Ə c əHMƏdov



Yüklə 6,89 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/23
tarix05.03.2017
ölçüsü6,89 Kb.
#10306
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23

7.3. Дузун ямтяя сортлары вя стандарт цзря кейфиййят эюстярижиляри 
 
Тижарятя эюндярилян хюряк дузу хырда кристаллы (бухарландырылмыш 
булаг дузу) цйцдцлмцш «парча» дуз, «дянявяр» дуз вя йодлашдырылмыш дуз 
нювляриня айрылыр. Кейфиййятиндян асылы олараг хюряк дузу екстра, яла, Ы вя ЫЫ 
сортлара  маликдир.  Хюряк  дузунда  халис  НаЖл  ня  гядяр  чох  вя  суда  щялл 
олмайан  маддялярин  мигдары  аз  оларса,  дузун  сорту  бир  о  гядяр  йцксяк 
сайылыр.  Буна  эюря  дя  хюряк  дузунун  айры-айры  тижарят  сортларында  кянар 
гарышыгларын мигдары Дювлят Стандарты тяряфиндян мящдудлашдырылмышдыр. 
 
 
 
Жядвял 7.3. Хюряк дузунун кейфиййят эюстярижиляри  
(гуру маддяйя эюря фаизля)  
 
Дузун 
сорту 
НаCл 
Суда 
щялл 
олмайан 
маддялr 
Жа 
Мэ 
Фе
2
О

На
2
С 
Екстрaа 
99,2 
0,5 

0,03 
0,005 
0,2 
Яла 
сорт 
98,0 
0,2 
0,6 
0,1 

0,5 
Биринжи 
сорт 
97,5 
0,5 
0,6 
0,1 

0,5 
Икинжи 
сорт 
96,5 
0,9 
0,8 
0,25 

0,5 
 

 
274
Хюряк дузу мящлулунун (1:3) реаксийасы лакмуса эюря нейтрал 
олмалы, лакин нейтрал реаксийайа йахын олмасына да йол верилир. 
Хюряк  дузунун  айры-айры  нювляри  вя  тижарят  сортларында  олан 
нямлийин мигдары да мящдудлашдырылыр (жядвял 7.4). 
 
Жядвял 7.4. Хюряк дузунун нямлийи 
 
  Дуzuн 
сорту 
Даш дуз 
Чюкдцрцлм
цш дуз 
Шоран 
дуз 
Бухарланды
рылмыш 
булаг дузу 
Йодлашдырылмыш 
хюряк дузу 
Екстра 



0,5 

Яла сорт 
0,8 
4,0 
4,0 
4,0 
3,5 
Биринжи 
сорт 
0,8 
5,0 
5,0 
6,0 

Икинжи 
сорт 
0,8 
5,0 
6,0 

 
Хюряк  дузу  органолептики  эюстярижиляриня  эюря  ашаьыдакы 
тялябаты юдямялидир. 
Дады – дузун 5%-ли мящлулу кянар тамсыз, халис шор олмалыдыр. 
Ийи – тамамиля ийсиз олмалыдыр. 
Рянэи – дузун Екстра сорту тямиз аь рянэдя, галан сортлары ися 
нювцндян асылы олараг аь вя йа бозумтул, сарымтыл чящрайыйа чалмалыдыр. 
Зибиллийи –  дузда  эюзля  эюрцля билян  зибилляр вя  кянар  гатышыглар 
олмамалыдыр. 
Кристалларын  ирилийи  –  дяйирманда  цйцдцлмцш  вя  тябии  ириликдя 
олан дуз кристаллары юз ирилийиня эюря 0; 1; 2 вя 3 нюмряли олур ки, бунлар да 
мцхтялиф яляклярдян кечирилмякля фярглянир. 
«Парча» вя йа «Дянявяр» дуз кристаллары 40 мм-я гядяр ириликдя 
олмалыдыр. 
Истещлакчыларын тялябиня эюря сатыша бурахылан ири Даш дузун щяр 
парчасы 3 кг-дан 50 кг-а гядяр ола биляр, лакин бу нюв дузда 3 кг-дан аз 
вя тамамиля хырда парчаларын 10%-я гядяр олмасына йол верилир. 

