkar edilir.
390 Cədvəl 4.12 Arağın balla qiymətləndirilməsi Göstərici Orqanoleptiki səciyyə Qiymət, balla Şəffaflıq və rəng
Rəngsiz, şəffaf parlaqlıqla kənar qarışıqsız və çöküntüsüz maye 2,0 («əla», «yaxşı») Rəngsiz, şəffaf, yalnız parlaq olmayan maye 1,5 («kafi») Bulanlıq yaxud rənglənmiş maye 1,5-dən az («qeyri- kafi»)
Ətir Parlaq tərənnüm olunmuş kənar ətirsiz, həmin növ üçün səviyyəvi 3,6-4,0 («əla») Həmin növ üçün səviyyəvi, yaxşı 3,0-3,5 («yaxşı») Həmin növ üçün səviyyəvi, zəif ifadə olunmuş 2,5-2,9 («kafi») Həmin növ üçün səviyyəvi olmayan, kənar kobud ətirli 2,5-dən az («qeyri- kafi») Dad
Həmin növ üçün səviyyəvi, təmiz, yumşaq, kənar tamsız 3,6-4,0 («əla») Həmin növ üçün səviyyəvi, yalnız bir qədər kəskin təhər 3,0-3,5 («yaxşı») Növə xas səciyyəvi, yalnız kəskin, yandırıcı 2,5-2,9 («kafi») Növə xas olmayan, kobud kənar tamlarla 2,5-dən az («qeyri- kafi»)
olmadan, kənar tam və rezin, kerosin iyi, metal tamı, arağın pis emal olunan avadanlıqlarda istehsalı nəticəsində yaranan kənar dad və iysiz olmalıdır. Arağın ümümi qiymətləndirmə balları cədvəldə verilir (cədvəl 4.13). Arağın eyni vaxtda beşdən çox olmamaqla nümunəsini dequstasiya etməyə icazə verilir. Bu halda əvvəlcə daha yaxşı keyfiyyətli hesab olunan nümunələr təhlil olunur. Hər nümunənin qiymətləndirilməsindən sonra fasilə edilir.
391 Cədvəl 4.13 Arağın keyfiyyətinin ümumi qiymətləndirmə balları Qiymət
Ümumi bal Məmulatın bu qiymətialmasını təmin edən şərtlər «əla»
9,2-10,0 (ixrac olunanaraq üçün ən azı 9,5) Bütün göstəricilərinə görə «əla» qiymətə malikdir «yaxşı»
8,0-9,1 «yaxşı» və «əla» göstəricilərəmalikolur «kafi»
6,5-7,9 «kafi», «yaxşı» və «əla» göstəricilərə malik olur «qeyri-
kafi» 6,5-dən az Heç olmasa bir göstəricisinə görə «qeyri-kafi» qiymət almış olur
Etalonlar olarsa araqların müqayisəli dequstasiyası məsləhət görülür. Dequstasiya vərəqinin forması aşağıda verilir (şəkil 4.5).
392 4.2.2.3. Fiziki-kimy ə vi keyfiyy ət göstə ricil ə ri Fiziki-kimyəvi göstəriciləra aşağıdakı cədvəl 4.14-də verilən tələblərə uyğun olmalıdır.
Cədvəl 4.14 Arağın fiziki-kimyəvi göstəriciləri Göstərici Spirtdən araq üçün norma
Xüsusi araq üçün spirt norması
Əla tə- miz-
likdə «Eks-
tra» «Lüks»
Əla tə- miz-
likdə «Eks-
tra» «Lüks»
Tündlüyü, % 40,0-45,0; 50,0; 56,0; 40,0-45,0 Qələvilik - 0,1 mol/dm 3 qa- tılıqda xlorid turşusunun 100 sm
3 arağın titrlənməsinə sərf olunan həcmi, sm 3
3,0 2,5
2,0 3,0
2,5 2,0
1 dm 3 susuz spirtdə alde- hidlərin kütlə payı, mq 8,0
4,0 3,0
8,0 5,0
4,0 1 dm
3 susuz spirtdə sivuş yağlarının kütlədə qatılığı, mq
8,0 6,0
6,0 8,0
6,0 6,0
1 dm 3 spirtsiz mürəkkəb efirlərin kütlə payı, mq 15,0
10,0 5,0
20,0 15,0
10,0 Susuz spirtə çevirməklə metil spirtinin həcmdə payı, % 0,03 0,2 0,02
0,03 0,02
0,02
İstehsalçı müəssisədə yoxlama apararkən araq və xüsusi araqda müəyyən olunmuş tündlükdən ±0,2%, bəzi butulkalarda isə ±0,1% (20 butulka üzrə) kənara çıxmalara yol verilir. Qeyd olunan göstəricilərdən başqa araq və xüsusi araqda limon turşusuna çevrməklə 400mq/100dm 3 miqdarında turşuların olmasına yol verilir. İxrac üçün araqların fiziki-kimyəvi tərkib göstəricilərinə müəyyən tələblər verilir (cədvəl 4.15). Dövlət Standartında başqa
393 orqanoleptik və fiziki-kimyəvi göstəricilərə malik araqlar hazır- lanmasına da yol verilir. Xüsusilə də sifarişçi və xarici-iqtisadi təşkilatların tələbləri bu işdə əsas rol oynayır.
