Ə.Ə. NƏBĐyev, E. N. Dostđyarđ

5.4. Đqtisadi səmərəliliyin hesablanması 
 
 
Müasir şəraitdə bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun 
olaraq  xurma  meyvəsindən  müxtəlif  çeşiddə  qida  məhsulları 
istehsalının  səmərəliliyinin  müəyyən  edilməsi  ölkəmiz  üçün 
çox  önəmlidir. Monoqrafiya  işində  qeyd  olunduğu  kimi  Azər-
baycanın  əksər  rayonlarında  geniş  yayılmış  xurma  meyvəsin-
dən, demək olar ki, səmərəli istifadə edilmir. Bu meyvə yalnız 
əhali arasında təzə halda mövsüm xarakterli 1-2 ay istifadə olu-
nur. Əhalimizdə bol ehtiyatı olan xurma meyvəsinin çox hissə-
si  emal  olunmadan  zay  məhsul  kimi  tullanır.  Xurma  meyvə-
sinin yüksək qidalılıq dəyərinə və müalicəvi xüsusiyyətinə ma-
lik olmasına baxmayaraq, ondan sənaye üsulu ilə özəl şirkətlər-
də və xırda təsərrüfatlarda heç bir qida məhsulu istehsal olun-
mur.  
 
Monoqrafiya  işinin  əsas  məqsədi  əhali  arasında  geniş 
yayılmış  xurma  meyvəsindən  istifadə  etməklə  şirə,  püre  və 
bəhməz istehsalının elmi əsasları müəyyən edilmişdir. Đstehsal 
edilmiş  məhsulların  böyük  praktiki  əhəmiyyətli  olması  mono-
qrafiya işində xüsusi olaraq qeyd edilmişdir. Xurma meyvəsin-
dən  istehsal  olunmuş  məhsullar  nəinki  yeni  iş  yerlərinin  açıl-
masını, həm də ölkə iqtisadiyyatının daha da inkişaf etməsində 

 
 
157 
mühüm önəm daşıya bilər.  
 
Apardığımız tədqiqatlar onu göstərir ki, xurma meyvə-
sindən  istehsal  olunan  qida  məhsullarına  rast  gəlinmir.  Lakin 
respublikamızın bütün bazarlarında əhali tərəfindən yetişdirilən 
xurma satışı mövcuddur. Yığım dövründən başlayaraq bu məh-
sulun satış qiymətinin daim ucuz olması müşahidə olunur. Ba-
zarda 1 kq xurma meyvəsinin satış qiyməti 10-20 qəpik arasın-
da  dəyişir.  Bu  qiymətlərdən  istifadə  edərək  istehsal  olunan  1 
ton xurmadan gələn gəliri təxmini olaraq aşağıdakı kimi hesab-
laya bilərik.  
1. 1 ton xurmanın maya dəyəri 
 
 
200 man. 
2. Xaçia sortunda yetişmiş xurma meyvəsindən şirə çıxımı  
(1 t görə) 
 
 
 
 
 
692 litr 
- yetişməmiş xurma meyvəsindən şirə çıxımı  
604 litr 
- yetişmə müddəti ötmüş meyvələrdən şirə çıxımı  323 litr 
3. 1 l şirənin maya dəyərini 1 man. 20 qəp. qəbul etsək, onda 
hesabat aşağıdakı kimi olacaqdır: 
    a)  Xurma  meyvəsinin  yetişməsindən  asılı  olaraq  şirə 
çıxımlarının maya dəyərinin hesablanması (manatla): 
- tam yetişmiş  
 
 
692x1,20=830,40 manat 
- yetişməmiş    
 
 
604x1,20=724,80 manat 
- yetişmə müddəti ötmüş 
 
623x1,20=747,60 manat. 
 
Göründüyü kimi tam yetişmiş Xaçia sortunun maya də-
yəri başqa variantlarla müqayisədə daha yüksəkdir.  
     b) Xurma meyvəsindən şirə istehsalı zamanı yardımçı mate-
riallara  çəkilən  xərclərin  təxmini  hesabatıgöstərilmişdir.  Bu 
məqsədlə aşağıdakı xərclər nəzərə alınmışdır: 
1. Köməkçi materiallar.  
2. Yanacaq və elektrik enerjisinə çəkilən xərclər.  
3. Ümumi müəssisə xərcləri. 
4. Qeyri-istehsal xərcləri. 
5. Əmək haqqı.  
6. Digər xərclər.  
 
Bir litr şirə istehsalında  yardımçı materiallara və əmək 

 
 
158 
haqqına sərf olunan məbləğ təxminən 30 qəpik təşkil edir. Bu 
zaman alınmış xalis gəlir aşağıdakı kimi hesablanır (1 ton məh-
sula görə), manatla: 
1 ton xurma meyvəsinin maya dəyəri  
200 man.  
Yardımçı materiallar və əmək haqqı   
320 man. 
Yetişmiş xurma meyvəsindən hazırlanmış  
şirənin maya dəyəri   
 
    
830,40 man. 
Onda xalis gəlir 830,40–200–320=310,40 manat olacaqdır. 
 
Yetişməmiş  xurma  meyvəsindən  hazırlanmış  şirənin 
maya dəyəri 724,00 man. təşkil etdikdə xalis gəlir  
724,00–200–320=204,8 manat olacaqdır. 
 
Yetişmə  müddəti  ötmüş  xurma  meyvəsindən  hazırlan-
mış  şirənin  maya  dəyəri  747,6  man.  təşkil  etdikdə,  xalis  gəlir 
747,60–200–320=227,60 manat olacaqdır.  
 
Xurma meyvəsinin emalı zamanı xammalın və yardımçı 
materialların hesabatı aşağıdakı kimi göstərilmişdir (manatla):  
 
1 ton xammalın maya dəyəri:  
 
 
200 
- Xammalın daşınması (xurma meyvəsi) 
 
 
20 
- Enerji daşıyıcıları (elektrik və qaz)  
 
 
50 
- Đstehsal xərcləri 
 
 
 
 
 
70 
- Marketinq xərcləri   
 
 
 
 
20 
- Əmək haqqı   
 
 
 
 
 
40 
- Qablaşdırma, etiket materialları üçün çəkilən xərc  
60 
- Digər xərclər  
 
 
 
 
 
25 
- Kommunal xərclər (qeyri-istehsal)  
 
 
35 
1 ton məhsulun istehsalı üçün çəkilən  
xərclərin miqdarı 
 
 
 
 
 
520 
 
Đqtisadi  səmərəliliyin  təhlilindən  məlum  oldu  ki,  tam 
yetişmiş  Xaçia  sortunun  xurma  meyvələrindən  hazırlanmış  şi-
rənin hər tonundan xalis gəlir 310,40 manat, yetişməmiş xurma 
meyvəsindən hazırlanan şirənin hər tonundan xalis gəlir 204,80 
manat,  yetişmə  müddəti  ötmüş  meyvədən  hazırlanmış  şirənin 
hər tonundan isə 227,60 manat gəlir əldə etmək mümkündür.  
 

