Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 26,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İrsiyyətin xromosom nəzəriyyəsinin
- (sxem
|
154 alimi Q.P.Çeorgiyev (1975-1977) sübut etmişdir ki, drozofil milçəyinin genomunda çoxlu sayda nüsxələrlə təmsil olunmuş və аул-аул xromosomlarda diffiız-səpələnmiş formada genlər vardır. Alim onlan «hərəkət edən», yaxud
«sıçrayan» genlər adlandırmışdır. O, həm də müəyyən etmişdir ki, həmin hərəkətli genlər canlıların bütün xətlərində, eləcə də аул-аул fərdlərin fərqli xromosomlannda və bir xromosomun müxtəlif lokuslannda intişar tapıb. Çoxlu sayda, yaxud 1 geni özündə cəmləşdirən DNT fraqmentinin bir xromosomdan digərinə miqrasiya etməsi (yerdəyişməsi) transpozisiya, həmin fraqmentlər isə transpozonlar adlanır. Transpozisiya prosesi ekssesiya və
insersiya formasında təzahür edir. Transpozonun DNT molekulundan azad olması və yerini dəyişməsi
DNT molekulunun yeni sahəsinə daxil olaraq orada məskunlaşması isə
adlanır. Q.P.Çeorgiyev drozofil milçəyinin transpozonlannın xüsusiyyətlərini müfəssəl öyrənərək, onlan «mobil dispersiya olunmuş genlər» (MDG) adlandırmışdır. MDG-lərin drozofildə 20-ə qədər ailəsi olmaqla, onlann genomda yerləşməsi çox tərəddüd edir, hər biri 10-dan 150-ə qədər nüsxələrlə təmsil olunur və DNT-də 5-10 min cüt nukleotidi olur, uclan isə eyni istiqamətə yönəlmiş uzun təkrarlardan ibarətdir, 5-10 min nukleitid cütlərin 250-150-ə qədəri məhz həmin nukleotidlərdən ibarətdir. Transpozonlann ən fəal siniflərinini nümayəndələrindən biri də DNT-nin bir hissəsinə daxil olan və transpozoza fenmentini kodlaşdıran MDG transpozonlan hesab olunur. Onlar transpozoza fermentini kodlaşdınr, fəallaşdınr, ferment isə MDG-lərin transpozisiyasına cavab olaraq onlan DNT-nin bir hissəsindən ayıraraq, digər hissəsinə birləşdirir. Həmin transpozonlann ən tipik nümayəndəsi
və qarğıdalının As-elementləridir.
Fəal transpozonlarla bərabər, qeyri-fəallığı ilə seçilən passiv transpozonlar da mövcud olmaqla, onlar DNT-nin fraqmenti olmasına baxmayaraq koldaşdırma xassəsinə malik deyil, ancaq onlann çoxlu sayda nüsxələri transpozoaza fermenti üçün əlverişli şərait və mühit (substrat) yaradır. Bəzi transpozonlar fəal RNT sintez edərək