Cədvəl 4.15 İxrac olunan araqlara tələblər Göstəricilər Spirtdən alınan araq üçün norma
“Ekstra” “Lüks”
Tündlük, % 38-56
40 Qələvilik-100sm 3 arağın titrləşdirilməsinə sərf olunan 0,1mol/dm 3 qatılıqda xlorid turşusunun həcmi, sm 3
1,5 1,5
1dm 3 susuz spirtdə izamil və izobutil spirti qarşığına (3:1) çevrilməklə aldehidlərin kütlə qatılığı, mq 3,0 3,0
1dm 3 susuz spirtdə izoamil və izobutil spirti qarşığına çevirməklə sivuş yağlarının kütlə qatılığı, mq 3,0 3,0
1dm 3 susuz spirtdə sirkə etil efirinə çevrilməklə efirlərin kütlə qatılığı, mq 25
18 Susuz spirtə çevriməklə metil spirtinin həcmdə payı, % 0,03
0.03
Arağın standart nümunələrinin attestasiya tərkibi və ondan yol verilən kənara çıxmalar (bəzi araq nümunələrinin timsalında) cədvəldə verilir (cədvəl 4.16). Göründüyü kimi, arağın keyfiyyətini onun tərkibində olan mikroqarışıqlar müəyyən edir. Bunlar – asetaldehid, mürəkkəb efirlər (metilasetat, etilasetat), sivuş yağları (propil, izopropil, butil, izobutil, izoamil) və metil spirtidir. Əgər mikroqarışıqlar (QOST P 51355-99) standarta uyğun miqdardadırsa, yəni «Lüks» spirtindən hazırlanan araq üçün mikroqarışıqlar: asetaldehid – 3 mq/l; mürəkkəb efirlər – 5 mq/l; sivuş yağları – 6 mq/l; metil spirti – 0,02 h.% olarsa, arağın ətri və dadı səciyyəvi və xoşagələn olub, yandırıcı olmur.
394 Cədvəl 4.16 Standart nümunələrində (SN) araq tərkibinin attestasiya nəticələri s/s
Attestasiya səciyyəsi Ölçmə
vahidi Arağın SN-nin attestasiya qiyməti SN attestasiya qiy- mətindən mütləq yanlışlıq 0,95 etibarlılıq ehtimalında “Sibir
paytaxtı” “Yubiley” “Sibir paytaxtı” “Yubiley” 1. Etil spirtinin həcmdə payı (tübdlüyü % 39,9 40,0 0,1
0,1 2. Qələvilik – 0,1 dm 3 arağın
titrlənməsinə sərf olunan xlorid turşusunun miqdarı Sm 3
0,39 0,37
0,02 0,02
3. Şəkərin kütlə payı mq/dm
3 1580
1020 75
64 4. SS-də sirkə aldehidinə çevrilməklə aldehidlərin kütlə payı mq/dm 3
1,52 1,28
0,09 0,07
5. SS-də izoamil və izobutil spirtləri qarışığında (3:1) çevrilməklə sivuş yağlarının kütlə payı mq/dm 3
0,84 0,73
0,07 0,06
6. SS-də sirkə turşusunun etil efirinə çevirməklə efirlərin kütlə payı mq/dm
3
2,85 2.72 0,16
0,15 7. SS-də çevrilməklə metil spirtinin həcmdə payı % 0,0209 0,0176 0,0012
0,0010 8. SS-ə çevrilməklə asetaldehidin KP mq/dm
3
1,49 1,25 0,31
0.23 9. SS-ə çevrilməklə etilasetatin KP mq/dm
3
2,25 2,43 0.45
0.45 10. SS-ə çevrilməklə metilasetatın KP mq/dm
3
0,35 0,30 0,08
0,08 11. SS-ə çevrilməklə etilformiatın KP mq/dm
3
1,47 1.28 0,28
0,27 12. SS-ə çevrilməklə metilformiatın KP mq/dm
3
0,16 0,12 0,05
0,03 13. SS-ə çevrilməklə izoamilolun KP mq/dm
3
0,17 0,14 0,04
0.03 14. SS-ə çevrilməklə H- butanolun kütlə payı mq/dm
3
0,20 0,17 0,06
0,04 15. SS-ə çevrilməklə izobutanolun KP mq/dm
3
0,31 0,30 0,09
0,08 16. SS-ə çevrilməklə H- propanolun KP mq/dm
3
0,14 0,13 0,04
0,03 17. SS-ə çevrilməklə izopropanolun KP mq/dm