 
 
159 
 
Hesabat Excel proqramında yerinə yetirilmiş və nəticə-
lər cədvəldə öz əksini tapmışdır.  
Cədvəl 5.8 
 
Göstəricilər  
Xurma 
meyvəsi,  
kq 
Şirə, 
l-lə 
Şirənin 
1 l-nin 
qiyməti, 
man. 
Gəlir 
Ümumi 
xərclər, 
man. 
Xalis 
gəlir, 
man. 
1 ton yetiş-
miş xurma 
meyvəsinin 
səmərəliliyi 
1000 
692 
1,20 
830,4 
520 
310,4 
1 ton yetiş-
mə müddəti 
ötmüş xur-
ma meyvə-
sinin səmə-
rəliliyi 
1000 
623 
1,20 
747,6 
520 
227,6 
1 ton yetiş-
məmiş xur-
ma meyvə-
sinin səmə-
rəliliyi 
1000 
604 
1,20 
724,8 
520 
204,8 
 
 
 
Beləliklə,  monoqrafiya  işində  iqtisadi  səmərəliliyinin 
öyrənilməsindən  məlum  olmuşdur  ki,  tam  yetişmiş  xurma 
meyvəsindən müxtəlif çeşiddə qida məhsulları istehsalı zamanı 
yüksək səmərə əldə etmək mümkündür.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
160 
NƏTĐCƏ  VƏ  TƏKLĐFLƏR 
 
1.  Tədqiqat zamanı ilkin olaraq Respublikamızın əksər ra-
yonlarında  geniş  yayılmış  Xaçia  və  Xiakume  sortlarının  mey-
vələrinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq mexaniki tərkibi öy-
rənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, tam yetişməmiş və yetişmə 
müddəti ötmüş xurma meyvələrindən lətli və lətsiz şirə çıxımı 
miqdarca az, yetişmiş meyvələrdə isə nisbətən daha çox olur.  
2.  Məlum olmuşdur ki, xurma meyvələrinin yetişmə dərə-
cəsindən  asılı  olaraq  tərkibində  daim  metabolizm  prosesi  baş 
verir. Bu zaman xurma meyvəsinin tərkibini təşkil edən üzvi və 
qeyri-üzvi  maddələr  müxtəlif  cür  dəyişirlər.  Tədqiqat  zamanı 
məlum olmuşdur ki, xurma meyvəsinin tərkibini təşkil edən sa-
də şəkərlər, C vitamini, üzvi turşular və qeyriləri tam yetişmə-
miş və yetişmə müddəti ötmüş meyvələrdə miqdarca az, yetiş-
miş meyvələrdə isə miqdarca daha çox olurlar. Bu da tam  ye-
tişmiş  xurma  meyvəsinin  başqa  variantlarla  müqayisədə  daha 
yüksək qidalılıq dəyərinə malik olmasını təsdiq edir.  
3.  Yetişmə  dərəcəsindən  asılı  olaraq  xurma  meyvəsinin 
oksidoreduktaz fermentlərindən: askorbatoksidaza, ortodifenol-
oksidaza,  peroksidaza  və  katalaza,  pektin  fermentlərindən  isə 
pektinesterazanın  aktivliyi  tədqiq  edilmişdir.  Tədqiqat  nəticə-
sində  aydın  olmuşdur  ki,  tam  yetişməmiş  və  yetişmə  müddəti 
ötmüş meyvələrdə analiz olunan fermentlərin aktivliyi yetişmiş 
meyvələrə nisbətən daha yüksəkdir. Məlumdur ki, fermentlərin 
aktivliyinin  artması  qida  maddələrinin  tərkibini  təşkil  edən 
komponentlərin  parçalanmasına  şərait  yaradır.  Ona  görə  də 
yetişmiş xurma meyvələri başqa variantla müqayisədə qidalılıq 
dəyərinə görə daha zəngin qiymətləndirilir. Daha sonra məlum 
olmuşdur ki, tədqiq olunan fermentlərin aktivliyinin zəifləməsi 
onun tərkibindəki qida maddələrinin daha  yaxşı qalmasına sə-
bəb olur. Yetişmə müddəti ötmüş meyvələrin yumşalması onla-
rın tərkibindəki pektinesteraza fermentinin aktivliyinin artması 
ilə əlaqədardır.  

 
 
161 
4.  Yetişmə  müddətindən  asılı  olaraq  xurma  meyvələrinin 
tərkibində fenol maddələri (proantosianidinlər, katexinlər, ley-
koantosianlar  və  s.),  aminturşular,  mineral  maddələr  tədqiq 
edilmişdir.  Analizin  nəticəsindən  məlum  olmuşdur  ki,  qeyd 
olunan  komponentlər  yetişmiş  xurma  meyvəsində  miqdarca 
çox, yetişməmiş və yetişmə müddəti ötmüş meyvələrdə isə az-
lıq təşkil edir. Müəyyən edilmişdir ki, fenol maddələrinin miq-
darca  çox  dəyişməsi  tədqiq  olunan  fermentlərin  aktivliyinin 
artmasına səbəb olur. Bu da bir daha onu təsdiq edir ki, fenol 
maddələri,  əsasən də, taninlərlə katexinlər tədqiq olunan oksi-
doreduktaz  qrup  fermentlərin  aktivliyinə  ingibitor təsiri  göstə-
rir. Yetişmiş xurma meyvəsinin tərkibində  əvəzolunabilməyən 
və yarıməvəzolunabilən aminturşuları, makro-mikroelementlər-
dən kalium və yod, tam yetişməmiş və yetişmə müddəti ötmüş 
meyvələrlə müqayisədə daha zəngindir.  
5.  Xurma  meyvəsinin  yetişmə  dərəcəsindən  asılı  olaraq 
müxtəlif  texnoloji  proseslər  əsasında  şirə,  püre  və  bəhməz  is-
tehsal  olunmuşdur.  Đstehsal  zamanı  müəyyən  olunmuşdur  ki, 
tam  yetişmiş  xurma  meyvəsini  əvvəlcədən  isti  üsulla  emal  et-
məklə  hazırlanmış  məhsullar  qidalılıq  dəyərinə  görə  daha  üs-
tündür.  
6.  Müxtəlif texnoloji proseslərin köməyi ilə istehsal olun-
muş  məhsulların  keyfiyyət  göstəriciləri  tədqiq  edilmiş  və  mü-
əyyən olunmuşdur ki, tam yetişmiş xurma meyvəsindən əvvəl-
cədən  isti  üsulla  emal  etməklə  hazırlanmış  şirənin,  pürenin, 
bəhməzin  keyfiyyət  göstəriciləri  başqa  variantla  müqayisədə 
daha yüksəkdir.  
7.  Aparılmış dequstasiya zamanı məlum olmuşdur ki, tam 
yetişmiş Xaçia və Xiakume sortlarının meyvələrini əvvəlcədən 
isti üsulla emal etməklə hazırlanmış məhsullar qidalılıq dəyəri-
nə  görə  isti  üsulla  emal  olunmamış  meyvələrdən  hazırlanmış 
məhsullardan  daha  keyfiyyətli  olmuşdur.  Belə  ki,  isti  üsulla 
emal edilmiş meyvələrdən hazırlanmış məhsullar 8,4-8,6 balla; 
isti üsulla emal olunmamış meyvələrdən hazırlanmış məhsullar 