fermentinin iştirakı ilə DNT-nin çoxsaylı nüsxələrini yaradır və genomun ayn-ayn sahələrinə apararaq, onunla birləşdirir. Həmin transpozonlar genomun bütün sahələrinə səpələnir, DNT-nin bütün fraqmentlərində əks olunur, RNT-ni transkribləşdirir, sonra isə əks transkriptazanın təsirindən xeyli nüsxələr yaradır. Ümumiyyətlə, hüceyrələrin tərkibində hər transpozonun 100 minə qədər nüsxəsi mövcuddur. İnsanın genomunda 300 cüt nukleotiddən ibarət olan və eyni sayda nüsxələrlə təmsil olunan A lu, v l və v2 transpozonlan vardır. Transporizisiya prosesi genetik məlumatlann ötürülməsində və realizasiyasında çox mühüm rol oynayır, həm də əlamətlərin irsi dəyişkənliyə uğramasma zəmin yaradır. Transpozonlann bəziləri fermentləri və əks transkriptaza fermentini kodlaşdıran mRNT-nin transkripsiya olunması üçün matriks rolu oynayır, həm də genomun yeni lokuslanna daxil olaraq ətrafdakı genlərin fəaliyyətinə də nüfüz edir. Genoma daxil olan bəzi transpozon genin quruluşunu kəskin surətdə
dəyişir (inversiyalar, translokasiyalar və delesiyalar törədir) və yeni gen əmələ gətirir. MDG transpozonlan genetik lokuslarda baş verən təbii (spontan) mutasiyalann 155 yaranmasının ən başlıca (10-90%) səbəbi sayılır. Transpozisiyaların adi halda təsadüfən baş verməsinə baxmayaraq, bəzən müxtəlif amillərin təsirindən hüceyrədə eyni müddət ərzində fərqli siniflərə məxsus olan traspozonlann sürətli yerdəyişməsi yaranmaqla, «transpozisiya partlayışı» baş verir. Bu hal hazırda əsasən məməlilərdə və quşlarda müşahidə olunur. Ali orqanizmlərin genomunda mövcud olan virus haqqındakı informasiya endogen viruslar (EV), onlan
kodlaşdıran genetik elementlər isə endogen proviruslar (EP) adlanır. Toyuqların genomunda 29 lokus mövcud olmaqla, onların heç biri toyuqların genomuna məxsus olan element hesab edilmir və valideyin hüceyrələri üçün qeyri-patogen olmasına baxmayaraq, onlar bəzi hallarda kanserogen prosesin başlanma ehtimalına zəmin yaradır, yaxud da yeni kansorogen virusun formalaşması ilə nəticələnir. 3.5. Gen nəzəriyyəsinin m üasir aspektləri. Müasir elmi-texniki tərəqqinin son üsul və vasitələrinin köməkliyi ilə alimlər gen nəzəriyyəsinin əsas aspektlərini araşdıraraq bu məsələyə tamamilə yeni prizmadan baxılması qərarına gəlmişlər. Hazırda irsiyyətin elementar vahidlərinin müasir tələblər səviyyəsində öyrənilməsi və gen nəzəriyyəsinin qlobal və prioritet əsaslarının işlənib hazırlanması bütün dünya genetiklərinin diqqət mərkəzində durur. Genetika elminin banisi Q.Mendel irsiyyətin əsas vahidinin dominant və resessiv halda mövcud olan, hər hansı bir əlamətin təzahürünə nəzarət edən bir amil olması qərarına gəlmişdir. T. Morqan isə irsiyyət vahidi olan genin xromosomun bir hissəsi-lokusu olmasaı və orada lokalizasiya olunması barədə elmi mülahizələr söyləmişdir.