 
275
Артйом  даш  дузунда  сулфат  анщидридинин  ашаьыдакы  мигдарда 
олмасына  йол  верилир:  1,1%  яла  сортда,  1,3%  биринжи  сортда  вя  2,2%  икинжи 
сортда ола биляр. 
Дузун  тяркибиндяки  аьыр  вя  токсики  елементлярин  мигдары  7.5 
сайлы жядвялдя верилмишдир. 
Жядвял 7.5. Хюряк дузунун тяркибиндяки токсики 
елементлярин мигдары 
Дузу
н нювц 
Эюстярижиляр  
Йол верилян 
щядд, 
мг/кг-ла, 
чох 
олмамалыдыр 
 Екстра дуз 
гурьушун 
0,01 
кадмиум 
0,01 
арсен 
0,03 
живя 
0,005 
мис 
1,0 
синк 
5,0 
Даш  дуз 
гурьушун 
0,03 
кадмиум 
0,03 
арсен 
0,1 
живя 
0,006 
мис 
3,0 
синк 
10,0 
 
                             7.4. Дузун габлашдырылмасы, маркаланмасы вя 
сахланылмасы 
 
Хюряк  дузу  ачыг  вя  тараларда  сатыша  эюндярилир.  Дузун  Екстра 
сорту, 0 вя 1 нюмряли цйцдцлмцш, бухарландырылмыш вя йодлашдырылмыш дуз 
ири вя хырда тараларда сатыша бурахылыр. 
Пачкалар,  картон  гутулар  вя  100,  200,  500,  600,  1000  вя  5000 г 
тутумлу  аь  парчадан  тикилмиш  кисяжикляр  хырда  тара  сайылыр.  50  кг-а  гядяр 
тутуму олан щясир вя цчгатлы каьыз кисяляр ири тара сайылыр. Хырда тараларда 
бурахылмыш  дуз  фанер  вя  йа  назик  тахта йешикляря  габлашдырылыб  эюндярилир. 

 
276
Бцтцн  таралар  ашаьыдакы  гайда  иля  маркаланмалыдыр:  тара  цзяриндя 
мцяссисянин  вя  мящсулун  Ады,  сорту,  цйцдцлмяси,  нюмряси  (цйцдцлмцш 
дузлар цчцн), нетто вя брутто кцтляси, бурахылдыьы тарих вя стандарт нюмряси 
эюстярилмялидир. Йодлашдырылмыш дуз баьлысы цзяриндя «йодлашдырылмыш хюряк 
дузу»,  бухарландырылмыш  дузда  ися  «бухарландырылмыш  дуз»  сюзляри  гейд 
едилмялидир. 
Хюряк  дузу  йцксяк  щигроскопиклик  хассясиня  маликдир  ки,  буна 
да тяркибиндя олан ЖаЖл
2
 вя МэЖл
2
 дузларынын гарышмасы сябяб олур. Буну 
нязяря алараг хюряк дузуну нисби рцтубяти 75%-дян чох ашаьы олан бинада 
сахланан  дуз  юз  рцтубятини  харижи  мцщитя  веряряк  гуруйур,  даща  йцксяк 
нисби рцтубятдя ися исланыр. 
Хюряк дузунун ясас хассяляриндян бири дя сахланан заман дузун 
йапрыхмасыдыр.  Дуз  бу  заман  сяпялянмя  габилиййятини  итирир  вя  монолит 
кцтля  ямяля  эятирир.  Дузун  йапрыхмасы  дяряжяси  дя  кристалларын  ири-
хырдалыьындан асылыдыр. Хырда кристаллы дуз (1 №-ли дуз) даща чох йапрыхыр. 
Бундан башга, чох рцтубятли дуз да гуру дуза нисбятян тез вя даща чох 
йапрыхыр.  Бунун  гаршысыны  алмаг  цчцн  гуру  дузу  (0,1%-дян  чох 
олмайараг  артыг  рцтубяти  олан  дузу)  юзцня  рцтубят  чякмяйян  тарайа 
йыьмаг  вя  йа  нисби  рцтубяти  75%-дян  чох  олмайан  бинада  сахламаг 
лазымдыр. 
Щяля  1960-жы  илдя  Украйна  дуз  сянайесинин  Елми-Тядгигат 
институту  дузун  йапрыхмамасы  цчцн  йени  цсул  щазырламышдыр.  Бу  цсулун 
ясас  мащиййяти  кристалларын  цстцнц  «бяркимяйя  гаршы»  гойулан  АлЖл
3
  вя 
На
2
ЖО
3
 мящлулу иля юртмякдян ибарятдир. 
2АлЖл
3
+3На
2
ЖО
3
+3Щ
2
О→2Ал(ОЩ)
3
+3ЖО
2
+6НаЖл 
Буг  айда  иля  щазырланмыш  хюряк  дузунда  щидрат  алцминиумун 
0,05-0,15% олмасына йол верилир. Йодлашдырылмыш хюряк дузу хцсуси шяраитдя 
сахланмалыдыр, чцнки онда олан КЪ чох давамсыздыр. Щава, рцтубят вя ишыг 
олан йердя  КЪ  оксидляшяряк  йоду юзцндян айырыр вя  2-3 ай  ярзиндя хюряк 