 
 
162 
isə 7,4-7,6 balla qiymətləndirilmişdir.  
8.  Xurma  meyvəsindən  hazırlanmış  şirə,  püre  və  bəhməz 
istehsalı üçün yeni müasir səviyyəyə cavab verə biləcək texno-
loji sxemlər tərtib edilmişdir.  
9.  Beləliklə, məlum olmuşdur ki, əvvəlcədən tam yetişmiş 
xurma  meyvələrini  isti  üsulla  emal  etməklə  istehsal  olunmuş 
məhsullar qidalılıq dəyərinə görə daha keyfiyyətli olurlar. Ona 
görə də təklif etdiyimiz üsulla xurma meyvəsindən müxtəlif çe-
şiddə qida məhsullarının istehsal edilməsi tövsiyyə olunur.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
163 
ƏDƏBĐYYAT  
 
1.  Abbasov  Ə.M.,  Əlizadə  M.N.,  Seyidzadə  E.V.,   
Salmanova  M.Ə.  Đnformatika  və  kompüterləşmənin  əsasları./ 
MSV NƏŞR, Bakı, 2006, 880 səh. 
2.  Əhmədov Ə.Đ., Musayev N.X. Ərzaq mallarının ekspertiza-
sı./ Çaşıoğlu, Bakı, 2005, 548 səh.  
3.  Fərzəliyev E., Əliyev Ə. Yeyinti məhsullarının ümumi tex-
nologiyası./ Bakı, 2005, 392 səh. 
4.  Fətəliyev  H.K.  Alkoqollu  içkilərin  texnologiyası./  Bakı, 
Elm, 2007, 514 səh.  
5.  Fətəliyev  H.K.,  Mikayılov  V.Ş.  Tünd  alkoqollu  içkilər./ 
Bakı, Elm, 2007, 172 səh. 
6.  Đbadullayeva S.C., Cəfərli Đ.Ə. Efir yağları və aromaterapi-
ya./ Bakı, Elm, 2007, 116 səh. 
7.  Dostiyari  E.N.,  Nəbiyev  Ə.Ə.  Xurma  meyvəsinin  yetişmə 
dərəcəsindən asılı olaraq bəzi fenol maddələrinin tədqiqi.// El-
mi-praktik  konfrans.  Gəncə  Dövlət  Universiteti.  Gəncə,  2007, 
səh. 157-160. 
8.  Dostiyari  E.N.,  Abadov  M.K., Nəbiyev  Ə.Ə.  Xurma  mey-
vəsindən  şirə  və  bəhməz  istehsalı  texnologiyasının  tədqiqi.// 
“Azərbaycan ərbaycan aqrar elmi” jurnalı, Bakı, 2008, №3, səh. 
124-125. 
9.  Dostiyari  E.N.,  Nəbiyev  Ə.Ə.,  Abadov  M.K.  Xurma  mey-
vəsində bəzi biokimyəvi göstəricilərin tədqiqi.// Gəncə Regio-
nal Elmi Mərkəz, 2008, №32, səh. 98-100. 
10. Dostiyari E.N., Nəbiyev Ə.Ə., Tağıyev M.M. Xurma mey-
vəsinin  mexaniki  tərkibinin  tədqiqi.//  Gəncə  Regional  Elmi 
Mərkəz, 2008, №33, səh. 103-105. 
11. Kərimov  S.Q.,  Həbibullayev  S.B.,  Đbrahimzadə  T.Đ.  Đnfor-
matika./ Bakı, 2005, 421 səh.  
12. Qasımov  M.S.,  Qasımova  K.Q.  Azərbaycan  mətbəxində 
pəhriz./ Bakı, Qismət, 2004, 374 səh. 
13. Quliyev X. Göy tərəvəzlərin əhəmiyyəti.// Bakı, Elmi-prak-

 
 
164 
tik jurnal “Kulina” №22-23, 2006, 40 səh. 
14. Qurbanov N., Xəlilova Y., Qurbanova A. Qida fiziologiya-
sı./ Bakı, Gənclik, 2003, 248 səh. 
15. Musayev  N.X.  Ərzaq  malları  əmtəəşünaslığının  nəzəri 
əsasları. / Çaşıoğlu, Bakı, 2005, 365 səh. 
16. Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Ekologiya və ətraf mühit./ 
Bakı, “Elm” nəşriyyatı, 2004, 504 səh. 
17. Nəbiyev Ə.Ə., Moslemzadeh E.Ə. Qida məhsullarının bio-
kimyası./ Bakı, Elm, 2008, 444 səh. 
18. Nəbiyev 
Ə.Ə.,Həsənova 
N.R., 
Tağıyev 
M.M.,          
Abadov  M.K.,  Əhmədova  M.Đ.  Qida  məhsullarının  texnologi-
yasının nəzəri əsasları./ Bakı, Elm, 2008, 248 səh.  
19. Nəbiyev  N.Ə.  Đqtisadiyyat,  cəmiyyət  və  ekoloji  mühit./ 
Bakı, “Ağrıdağ” nəşriyyatı, 2000, 696 səh.  
20. Həsənov A.C. və başqaları. Bioloji kimya./ Bakı, Azərnəşr, 
564 səh. 
21. Абадов М.К. Разработка технологии получения разных 
пищевых  продуктов  из  плодов  шиповника.//  Авт.  дисс. 
канд. биол. наук. Тбилиси, 2003, 23 стр.  
22. Абильфазова Ю.С. Влияние микроэлементов на физио-
лого-биохимические процессы растений мандарина (Citrus 
unshiu Mar)./Авт. дисс. канд. биол. наук. Сочи,2006, 25 стр. 
23. Авиценна (Абу Али Ибн Сина) Книга знания: Сочине-
ния  (перевод  с  арабского  языка)./  Москва,  ЗАО  ЭКСМО-
ПРЕСС, 1999, 752 стр.  
24. Агейкина  Т.В.  Качество  замороженной  плодоовощной 
продукции  и  её  безопасность.//  Дисс.  канд.  техн.  наук, 
Москва, 2002, 162 стр.  
25. Амирасланов  Т.,  Амирасланова  А.,  Мурсалова  Н.,    
Шафиева  Л.  Современные  теории  питания.//  Elmi-praktiki 
jurnal “Kulina” №22-23, Bakı, 2006, 40 səh. 
26. Арасимович А.А. и др. Методы анализа пектиновых ве-
ществ, гемицеллюлоз и пектолитических ферментов в пло-
дах./ Кишинёв, АН МССР, 1970, 254 стр. 