Genin nukleotidlərin miqdarı və molekul çəkisi ilə müəyyən olunan ölçü vahidi vardır. Onun spesifik xüsusiyyətlərə malik olması isə nukleotidlərin sayı və unikal ardıcıllıqla yerləşməsi nəticəsində təmin olunur və polipeptid zəncirin sintezini kodlaşdıran gen
quruluş geni adlanır. Quruluş geni operonun tərkib hissəsi olub, akseptor genlərin həyata keçirdiyi mürəkkəb tənzimləmə sisteminə malikdir. Quruluş geni 1 polipeptid zəncirin biosintezini kodlaşdıran tam diskret vahiddir. Amin turşularının ardıcıllıq sırasının pozulması (bir nukleotidin başqası ilə əvəz olunması, itməsi, əlavə olması) quruluş genini ya fəallaşdırır, ya da onun funksiyasını dəyişdirir. Eukariotlara məxsus olan quruluş genləri
quruluşa malik olmaqla, polipeptid zəncirdə amin turşularını kodlaşdıran DNT molekulunun sahələri DNT-nin ekzonlan, həmin xassələrdən məhrum olan digər sahələr (intronlar) ilə növbələşir. Operonun hər birinin akseptor genləri yüksək spesifikliyə malik olmaqla, onların üzərinə yalnız müəyyən zülalların molekullan, həmçinin quruluş genlərinin fəallaşmasım dəf edən repressor-zülal, replikasiyanı və transkripsiyanı təmin edən fermentativ
zülallar birləşə bilər. Canlı aləmin genomalannın ümumi DNT-sində quruluş və akseptor genlər 15-98% təşkil edir, onlann qalan hissəsi isə «artıq qalan» DNT
adalınr və onlar bitkilərin genomunda daha çox olur, eyni nukletoidlərin təkrarən növbələşməsi ilə səciyyələnir. Heyvanlarda interferon, qlobulin və immunoqlobulin kimi xüsusi əhəmiyyətə malik olan zülalların molekullanm kodlaşdıran quruluş genlərinin təkrarlan da mövcuddur. Lakin həmin təkrar genlərin bəziləri öz fəaliyyəti prosesində nukleotidlərin əlavə olunması, yaxud tamamilə itməsi nəticəsində m- RNT sintez edə bilmir və «yalançı genlər-psevdogenlər» adlanır. DNT-nin təkrar oilman quruluş genləri arasında r-RNT və n-RNT-nin sintezini kodlaşdıran genlər daha üstünlük təşkil etməklə onlann sayı qurbağanın haploid genomunda n-RNT-nin 8000, toyuğun genomunda - 100, drozofilin genomunda isə-130-a qədərdir. Eukariotlarda DNT-nin tərkibindəki xromosomun heteroxromatin hissələrinin sentromerə yaxın sahələrində yerləşən çoxlu sayda təkrar oilman və satellit DNT adlanan nukleotidlər bir neçə cüt nukleotidlərin təkrarından ibarətdir. Hind (dəniz) donuzlarında onlar 6cüt (3 cüt SQ və 3 cüt TA, AQ və AT), siçanlarda da həmçinin eyni miqdar (5 cüt AT və 1 cüt SQ) nukleotidən təşkil olunub. Qeyd olunan məlumatlar alimlər tərəfindən sistemləşdirilərək müasir gen nəzəriyyəsinin əsas müddəaları aşkar edilmişdir (C.Ə.Nəcəfov və b., 2010): 1. Hər bir gen xromosomda müəyyən sahəni (lokusu) tutur. 2. Gen (siston) müəyyən nukleotid ardıcıllığına malik olmaqla, DNT molekulunun bir hissəsi və irsi məlumatın funksional vahididir. Müxtəlif genlərin tərkibinə daxil olan nukleotidlərin sayı ayn-ayn genlərdə bir-birindən fərqli olur. 3. Gen daxilində rekombinasiyalar (rekonlarda) baş verə bilər. Rekon rekombinasiyanın elementar və ən kiçik vahidi olub molekulyar səviyyədə 1 cüt nukleotidə uyğundur.
isə irsi materialın minimal dəyişilməsi nəticəsində əlamətin mutant formasının biruzə verməsini göstərir. Rekon və muton üçün funksional vahid 1 cüt komplementar nukleotid hesab edilir. 4. Genlər 2 qrupa-quruluş (struktur) və funksional qruplara bölünür. 5.