 
277
дузунда олан йод тамамиля айрылыб итир. Буна эюря дя йодлашдырылмыш хюряк 
дузуну гуру, гаранлыг вя баьлы йердя сахламаг лазымдыр. 
7.5.Duzun keyfiyyətinin öyrənilməsi 
                             7.5.1. Орта нцмунянин эютцрцлмяси 
 
Дузун  кейфиййяти  дуз  истещсал  едян  мцяссисяляр  вя  тижарят 
тяшкилатлары тяряфиндян мцяййян едилир. Дуз мцяссисяси тяряфиндян йцклянмиш 
дуз сертификатла бирликдя эюндярилир ки, бурада да дузун емалына эюря нювц, 
дузун кейфиййяти (сорту) вя цйцдцлмцш дуз цчцн цйцтмя нюмряси эюстярилир. 
Йцклянмиш дузу мцшаийят едян сертификаты дуз мцяссисяси ашаьыдакы ясаслара 
эюря веря биляр: 
-
 дузу йцкляйян анда харижи эюрцнцшцнцн йохланмасы. 
-
 сертификаты  вериляжяк  дузун  орта  нцмунясиндяки  дяняляринин 
ирилийинин тяйини. 
-
 дуз  мцяссисяси  тяряфиндян  бурахылмыш  дузун  ясас  кейфиййят 
сяняди  сайылан  нюмрялянмиш,  гайтанла  баьланмыш  вя  мющцрлянмиш 
лабораторийа  ъурналына  кечян  беш  эцн  ярзиндя  йцклянян  бцтцн  дуз 
партийасындан  айрылмыш  орта  нцмунянин  кимйяви  тящлил  нятижяляри  «Даш 
дуз»ун  кейфиййяти  дуз  мцяссисясиндя  щямин  шахтанын  цйцдцлмцш  дуз 
тящлилиня эюря мцяййян едилир. 
Истещлакчынын  алдыьы  дузун  кейфиййяти  щаггында  шцбщяси  олса,  бу 
стандартын  мцяййян  етдийи  гайда  цзря  дузу  алдыьы  йердя  орта  нцмуня 
айырмалыдыр. Орта нцмунянин чякиси ашаьыдакы мигдарда мцяййян едилир: 
-
 дузун «екстра», цйцдцлмцш (0; 1 вя 2 №-ли цйцдцлмцш дузлар), 
«парча» вя йа «дянявяр» вя «даш дуз» нювляри цчцн – 1,5 кг; 
-
 3 №-ли цйцдцлмцш дуз цчцн – 2,25 кг. 
Айрылмыш  дузун  орта  нцмуняси  3  ейни  щиссяйя  бюлцнцб  тямиз, 
гуру шцшя банкайа вя йа бутулкайа йыьылыр. 
Нцмуня иля долдурулмуш габы йахшы тыхана биляжяк мантар вя йа 
сцртцлмцш шцшя пробка иля баьлайырлар вя сургуж вя йа парафин иля пробканы 