 
 
165 
27. Ахундов  Ф.Г.  Товароведение,  хранение  и  переработка 
плодов и овощей./ Баку, 1998, 140 стр. 
28. Ахундзаде И.М. Итоги и перспективы итродукции суб-
тропических растений в Азербайджане.// Дисс. докт. биол. 
наук. Баку, 1962, 762 стр.  
29. Багаева  А.В.  Разработка  и  товароведение  оценки  саха-
ристых изделий, обогащённых витаминами и минеральны-
ми  веществами.//  Дисс.  канд.  техн.  наук.  Кемерово,  2004, 
171 стр.   
30. Бекер  М.Е.  Биотехнология./  Москва,  Высшая  школа, 
1990, 334 стр.  
31. Березин И.В. Исследование в области ферментативного 
катализа  и  инженерной  энзимологии./  Москва,  Наука, 
1990, 382 стр.  
32. Берёзов  Т.Т.,  Коровкин  Б.Ф.  Биологическая  химия./ 
Москва, Медицина, 2007, 704 стр.  
33. Бумба  Г.Ч.  Химический  состав  плодов  восточной  хур-
мы и их диетическое значение.// Сборник научных трудов 
аспирантов  и  молодых  научных  сотрудников.  Москва, 
ВНИИ растениеводства, 1970, №17, стр. 451-461. 
34. Бык  Е.  В  чём  польза  хурмы?  Хурма  противопоказана. 
Источник: http:/efamily.ru/articles/107/964, 2008. 
35. Варфоломеев С.Д., Гуревич К.Г. Биокинетика./ Москва, 
ФАИР-ПРЕСС, 1999, 720 стр. 
36. Ведёрникова  С.В.  Инновационная  концепция  сокосо-
держащих  напитков  компании  «Делер».  Пиво  и  напитки, 
Москва, №6, 2008, стр. 42-43. 
37. Гасанов А.Н. Разработка технологии получения спирт-
ных  напитков  из  плодов  хурмы.//  Дисс.  канд.  техн.  наук, 
Тбилиси, 1997, 122 стр. 
38. Гасанов  З.М.  Научные  основы  технологии  возделыва-
ния восточной хурмы в Азербайджане.// Дисс. докт. с/х на-
ук. Сухуми, 1990, 431 стр. 
39. Гернштейн Л.А. Дубильные вещества в листьях и пло-

 
 
166 
дах  субтропической  хурмы  Diospyros  kaki  L.//  Биол.  ВИР, 
1968, вып. 12, стр. 55-59. 
40. Глицеридный 
комплекс 
масла 
семян 
хурмы    
(Ульченко  Н.Т.,  Гигиенова  К.Л.  и  др.).  Химия  природных 
соединений.// Москва, 1978, №6, стр. 699-706. 
41. Гулбани Д.Н., Сопромадзе А.Н. Спектрофотометричес-
кое определение оксикоричных кислот в листьях виноград-
ной  лозы./  В  кн.  Методы  биохимических  исследований 
растений. Тбилиси, 1983, стр. 139-146. 
42. Гогия  В.Т.  Биохимия  субтропических  растений./  М., 
Колос, 1984, 288 стр. 
43. Головкин  Б.Н.,  Мазуренко  М.Т.,  Черныш  И.В.  Произ-
водство  хурмы  по  годам.  Источник:  http:/www.thefood.ru/ 
hurma.htm, 2008. 
44. Голубев В.Н. Безотходная технология консервного про-
изводства./ Москва, МГЗИПП, 1998, 214 стр. 
45. Гордеев А.В. Решение проблем продовольственной бе-
зопасности. Мир агробизнеса.// Москва, №1, 2008, стр. 4-6. 
46. Горшков В.М., Рындин А.В. Интродукция рода Сitrus в 
субтропики  России  с  учётом  стрессовых  факторов.//  Ред-
кие  и  малораспространённые  культуры.  М.,  Пущино,  т.2, 
2007, стр. 102-104.  
47. Горшков В.М., Рындин А.В. Специфика природных ус-
ловий  и  особенности  цитрусоводства  в  субтропиках  Рос-
сии.//  Биоресурсы,  биотехнологии,  экологически  безопас-
ное развитие агропромышленного комплекса. Сб. научных 
трудов, вып. 40, Сочи, 2007, стр. 211-216. 
48. Горшков  В.М.,  Рындин  А.В.  Специфика  интродукции 
семейства Rutaceae рода Сitrus в лимитирующих погодных 
условиях субтропиков России.// Нетрадиционные и редкие 
растения,  природные  соединения  и  перспективы  их  ис-
пользования. Том 1, Белгород, 2006, стр. 191-195. 
49. Грязев В.А. Киви и другие культуры для лечебного пи-
тания./ Сочи, 2000, стр. 114-116. 

 
 
167 
50. Дадашов  Г.Г.  Биология  и  агромеханика  выращивания 
хурмы  кавказской  (обыкновенной)  в  Карабахской  зоне 
Азербайджана.//Дисс. канд. биол. наук.  Баку,1967, 251 стр.  
51. Датунашвили  Е.Н.  Ферментные  препараты  в  пищевой 
промышленности./  М.,  Пищевая  промышленность,  1975, 
307 стр. 
52. Датунашвили  Е.Н.  и  др.  Методы  технологического  и 
микробиологического  контроля  в  виноделии  (Под  общ. 
ред.  Г.Г.Валуйко)./  М.,  Пищевая  промышленность,  1980, 
145 стр. 
53. Джинджолия  Р.Р.  Исследование  процесса  сушки  суб-
тропической хурмы.//  Автореферат  дисс.  канд.  техн. наук, 
Одесса, 1975, 27 стр.  
54. Девис М., Остин Дж., Патридж Д. Витамин С./ Москва, 
1999, 176 стр. 
55. Дудченко Л.Г., Кривенко В.В. Плодовые и ягодные рас-
тения-целители./ Киев, Думка, 1987, 112 стр. 
56. Дудкин  М.С.,  Щелкунов  Л.Ф.  Новые  продукты  пита-
ния./ М., МАИК, 1998, 304 стр. 
57. Дурмишидзе  С.В,,  Сопромадзе  А.Н.  Спектрофотомет-
рическое  определение  антоцианов  в  ягодах  винограда./  В 
кн.  Методы  биохимических  исследований  растений.  Тби-
лиси, 1983, стр. 134-138.  
58. Донченко  Л.В.  Технология  пектина  и  пектинопродук-
тов./ М., Дели, 2000, 256 стр. 
59. Донченко  Л.В.,  Надыкта  В.Д.  Безопасность  пищевой 
продукции./ М., 2001, 528 стр. 
60. Достияри  Э.Н.,  Набиев  А.А.  Производство  бекмеза  из 
сока  хурмы  различной  степени  зрелости.//  М.,  Аграрная 
наука России №6, 2009, стр. 11-13. 
61. Достияри  Э.Н.  Исследование  некоторых  ферментов 
плодов  хурмы.//  Международная  научная  конференция. 
Беларусь, Могилёв, 2008, стр. 48-49. 
62. Драмшева  С.Т.  Теоретические  основы  товароведения 