Quruluş ğenləri zülallann biosintezində bilavasitə iştirak etməsə də onu kodlaşdırır. DNT üzərində m-RNT sintez olunduğuna görə genin ilk məhsulu zülal deyil, m-RNT sayılır. 6.
genlər quruluş genlərinin fəaliyyətini tənzimləyir və biokimyəvi proseslərin istiqamətini müəyyənləşdirir. 7. Quruluş genlərində müəyyən nükleotid ardıcıllığından yaranan tripletlərin, yaxud kodonlann yerləşməsi həmin genlə kodlaşdınlan polipeptid zəncirdəki amin turşuları ardıcıllığına tamamilə uyğun olur. 8. Genin tərkibinə daxil olan DNT molekulu reparasiya qabiliyyətinə malik olduğundan genin hər hansı bir zədələnməsi mutasiyaya səbəb olmur. 9. Genotip diskret xassədir (ayrı-ayn genlərdən təşkil olunub), lakin bütün genlər tam dialektik vəhdətdə vahid bir sistem kimi işləyir. 157 10. Genlərin funksiyalarına həm daxili - eni homeostaz amillər), həm də xarici mühit (ekzogen) am dogen (genetik sabitlik illəri təsir göstərir. 158
İRSİYYƏT VƏ DƏYİŞKƏNLİYİN NÖVLƏRİ VƏ G EN ETİK ASPEKTLƏRİ «Elmin bütün sahələri vacibdir. Lakin biologiyam biz birinci yerdə qoymalıyıq, çünki, onun məqsədi həyatın mənasını bilmək və aydınlaşdırmaqdır.» (Aristotel) 4.1. İrsiyyətin növləri və genetik aspektləri. Materiyanın canlı aləminin bütün növlərində, o cümlədən kənd təsərrüfatı heyvanları və quşlarının cinsində, onların ontogenezində irsi dəyişkənliklərin olduqca böyük rolu vardır. Xarici mühit amillərinin, saxlanma, yemlənmə və yetişdirmənin heyvanların əlamətlərinin dəyişilməsinə müəyyən
təsir göstərməsinə baxmayaraq, həmin dəyişkənliklərin əsasını gen təsirUorqanizmin irsiyyəti təşkil edir. İrsilik -konkret heyvan və bitki populyasiyalannda ümumi fenotipik dəyişkənlik daxilində genotipik dəyişkənliyin sayından ibarət olmaqla irsilik əmsalı (h2) ilə müəyyən olunur. Canlılarda nəzərə çarpan bütün müxtəlif xarakterli irsi xüsusiyyətlər nüvə (xromosom) və nüvədən kənar (sitoplazmatik) irsiyyət formasında təzahür edir. Nüvə irsiyyəti - xromosomlardakı genlərlə müəyyən edilir və onlar orqanizmin bütün mövcud olan əlamətlərinə və xassələrinə həm təsir göstərir, həm də onlann tənzimlənməsini həyata keçirir. Sitoplazmatik (nüvədən kənar) irsiyyət isə hüceyrədə müəyyən orqanoidin (mitoxondrilər və s.) xüsusi DNT-si olmaqla ona uyğun genin mövcudluğu ilə səciyyələnir. İrsiyyətin xromosom nəzəriyyəsinin Ç.Morqan, gen anlayışının Johansen, mutasiya hadisəsinin isə Hüqo de-Friz tərəfindən genetika elminə yenilik kimi daxil olmasına baxmayaraq, genin molekulyar səviyyədə quruluşu və xırda hissəciklərə malik olması elektron mikroskopu, nişanlanmış atomların tətbiqi və 1944-cü ildə Everi və Ledeberqin irsiyyətin DNT vasitəsilə keçməsinin kəşfindən sonra mümkün olmuşdur. N.P.Dubininin bakteriya və viruslar üzərində apardığı təcrübələr də bu məsələnin həllində böyük rol oynadı. 159 Qeyd olunan kəşflər nəticəsində sübut edildi ki, gen quruluşca daha kiçik hissəciklərdən-sist/wı/ar, rekonlar və
mutonlardan ibarətdir. Beləliklə, gen haqqında müfəssəl məlumatlar toplanmaqla onun ümumi tərifi formalaşmağa başladı:
«Gen-DNT molekulunun bir hissəsi nəticəsində yaranmış hüceyrə sisteminə daxil olub, ferm ent və zülalların iştirakı ilə RNT-nin sintezi üçün matrisa yaradan və əlamətlərin formalaşmasına təsir və nəzarət edən, onu tənzimləyən bioloji bir xromosom hissəciyidir». Əlamətlərin yaranması prosesi bütün canlılarda xüsusi fermentlərin spesifik təsiri nəticəsində yaranır (sxem 7): Lakin genin quruluşunda pozulma (mutasiya) baş verdikdə amin turşusunun sintezi dayanır və zəncir dəyişilir: Fenilalanin A trapin turşusu Serin
Triptofan K inurenin O ksiontronil turşusu Nikotin turşusu Sxem 7. Canlılarla fermentlərin spesifik təsir sxemi (T.M. Turabov, 1997) Ç.Morqan irsiyyətin xromosom nəzəriyyəsini, o cümlədən irsiyyət hadi səsinin özünü sitoloji hal hesab edərək, belə qərara gəlmişdir ki, irsiyyətin maddi əsası (daşıyıcı) məhz hüceyrə nüvəsində yerləşən xromosomlar və onlann üzərində düz xətt boyunca düzülmüş genlərdir: А В C D E
Cinsiyyətin irsiliyi və cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsən keçməsi irsiyyətdə xromosom və genlərin rolunu bir daha təsdiqləyir. İlk dəfə olaraq Jakobo və Mona bəsit orqanizmlərin (bakteriya və ibtidailərin) xromosomlan üzərində yerləşən genlərin fəallıq sistemini kəşf edərək genləri 3 əsas tipə - struktur (quruluş), operator və tənzimləyici genlərə 160 təsnif etmişlər. Həmin sistem fərdi inkişafda Jakobo və Mono nəzəriyyəsi, yaxud
operon nəzəriyyəsi adlanmaqla müasir genetika elminin problemlərinin molekulyar səviyyədə öyrənilməsinə zəmin yaratmışdır.
əsasən quruluş genləri orqanizmin morfoloji quruluşunu, operator genlər müxtəlif funksional (fizioloji, biokimyəvi, metabolik və s.) prosesləri, tənzimləyici genlər isə morfo-fünksional proseslərin gedişini tənzimləyir (sxem 8
I 1 Tənzimləyici genlər Operator genlər Quruluş genləri Xromosom / zülal-
- repressor А В V ' /
ni induksiya zülal repressiya ferment
Jakobo və Monoya görə genlərin operon nəzəriyyəsi Genetik informasiyaların və irsi əlamətlərin cinsiyyət yolu ilə çoxalan canlılarda valideynlərdən nəsilə keçməsi prosesi irsən keçmə adlanmaqla fenotipik dəyişkənliyin bir forması olub, genotipdən çox asılıdır. Heyvanlar bir- birindən genetik fərqlənməyə görə seçilir. Hər-hansı irsi əlamət irsiyyətin və mühitin təsirinin məcmuundan ibarətdir. İrsi əlamətlərin xarici mühit amillərindən asılılığı müxtəlif formada təzahür edir. İrsən keçmə aşağıdakı düsturla hesablanır: X =
x 100 F Burada: X-əlamətin irsən keçməsini, Ç-genotipik, F-isə-fenotipik dəyişikliyi, 100- faizi göstərir. Heyvandarlıqda valideyn fərdləri seçilərkən irsi əlamətlərin gələcək nəslə keçmə dərəcəsini müəyyən etmək üçün biometrik analiz üsulu ilə irsən keçmə əmsalı hesablanır, əlamətin gələcək
nəslə keçmə
dərəcəsi (faizi)
müəyyənləşdirilir və seleksiya səmərəliliyi adlanır. Əlamətin irsən keçmə dərəcəsi yüksək (h2>0,4), orta (h2=0,2-0,4) və kiçik (h2<0,2) qiymətlərlə
qiymətləndirilməklə seleksiya işində ona xüsusi önəm verilir. Alimlər canlılarda irsiyyətin 3 növünü (həqiqi, yalançı və keçid) ayırd edirlər: Həqiqi irsiw ə t - təbii olaraq orqanizmin özünün xüsusi genlərinin (nüvə xromosomlan genlərinin və sitoplazmadakı orqanoidlərin) təsiri nəticəsində yaranır.
- yeni nəsildə patogen agentlərin (mikroorqanizmlər, viruslar, göbələklər) və ekzogen maddələrin təsirindən yaranmaqla orqanizmin geninin həmin amillərə qarşı çox həssas olması ilə səciyyələnir. Bu növ irsiyyət əsasən yaşıl kərtənkələdə, çəyirtkədə, kəpənək və qurdlarda müşahidə olunur və bir növ qoruyucu xarakter daşryrr. Keçid irsiw ə t - həqiqi və yalançı irsiyyəti özündə cəmləşdirməklə əsasən infuzorlarda müşahidə edilir. Kənd təsərrüfatı heyvanlan və quşlarında 2 cür irsi əlamət (keyfiyyət və kəmiyyət) mövcud olmaqla onlar müxtəlif morfofimksional və təsərrüfat əhəmiyyətinə görə bir-birindən fərqlənir. Həmin əlamətlərin əksəriyyəti heyvandarlıqda yüksək məhsuldar növ, cins və xətlərin təkmilləşdirilməsində, seleksiya və damazlıq işlərində çox önəmli əhəmiyyət kəsb edir. Müstəsna hallarda bəzi irsi əlamətlər seleksiya zamanı praktiki cəhətdən səmərəsiz olur. Keyfiyyət əlamətlərinə - heyvanın konstitusiya tipi, bədən quruluşu, (zəif, boş, bərk, qaba), buynuzlu, yaxud buynuzsuz olması, sinir tipləri, rəngi, cinsiyyəti (fərdin erkək, yaxud dişi olması), yun örtüyünün qaba, zərif, yanmzərif, xəz dəri tipinə məxsusluğu və s. aiddir. Bəzi keyfiyyət əlamətləri kəmiyyət əlamətlərinə də malik ola bilər. Belə ki, heyvanın köklük dərəcəsi 1,2,3 və s. balla qiymətləndirilir. Keyfiyyət əlamətlərindən fərqli olaraq heyvandarlıq və quşçuluqda seleksiya-damazlıq işlərinin aparılmasında kəmiyyət əlamətləri başlıca genetik parametrlər hesab edilir.
- hər hansı ölçü vahidi (kq, q, litr, metr, sm, mikron, % və s.) ilə ölçülən əlamətlərdən (yaş, diri kütlə, təmiz ət çıxan, balavermə qabiliyyəti, yunun qalınlığı, uzunluğu, süd məhsuldarlığı, süddə yağ, kazein, laktoza, quru və mineral maddələrinin faizi və s.) ibarətdir. Seleksiya-damazlıq, xüsusilə heyvanlann seçmə və taylaşdırma işləri apanlarkən qeyd edilən əlamətlər arasındakı korrelyativ (korrelyasiya) əlaqə ən başlıca parametrlərdən biri sayılır. Korrelyativ əlaqə mahiyyətcə hər hansı bir əlamətin, məsələn, süd məhsuldarlığının digər əlamətlə (canlı kütlə ilə) uyğun gəlməsi, yaxud onlann orta böyüklüyünün bir-birinə müvafiq olmasından ibarətdir. Hər bir əlaqəyə isə xüsusi əlaqə dərəcəsi məxsusdur. Belə ki, heyvanlann canlı kütləsinin cidov hündürlüyü ilə əlaqədar olmasına baxmayaraq, südün yağ faizi ilə heç bir əlaqəsi olmadığı üçün onlann arasında korrelyasiya mövcud deyil. Əlamətlər arasındakı korrelyasiya 2 cür olur: 1.
- hər hansı bir əlamətin müsbət istiqamətdə dəyişilməsi ilə əlaqədar digər əlamətin də həmin istiqamətdə dəyişilməsinin baş verməsindən ibarətdir. Heyvanın döş qucumunun onun canlı kütləsi ilə, yaxud toyuğun canlı kütləsinin artmasının onun yumurtasının çəkisinin artması arasındakı əlaqə buna əyani misaldır. 162 M ənfi korrelyasiya - isə heyvanın hər hansı bir əlamətinin müsbət istiqamətdə dəyişilməsinin başqa əlamətin pozitiv dəyişikliyi ilə müşayət edilməməsindən ibarətdir. Məsələn, inək və camışlann süd məhsuldarlığı artdıqca südün yağlılıq faizi azalır, əksinə olduqda isə faiz artır və əlamət mənfi istiqamətə doğru dəyəşilir. Həm müsbət, həm də mənfi korrelyasiyaların tam və natamam formaları mövcuddur.
zamanı dəyişilən əlamətlər mütənasib olur (hər ikisi ya artır, ya da azalır), natamam korrelyasiyada isə əksinə bir əlamət digər əlamətə görə qeyri-mütənasib formada dəyişilir və mütənasiblik pozulur: Korrelyasiya Müsbət
n , mənfi
i i Г
tam natam am tam 1
Korrelyasiya əmsalı o-dan 1-ə qədər mənfi, yaxud müsbət ola bilər. Əgər əlaqə müsbət olarsa əmsal da + işarəsi ilə, - mənfi olduqda isə - işarəsi ilə ifadə olunur. Heyvanlarda keyfiyyət əlamətləri və onların
irsən keçməsi N.İ.Vavilovun homoloji sıralar qanuna əsasən öyrənilməklə yalnız iqtisadi əhəmiyyət kəsb etdikdə qiymətli sayılır. Qan qrupu sistemlərinin irsən keçməsi bəzi kəmiyyət əlamətləri (süd, canlı kütlə, yun, yumurta və s.) ilə qarşılıqlı vəhdət təşkil edir. Son zamanlar alimlər müəyyən etmişlər ki, heyvanların qan qrupu sistemi ilə zülal polimorfizmi, eləcə də məhsuldarlıqla yaşama müddəti arasında böyük korrelyasiya əlaqəsi vardır. Həmin yeni korrelyasiya əlaqəsi forması zülal və immunoloji polimorfizm arasında olan genetik əlaqələrdən ibarətdir. Kəmiyyət əlamətləri kənd təsərrüfatı heyvanları və quşlarının ən dəyərli, qiymətli və təsərrüfat əhəmiyyətli göstəriciləri olmaqla onların genetik xarakter daşıması və irsən keçməsi Q.Mendelin qanunlarına əsaslanır və Hüqo de-Frizin göstərdiyi kimi həm də yeni mutasiyalann baş verməsinə zəmin yaradır. Heyvanlarda təsərrüfat əhəmiyyətli kəmiyyət əlamətlərinin irsən keçməsi bəzi irsi (genotipdən) və qeyri - irsi (fenotipdən) amillərdən asılı xarakter daşıyır. İrsi əlamətlərin nəslə keçmə dərəcəsi
h2 ilə ifadə olunur, faizlə ölçülür və Raytın təklif etdiyi düsturla hesablanır: 1. h2=2rx O : 2. h2= 2Rx _Q A A
yaxşı və pis qrup heyvanların orta göstəricisim, Q-isə onlardan alman nəslin orta göstəricisini ifadə edir. Heyvandarlıqda apanlan seleksiya işlərinin rasional olması üçün başlıca olaraq təsərrüfat əhəmiyyətli fizioloji və məhsuldarlıq əlamətlərinə daha üstünlük və önəmli yer verilir (cədvəl 14). Yüklə 26,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|