 
278
мющцрляйирляр.  Нцмунянин  бири  тящлил  цчцн  лабораторийайа  верилир,  икинжиси 
арбитраъ тящлили цчцн сахланылыр вя цчцнжцсц дуз мцяссисясиня верилир. 
Айрылмыш  нцмуняляр  етикетля  тямин  едилмяли  вя  орада  мящсулун 
Ады, сорту, дуз мцяссисясинин Ады, дуз партийасынын чякиси, дуз тайаларынын 
сайы,  нцмунянин айрылдыьы  йер  вя  тарих, гаимя  вя  вагонун нюмряси,  дузун 
эюндярилдийи  стансийа  вя  тарих,  еляжя  дя  нцмуняни  айыран  шяхс  гейд 
едилмялидир. Етикет нцмуня айыран шяхс тяряфиндян имзаланмалыдыр. 
Арбитраъ  нцмуняси  мющцрлянмялидир.  Арбитраъ  нцмуняси  еля  бир 
цсул иля мющцрлянмялидир ки, банканын вя йа бутулканын аьзындакы мющцрц 
вя  габлашдырыжы  материалы  зядялямяк,  пробканы  йериндян  тярпятмяк  гейри-
мцмкцн олсун. 
Арбитраъ  тящлили  цчцн  лабораторийанын  сечилмяси,  арбитраъ 
нцмунясинин сахланма мцддяти вя щарада сахланажаьы йер, тяряфлярин йазылы 
сурятдя баьладыглары мцгавиля иля мцяййян едилир. 
Арбитраъ  нцмунясинин  тящлили  цчцн  йер  щаггында  тяряфлярин 
мцгавиляси олмадыьы заман дузун тящлили Азярбайжан Республикасы Тижарят 
Назирлийинин  Мяркязи  йейинти  лабораторийасы  тяряфиндян  йохланылыр  вя  алынан 
нятижяляр дузун кейфиййяти щаггында сон мцлащизя сайылыр. 
Яэяр  алынан  дуз  партийасында  зядялянмиш  баьлы  оларса,  о  заман 
щямин баьлылар сайылыр. Зядялянмиш баьлыда олан дузун кейфиййятинин бцтцн 
галан  дузларын  кейфиййятиня  мцвафиг  олуб-олмамасы  шцбщя  алтына  алындыьы 
заман  щямин  баьлыларын  мцхтялиф  йерляриндян  орта  нцмуня  эютцрцб,  ону 
айрыжа олараг тящлил едирляр. Тящлил етмяк цчцн ашаьыдакы гайда цзря дузун 
орта  нцмуняси  айрылыр:  хырда  баьлыда  олан  дуз  партийасы  цчцн  щяр  бир 
вагонун  вя  йа  щяр  90  тон  дузун  мцхтялиф  йерляриндян  вя  мцхтялиф 
дяринлийиндян  бцтюв  баьлы  иля  (гуту,  пакет  вя  кисяжикля)  ашаьыдакы  мигдар 
нцмуня айрылыр: 
5000 г чякиси олан баьлылардан  – 2 ядяд 
1000 г чякиси олан баьлылардан  – 4 ядяд 
600-500 г чякиси олан баьлылардан  
– 6 ядяд 