 
 
168 
продовольственных  товаров./  Москва,  Экономика,  1996, 
143 стр.  
63. Запрометов М.Н. Основы биохимии фенольных соеди-
нений./ Москва, Высшая школа, 1974, 214 стр. 
64. Зайцев М.В. Совершенствование процесса тепловой об-
работки  консервированной  продукции.//  Материалы  меж-
дународной  научной  конференции.  Беларусь,  г.  Могилёв, 
2008, стр. 63-64. 
65. Зайцева  А.А.  Технология  пюреобразных  продуктов.// 
Материалы  международной  научной  конференции.  Бела-
русь, г. Могилёв, 2008, стр. 65-66. 
66. Зайчик  Б.Ц.  и  др.  Сравнительные  исследования  их  ин-
дивидуального состава как метод оценки их подлинности./ 
Сб.  материалов  V  Международной  конф.  «Аналитические 
методы  и  приборы  в  пищевой  промышленности».  М., 
МГУПП, 2007, стр. 25-31.  
67. Зуева  Н.В.,  Востриков  С.В.  Влияние  ферментных  пре-
паратов  различного  действия  на  динамику  накопления 
сбраживаемых углеводов.// Производство спирта и ликёро-
водочных изделий. М., №4, 2008. стр. 7-9.  
68. Золотарёв  А.Г.  Получение  биологически  активных  су-
хих соков.// Пиво и напитки. Москва, №6, 2008, стр. 36-37. 
69. Евсюкова Т.В. Особенности возделывания перспектив-
ных декоративных видов природной флоры Северо-Запад-
ного  Кавказа./  Биоресурсы,  биотехнологии,  экологически 
безопасное  развитие  агропромышленного  комплекса. 
РАСХН,  ГНУ  ВНИИЦ  и  СК.  Науч.  труды,  вып.  40.  Сочи, 
2007, стр. 69-83. 
70. Емельянова  Т.П.  Витамины  и  минеральные  вещества./ 
Полная энциклопедия СПБ ИД, Весь, 2001, 368 стр.  
71. Емельянов А.А,, Золотарёв А.Г., Емельянов К.А. Мало-
габаритная  установка  для  концентрирования  и  сушки  пи-
щевых  продуктов  в  вакууме.//  Пищевая  промышленность, 
Москва, 2007, №12, стр. 52. 

 
 
169 
72. Емельянов  А.А.,  Емельянова  Д.А.,  Шалимова  О.А. 
Сухой  сок  из  чёрной  смородины.//  Пищевая  промышлен-
ность, Москва, 2008, №7, стр. 16-18. 
73. Жеребцов Н.А. и др. Биохимия./ Москва, Высшая шко-
ла, 2002, 696 стр. 
74. Животинская  С.М.  Культура  субтропической  хурмы  в 
Узбекистане./ Ташкент, Фан, 1972, 49 стр. 
75. Жигера М.М., Вальчук Т.С. Исследование способов об-
работки  ягодного  сырья  при  получении  пюре.//  Межд. 
науч. конф., Могилёв, 2008, стр. 22-23. 
76. Кабилов Х.Х. Совершенствование процесса концентри-
рования  соков  сельскохозяйственных  культур.//  Межд. 
науч. конф., Могилёв, 2008, стр. 35-36. 
77. Касумов Г.Р. Изучение, подбор подвоев и лучшие сро-
ки  окулировки  хурмы  восточной  в  условиях  Ширвана 
Азерб ССР.// Сб. науч. трудов АзНПОС и СК. Баку, 1985, 
стр. 42-43. 
78. Касумов Г.Р. Подбор сортов восточной хурмы для про-
мышленного  САдоводства  в  Азербайджане.//  Субтропи-
ческие культуры, Москва, №5, 1988, стр. 110-113. 
79. Кацерикова Н.В. Научные и практические основы тех-
нологии  натуральных  продуктов  питания  с  использовани-
ем  красящих  экстрактов  из  растительного  сырья.//  Дисс. 
докт. техн. наук. Москва, 2003, 403 стр. 
80. Кудряшева  А.А.  Экологическая,  продовольственная  и 
медицинская  безопасность  человечества./  Москва,  Пище-
промиздат, 2007, 314 стр. 
81. Кудряшева А.А. Новые нанобиотехнологии и натураль-
ные биокорректоры./ М., Пищепромиздат, 2007, 248 стр. 
82. Кудрицкая  С.Е.  Каротиноиды  плодов  субтропической 
хурмы сорта Хачиа./ В кн.: Химия природных соединений, 
1984, №3, стр. 391. 
83. Ковальская  Л.П.,  Шуб  И.С.,  Мелькина  Г.М.  и  др.  Тех-
нология пищевых производств. М., Колос, 1997, 752 стр. 

 
 
170 
84. Комов В.П., Шведова В.Н. Биохимия./ Москва, Дрофа, 
2004, 640 стр. 
85. Кольман Я., Рем К. Наглядная биохимия (перевод с не-
мецкого  языка  Козлова  Л.В.,  Левиной  Е.С.,  Решетова 
П.Д.)./ Москва, Мир, 2000, 469 стр.  
86. Коробкина  З.В.,  Страхова  С.А.  Товароведение  и  экс-
пертиза вкусовых товаров./ М., 2003, 352 стр. 
87. Красильникова  и  др.  Биохимия  растений./  Москва, 
Феникс, 2004. 
88. Кретович В.Л. Биохимия растений./ М., Высшая школа, 
1986, 503 стр. 
89. Круглякова  Г.Н.,  Круглякова  Г.В.  Товароведение  про-
довольственных товаров. Ростов-на-Дону, 2000, 448 стр.  
90. Курбанов  Н.,  Амирасланов  Т.,  Тагиев  М.  Прангос  – 
экологически  чистое  сырьё./  Питание  и  общество.  М., 
2001, №1, стр. 20-21. 
91. Личко  Н.М.  и  др.  Технология  переработки  продукции 
растениеводства./ М., Колос, 2000, 552 стр.  
92. Лифляндский  В.Г.,  Закревский  В.В.,  Андронова  М.Н. 
Лечебные  свойства  пищевых  продуктов./  Москва,  ТЕРРА, 
1999, 544 стр.  
93. Макашвили  Г.А.  Методы  биологической  стабилизации 
плодов  в  процессе  хранения./  Москва,  Экономика,  1975, 
198 стр. 
94. Матюхина З.П., Королькова Э.П. Товароведение пище-
вых продуктов./ М., Экономика, 2003, 272 стр. 
95. Марх  А.Т.  Биохимия  консервирования  плодов  и  ово-
щей./ М., Экономика, 1976, 350 стр. 
96. Метлицкий  Л.В.  Основы  биохимии  плодов  и  овощей./ 
Москва, Экономика, 1976, 350 стр. 
97. Миколович Л.С. Товароведение продовольственных то-
варов  с  основами  микробиологии,  санитарии  и  гигиены./ 
Минск, Высшая школа, 1998, 330 стр. 
98. Минделл Э. Справочник по витаминам и минеральным 