3
0,21 0,18 0,07
0,05
395 Mikroqarışıqlar standartda yol verilən miqdardan yüksək olarsa, arağın dad və keyfiyyəti pisləşir. Məsələn, asetaldehidin miqdarı çox olduqda araq kəskin tama və acılığa malik olur; mürəkkəb efirlərin çox olmayan miqdarında arağın dad və ətri yaxşılaşır, lakin onun miqdarının yüksəlməsi ilə araq spesifik – əsasən dadın çox hissəsində xoşagəlməyən çalarlar meydana çıxır; sivuş yağlarının miqdarının artıqlığı isə kəskin iy və yandırıcı dad əmələ gətirir. Belə ki, propil spirtinin 4 mq/l-dən artıqlığı arağın qeyri yeyinti xammalından alındığını göstərir; metil spirtinin az miqdarında (yəni, 0,02 h.%) arağın ətir və dadı dəyişmir, onun miqdarı artdıqda isə metil spirtinin yüksək toksikliyinə görə təhlükəli olur. Arağın keyfiyyəti yalnız mikroqarışıqların miqdarından deyil, həm də tərkibindən asılıdır. Araq o vaxt təhlükəli olur ki, ya hazırlanmasında texnologiya pozulur, ya da keyfiyyəti olmayan xammaldan (spirt, su) hazırlanmış olur. Su düzgün hazırlanma- dıqda onun tərkibində toksik qarışıqlar (ağır metalların duzları) arağa da keçir. Suda ionların qatılığının artması ilə tam yaxud iy əmələ gəlir. İy eyni zamanda suyun temperaturunun dəyişməsinin nəticəsi olaraq da əmələ gəlir. Kimyəvi təmiz su – destillə edilmiş su olub, dad və iyə malik olmur. Suda tam və iy o borulardan hərəkət edəndə su hazırlayıcılarda, yaxud təbii suda ilk mənbədən yaran- mış olur. Mütəxəssislər onlarla tipdə iylər fərqləndirirlər. Onlar- dan: çürüntülü (bataqlıq, balıq) iyi və tamı - yosunlar və s. Çürü- dükdə və s.; duzlu yaxud duzluvari tamı suda həll olan xörək duzu yaradır; metalın kəskin tamı manqan, dəmir, mis, sinkin korro- ziyası nəticəsində; xlor iyi artıq xlorlaşdırmada meydana gəlir. Su hardasa qaldıqda yaxud qızdırıldıqda mikroorqanizmlərin (kiflər, göbələklər) çoxalması baş verir və bu halda çürümüş torpaq tamı və iyi əmələ gəlir. Aptek iyi (dərman, kimyəvi) axıntı sularda təsadüf olunur. Turş dad mineral sular; acı dad maqnezium sulfat; qələvi – potaş, soda, qələvi ilə əlaqədardır. Adətən xoşa- gəlməz iylərin kənar olunmasına onları əmələ gətirən birləşmələri
396 filtrləmə ilə, suya fəal kömür əlavə olunmaqla və alınan birləşmə- lərin çökdürülməsi ilə nail olunur. Suyun tamının dəyişmə səbəbi- ni bilmək üçün suda olan qarışıqlar laboratoriyada təhlil olunmalıdır. Sulfatlar yaxud suyun balanslaşmamış duz tərkibi suya güclü acılıq verə bilir. Suda dəmirin yüksək miqdarı ona büzüşdürücü dad verir. Texniki məqsədli su istifadə üçün az yararlı olur. Dəmirin yüksək miqdarı həmçinin borunun daxili səthində dəmir bakteriyalarının inkişafı nəticəsində olur və bu da korroziya proseslərini sürətləndirmiş olur. Su rəng alır və bulanlıq olur. Filtrlər dəmirin miqdarından asılı olaraq konkret suya görə seçilir.
Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|