 
279
250 г чякиси олан баьлылардан    
– 9 ядяд 
100 г чякиси олан баьлылардан    
– 24 ядяд. 
Айрылмыш бцтцн дуз баьлылары диггятля гарышдырылыр. 
Бир  вагондан  аз  мцтяшяккил  хырда  баьлы  дуз  партийасы  цчцн  дя 
ейни мигдарда баьлы нцмуня эютцрцлцр. 
Ири  баьлыларда  эюндярилян  дуз  партийасындан  орта  нцмуняни 
айырмаг цчцн щямин дуз партийасыны тяшкил едян кисялярин 5%-и сечилир вя щяр 
кисянин  щцндцрлцйцнцн  2/3  щиссясини  тяшкил  едян  дяринликдян  кися  шупу  иля 
дуз нцмуняси айрылыр. Кисялярин сайы 5-дян чох олмамалыдыр. 
Айрылмыш  бцтцн  дуз  нцмуняляри  диггятля  гарышдырылыр  вя 
квадратлашма цсулу иля йухарыда эюстярилмиш мигдарда орта нцмуня айрылыр. 
Вагона 
ачыг 
щалда 
(габлашдырылмамыш) 
йыьылмыш 
дуз 
партийасындан  орта  нцмуня  айырмаг  цчцн  ялля  вагонда  олан  дузун  6 
йериндян  шуп  иля  нцмуня  эютцрцлцр.  Щяр  дяфя  шупла  айрылан  нцмунянин 
мигдары 0,5 кг-а гядяр олмалыдыр. Айрылмыш бцтцн дуз нцмуняляри диггятля 
гарышдырылыр вя квадратлашма цсулу иля орта нцмуня айрылыр. 
Баръларда эялмиш дуз партийасындан айрылмыш орат нцмуня, дузу 
баръдан  бошалдан  заман  эютцрцлмцш  нцмунялярдян  ибарят  олмалыдыр. 
Айрылан  нцмунянин  бир  щиссяси  дузу  бошалтмаьа  башлайан  заман  айрылыр, 
икинжи  щиссяси  баръда  олан  бцтцн  дуз  партийасынын  ¼  щиссясини  бошалтдыгдан 
сонра айрылыр вя  цчцнжц щиссяси  йарыйа  чатдыгда  айрылыр.  Дузун цст  тябягяси 
кирлянмиш оларса, о заман шупла нцмуня эютцрмядян габаг щямин кирли дуз 
тябягяси кянар едилмялидир. 
Парча  вя  йа  дянявяр  дуз  партийаларындан  да  цйцдцлмцш  дузда 
олдуьу кими орта нцмуня айрылыр. Айрылан илк нцмунянин цмуми чякиси 60 
кг олмалыдыр. Орта нцмуня айырмаг цчцн эюстярилян илк нцмунянин мигдары 
ашаьыдакы гайда цзря ихтисар едилир. Айрылмыш дузу метал табаьа йыьыб дямир 
чякижля  10  мм  ириликдя  парчалара  гядяр  язирляр.  Бундан  сонра  нцмуняни 
квадратлашдырмагла  7,5  кг-а  гядяр  азалдылыр.  Буг  айда  иля  айрылмыш 
нцмуняни тякрар чякижля язяряк 5 мл ириликдя олан дуз хырдасы щалына салырлар 

 
280
вя щямин дуздан квадратлашдырма йолу иля мцяййян едилмиш мигдарда орта 
нцмуня айрылыр. 
Даш  дуз  партийасындан  орта  бюйцклцкдя  олан  5  парча  Даш 
дуздан  аз  олмайараг  нцмуня  айрылыр.  Бунларын  хырдаланмасы  вя  ихтисара 
салынмасы ейни иля парча вя йа дянявяр дузда олдуьу кими апарылыр. 
Квадратлашдырма ашаьыдакы гайда цзря баша чатдырылыр. Дузу дуз 
йыьымы  (конусвари)  щалында  лювщя  цзяриндя  сярдикдян  сонра  вурма 
формасында  шагули  вязиййятдя  дюрд  бярабяр  щиссяйя  айырырлар.  Гаршы-гаршыйа 
дуран  ики  щиссяни  кянар  едиб,  галан  ики  щиссяни  ися  йахшыжа  гарышдырырлар  вя 
йухарыда эюстярилян гайда иля тякрар дюрд щиссяйя айырырлар. 
Нцмунянин  бюлцнмяси  вя  гарышдырылмасы  о  вахта  гядяр  давам 
етдирилмялидир ки, йердя галан дуз орта нцмунянин мцяййян едилмиш чякисиня 
мцвафиг олсун. 
7.5.2. Хюряк дузунун органолептики эюстярижиляринин юйрянилмяси 
Йейинти  мящсулларынын  кейфиййятинин  гиймятлян-дирилмясиня  онун 
гида  дяйяринин  (лабораторийада),  гида  зярярсизлийинин  (санаторийа-нязарят 
органлары) вя дад кейфиййятинин тяйини аиддир. 
Мящсулун  гида  дяйяринин,  йяни  онун  кимйяви  тяркибинин  тяйини 
мцхтялиф  лаборатор  тядгиги  методлары  иля  щяйата  кечирилир.  Бу  заман  зцлал, 
йаь, карбощидрат, минерал маддя, витамин тяркиби мцяййян едилир. 
Ярзаг  малларынын  дад  кейфиййяти  сенсор,  йяни  щисс  органларынын 
кюмяйи  иля  тяйин  едилир.  Бу  заман  мящсулун  тамы,  ийи,  рянэи,  харижи 
эюрцнцшц,  консистенсийасы  мцяййян  едилир,  габлашдырылманын  тяртибатынын 
кейфиййяти йохланылыр. 
Мящсулун  кейфиййятиня  верилян  сенсор  эюстярижиляриня  гиймят 
верилмяси  инсанын  щисс  органлары  (эюрмя,  ийбилмя,  ламися,  дад  вя  ешитмя) 
васитясиля  щяйата  кечирилир.  Буна  эюря  органолептик  анализ  физиолоъи  просес 
щесаб едилир. Сенсор гиймятин дягиглийиня тясяррцфата гаршы щяссаслыг, физиолоъи 
вя психолоъи вязиййят, фряди адятляр, верилян мцшащидя шярти вя йа адят-яняня 
цзря гябул едилян гиймятляндирмя цсул вя шяраитляри вя с. факторлар тясир едир. 