 
 
171 
веществам./ Москва, Медицина и питание, 2000, 432 стр.  
99. Мохно В.С., Братухина Е.В, Селекция цветочных куль-
тур на юге России./ Сб. науч. трудов «Плодоводство и яго-
доводство России», том 15, Москва, 2006, стр. 82-84. 
100.  Набиев А.А. и др. Методические указания к практи-
ческим занятиям по биохимии./ Гянджа, 1992, 74 стр.  
101.  Набиев  А.А.  Различные  технологии  получения  вин 
из  плодов  хурмы.//  Ж.  «Аграрная  наука  России»,  Москва, 
1998, №3, стр. 19-20. 
102.  Набиев А.А. Биохимические основы хранения вино-
града.// Дисс. докт. биол. наук, Тбилиси, 1993, 280 стр. 
103.  Нечаев А.П., Траунберг С.Е., Кочеткова А.А. Пище-
вая химия./ Москва– Гиорд, 2001, 348 стр. 
104.  Нечаев А.П., Кочеткова А.А., Зайцев А.Н. Пищевые 
добавки./ Москва, Колос, 2001, 256 стр. 
105.  Нижарадзе А.Н. Плоды Грузии и их промышленное 
использование./ Москва, Пищевая промышленность, 1971, 
192 стр. 
106.  Омаров  М.Д.  Хурма  восточная  в  субтропиках  Рос-
сии./ Монография, Сочи, 2000, стр. 114-116. 
107.  Онишук Ф.Д., Скипина К.П., Коломиец Т.М. Полу-
чение новых биологически активных веществ с целью ис-
пользования  их  в  качестве  антиоксидантных  препаратов.// 
Журнал «Успехи современного естествознания», №6, 2007, 
стр. 79-81. 
108.  Остапчук  Н.В.  Основы  математического  моделиро-
вания  пищевых  производств./  Киев,  Выща  школа,  1991, 
368 стр. 
109.  Устенко  И.А.,  Сторожук  В.Н.  Водоудерживающая 
способность  фруктов  и  овощей.//  Материалы  Междуна-
родной научной конференции, Беларусь, г. Могилёв, 2008, 
стр. 60. 
110.  Петрова В.П. Биохимия дикорастущих плодов ягод-
ных растений./ Киев, Высшая школа, 1986, 287 стр. 

 
 
172 
111.  Плешков  Б.П.  Практикум  по  биохимии  растений./ 
Москва, Колос, 1976, 255 стр. 
112.  Плакунов В.К. Основы энзимологии./ Москва, 2001, 
128 стр. 
113.  Попов  А.А.  Влияние  условий  выращивания,  спосо-
бов переработки и хранения на качество различных сортов 
тыквы.// Дисс.канд.техн.наук, 05.18.15. М., 2004, 194 стр.  
114.  Пруидзе  Н.Г.  Биотехнология  производства  раство-
римого чая из сырого листа.// Авт. дисс. канд. биол. наук, 
Тбилиси, 2003, 25 стр. 
115.  Рабинович  А.М.  Лекарственные  растения./  Москва, 
Высшая школа, 1998, 330 стр.  
116.  Развязная  И.Б.,  Титовец  О.И.  Изучение  способов 
подготовки тыквы для получения тыквенного сока.// Мате-
риалы Международной научной конференции. Беларусь, г. 
Могилёв, 2008, стр. 50. 
117.  Рамишвили  Г.Г.,  Какурия  Д.В.  Итоги  эколого-геог-
рафического  испытания  хурмы  субтропической./  Субтро-
пические культуры, Сухуми, 1978, №4, стр. 68-71. 
118.  Рындин А.В. Итоги выполнения НИОКР за 2004 год 
Всероссийского научно-исследовательского института цве-
товодства и субтропических культур.// Доклады на сессии 
секции садоводства и виноградарства отделения растение-
водства. Москва, 2005, стр. 313-332.  
119.  Рындин  А.В.  Создание  нового  сорта  как  направле-
ния инновационного процесса в субтропическом растение-
водстве./ Садоводство и виноградарство. М., 2007, стр. 3-7. 
120.  Самсонова А.Н., Ушева В.Б. Фруктовые и овощные 
соки./ Москва: Агропромиздат, 1990, 287 стр.  
121.  Северин  Е.С.  Биохимия./  Москва,  Высшая  школа, 
2004, 784 стр.  
122.  Семочкина  Л.Г.  Динамика  накопления  и  превраще-
ния дубильных веществ и аскорбиновой кислоты в процес-
се  послеуборочного  дозревания  хурмы./  Сб.  науч.  тр. 

 
 
173 
АзНПОС и СК, Баку, 1985, стр. 104-109. 
123.  Скорикова  С.Ю.  Хранение  овощей  и  плодов до  пе-
реработки./ Москва, Экономика, 1982, 196 стр.  
124.  Скурихин  М.М.  и  др.  Химический  состав  пищевых 
продуктов./ Москва, 1989, 318 стр.  
125.  Сурхаев Г.А. Интродукция и перспективы использо-
вания  унаби,  миндаля  и  хурмы  в  Западном  Прикаспии.// 
Автореферат  диссертации  кандидата  с/х  наук,  Волгоград, 
2006, 25 стр.  
126.  Степанов В.М. Молекулярная биология. (Структура 
и функция белков)./ Москва, Высшая школа, 1996, 335 стр.  
127.  Тагиев М.М., Набиев А.А., Курбанов Н.Г. Исследо-
вание некоторых ферментов огородного портулака.// Мате-
риалы  научно-практической  конференции.  Гянджинский 
Государственный Университет. Гянджа, 2007, стр. 145-150. 
128.  Тагиев  М.М.  Разработка  технологии  производства 
разных  пищевых  продуктов  из  портулака.//  Дисс.  канд. 
техн. наук, Гянджа, 2008, 158 стр.  
129.  Тагиев  М.М,  Набиев  А.А.  Исследования  аминокис-
лот  портулака.//  Гянджинский  Региональный  Научный 
Центр, Сборник Известий, №20, Гянджа, 2005, стр. 85-86. 
130.  Татарченко И.И. Научное обоснование и разработка 
комплексных методов оценки качества пищевкусовых про-
дуктов.// Дисс. докт. техн. наук, 05.18.10, Краснодар, 2003, 
400 стр. 
131.  Трегазова Н.В. Изменение химического состава сос-
тава в плодах восточной хурмы при их хранении. Субкуль-
туры. М., 1988, №3, стр. 128-131. 
132.  Товкач  С.П.  Динамика  изменения  биохимических 
показателей плодов хурмы в процессе созревания и хране-
ния.//  Труды  Южно-Узб.  НИИСВ  и  В  им.  Шредера,  1979, 
вып. 4, стр. 52-54. 
133.  Фам-Ван-Кон. Сравнительное изучение биологичес-
ких особенностей восточной хурмы на примере Северного 

 
 
174 
Вьетнама.//Автор.дисс. докт. техн. наук, Ялта, 1990, 39 стр.  
134.  Фаталиев  Х.К.  Усовершенствование  технологии 
приготовления  Азербайджанских  вин.//  Автор.  дисс.  докт. 
техн. наук, Гянджа, 2005, 38 стр.  
135.  Филиппович  Ю.Б.  Основы  биохимии./  М.,  Аграр, 
1999, 512 стр. 
136.  Фитол И.С. и др. Ферменты и их применение в пи-
щевой промышленности./ москва, МГУПП, 2000, 60 стр. 
137.  Флауменбаум  Б.Л.,  Танчев  С.С.,  Гришин  М.А.  Ос-
новы  консервирования  пищевых  продуктов./  Агропромиз-
дат, 1986, 496 стр.  
138.  Халилов  М.А.  Биохимические  особенности  произ-
водства  консервированного  сока  с  мякотью  из  хурмы.// 
Автореферат дисс. канд. техн. наук, Одесса, 1987, 16 стр.  
139.  Харебава  Г.И.  Дубильные  вещества  хурмы  и  пере-
работка  плодов.  Сухуми,  Бюллетень  ВНИИ  чая  и  субтро-
пических культур, 1984, №3, стр. 115-122. 
140.  Хурма–  15  полезных  свойств.
http://www.kwd.ru/xur-
ma
.htm, 2008. 
141.  Ципруш  Р.Н.,  Струкалин  О.М.  Методы  снижения 
потерь  персиков  при  хранении./  СВ  и  В  Молдавии,  1992, 
№1, стр. 30-32. 
142.  Шаззо  Р.И.,  Касьянов  Г.И.  Функциональные  про-
дукты питания./ Москва, Колос, 2000, 248 стр.  
143.  Шалашвили  А.Г.  О  метаболизме  фенольных соеди-
нений в растениях.// Тбилиси, Тезисы докладов, 1985, стр. 
51-54. 
144.  Широков  Е.П.  Технология  хранения  и  переработки 
плодов  и  овощей  с  основами  стандартизации./  Москва, 
Агропромиздат, 1988, 311 стр. 
145.  Щербаков  В.Г.  и  др.  Биохимия./  Санкт-Петербург, 
ГИОРД, 2003, 456 стр. 
146.  Щелегова  Н.А.  Микулиниг  М.Л.  Исследование  ка-
чества  продуктов  комплексной  переработки  ягодного  сы-

 
 
175 
рья.//  Международная  научная  конференция.  Беларусь, 
Могилёв, 2008, стр. 28-29. 
147.  Bagchi D., Garg A., Krohn R., Bagchi M., Bagchi D.J., 
Balmoori J., Stohs S.J.: Protective effects of grape seed proan-
thocyanidinsand selected antioxidant against TPA-induced he-
patic and brain lipid peroxidation and DNA fragmentation and 
peritonealmacrophage  activation  in  mice.  Gen  Pharmacol 
1998; 30:771-776. 
148.  Bathgate,  et  al.  Fuyu  Primer:  Collection  of  Published 
Articles, California Fuyu Growers Association, P.O. Box 1301, 
Valley Center, 1991. CA 92082.  
149.  Frankel W.N., Waterfouse A.L., Teissedre P.L.: Prinsi-
pal  phenolic  phytochemicalsin  selected  California  wines  and 
their antioxidant activity in inhibiting oxidation of human low-
density lipoproteins.// J. Agric Food Chem 1995; 43:890-894. 
150.  Hasanova M.U., Nabiyev F.F. Bazi sofra üzüm çeşitle-
rinde  fenol  maddelerin  inhibitor  etkisinin  fiziki  yöntemlerle 
zenginleşdirilmesi./  Atatürk  Universitetiç  Erzurum,  Türkiye, 
2005, 107 səh. 
151.  Jang  M,  Cai  L.,  Udeani  G.O.,  Slowing  K.V.,       
Thomas 
C.F., 
Beecher 
C.W.W., 
Fong 
H.H.S.,           
Farnsworth  N.R.,  Hinghorn  A.D.,  Mehta  R.G.,  Moon  R.C., 
Pezzuto J.M.: Cancer chemopreventive activity of resveratrol, a 
natural  product  derived  from  grapes.  Science  1997;       
275:218-220. 
152.  Kadioglu A. Birçok vitamin türünü içeren Trabzon hur-
masının  sağlık  açısından  önemli  bir  meyve  olduğu  belirtildi. 
Karadeniz Teknik Universiteti Fen Edebiyat Fakultesi Biolojik 
Bolumu, 
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/309825.asp#BODY
. 
2008. 
153.  Kang S. and K.Ko. The Persimmon Đndustry and Rese-
arch Activities in Republic of Korea. Acta Horticulturae, 1997, 
436:33-39. 
154.  Kraçalı Đ. Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve pazara Ha-

 
 
176 
zırlanması. Ege Üniv. Basımevi, Bornova-Đzmir, 1990, s.55-58.  
155.  Kushi L., Lenart E.B., Willet W.C. Health implications 
of Medi terranean diets in light of contemporary knowledge. 1. 
Plant foods and dairy produkts.// J. Clin Nutr 1995; 61 (Suppl): 
1407S-1415S. 
156.  Kuzucu  C.,  Kaynas  K.  Farklı  zamanlarda  hasat  edilen 
Trabzon  hurması  (Diospyros  kaki  L.)  meyvelerinin  fizyolojik 
ve  kimyasal  yapılarında  meydana  gelen  degismeler.  Onsekiz 
Mart  Üniversitesi,  Ziraat  Fakültesi,  Bahçe  Bitkileri  Bölümü. 
Çanakkale, Türkiye, 2004 Habce: 33 (1-2): 17-25. 
157.  Lee  C.Y.,  Jaüorski  A.W.:  Fractionation  and  HPLC  de-
termination  of  grape  wine.//  J.  Agric  Food  Chem  1987;  
35:257-259. 
158.  Mannino S. and M.S.Cosio. Determination of Ascorbic 
Acids in Food Stuff by Microdialysis Sampling, 1997. 
159.  Marickar V., Pattalirman T. Changes in proteanse Inhi-
bitory  activity  in  plant  Seed  in  heat  processing.//  J.  Fd  Sci. 
Technol., 1988, vol. 25(2), p. 59-62. 
160.  Mendel F., Western R. Inactivation and analysis of Soy-
bean  Inhibitors  of  Digestive  Enzymes.//  J.  Amer.  Oil  Chem. 
Soc. 1998, v.65, p.518. 
161.  Onur S. Trabzon hurması. Derim, Narenciye Arastırma 
Enstitüsü (özel sayı), 1990. 7(1):4-46. 
162.  Öz  A.T.  Farklı  muhafaza  sıcaklıklarının  ve  polietilen 
torbaların  iki  farklı  yerel  Trabzon  hurmasının  muhafaza  ömrü 
ve kalitesine etkileri (basılmamıs yüksek lisans tezi). KSÜ Fen 
Bilimleri Ens. Kahramanmaras, 2000.  
163.  Peace  R.W.,  Keith  M.O.  Effects  of  storage  on  protein 
nutritional quality of grain legumes.// J. Food Sci. 53(2). 1988, 
p. 439-441. 
164.  Polyphenolics,  Inc.  Technical  Publication  I.  http:// 
www.polyphe
  nolics.com/respnrch/rfise.  nrch.htm  (accessed 
April 2003). 
165.  Reich,  Lee.  Uncommon  Fruits  Worthy  of  Attention. 

 
 
177 
Addison-Wesley Pub. Co., 1991. pp. 75-94. 
166.  Revilla  E.,  Escalona  J.M.,  Alonso  E.,  Kovac  V.:  The 
phenolic com position of table grapes. In: Food Flavors: Gene-
ration, Analysis and Process Influence (Charalambous G., ed.), 
Elsevier Science Publishers, Amsterdam, 1995, pp. 132-141. 
167.  Rice-Evans  C.,  Miller  N.J.,  Paganga  G.:  Structure-an-
tioxuidant  activity  relati-onship  of  flavonoids  and  phenolic 
acids. Free Radic Biol Med 1996, 20:933-956. 
168.  Robort  J.,  Swientek  “Metallic  Membrane  Filtration”// 
Food Processing, 1987, №1, p.74-75. 
169.  Saito  M.,  Hosoyama  H.,  Ariga  T.,  Katapka  S.,  Yamaji 
N.:Antiulcer  activity  of  grape  seed  extract  and procyanidins.// 
J. Agric Food Chem 1998; 46:1460-1464. 
170.  Siebert  K.J.  Effects  of  protein-polyphend  interactions 
on  beverage  haze,  stabilization  and  analysis.//  J.  Agric  Food 
Chem 1999; 47:353-362. 
171.  Taira  S.,  M.Ono  and  N.Matsumoto.  Reduction  of  Per-
simmon  Astringency  by  Complex  Formation  Between  Pectin, 
1997. 
172.  Tamura  M.  Pioidy  Manipulation  Through  Protoplast 
Culture  of  Persimmon.  Acta  Horticulturae  (436):135-137, 
1997. 
173.  Teissedre  P.L.,  Frankel  E.N.,  Waterhouse  A.L.,      
Peleg H., German J.B.: Inhibition of in vitro human LDL oxi-
dation by phenolic antioxidants from grapes and wines.// J. Sci 
Food Agric 1996; 70:55-61. 
174.  Üstün N.S., Đ.Tosun, M.Özcan and F.Özkaraman. Rese-
arch  on  the  Composition  of  Persimmon  and  Their  Suitability 
for  Jam  Production.//  J.  Of  Univ.  Of  19  May  and  Agronomic 
Journal 12(2): 73-80, 1997. 
175.  Velioglu Y.S., Mazza G., Gao L., Qomah B.D.: Antio-
xidant activity and total phenolics in selected fruits, vegetables 
and grain products.// J. Agric Food Chem 1998; 46:4113-4117. 
176.  Cemeroğlu Bekir. Meyve ve sebze işleme texnolojisi, I 

 
 
178 
cild./ Ankara, 2004, 670 səh. 
177.  Aktan  Nihat.  Turşu  texnolojisi./  Bornovo-Đzmir,  1999, 
148 səh.  
178.  Hаsil  Yaşar.  Enstrümental  qida  analizleri–III./  Borno-
vo-Đzmir, 2004, 141 səh. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
179 
MÜNDƏRĐCAT 
GĐRĐŞ …………………………………………………....……4 
FƏSĐL 1. ƏDƏBĐYYAT  XÜLASƏSĐ ……………………….9 
1.1. Xurma meyvəsinin qida sənayesində əhəmiyyəti ..............9 
1.2. Xurma meyvəsinin və ondan hazırlanan məhsulların  
        kimyəvi, biokimyəvi və texnoloji xüsusiyyətləri ............14 
FƏSĐL 2. TƏDQĐQATIN  OBYEKTĐ  VƏ   
METODĐKASI ........................................................................50 
2.1. Tədqiqat obyekti ..............................................................50 
2.2. Tədqiqatın metodikası ......................................................51 
FƏSĐL 3. TƏDQĐQATIN  APARILMASI .............................54 
3.1.  Xurma meyvəsinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq 
        mexaniki tərkibin tədqiqi ................................................54 
3.2. Xurma meyvəsinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq 
       kimyəvi göstəricilərin tədqiqi ..........................................63 
3.2.1. Xurma meyvəsində bəzi fermentlərin aktivliyinin  
          tədqiqi ...........................................................................70 
3.2.2. Xurma meyvəsində fenol maddələrinin tədqiqi ............79 
3.2.3. Xurma meyvəsində aminturşuların tədqiqi ...................88 
3.2.4. Xurma meyvəsində mineral maddələrin tədqiqi ...........94 
 
 
FƏSĐL 4. XURMA  MEYVƏSĐNDƏN  MÜXTƏLĐF  ŞĐRƏ 

 
 
180 
   
VƏ  BƏHMƏZ  ĐSTEHSALI  TEXNOLOGĐYASININ   
 
TƏDQĐQĐ ....................................................................97 
4.1. Xurma meyvəsini əvvəlcədən isti üsulla emal etmədən şirə 
       və bəhməz istehsalı texnologiyasının tədqiqi ..................97 
4.2. Xurma meyvəsini əvvəlcədən isti üsulla emal etməklə şirə  
       və bəhməz istehsalı texnologiyasının tədqiqi ..................90 
FƏSĐL 5. TƏDQĐQATIN  TƏHLĐLĐ ....................................120 
5.1. Texnoloji proseslərin istehsal olunmuş şirələrin 
       keyfiyyətinə təsiri ...........................................................120 
5.1.1. Şirə istehsalında fenol maddələrinin tədqiqi ...............127 
5.1.2. Şirə istehsalında aminturşuların tədqiqi ......................131 
5.1.3. Şirə istehsalında mineral maddələrin tədqiqi ..............136 
5.1.4. Şirə və bəhməz istehsalının texnoloji sxemi ...............139 
5.2. Püre istehsalının texnoloji sxemi ...................................145 
5.3. Tədqiqatın planlaşdırılması və alınmış nəticələrin riyazi 
       modelinin reqresiya tənliyi vasitəsilə təyini ..................149 
5.4. Đqtisadi səmərəliliyin hesablanması ...............................155 
NƏTĐCƏ  VƏ  TƏKLĐFLƏR…………………....................159 
ƏDƏBĐYYAT  ………………………………......................162 
 
 
 
 
 
Monoqrafiya 

 
 
181 
 
 
 
 
ƏHƏD  ƏLĐ  oğlu  NƏBĐYEV 
Biologiya elmləri doktoru, professor 
EMĐN  NADĐR  oğlu  DOSTĐYARĐ 
Aspirant  
 
 
 
 
 
 
Xurma meyvəsindən müxtəlif  
çeşiddə qida məhsulları istehsalı 
texnologiyasının  tədqiqi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakı–“Elm”–2010