 
281
Гиймят  верян  шяхсин  мцхтялиф  дяряжядя  Ий,  дад  вя  йа  рянэляр 
дяряжясини  гаврамаг  габилиййятини  адятян  щиссиййатла  чох  чятин  мцяййян 
едилян  фяргляр  ямяля  эятирян  ики  Ий  вя  йа  дад  арасындакы  минимал  фяргляр 
дяряжяси (фяргляр астанасы) характеризя едир. 
Беляликля,  дузлу  тама  гаршы  йцксяк  щяссаслыг  олдугда  гиймят 
верян  шяхс  тяркибиндя  0,18  вя  0,2%  хюряк  дузу  олан  мящсуллары  асанлыгла 
фяргляндиря биляр. Щямчинин турш вя ажы тям цчцн дад щиссиййатынын «фяргляр 
астанасы» ашаьы, ширин тям цчцн нисбятян йцксякдир. 
Малларын  дегустасийасы  там  тямиз  щавада,  ишыглы  отагда 
апарылмалыдыр.  Йахшы  олар  ки,  мящсулун  кейфиййятинин  гиймятляндирилмяси 
сящяр,  йцнэцл  йемякдян  сонра  апарылсын.  Малларын  дегустасийасынын  кяскин 
йаьлы вя ядвиййатлы йемякдян сонра апарылмасына йол вермяк олмаз. 
Дад  щиссиййатынын  интенсивлийи  мящсулун  температуру,  онун 
физики-кимйяви вязиййяти вя хырдаланма дяряжяси иля мцяййян едилир. 
Мящсулун  дадыны  мящсулун  стандартда  эюстярилян  температурда 
вя  йа  15-20
0
С-дя  мцяййян  етмяк  лазымдыр.  Температур  10
0
-дян  20
0
С-йя 
гядяр  йцксялдикдя  дад  щиссиййаты  2  дяфя  йцксялир.  30-40
0
С-дя  ися  ашаьы 
дцшмяйя  башлайыр.  18-20
0
С-дя  дузлу  маддяляря,  10
0
С-дя  ися  ажы  маддяляря 
гаршы нисбятян йахшы щиссиййат мцшащидя олунур. 
Яэяр мящсуллар йахшы нязяря чарпан дад тяркибиня маликдирся, бу 
заман дузлу дад щисс олунур. Хюряк дузу 0,12-0,3 сан сонра  дилин ужунда, 
0,16-0,5 сан сонра дилин ясасында щисс олунур. Турш вя ширин дада 0,1-0,6 сан 
сонра щисс олунур. Ажы дад ися 0,22-2,2 сан сонра дилин ужунда, 0,5-1,5 сан 
сонра ясасында щисс олунур. 
Мящсулун дадыны тяйин едян заман йадда сахламаг лазымдыр ки, 
дилин  ужу  дузлу  маддяляря  гаршы  йцксяк  щяссаслыг  габилиййятиня  маликдир, 
туршуйа  гаршы  орта  щисся,  ажы  щиссиййаты  ися  дилин  ясасында  дад  синири  ужлары 
тяряфиндян щисс олунур. 
Мящсулун дилин сятщи иля узун мцддят тохунмасы нятижясиндя дад 
щиссиййаты  тядрижян  зяифляйир  (хцсусян  дузлу,  ширинлийя  гаршы).  Турш  маддяляр 

 
282
цчцн  йохланылан нцмуняляр арасындакы вахт  тягрибян  15  сан, ажы  маддяляр 
цчцн 50 сан-дир. Бир мящсулда ейни заманда бир нечя тамлы гатгы олдугда, 
дад щиссиййаты дяйишир ( ажы дад дузлу иля гарышмыр, дузла да гянд гарышдыгда 
бир дад щиссиййаты диэяри тяряфиндян арадан галдырылыр). 
Дузун  тями  5%-ли  дузлу  суда  тяйин  едилир.  Бунун  цчцн  тящлил 
едилян  дуздан  5  г  чякилиб  15-20
0
  температуру  олан  95  мл  дистилля  олунмуш 
суда  щялл  едилир.  Алынмыш  5%-ли  мящлулда  хюряк  дузунун  тамы  дегустасийа 
етмякля тяйин едилир. 
Дузун реаксийасынын тяйини цчцн 15 г дуз 15 мл дистилля суда щялл 
едилир.  Сонра  щямин  мящлул  иля  гырмызы,  эюй  лакмус  каьызыны  исладырлар. 
Каьызын  рянэинин  дяйишмясиндян  асылы  олараг  дузун  мцвафиг  реаксийасы 
характеризя едилир. 
«Лакмуса  эюря  турш»,  «лакмуса  эюря  гяляви»,  «лакмуса  эюря 
нейтрал»,  «лакмуса  эюря  зяиф  турш»,  «лакмуса  эюря  зяиф  гяляви».  Лакмуса 
эюря  зяиф  гяляви,  зяиф  турш  дузлар  гцввядя  олан  стандартын  тялябатына 
уйьундур. 
Ийин  йахшы  гябул  едилмяси  цчцн  мцтляг  ийли  маддянин 
бухарланмасына  шяраит  йаратмаг  –  сятщини  артырмаг,  температуру 
йцксялтмяк лазымдыр. 
Ийи  тяйин  етмяк  цчцн  хюряк  дузундан  20  г  чякиб  чини  касайа 
тюкцрляр вя дястякля язишдириб ийи мцяййянляшдирирляр. Илин сойуг вахтында дуз 
нцмунясини  щявянэдя  язишдирмяздян  габаг  бинанын  температурунун 
щаванын температуруна чатана кими дузу баьлы габда сахламаг лазымдыр. 
Хюряк дузунун тящлили цчцн «екстра» вя 1 №-ли цйцдцлмцш Ы сорт 
дуз  эютцрцлмцшдцр.  Ясасян  дузун  ийи,  дады  вя  рянэи  мцяййня  едилмишдир. 
Ейни заманда дуз пачкасынын харижи эюрцнцшц, пачканын цзяриндяки йазылар 
нязярдян кечирилмəliдир.  
7.5.3.  Хюряк дузунун физики-кимйяви эюстярижиляринин юйрянилмяси 
Лабораторийа  цсулу  иля  хюряк  дузунда  суда  щялл  олмайан 
маддялярин мигдары, дянялярин ирилийи вя нямлик тяйин олунмушдур. Суда щялл 

 
283
олмайан маддяляря гумм, торпаг, силикат дузлары вя башга чятин щялл олан 
дузлар  аид  едилир.  Хюряк  дузунун  тяркибиндя  башга  дуз  гарышыгларынын  чох 
олмасы онун кейфиййятини ашаьы салыр. 
Минерал маддяляр гарышыьы хюряк дузунун тяркибиня мцхтялиф жцр 
тясир едир. Жа дузлары она бир гядяр кобуд гяляви, Мэ дузлары ажы там верир. 
Фе дузлары туршуланма просесини катализя едир. Буна эюря деликатес малларын 
дузланмасында  йаьларын  ажыланмасына  шит  йаьын  цзяриндя  пас,  боз  рянэли 
лякялярин  ямяля  эялмясиня  сябяб  олур.  К  дузлары  боьазда  гызышма, 
црякбуланма,  баш  аьрылары  ямяля  эятирир.  МэЖл

вя  КЖл  дузлары  хюряк 
дузунун щигроскопиклийини артырыр. 
Екстра  дузун  нямлийи  0,6%-дир.  Ы  сорт 1  №-ли  цйцдцлмцш  дузун 
нямлийи 4,65% олмушдур. 
Дювлят  стандартында  нямлик  екстра  сорт  дузда  0,1%,  яла  сорт 
парча  дузда  0,25%,  башга  чешидлярдя  4,0%-дян,  Ы  вя  ЫЫ  сорт  мцхтялиф 
дузларда 4-6%-дян артыг олмамалыдыр. 
Ы сортда нямлик 4-6%-дян чох олмамалыдыр. Чцник тящлил олунан 
дуз  Баскунчак  эюлцндян  алынмышдыр.  Тядгигатын  нятижяляри  стандарт 
эюстярижилярдян  бир  гядяр  чохдур.  Бу,  дузун  сахланылмасы  заманы  ням 
чякмясиндян иряли эялмишдир. 
 
Суда щялл олмайан маддялярин мигдары 
Екстра  дузда  суда  щялл  олмайан  маддялярин  мигдары  0,05% 
олмушдур.  Ы  сорт  1  №-ли  цйцдцлмцш  дузда  суда  щялл  олмайан  маддялярин 
мигдары 0,52% олмушдур. 
Дювлят  стандартына  ясасян  дузун  гуру  маддясиндя  суда  щялл 
олмайан щиссянин мигдары екстра сортда 0,03%-дян, яла сортда 0,16%-дян, Ы 
сортда 0,45%-дян вя ЫЫ сортда 0,85%-дян артыг олмамалыдыр. 
Алынмыш  нятижяляря  эюря  екстра  дузда  0,02%  (0,05-0,03),  Ы  сорт 
дузда  ися  0,07%  (0,52-0,45)  суда  щялл  олмайан  маддяляр  стандарт 
эюстярижидян артыгдыр. 

 
284
Цйцдцлмцш хюряк дузу дяняляринин ирилийинин тяйини 
Екстра дуз цчцн дянялярин ирилийинин тяйини. Екстра дузу 0,8 №-ли 
ялякдян  100%  кечди,  0,5  мм  эюзлцклц  ялякдян  кечирдикдя  дузун  90%-и 
ялякдян кечди. 
1  №-ли  Ы  сорт  цйцдцлмцш  дузу  1,2  мм  эюзлцклц  ялякдян 
кечирдикдя дузун 90,8%-и ялякдян кечди. 
Дювлят стандартына ясасян екстра дуз 0,8 мм мясамяли ялякдян 
100%  кечмялидир.  0,5  мм  мясамяли  ялякдян  ися  95%  кечмялидир.  Бизим 
тящлилдя ися 94% кечмишдир. Кянарлашма мянфи 1%-дир. 
Дювлят  стандартына  ясасян  цйцдцлмцш  яла  вя  Ы  сорт  дузлардан  0 
№-ли  цйцдцлмцш  дуз  0,8  мм  мясамяли  ялякдян  ян  азы  90%,  1  №-ли 
цйцдцлмцш  дуз  1,2  мм  мясамяли  ялякдян  ян  азы  90%,  2  №-ли  цйцдцлмцш 
дуз 2,5 мм мясамяли ялякдян ян азы 90%, 3 №-ли цйцдцлмцш дуз 4,5 мм 
мясамяли  ялякдян  85%  кечмялидир.  ЫЫ  сорт  дузун  1;  2  вя  3  №-ли 
цйцдцлмцшляри уйьун олараг 1,2; 2,5 вя 4,5 мм мясамяли яляклярдян 90; 90 
вя 85% кечмялидир. 
Демяли,  бяизим  тящлилдя  Ы  сорт  1  №-ли  цйцдцлмцш  дуз  1,2  мм 
мясамяли  ялякдян  90%  кечмяли  иди,  лакин  фактики  олараг  90,9%  кечмишдир. 
Дузун цйцдцлмяси нормалдыр вя стандартын тялябиня жаваб верир. 
 
 
7.6.
  Masazır gölündəki şoran duzdan qida məqsədləri üçün  
                  vacuum duzunun istehsalının əsaslandırılması 
Yüklə 6,89 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin