Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
89 Simo÷kanûn qÿhvÿyi rÿngli yeni donu bÿdÿninin bötön östön löklÿri vÿ ÷atûømazlûqlarû nÿzÿrÿ alûnmaqla tikilmiødi: donun yuxarû hissÿsi onun arû beli kimi incÿ belinÿ kip otu- rur du, sinÿ hissÿsi isÿ sûx dartûlmadan yayüûn qûrûølar øÿk lin- dÿ yûüûl mûødû. Yubkaya ke÷id isÿ fiquru söni surÿtdÿ genÿlt- mÿk ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuø iki ÿdÿd dairÿvi, yeriyÿndÿ qal xûb döøÿn, biri tutqun, o birisi isÿ parûltûlû qûr÷ûnla bitirdi. Simo÷kanûn÷ÿkisiznazikÿllÿridonun÷iyinlÿrdÿndalüavarи øÿkildÿ sÿr bÿst döøÿn qollarû i÷indÿ idi. Yaxalûq da sadÿ vÿ maraqlû döøö nöl möø dö: elÿ hÿmin par÷adan tikilmiø uzun- sov zolaq øÿkilli yaxa lû üûn aøaüû sallanan uclarû sinÿnin östön dÿ bant øÿklindÿ baü la nûrdû vÿ gömöøö-qÿhvÿyi rÿngli kÿpÿ nÿyin iki qanadûna oxøayûrdû. Bötön bu xûrdalûqlar möhazirÿdÿn sonra Simo÷kanûn rÿfi qÿlÿri tÿrÿfindÿn pillÿkÿnin östöndÿ, paltarasanûn yanûn- da nÿzÿrdÿn ke÷irilir vÿ mözakirÿ edilirdi. Dÿhliz sÿs-köylö idi, kiøilÿr tÿlÿsik øinellÿrini geyinir, itÿlÿøir, papiros yandû- rûr dûlar, divarûn dibindÿ ÷ÿkmÿlÿrini geyinÿn qûzlar isÿ bir ayaq larû östÿ duraraq mövazinÿtlÿrini saxlamaüa ÷alû øûr- dûlar. Bu øöbhÿlÿr dönyasûnda Simo÷kanûn axøam nþvbÿsinÿ yeni il ö÷ön tikdirdiyi donda gÿlmÿyi qÿribÿ gþrönÿ bilÿrdi. Lakin Simo÷ka qûzlara nþvbÿdÿn sonra dayûsûnûn ad gönönÿ gedÿcÿyini, orada isÿ cavan oülanlarûn olacaüûnû demiødi. Rÿfiqÿlÿri onun donunu ÷ox bÿyÿnir, bu donda qÿøÿng gþrön döyönö deyir, krep-sateni 1 haradan aldûüûnû soru øur- dular. Qÿtiyyÿt Simo÷kanû tÿrk etmiødi, artûq laboratoriyaya getmÿyÿ tÿlÿsmirdi. 1 Krep-saten – par÷a nþvц 836 Yalnûz saat sÿkkizÿ iki dÿqiqÿ qalmûø, tÿriflÿrdÿn ruh lan- mûø olsa da, hÿyÿcandan örÿyi dþyönÿn Sima iø yerinÿ gÿlib ÷ûxdû. Dustaqlar mÿxfi materiallarû artûq metal økaflara tÿh- vil verirdilÿr. Vokoder ÷ûxarûlandan sonra boøalmûø otaüa girÿn kimi Nerjinin masasûnû gþrdö. Nerjin otaqda deyildi (yÿni gþzlÿyÿ bilmÿzdi?..), masa- östö lampa sþndörölmöø, masasûnûn qabûrüalû pÿrdÿlÿri ÷ÿkil miødi, mÿxfi materiallar isÿ tÿhvil verilmiødi. Ancaq qeyri-adi bir øey dÿ vardû. Masanûn ortasû Qlebin hÿmiøÿ etdiyi kimi tam yûüûødûrûlmamûødû, orada a÷ûq vÿziyyÿtdÿ qoyul muø amerikan jurnalû vÿ a÷ûq löüÿt gþrönördö. Bu, gizli “tez liklÿ qayûdûram!” siqnalû da ola bilÿrdi. Roytmanûn möavini mÿxfi økafûn vÿ otaüûn a÷arlarûnû, mþhörö (laboratoriyalar hÿr gecÿ mþhörlÿnirdi) Simo÷ kaya tÿhvil verdi. Simo÷ka qorxurdu ki, Roytman yenÿ Rubi nin yanûna getsin. Belÿ olardûsa, onda rÿisin hÿr dÿqiqÿ labo- ra to ri ya ya qayûda bilÿcÿyindÿn ehtiyatlanmaq lazûm gÿlÿ- cÿkdi. Amma yox, Roytman da burada idi vÿ artûq øinelini, papaüûnû geyinmiødi, dÿri ÿlcÿklÿrini dÿ taxaraq, hÿlÿ dÿ geyinmÿkdÿ olan möavinini tÿlÿsdirirdi. O kefsiz idi. – Hÿ, Serafima Vitalyevna, baølayûn rÿhbÿrlik etmÿyÿ. Saü olun, – xudahafizlÿøÿrÿk getdi. Ènstitutun dÿhlizlÿrindÿ vÿ otaqlarûnda uzun-uzadû elek- trik zÿngi sÿslÿndi. Dustaqlar øam yemÿyi fasilÿsinÿ ÷ûxdû lar. Gölömsÿmÿyÿrÿk, lap axûrda ÷þlÿ ÷ûxanlarû möøahidÿ edÿ- edÿ, Simo÷ka laboratoriyada gÿziømÿyÿ baøladû. Gölöm sÿ- mÿ yÿndÿ özö lap ciddi gþrönördö, xösusilÿ dÿ onun qadûn mÿlahÿtinÿ xÿlÿl gÿtirÿn iti burnuna gþrÿ. Sima tÿk qaldû. Èndi o gÿlÿ bilÿrdi! Qûz laboratoriyada gÿziøir, barmaqlarûnû sûxûrdû. Belÿ dÿ olmalû idi! – pÿncÿrÿlÿrin ipÿk pÿrdÿlÿrini yumaq ö÷ön mÿhz bu gön ÷ûxartmûødûlar. Ö÷ pÿncÿrÿ mödafiÿsiz qal mûødû. ×ûlpaq qalmûødû, hÿyÿtin qaranlûüûndan gizlicÿ labo- ra to ri yanûn i÷inÿ baxmaq olurdu. Dözdör, otaüûn dÿrin lik- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 837
lÿ rini gþrmÿ yÿ cÿk dilÿr – Akustika laboratoriyasû beletajda yer lÿ øirdi. Amma bir az aralûda ÷ÿpÿr vÿ döz Qleblÿ onlarûn masa la rû nûn tuøunda qarovul÷u qöllÿsi ucalûrdû. Oradan isÿ otaq bötþv lökdÿ gþrönördö. Bÿlkÿ, iøûüû sþndörsönlÿr? Qapû da baülû olacaq, döøö- nÿ cÿklÿr ki, nþvbÿt÷i harasa ÷ûxûb. Bÿs qapûnû sûndûrmaüa, a÷ar se÷mÿyÿ baølasalar necÿ?.. Simo÷ka akustika budkasûna ke÷di. Bunu qeyri-øöuri, baxûøû ora döømÿyÿn qarovul÷u ilÿ ÿlaqÿlÿndirmÿdÿn etmiødi. Darûsqal maüaranûn kandarûnda i÷i boø qalûn qapûya sþy- kÿndi vÿ gþzlÿrini yumdu. Bura tÿk girmÿk istÿmirdi. Èstÿ- yirdi ki, bura onu Qleb ÷ÿksin, qucaüûnda gÿtirsin. Hÿr øeyin necÿ baø verdiyini rÿfiqÿlÿrindÿn eøitmiødi, amma ÷ox dumanlû tÿsÿvvör edirdi, hÿyÿcanû da getdikcÿ göclÿnir, yanaqlarû daha da qûzarûrdû. Yeniyetmÿliyindÿn gþz bÿbÿyi kimi qoruduüu øey indi artûq yökÿ ÷evrilmiødi!.. Bÿli! O, uøaq istÿyirdi, Qleb azadlûüa ÷ûxana kimi onu tÿrbiyÿ etmÿk istÿyirdi! Cÿmi beø il! Sima arxadan Qlebin fûrlanan stuluna yaxûnlaødû vÿ onun sþykÿnÿcÿyini diri insanû qucaqlayûrmûø kimi qucaqladû. ×ÿpinÿ pÿncÿrÿyÿ baxdû. Yaxûndakû qaranlûqdan qöllÿ, onun östöndÿ isÿ – mÿhÿbbÿtÿ döømÿn olan hÿr øeyin möcÿs sÿmÿsi – ÿlindÿ töfÿng tutmuø qarovul÷u sezilirdi. Dÿhlizdÿn Qlebin addûm sÿslÿri eøidildi, hÿmiøÿkindÿn sakit yeriyirdi. Simo÷ka þz masasûna tÿrÿf u÷du, masanûn östönÿ bþyrö östÿ qoyulmuø lampalarû a÷ûq ö÷pillÿli göc lÿn- di ricini þzönÿ tÿrÿf ÷ÿkdi, balaca vinta÷anû gþtörÿrÿk onu nÿzÿrdÿn ke÷irmÿyÿ baøladû. Örÿyinin dþyöntösö baøûna vururdu.
Nerjin sakitcÿ qapûnû baüladû ki, sökuta qÿrq olmuø dÿh lizdÿ sÿs ÷ox yayûlmasûn. Vokoderin sötunlarû olmadûüû ö÷ön boøalmûø ortaqda iri kÿsÿyin dalûnda gizlÿnmiø bildir- ÷inÿ oxøayan Simo÷kanû uzaqdan gþrdö. Qleb onu bildir÷in ÷aüûrûrdû.
838 Simo÷ka iøûqlanmûø nÿzÿrini Qlebÿ tÿrÿf yþnÿltdi vÿ yerin dÿ donub-qaldû: onun özö pÿrt, hÿtta tutqun idi. Simo÷ka ÿmin idi ki, Qleb i÷ÿri girÿn kimi onu þpmÿk istÿyÿcÿk, o isÿ ÿli ilÿ mane olacaq – axû pÿncÿrÿlÿr a÷ûqdûr, qarovul÷u baxûr. Amma Nerjin masalarûn yanû ilÿ cumub þzönö qûzûn östönÿ atmadû, þz masasûnûn yanûnda dayandû vÿ ilk olaraq da izah etdi: – Pÿncÿrÿlÿr a÷ûqdûr. Mÿn sÿnin yanûna gÿlmÿyÿcÿ yÿm, Simo÷ka. Salam! – Aøaüû salûnmûø ÿllÿri ilÿ masaya sþykÿndi, ayaq östÿ duraraq, yuxarûdan aøaüû ona baxmaüa baøladû. – ßgÿr mane olmasalar, biz elÿ bu saat... danûømalûyûq. – Danûømalûyûq? – Da-nûø-ma-lû-yûq... Masasûnû a÷dû. Pÿrdÿlÿr cingilti ilÿ döødö. Simo÷kaya baxmadan, iøgözar hÿrÿkÿtlÿrlÿ möxtÿlif kitablarû, jurnallarû, qovluqlarû ÷ûxartdû – bu ona yaxøû tanûø olan maskalanma ösulu idi. ßlindÿ vinta÷an, Simo÷ka quruyub qaldû, gþzlÿrini ÷ÿk- mÿdÿn onun gþzsöz sifÿtinÿ baxmaüa baøladû. Fikirlÿøirdi ki, Nerjinin øÿnbÿ gönö Yakonovun yanûna ÷aüûrûlmasû indi þz acû bÿhrÿsini verir, onu sûxûødûrûrlar vÿ tezliklÿ gþn dÿr- mÿ li dir lÿr. Bÿs niyÿ yanûma gÿlmir? Niyÿ þpmör?.. – Qleb? Nÿsÿ olub? – titrÿk sÿslÿ soruødu vÿ ÷ÿtinliklÿ udqundu.
Qleb oturdu. Dirsÿklÿrini a÷ûq jurnallarûn östönÿ qoya- raq geniø a÷ûlmûø barmaqlarû ilÿ saüdan vÿ soldan baøûnû tutdu, dik baxûølarûnû qûza zillÿdi. Lakin bu baxûøda sÿmi- miyyÿt yox idi. Otaüa qatû sakitlik ÷þkmöødö. Bircÿ sÿs belÿ eøidil- mirdi. Onlarû iki masa ayûrûrdû – dþrd yuxarû, iki dÿ masa- östö lampa ilÿ iøûqlandûrûlan vÿ qöllÿdÿki qarovul÷unun nÿzÿr lÿri ö÷ön a÷ûq olan iki masa. Qarovul÷unun bu nÿzÿrlÿri onlar ö÷ön aralarûnû kÿsÿn tikanlû mÿftil kimi idi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 839
Qleb dedi: – Simo÷ka! ßgÿr bu gön... ÿgÿr... sÿnÿ hÿr øeyi a÷ûb demÿsÿm, þzömö yaramaz hesab edÿrÿm... – ?
– Mÿn necÿ oldusa... sÿninlÿ ÷ox yöngöl davrandûm, döøön mÿdim... – ?? – Dönÿn isÿ... arvadûmla gþröødöm... Gþröøömöz oldu. Simo÷ka aøaüû ÷þkdö. Daha da ki÷ildi. Yaxalûüûnûn bantû taqÿtsiz øÿkildÿ cihazûn alömin paneli özÿrinÿ döødö. Vint- a÷an masaya dÿyib taqqûldadû. – Niyÿ bÿs... øÿnbÿ gönö... demÿdiniz? – qûrûq sÿslÿ göclÿ soruøa bildi. – Nÿ danûøûrsan, Simo÷ka! – Qleb dÿhøÿtlÿ dillÿndi. – Mÿn sÿndÿn he÷ gizlÿdÿrdim? (Niyÿ dÿ yox?..) – Dönÿn sÿhÿr bilmiøÿm. Gþzlÿnilmÿz alûndû... Bötþv bir il gþröømÿmiødik, þzön bilirsÿn... Birdÿn gþröødök vÿ... Qlebin sÿsi inildÿyirdi. Ona qulaq asmaüûn qûza nÿ qÿdÿr ÷ÿtin olduüunu baøa döøördö, elÿ danûømaq da.... Sÿsindÿ o qÿdÿr Simo÷ka ö÷ön lazûmsûz, ona ÷atdûrûlmasû mömkön olmayan ÷alar vardû ki. Bunlar he÷ onun þzönÿ dÿ aydûn deyildi. Bu axøamû, bu saatû o, necÿ dÿ arzulayûrdû! Øÿnbÿ gönö yorüan-dþøÿyinin i÷indÿ yanûb qûvrûlûrdû! Vaxt ÷atdû, maneÿ dÿ yoxdur! – pÿrdÿlÿr boø øeydir, otaq onlarûndûr, hÿr ikisi buradadûr, hÿr øeylÿri var! Bircÿsindÿn savayû... Onun ruhunu bÿdÿnindÿn ÷ûxartmûødûlar. Gþröødÿ qal- mûødû. Ruhu ÷ÿrpÿlÿng olub gþyÿ u÷muødu, haralardasa sözördö, ipinin ucu isÿ arvadûnûn ÿlindÿ idi. Sanki, burada ruh he÷ lazûm da deyilmiø?! Qÿribÿdir: lazûm imiø. Simo÷kaya hÿr øeyi demÿyÿ ehtiyac yox idi, amma nÿyi isÿ demÿli idi? Vÿ nÿyi isÿ demÿk borcuna tabe olan Qleb mönasib, aürûsûz izahlar axtarûrdû: – Sÿn bunu bilirsÿn... O mÿni gþzlÿyir – beø il hÿbs- xana, bir o qÿdÿr dÿ möharibÿ. Baøqalarû gþzlÿmirlÿr.
840 O, döøÿrgÿdÿ dÿ mÿnÿ dayaq olmuødu... ÿrzaq gþndÿrirdi... sÿn mÿni gþzlÿmÿk istÿdin, amma bu baøqa... baøqa... mÿn ona... vurmaq... Ona! – bÿs buna? Qleb susa da bilÿrdi!.. Xûrûltûlû sÿslÿ edilmiø sakit zÿrbÿ hÿdÿfÿ dÿymiødi. Bildir÷in artûq þldö- rölmöødö. Onun bÿdÿni boøalmûødû, baøû ö÷pillÿli göc lÿn- diricinin radio lampalarû vÿ kondensatorlarûnûn sûx sûrasû özÿrinÿ ÷þkmöødö. Hþnkörtölÿri dÿ nÿfÿsi kimi sakit idi. – Simo÷ka, aülama! Aülama, lazûm deyil! – Qleb þzönÿ gÿldi.
Ancaq iki masa aralûdan, ona yaxûnlaømadan. O isÿ iki bþlönmöø sa÷larûnûn ayrûntûsûnû Qlebin gþzlÿri qarøûsûna qoyaraq, sÿssiz aülayûrdû. Qûzûn belÿ mödafiÿsizliyi Qlebdÿ peøman÷ûlûq hissi doüu rurdu. – Bildir÷inim! – qabaüa ÿyilÿrÿk mûzûldandû. – Yaxøû, aülama, sÿndÿn xahiø edirÿm. Mÿn gönahkaram... Bu aülayanda aürûdûr, bÿs o birisi? Dþzölmÿzdir! – Mÿn þzöm dÿ baøa döømörÿm, bu nÿ hissdir... Ona yaxûnlaømaq, þzönÿ tÿrÿf ÷ÿkmÿk, þpmÿk ÷ÿtin iø deyildi, lakin bu da mömkön deyildi, onun dodaqlarû, ÿllÿri dönÿnki gþröødÿn sonra ÷ox tÿmiz idi. Yaxøû ki, pÿrdÿlÿri a÷mûødûlar. Belÿcÿ, yerindÿn atûlmadan, masalarûn yanû ilÿ qa÷- ma dan, oturduüu yerdÿn acizanÿ xahiølÿrini tÿkrarlayûrdû – aüla masûn. O isÿ aülayûrdû. – Bildir÷inim, bÿsdir!.. Bÿlkÿ, birtÿhÿr... Èmkan ver, bir az vaxt ke÷sin... Qûz baøûnû qaldûrdû vÿ gþz yaølarû i÷indÿ onu qÿribÿ bir tÿrzdÿ sözdö. Qleb bu ifadÿni baøa döømÿdi, gþzönö löüÿtÿ zillÿdi. Simo÷kanûn boynu yoruldu, baøû yenidÿn göclÿndirici- nin östönÿ döødö. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 841
Bÿli, tÿÿccöblö idi, gþröølök burada nÿ vardû ki?.. Azad- lûqda gÿzÿn bötön qadûnlarûn buna nÿ dÿxli vardû – ÿgÿr bura hÿbsxanadûrsa? Bu gön olmaz, amma bir ne÷ÿ gön ke÷ÿr, ruhu yerinÿ oturar, ondan sonra, yÿqin olar. Baøqa nÿ cör ola bilÿr? Bunu kimÿ danûøsan, gölÿr. Ayûl- maq, döøÿrgÿ havasûna qayûtmaq lazûmdûr! Onunla evlÿn- mÿyÿ sÿni kim mÿcbur edir? Qûz gþzlÿyir, get! Hÿm dÿ bu barÿdÿ bÿrkdÿn danûømaq olmaz: bu qûzû, mÿgÿr, sÿn se÷din? Sÿn bu yeri se÷din, iki masa sonra, orada kimin oturmasûndan asûlû olmayaraq – get! Ancaq bu gön mömkön deyil... Qleb özönö ÷evirdi, pÿncÿrÿyÿ tÿrÿf ÿyildi. Alnûnû vÿ burnunu øöøÿyÿ dirÿdi, qarovul÷u tÿrÿfÿ baxdû. Yaxûndakû lampalarûn iøûüû gþzönö tuturdu, qöllÿ gþrönmördö, adda- budda uzaq iøûqlar bulanûq ulduzlara bÿnzÿyirdi, onlardan sonra isÿ yaxûnlûqdakû paytaxtûn sÿmada ÿks olunmuø aüûmtûl øÿfÿqi gþyön ö÷dÿbirini tutmuødu. Pÿncÿrÿnin altûnda isÿ havanûn qûzdûüû, qarûn ÿridiyi gþrönördö. Simo÷ka yenÿ baøûnû qaldûrdû. Qleb hazûrlûqla ona tÿrÿf dþndö. Onun gþzlÿrindÿn axan yaø yanaqlarûnda parûldayan nÿm cûüûrlar a÷mûødû. Qûz gþz yaølarûnû silmirdi. Gþzlÿrindÿn ÷ûxan øöa, özönÿ döøÿn iøûq, qadûn sifÿtinin dÿyiøkÿnliyi onu, demÿk olar ki, cazibÿdar etmiødi. Bÿlkÿ... Simo÷ka inadla Qlebÿ baxûrdû. Ancaq bircÿ kÿlmÿ dÿ demirdi. Narahatlûq yaranmûødû. Nÿ isÿ demÿk lazûm idi. Qleb dedi: – O indi dÿ, ÿslindÿ, hÿyatûnû mÿnÿ verir. Bunu kim edÿ bilÿr? ßminsÿn ki, sÿn bunu edÿ bilÿrsÿn? Onun hissiyyatsûz yanaqlarûndakû gþz yaølarû hÿlÿ dÿ qurumamûødû.
842 – O, sizdÿn boøanmayûb? – Simo÷ka sakitcÿ soruødu. Gþr ÿn vacib mÿqamû necÿ tutdu! Lap gþzöndÿn vur- muødu. Ancaq dönÿnki yeniliyi onunla bþlöømÿk istÿmirdi. Bu axû ilk baxûøda gþröndöyöndÿn ÷ox mörÿkkÿb idi. – Yox.
×ox dÿqiq sualdûr. ßgÿr belÿ dÿqiq olmasaydû, ÿgÿr belÿ tÿlÿbkar olmasaydû, ÿgÿr bir az yayüûn olsaydû, bundan sonra he÷ nÿ deyilmÿsÿydi, baxsaydû, baxsaydû, baxsaydû, bÿlkÿ dÿ, yerindÿn durardû, elektrik a÷arûna yaxûnlaøardû... lakin hÿddindÿn artûq dÿqiq suallar mÿntiqi cavablar istÿyir. – O gþzÿldir? – Hÿ. Mÿnim ö÷ön hÿ. – Qleb mödafiÿ olundu. Simo÷ka bÿrkdÿn kþks þtördö. Baøû ilÿ þz-þzönÿ radio lampalarûnûn sÿthlÿrindÿki gözgö kimi nþqtÿlÿr ö÷ön dedik- lÿrini tÿsdiqlÿdi. – Axû o, sizi gþzlÿmÿyÿcÿk. Simo÷ka bu gþzÿgþrönmÿz qadûnûn qanuni arvad kimi he÷ bir östönlöyönö qÿbul edÿ bilmÿzdi. Nÿ vaxtsa Qleblÿ bir yerdÿ yaøamûødû, ancaq bu, sÿkkiz il qabaq olmuødu. O vaxtdan sonra Qleb dþyöømöø, hÿbsxanada oturmuødu, o isÿ ÿgÿr, doürudan da, gþzÿldirsÿ, cavandûrsa, uøaüû yox- dursa, yÿni rahibÿ kimi yaøayacaqdû? Axû nÿ bu gþröødÿ, nÿ bir il sonra, nÿ iki il sonra Qleb onun ola bilmÿzdi, Simo÷kanûn isÿ ola bilÿrdi. Simo÷ka artûq bu gön onun arvadû ola bilÿrdi!.. Bu, kabus, boø sÿs olmayan qadûn niyÿ hÿbsxana gþröøönÿ can atûrdû? Niyÿ acgþzlök edib he÷ vaxt onun olmayacaüû bir insana ÿl uzadûrdû?! – O, sizi gþzlÿmÿyÿcÿk! – Simo÷ka qurulmuø kimi tÿk- rar edirdi. Hÿdÿfÿ nÿ qÿdÿr inadla, nÿ qÿdÿr dÿqiq vururdusa, bir o qÿdÿr dÿ ÷ox aürûdûrdû. – O artûq sÿkkiz il gþzlÿyib! – Qleb etiraz etdi. Tÿhlilÿ meyilli aülû dÿrhal dözÿliø verdi. – ßlbÿttÿ, axûra yaxûn ÷ÿtin olacaq. – Gþzlÿmÿyÿcÿk o sizi! – Simo÷ka pû÷ûltû ilÿ tÿkrar etdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 843
ßlinin pÿncÿsi ilÿ qurumuø gþz yaølarûnû sildi. Nerjin ÷iyinlÿrini ÷ÿkdi. Dözönÿ qalsa, ÿlbÿttÿ. Bu vaxt ÿrzindÿ xasiyyÿtlÿri dÿyiøÿcÿk, hÿyat tÿcröbÿlÿri baøqa ola- caqdû. Þzö hÿmiøÿ arvadûnû inandûrûrdû: boøan. Axû Simo÷ka niyÿ belÿ inadla, belÿ ÿminliklÿ hÿmin nþqtÿyÿ vururdu? – Eybi yox, qoy gþzlÿmÿsin. Tÿki mÿni qûnamasûn. – Bu mÿqamda mölahizÿ yörötmÿk imkanû yaranûrdû. – Simo÷ka, mÿn döøönmörÿm ki, yaxøû adamam. ßgÿr Almaniyada, cÿb- hÿdÿ olarkÿn hamû kimi mÿnim dÿ nÿlÿr etdiyimi xatûr lasaq, onda mÿn ÷ox pis adamam. Èndi dÿ sÿninlÿ... Ènan ki, bunlarûn hamûsûnû mÿn azad dönyada – bayaüû, firavan dön yada olar- kÿn þyrÿnmiøÿm. Pisi yaxøû hesab etmÿyi tÿl qin etdilÿr, davam gÿtirÿ bilmÿdim. Mÿn aøaüû, ora döødökcÿ, qÿribÿdir... mÿni gþzlÿmÿyÿcÿk? – qoy gþzlÿmÿsin. Tÿki... mÿnÿ ÿzab ver- mÿsin. – Sevimli fikirlÿrindÿn birini deyirdi. Bu haqda ÷ox danû øa bilÿrdi – xösusilÿ ona gþrÿ ki, baøqa fikirlÿri yox idi. Sima isÿ bu moizÿni eøitmirdi. Gþrönör, ancaq þzö haq- qûnda danûøûrdû. Bÿs o, necÿ olmalûdûr? Qûz evÿ necÿ gÿlÿ- cÿyini, suallarû ilÿ onu bezdirÿn anasûna diølÿri arasûndan nÿ isÿ mûzûldayacaüûnû, ÷arpayûsûna atûlacaüûnû dÿhøÿtlÿ tÿsÿv- vör edirdi. Aylarla onun haqqûnda döøöndöyö ÷arpayûsûna. Necÿ al÷aldûcû bir vÿziyyÿt! – bu axøama necÿ hÿyÿcanla hazûrlaøûrdû! Necÿ yuyunmuødu, ÿtirlÿnmiødi!.. ßgÿr sûxûntûlû hÿbsxana gþröøö onlarûn buradakû ÷ox- aylûq qonøuluüunu östÿlÿmiødisÿ, nÿ etmÿk olardû? Sþhbÿt, ÿlbÿttÿ ki, baøa ÷atmûødû. Hÿr øey hazûrlûq aparûl- madan, yumøaldûlmadan deyilmiødi. Budkaya ÷ÿkilmÿk vÿ orada da bir az aülamaq, þzönö qaydaya salmaq lazûm idi. Ancaq onun nÿ Qlebi qovmaüa, nÿ dÿ durub getmÿyÿ taqÿti qalmamûødû. Sonuncu dÿfÿ idi ki, onlarûn arasûnda han sûsa bir hþröm÷ÿk sapû qalûrdû! Qleb susdu. Gþrdö ki, Sima ona qulaq asmûr, onun ali nÿticÿlÿri qûza, ömumiyyÿtlÿ, gÿrÿk deyil. Papiros yandûrdû! Bu, ÿsl tapûntû idi. Yenÿ pÿncÿrÿyÿ, daüû nûq-sarûmtûl iøûqlara baxmaüa baøladû.
844 Susub oturmuødular. Artûq qûza bir o qÿdÿr dÿ yazûüû gÿlmirdi. Onun ö÷ön bu nÿ idi ki? Bötön hÿyatû? Þtÿri bir hiss, epizod. Ke÷ib-gedÿcÿk. Tapacaq... Arvadû isÿ baøqa mÿsÿlÿdir. Onlar oturub susur, susurdular. Bu isÿ özöcö idi. Qleb uzun illÿr kiøilÿrin arasûnda, izahlarûn ÷ox qûsa olduüu øÿrait dÿ yaøamûødû. ßgÿr hÿr øey deyilibsÿ, hÿr øey bitmiø- dir sÿ, onda oturub susmaq nÿyÿ lazûmdûr? Mÿnasûz qadûn suvaø qanlûüû. Baøûnû ÷evirmÿdÿn, Simo÷kanûn baøa döømÿyini istÿ mÿ- dÿn, gþzucu divar saatûna baxdû. Axøam yoxlamasûna hÿlÿ iyirmi dÿqiqÿ, axøam gÿzintisinin iyirmi dÿqiqÿsi qalmûødû! Durub getmÿk tÿhqir demÿk olardû. Oturmaüa mÿcbur idi. Axøam nþvbÿt÷iliyÿ kim gÿlÿcÿkdi? Deyÿsÿn, Øuster- man. Sabah sÿhÿr isÿ ki÷icik. Beli bökölmöø Simo÷ka göclÿndiricinin yanûnda otur- muø du, nÿ ö÷önsÿ lampalarû laxladûb yuvacûqlarûndan ÷ûxa- rûr, sonra tÿzÿdÿn yerlÿrinÿ qoyurdu. ßvvÿllÿr dÿ bu göclÿndiricidÿn baø a÷mûrdû. Èndi isÿ qÿtiyyÿn he÷ nÿ baøa döøÿ bilmirdi. Nerjinin ÷evik aülû nÿ ilÿsÿ mÿøüul olmaüû, irÿliyÿ hÿrÿ- kÿt etmÿyi tÿlÿb edirdi. Mörÿkkÿbqabûnûn altûna qoyulmuø, sÿhÿrdÿn radio veriliølÿri proqramûnû yazdûüû nazik kaüûz zolaüûnû nÿzÿrdÿn ke÷irmÿyÿ baøladû: 20:30. – Rs. m. vÿ r. (Obx) Bu belÿ oxunurdu: “Obuxovanûn ifasûnda rus mahnûlarû vÿ romanslar”. ×ox nadir øey! Þzö dÿ sakit fasilÿ dÿqiqÿlÿrindÿ. Konsert artûq gedirdi. Ancaq radionu a÷maq yerinÿ döøÿrdimi? Pÿncÿrÿnin qabaüûnda – ÿlini uzatmaq qalûrdû, – Valen- tu lyanûn hÿdiyyÿsi olan ö÷ Moskva proqramûna kþklÿnmiø radioqÿbuledici dururdu. Nerjin gþzucu hÿrÿkÿtsiz Simo÷- kaya baxdû vÿ oüurluq edirmiø kimi qÿbuledicini qoødu.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 845
Lampalar qûzan kimi otaüa ÿvvÿl simli alÿtlÿrdÿ ÷alûnan musiqi, sonra da Obuxovanûn ehtiraslû, tÿkrarolunmaz sÿsi yayûldû. Simo÷ka diksindi. Qÿbulediciyÿ, sonra da Qlebÿ baxdû. Obuxova onlara ÷ox yaxûn, hÿtta aürûlû dÿrÿcÿdÿ yaxûn mahnû oxuyurdu: Yox, belÿ qûzьûnlûqla sÿni sevmirÿm... ×ox uüursuz alûnûrdû! Qleb sakitcÿ radionu sþndörmÿk istÿdi. Simo÷ka göclÿndiricinin östönÿ ÷þkdö, ÿllÿri ilÿ onu qucaqladû vÿ aüladû, aüladû. Qûsa ömumi dÿqiqÿlÿri ö÷ön Qleb, he÷ olmasa, acû sþz- lÿr tapa bilmirdi. – Mÿni baüûøla! – Qleb dillÿndi. – Baüûøla mÿni! Baüûøla mÿni!! ßli ilÿ radionu tapûb sþndörÿ bilmÿdi. Hÿrarÿtli bir tÿkan onu irÿli atdû, masalarû dolanûb ke÷di, artûq qarovul÷uya da fikir vermÿdÿn qûzûn baøûnû ÿllÿri arasûna aldû, alnûndakû sa÷larûndan þpdö. Simo÷ka hþnkörtösöz, ÿsmÿcÿsiz, örÿyini boøaldûrmûø kimi bolluca aülayûrdû.
Onsuz da fikirlÿri daüûnûq vÿziyyÿtdÿ olan vÿ iki saat bundan ÿvvÿl masasû Øikin tÿrÿfindÿn sûndûrûlandan sonra Ruskanûn hÿbs olunmasû ilÿ baülû yayûlmaüa baølamûø xÿbÿr- dÿn, onun axøam yoxlamasûnda olmamasûndan (nþvbÿt÷ilÿr dÿ Ruskanûn yoxluüunu, sanki, gþrmördölÿr) Nerjinin qanû lap qaraldû vÿ o, az qala, Gerasimovi÷lÿ øÿrtlÿødiklÿri gþröøö yadûndan ÷ûxaracaqdû. On beø dÿqiqÿ sonra rejim onu qa÷ûlmaz olaraq yenÿ dÿ hÿmin o iki masanûn, a÷ûq vÿziyyÿtdÿ qalmûø jurnallarûn, östön- dÿ Simo÷kanûn gþz yaølarû hÿlÿ qurumamûø göclÿndiricinin
846 yanûna gÿtirib ÷ûxardû. Èndi Qleblÿ Simo÷ka daha iki saat (sabah da, birisi gön dÿ, hÿr gön, bötön gön lÿri) bir-biri ilÿ özbÿöz oturmaüa, baxûølarûnûn rastlaø masûnû istÿ mÿ yÿ rÿk, baø larûnû kaüûza tÿrÿf ÿyilmiø vÿziyyÿtdÿ saxla maüa mÿh- kum idilÿr. Bþyök elektrik saatûnûn ÿqrÿblÿri ona iyirmi beø dÿqiqÿ iølÿdiyini gþstÿrirdi. Nerjin xatûrlayûrdû. Bu vÿziyyÿtdÿ rasio- nal qurulmuø cÿmiyyÿt barÿdÿ danûømaüa he÷ hÿvÿsi yox idi, amma bunu mÿhz indi etmÿk daha yaxøû olardû. O, masa nûn ÿsas qeydlÿrinin saxlanûldûüû sol gþzönö qûfûlladû vÿ he÷ nÿyi yûüûø dûr madan, masaöstö lampanû sþndörmÿdÿn dama üûn- da papi ros dÿhlizÿ ÷ûxdû. Tÿlÿsmÿdÿn arxa pillÿkÿnÿ a÷ûlan øöøÿli qapûya yaxûnlaødû, onu itÿlÿdi. Gþzlÿnildiyi kimi, qapû a÷arla baülanmamûødû. Kÿskin hÿrÿkÿtlÿ kandardan, taxta dþøÿmÿdÿn beton dþøÿ mÿyÿ ke÷di, qapûnû ÿli ilÿ saxlayaraq sÿssizcÿ þrtdö. Papi ro sunu sömörÿ-sömörÿ, kþzÿrtisi ilÿ yolunu iøûqlandûra- iøûq landûra getdikcÿ qatûlaøan qaranlûüa doüru qalxdû. Dÿmir Maskanûn pÿncÿrÿsindÿn iøûq gÿlmirdi. ×þlÿ a÷û- lan pÿncÿrÿlÿrin birindÿn isÿ yuxarû meydan÷aya zÿif, þlgön iøûq zolaüû döøördö. Èki dÿfÿ ayaüû pillÿkÿnin östöndÿki zir-zibilÿ iliøÿn Nerjin yuxarû pillÿlÿrÿ ÷atandan sonra sakitcÿ ÷aüûrdû: – Burada kimsÿ var? – Kimdir? – qaranlûqdan boüuq cavab gÿldi. Bu, Gera si- movi÷, ya da baøqasû ola bilÿrdi. – Mÿnÿm, – Nerjin cavab verÿnin kim olduüunu möÿy- yÿn etmÿk ö÷ön uzada-uzada dedi vÿ özönö iøûqlandûrmaq ö÷ön papirosunu bir az da bÿrkdÿn sömördö. Gerasimovi÷ balaca cib fÿnÿrini yandûrdû, øöasû ilÿ Ner- jinin dönÿn gþröødÿn sonra oturub þzönÿ gÿlmÿyÿ ÷alûø- dûüû kþtöyö gþstÿrdi, fÿnÿri sþndördö. Þzö dÿ ke÷ib ikinci kþtöyön östöndÿ oturdu. Divarlarûn östöndÿ tÿhkimli rÿssamûn gþzÿgþrönmÿz øÿkil lÿri gizlÿnirdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 847
– Gþrörsÿn, bu qÿdÿr hÿbsxanada oturandan sonra da konspirasiya iøindÿ bacarûqsûzûq, – Gerasimovi÷ dillÿndi. – Sadÿ bir øeyi nÿzÿrÿ almamûøûq: i÷ÿri girÿn he÷ nÿdÿ gönah- kar olmur, qaranlûqda gþzlÿyÿn isÿ ÷aüûra bilmÿz. Pillÿ kÿ nÿ ÷ûxmazdan qabaq øÿrti bir deyim fikirlÿømÿk lazûm idi. – Elÿdir, – Nerjin yerini rahatlayûrdû, hÿr birimiz hÿm palan÷û olmaüû bacarmalûyûq, hÿm dÿ papaq÷û. Hÿm ÷þrÿ- yimizi qazanmalû, hÿm ruhumuzu qurmalû, hÿm dÿ DT-nin tox aparatû ilÿ möbarizÿ aparmaüû bacarmalûyûq – onlar nÿ qÿdÿrdirlÿr? Èki milyon olar? Bir hÿyatda gÿrÿk bir ne÷ÿ hÿyat yaøamaüû bacarasan! Bunun þhdÿsindÿn gÿlÿ bilmÿ- mÿ yimizdÿ dÿ ÷ÿtin anlaøûlan bir øey yoxdur... Necÿ fikirlÿ øir- si niz, Mamurin qaranlûqda ÷arpayûsûna uzanmayûb ki? Yoxsa eyni qaydada Øikinin kabinetindÿ dÿ sþhbÿt edÿ bilÿrik. – Bura gÿlmÿzdÿn qabaq yoxlamûøam: Yeddincidÿdir. ßgÿr qayûtsa, biz onu daha tez gþrÿrik. Ke÷irÿm mÿtlÿbÿ. Bunu iøgözar tÿrzdÿ dedi, amma sÿsindÿ yorüunluq vÿ bir az da yayüûnlûq vardû. – Mÿn sizdÿn sþhbÿtimizin tÿxirÿ salûnmasûnû xahiø etmÿk istÿyirdim... Ancaq mÿsÿlÿ bundadûr ki, yaxûn gön- lÿrdÿ mÿn buradan gedÿcÿyÿm. – Yÿni dÿqiq bilirsiniz? – Bÿli. – Getmÿyinÿ mÿn dÿ gedÿcÿyÿm, lakin belÿ tezliklÿ yox. Xoølarûna gÿlmÿdim... – Bilsÿydik ki, ikimiz dÿ bir yatabda olacaüûq, onda danû øardûq, onda vaxtûmûz olacaq. Lakin hÿbsxana tarixi þyrÿ dir ki, he÷ bir sþhbÿti sonraya saxlamaq olmaz. – Elÿdir. Mÿn dÿ bu qÿnaÿtÿ gÿlmiøÿm. – Belÿliklÿ, siz rasional cÿmiyyÿtin qurula bilmÿsinÿ øöbhÿ ilÿ yanaøûrsûnûz? – ×ox bþyök øöbhÿ ilÿ. Tam inamsûzlûüa qÿdÿr. – ßslindÿ isÿ bu, elÿ dÿ ÷ÿtin deyil. Ancaq onu qurmaq elitanûn iøidir, eøøÿk ilxûsûnûn yox. Èntellektual, texniki elita- nûn. Vÿ “demokratik”, sosialist cÿmiyyÿti qurmaq lazûm deyil,
848 bunlar baøqa sûradan olan ÿlamÿtlÿrdir. Èntellektual cÿmiy- yÿt qurulmalûdûr. Belÿ cÿmiyyÿt isÿ mötlÿq rasional olacaq. – Be-lÿ, – Nerjin mÿyusluqla sÿsini uzatdû. – Siz hamû- sûnû bir topaya atdûnûz. Ö÷cÿ cömlÿ ilÿ dediniz – ö÷ axøama ayûrd etmÿk mömkön deyil. Birincisi, intellektual cÿmiyyÿt rasional cÿmiyyÿtdÿn nÿ ilÿ fÿrqlÿnir? Onunla biz artûq tanûøûq, fransûz rasionalistlÿri artûq bir bþyök inqilab edib- lÿr. Èstÿmirÿm. – Onlar boøboüaz idilÿr, rasionalist yox. Èntellektual lar isÿ hÿlÿ þz inqilablarûnû etmÿyiblÿr. – Vÿ etmÿyÿcÿklÿr dÿ. Onlar ÷þm÷ÿquyruqdurlar... Èntel lektual cÿmiyyÿt – sizcÿ, bu, necÿ cÿmiyyÿtdir? Yÿqin, eti ka dan, dindÿn kÿnar? – Mötlÿq deyil. Bunu nÿzÿrÿ almaq da olar. – Nÿzÿrÿ almaq! Baxûn, siz axû nÿzÿrÿ almûrsûnûz. Èntel- lektual cÿmiyyÿt – bunu necÿ tÿsÿvvör etmÿk olar? Keøiøsiz möhÿndislÿr cÿmiyyÿti. Hÿr øey yaxøû iølÿyir, ÿn sÿmÿrÿli tÿsÿrröfat mþvcuddur, hÿr kÿs döz iølÿrlÿ mÿøüuldur vÿ nemÿtlÿrin sörÿtlÿ yûüûlmasû baø verir. Lakin bu azdûr, baøa döøön! Cÿmiyyÿtin mÿqsÿdlÿri maddi olmamalûdûr! – Bu, artûq sonrakû dözÿliødir. Hÿlÿlik isÿ dönyanûn ÿksÿr þlkÿlÿri ö÷ön... – Hÿlÿlikdÿn mÿn he÷ danûømaq belÿ istÿmirÿm! Sonra gec olacaq! Siz isÿ mÿnÿ sÿmÿrÿli quruluødan danûøûrsûnûz!.. Daha sonra. “Qeyri-sosialist” – bu mÿni maraqlandûrmûr, mölkiyyÿt formasû onuncu dÿrÿcÿlidir, hÿlÿ hansûnûn daha yaxøû olduüu mÿlum deyil. Bax “qeyri-demokratik” – bu mÿni bir az qorxudur. Bu nÿdir? Niyÿ? Qatû qaranlûq i÷indÿn Gerasimovi÷ deyilmÿzdÿn ÿvvÿl döøönölmöø, yaxøû kitablarda yazûlan kimi dÿqiq cömlÿlÿrlÿ, artûq sþz iølÿtmÿdÿn cavab verirdi. – Biz azadlûüa tamarzûyûq vÿ bizÿ elÿ gÿlir ki, insanlara hödudsuz azadlûq lazûmdûr. Azadlûq isÿ mÿhdudlaødûrûlmûø olmalûdûr, ÿks halda nizamlû cÿmiyyÿt mömkön deyil. Lakin bizim sûxûødûrûldûüûmûz mÿqamlarda mÿhdudiyyÿtlÿndirilmiø Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 849
yox. Qabaqcadan vicdanla xÿbÿrdar edilmÿli, insanlar alda- dûl ma ma lû dûr. Demokratiya bizÿ qörub etmÿz gönÿø kimi gþrö nör. Bÿs ÿslindÿ, demokratiya nÿdir? Kobud ÷oxlu üun istÿdiyini etmÿsi. ×oxluüun istÿdiyini etmÿsi isÿ ÿn aøaüû sÿviyyÿyÿ uyüun dözlÿnmÿdir, ÿn incÿ vÿ höndör gþvdÿ lÿ- rin kÿsilib atûlmasûdûr. Yözlÿrlÿ vÿ ya minlÿrlÿ aüûlsûz þz sÿs- vermÿlÿri ilÿ nurlu aüûl yiyÿsinÿ yol gþstÿrirlÿr. – Hm-m, – Nerjin tÿÿccöblÿ mûzûldandû. – Bu, mÿnim ö÷ön tÿzÿdir... Bunu mÿn baøa döømörÿm... bilmirÿm... Fikir lÿø mÿk lazûmdûr... Mÿn þyrÿømiøÿm demokratiya... Bÿs demo kra tiyanûn yerinÿ nÿ olmalûdûr? – ßdalÿtli qeyri-bÿrabÿrlik! Hÿqiqi, tÿbii vÿ inkiøaf tap- mûø istedada ÿsaslanan. Èstÿsÿniz, avtoritar dþvlÿt, istÿ sÿ niz, mÿnÿvi elitanûn hakimiyyÿti. – Èlahi! ßgÿr idealda belÿ olacaqsa, ÿlbÿttÿ, razûlaøaram. Bÿs elitanûn þzö necÿ se÷ilÿcÿk? Vÿ ÿn ÿsasû, qalanlarûnû necÿ inandûra bilÿcÿksiniz ki, elÿ hÿmin o elita bu adamlardûr. Ènsanûn aüûllû olduüu alnûna yazûlmûr axû, vicdan da alov olub øÿfÿq sa÷mûr... bizÿ sosializmlÿ baülû vÿd etmiødilÿr ki, bÿs bundan sonra mÿlÿk qiyafÿsindÿ rÿhbÿrlik edÿcÿklÿr, gþrön necÿ sifÿtlÿr özÿ ÷ûxdû?.. Burada sual ÷oxdur, la-ap ÷ox... Bÿs partiyalarla baülû necÿ olmalû? Daha doürusu: ömumiyyÿtlÿ, partiyalarsûz – hÿm kþhnÿ tipli, hÿm dÿ Allah elÿmÿsin, Yeni Tip partiyalar olmadan? Bÿøÿriyyÿt peyüÿmbÿr gþzlÿyir ki, gÿlsin vÿ ona partiyalarsûz yaøamaüûn necÿ mömkön olduüunu baøa salsûn! Èstÿnilÿn partiyalûlûq ÷oxluüun tÿlÿ- binÿ, intizama uyüunlaømaq demÿkdir: döøönmÿdiyini de, döøöndöyönö yox! Èstÿnilÿn partiya hÿm øÿxsiyyÿti, hÿm dÿ ÿdalÿti ÿyib sûndûrûr. Möxalifÿtin lideri hþkumÿti, doürudan da, sÿhv etdiyinÿ gþrÿ tÿnqid etmir, ona gþrÿ edir ki, bu cör tÿnqid olmasa, möxalifÿtin þzö he÷ kÿsÿ lazûm olmaz. – Gþrörsönöz, siz þzönöz demokratiyadan mÿnim sis- te mimÿ doüru gÿlirsiniz. – Hÿlÿ gÿlmirÿm! Bu azcadûr... Avtoritarlûqla baülû? ßlbÿttÿ, dþvlÿtdÿ nöfuz lazûmdûr, amma necÿ? Etik nöfuz!
850 Söngönön ucunda hakimiyyÿt yox, gÿrÿk sevsinlÿr vÿ hþr- mÿt etsin lÿr. Desin lÿr: hÿmvÿtÿnlÿrim, bunu etmÿyÿk, bu pisdir! Hamû da dÿr hal dÿrk etsin: doürudan da, pisdir! Rÿdd edÿk!Bunuetmÿyÿk!Belÿcÿmiyйÿtiharadantapacaqsûnûz?.. Yoxsa “avtori tarlûq” deyirlÿr, i÷indÿn “totalitarlûq” ÷ûxûr. Mÿn- dÿn olsa, Èsve÷ rÿdÿ olduüu kimi bir øey edÿrdim, ×ert sendÿ necÿ idi, yadû nûz da dûr? Hakimiyyÿt aøaüû olduqca göclö olur: ÿn bþyök haki miy yÿt kÿnd toplanûøûdûr, dþvlÿtdÿ ÿn höquq- suz insan prezi dent dir... Yaxøû, mÿn zarafat edi rÿm... Biz iøÿ tez baølamamûøûq ki? Aüûllû quruluø! Aüûl sûz lûq dan necÿ ÷ûxa bilÿcÿyimizdÿn danûømaq daha aüûllû iø olmazdûmû? Biz bunu da bacarmûrûq, amma nÿ qÿdÿr dÿ olsa bizÿ bir az yaxûndûr. – Sþhbÿtimizin ÿsas predmeti dÿ elÿ budur, – qaran lûq- dan aram sÿs eøidildi. Þzö dÿ elÿ aram ki, sanki, sxemdÿki yanmûø radio lampasûndan danûøûlûrdû: – Döøönörÿm ki, bizim, rus texniki ziyalûlarû ö÷ön Rusi- yada idarÿ÷ilik sistemini dÿyiømÿk vaxtû ÷atmûødûr. Nerjin diksindi. Þzö dÿ inamsûzlûqdan yox: Gerasi mo- vi÷lÿ bu vaxta kimi ÿtraflû sþhbÿtlÿri olmasa da, zahiri gþrö- nö øönÿ gþrÿ dÿ bu adamda bir doümalûq duyurdu. Qaran lûq- dan gÿlÿn bu sakit vÿ aram sÿsin tÿmkinli, bir az da tÿntÿnÿli tonundan bel sötunu boyu öøötmÿ ke÷diyini hiss etdi. – Tÿÿssöf ki, þlkÿmizdÿ þz-þzönÿ inqilabûn baø vermÿsi mömkön deyil. Hÿtta xalqû pozmaq ö÷ön hödudsuz azad- lûqlarûn mþvcud olduüu ke÷miø Rusiyanû ö÷ il ÿrzindÿ möha- ribÿnin þzö dÿ necÿ möharibÿnin – kþmÿyi ilÿ hÿrÿ kÿtÿ gÿtirmÿk lazûm gÿlmiødi. Bizdÿ isÿ ÷ay masasû arxasûnda sþylÿnmiø lÿtifÿ adama baøû bahasûna otura bilÿr. Belÿ olan halda hansû inqilabdan danûøa bilÿrik? – Amma “tÿÿssöf” yox! – Nerjin dillÿndi. – Cÿhÿnnÿm olsun bu inqilab: sizin elitanûzûn baøûnû ilk nþvbÿdÿ özÿ- cÿklÿr. Savadlû vÿ gþzÿl nÿ varsa, vurub atacaqlar, yaxøû nÿ varsa, sþköb daüûdacaqlar. – Yaxøû, “tÿÿssöf” olmasûn. Ancaq bu sÿbÿbdÿn bir ÷ox- larû ömidlÿrini kÿnardan edilÿcÿk kþmÿyÿ baülamaüa baø- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 851
ladû. Mÿncÿ, bu, dÿrin vÿ zÿrÿrli bir sÿhvdir. “Bey nÿl mi lÿl”dÿ bir o qÿdÿr dÿ pis deyilmÿyib: “Bizÿ he÷ kÿs azad lûq ver mÿ- yÿ cÿk! Azadlûüûmûza þz ÿllÿrimizlÿ nail olacaüûq”. Baøa döø- mÿk lazûmdûr ki, Qÿrbdÿ nÿ qÿdÿr varlû vÿ azad yaøayûrlarsa, Qÿrb insanûnûn kimÿsÿ boyunlarûna ÷ûxûb otur maüa imkan vermiø aüûlsûzlar naminÿ möbarizÿ apar maq istÿyi bir o qÿdÿr az olur. Vÿ döz dÿ edirlÿr, onlar þz qapûlarûnû qul dur- lara a÷ma mûø dû lar. Biz þzömöz þz rejimimizÿ vÿ þz rÿh bÿr lÿ- ri mi zÿ layiq olmuøuq, þzömöz dÿ bunun altûndan ÷ûx ma lûyûq. – Onlar da bu gönö gþrÿcÿklÿr. – ßlbÿttÿ gþrÿcÿklÿr. Firavanlûqda daüûdûcû baølanüûc da olur. Bu firavanlûüû bir il, bir gön dÿ olsa uzatmaq ö÷ön insan nÿinki þzö ö÷ön yad olanû, hÿm dÿ möqÿddÿs olan hÿr øeyi, hÿtta adi fÿhmini dÿ qurban verir. Belÿcÿ, Hit leri yetiødirdilÿr, belÿcÿ, Stalini yetiødirdilÿr, onlara Avro pa nûn yarûsûnû verdilÿr, indi dÿ ×ini verirlÿr. ßgÿr bunun möqa- bilindÿ þz þlkÿlÿrindÿ ömumi sÿfÿrbÿrliyi bircÿ hÿftÿliyÿ dÿ olsa tÿxirÿ sala bilÿrlÿrsÿ, Törkiyÿni dÿ hÿvÿslÿ verÿrlÿr. Onlar, ÿlbÿttÿ, mÿhv olacaqlar. Biz isÿ onlardan da ÿvvÿl. – ßvvÿl.
– Bÿdbÿxtlik ondadûr ki, amerikanlara olan ömidimiz vicdanûmûzû yökdÿn azad edir, iradÿmizi zÿiflÿdir: biz möba- rizÿ aparmamaq, axûna uyüunlaøûb yaøamaq, tÿdricÿn cûr- laø maq höququ qazanmûø oluruq. Mÿn razû deyilÿm ki, illÿr ke÷ dikcÿ xalqûmûzûn nÿyÿ isÿ gþzö a÷ûlûr, onun daxilindÿ nÿ isÿ yeti øir... Deyirlÿr: bötþv bir xalqû axûra kimi ÿzmÿk olmaz. Yalan dûr! Olar! Biz axû þz xalqûmûzûn necÿ döøkönlÿødiyini, vÿhøi lÿø di yini, artûq nÿinki þlkÿnin taleyinÿ, hÿtta þzönön vÿ uøaq la rû nûn da taleyinÿ biganÿlÿødiyini gþrörök. Biganÿlik – orqa niz min bu son nicat reaksiyasû – bizim hÿlledici xösu- siy yÿ ti mizÿ ÷evrilib. Sÿrxoøluüun hÿtta rus anlamûnda belÿ gþrön mÿ miø miqyasû da bundan irÿli gÿlir. Bu, dÿhøÿtli biga- nÿ lik dir: insan þz hÿyatûnû deøilmiø, qûraüû sûndûrûlmûø kimi yox, o dÿrÿcÿdÿ par÷alanmûø, o dÿrÿcÿdÿ eninÿ vÿ uzu nuna murdarlanmûø kimi gþrör ki, yalnûz alkoqol unut qan lûüû
852 naminÿ yaøa maüa davam etmÿk olar. Bax ÿgÿr araüû qada- üan etsÿy di lÿr, bizdÿ dÿr hal inqilab alovlanardû. Kom mu nist Øey loku on qÿpi yÿ baøa gÿlÿn bir litrÿ dþrd manat almaq ÿvÿ zinÿ, araüû qadaüan etmÿklÿ baøûnû aürûtmaq istÿmÿz. Nerjin cavab vermir, yerindÿn tÿrpÿnmirdi. Zonun fÿnÿr- lÿrindÿn döøÿn, sonra isÿ yÿqin ki, tavanda ÿks olunan zÿif iøûqda Gerasimovi÷ onun özönö aydûn gþrÿ bilmirdi. Hÿm- sþhbÿtini, ömumiyyÿtlÿ, tanûmadan Èllarion ona elÿ øeylÿr demiødi ki, bu þlkÿdÿ hÿtta yaxûn dostlar belÿ sþzlÿri bir- birinin qulaüûna da pû÷ûldaya bilmÿzdilÿr. – Xalqû xarab etmÿk ö÷ön otuz il yetÿrli oldu. Bÿs onu dözÿltmÿk ö÷ yöz ilÿ mömkön olacaqmû? Buna gþrÿ dÿ tÿlÿs- mÿk lazûmdûr. Ömumxalq inqilabûnûn mömkönsözlöyö vÿ kÿnar dan kþmÿyÿ ömidlÿrin zÿrÿrli olmasû sÿbÿbindÿn bircÿ ÷ûxûø yolu qalûr: adi saray ÷evriliøi. Lenin demiøkÿn: bizÿ inqi- lab ÷ûlar tÿøkilatû verin vÿ biz Rusiyanûn altûnû östönÿ ÷evi rÿ- rik! Onlar tÿøkilat qurdular vÿ Rusiyanû baøû östÿ ÷evirdilÿr! – O, Allah gþstÿrmÿsin! – Döøönörÿm ki, mÿhbus kimi adamlarû tanûmaüû vÿ sat- qûnlarû ilk baxûødanca möÿyyÿn etmÿyi bacardûüûmûz halda bu cör tÿøkilatû yaratmaq bizÿ ÷ÿtin olmayacaq. Baxûn, biz ilk sþhbÿtimizdÿncÿ bir-birimizÿ inanûrûq. Cÿmi ö÷ mindÿn beø minÿ qÿdÿr cÿsur, tÿøÿbböskar, silahla davranmaüû baca ran insanlar, bir dÿ ki texniki ziyalûlardan hansûnûnsa... – Atom bombasû dözÿldÿnlÿrdÿn? – Hÿrbi rÿhbÿrlÿrlÿ ÿlaqÿ yaratmasû lazûmdûr... – Yÿni boøboüaz vÿ he÷ nÿyÿ yaramayan insanlarla! – ...ki, arzu olunan neytralitet ÿldÿ edilsin. Aradan gþtöröl- mÿli adamlar da ÷ox deyil: Stalin, Molotov, Beriya, daha bir ne÷ÿ nÿfÿr. Vÿ dÿrhal da radio ilÿ elan etmÿk ki, bötön ali, orta vÿ aøaüû tÿbÿqÿ yerlÿrindÿ qalûr. – Qalûr?! Budur sizin elitanûz?.. – Hÿlÿlik! Hÿlÿlik. Totalitar þlkÿlÿrin xösusiyyÿti dÿ elÿ bun dadûr: belÿ þlkÿlÿrdÿ ÷evriliø etmÿk ÷ÿtindir, amma ÷ev- ri liødÿn sonra onlarû idarÿ etmÿk ÷ox asan olur. Makia velli Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 853
deyirdi ki, sultanû qovandan sonra sabahûsû gön bötön mÿs- cid lÿrdÿ Mÿsihÿ dualar oxutmaq olar. – ×alûøûn, ayaqlar altda qalmayûn! Hÿlÿ bilÿn yoxdur, kim kimin dalûnca gedir: sultan onlarûn, yoxsa onlar, þzlÿri dÿ bunu dÿrk etmÿdÿn, sultanûn. Sonra da: þzlÿrini cÿri mÿ- lÿr dÿn qoru maq ö÷ön bötþv diviziyalarû kötlÿ øÿklindÿ mina- lan mûø sahÿlÿrÿ qovan donuz-generallarûn neytrallûüû? Onlar þz donuz damlarûnû qorumaq ö÷ön kimi desÿn par÷a-par÷a edÿrlÿr!.. Sonra da ki, Stalin yeraltû yolla sizin ÿlinizdÿn ÷ûxa- caq!.. Bun dan sonra sizin tÿøÿbböskar beø min nÿfÿrinizi gizli ÿmÿkdaølarûn kþmÿyi ilÿ tuta bilmÿsÿlÿr, pusqulardan pulemyotlarla gþtörÿrlÿr. Bir dÿ, – Nerjin hÿyÿcanlanûrdû, – sizin kimi beø min adam Rusiyada yoxdur! Daha sonra, kiøi ancaq hÿbsxanada olanda, ailÿ sÿrbÿstliyi vaxtû yox, þz fikirlÿrindÿ bu cör azad, hÿrÿkÿtlÿrindÿ möstÿqil olur, qurbanlar vermÿyÿ hazûr olur! Hÿbsxanadan isÿ, he÷ nÿ edÿ bilmÿzsÿn!.. Siz istÿyirdiniz ki, mÿn layihÿnizdÿ qösur axtarûm? O, baødan-ayaüa qösurlardan ibarÿtdir!! Bu, bizim fiziki-riyazi tÿkÿbbörömöz ö÷ön yaxøûca dÿrsdir: ictimai fÿaliyyÿt dÿ bir sÿnÿtdir, þzö dÿ necÿ! Bessel funksiyasû ilÿ onun tÿsvirini verÿ bilmÿzsÿn! Þzö dÿ tÿk bu yox! Tÿk bu yox! – O, qaranlûq vÿ sakit pillÿkÿn ö÷ön lazûm olduüundan ÷ox ucadan danûøûrdû. – Sizin bÿdbÿxtliyiniz ondadûr ki, mÿni mÿslÿhÿt÷i kimi gþrmÿk istÿmisiniz! Mÿn isÿ Yer özöndÿ nÿ isÿ yaxøû vÿ mþhkÿm bir øeyin yaradûla bilÿcÿyinÿ inanmûram. ßgÿr þzöm øöbhÿlÿrdÿn canûmû qurtara bilmi- rÿmsÿ, sizÿ necÿ mÿslÿhÿt verÿ bilÿrÿm? Gerasimovi÷ donuq tÿmkini pozmadan xatûrlatdû: – Spektral analiz kÿøf olunmazdan ÿvvÿl Oqyust Kont deyirdi ki, bÿøÿriyyÿt ulduzlarûn kimyÿvi tÿrkibini he÷ vaxt þyrÿnÿ bilmÿyÿcÿk. Lakin dÿrhal þyrÿndilÿr! Siz gÿzinti vaxtû cÿbhÿ øinelinizi dalüalandûraraq addûmlayanda baøqa cör gþrönörsönöz. Nerjin tutuldu. O, Spiridonun dönÿnki “qurdbasan haq- lû dûr, adamyeyÿn isÿ yox” demÿsini, tÿyyarÿdÿn þzö ö÷ön
854 atom bom basû istÿmÿsini xatûrladû. Bu sadÿlik onun örÿ yinÿ asan lûqla hþkmran kÿsilÿ bilÿrdi, amma Nerjin bacardûüû qÿdÿr möqavimÿt gþstÿrirdi: – Bÿli, mÿn bÿzÿn aludÿ oluram. Lakin sizin layihÿniz ÷ox ciddidir vÿ sadÿcÿ, örÿyin sÿsini dinlÿmÿk bÿs etmir. Fransûn Sirakuzalû qarûsû yadûnûzda deyil? Qarû dua edirdi ki, allahlar adanûn mÿnfur tiranûna hÿyat bÿxø etsinlÿr, ÷önki uzun tÿcröbÿsi ona hÿr sonra gÿlÿn tiranûn ÿvvÿlkindÿn daha qÿddar olacaüûnû þyrÿtmiødi? Bÿli, bizim rejim iyrÿnc- dir, lakin siz necÿ ÿmin ola bilÿrsiniz ki, sizdÿ bu daha yaxøû alûnacaq? ×ovdar ÿkmiødik, qanqal bitdi!.. Hÿlÿ bizim inqi- la bû mûz nÿdir ki! Siz bir ... iyirmi yeddi ÿsr geriyÿ nÿzÿr salûn! Mÿna sûz bir yolu, diøi canavarûn iki ÿkiz uøaüa söd verdiyi hÿmin o tÿpÿcikdÿn, ecazkar xÿyalpÿrÿstin eøøÿyinin belindÿ gÿlib-ke÷diyi hÿmin o zeytunlu vadidÿn bizim baø- gi cÿl lÿndirici yöksÿkliklÿrimizÿ, bizim þzöyeriyÿn top tûrtûl- larûnûn qûcûrtû saldûüû zölmÿt dÿrÿlÿrimizÿ, Oymyakonun yetmiø dÿrÿcÿlik kölÿyinin döøÿrgÿ sûrûqlûlarûnû dÿlib ke÷diyi buzlu aøûrûmlarûmûza qÿdÿr olan bötön bu dolanbaclarû niyÿ sörönmöøök? Yöz illÿr boyu øairlÿr vÿ peyüÿmbÿrlÿr bizÿ Gÿlÿcÿyin parlaq iøûüû haqqûnda nÿümÿlÿr oxuyurdular! Fanatiklÿr! Onlar zirvÿlÿrdÿ tufanlarûn uladûüûnû, bitkilÿrin azlûüûnû, suyun yoxluüunu unutmuødular, unutmuødular ki, bu zirvÿlÿrdÿn asanlûqla kÿllÿmayallaq döøÿ bilÿrlÿr? Bax, burada da, iøûq salûn, Möqÿddÿs Qraal qÿsri var... – Gþrmöøÿm. – Orada atlû ÷apûb gÿldi vÿ nÿ gþrdö – boø øey! He÷ kÿs ora ÷ata bilmÿz, he÷ kÿs gþrÿ bilmÿz! Mÿni dÿ bir sakit, ki÷ik vadiyÿ buraxûn – suyu, otu olan. – Ge-ri-yÿ? – Gerasimovi÷ aydûn, he÷ bir ifadÿsiz heca- heca dedi. – Ènsan tarixinin gerisinin vÿ ya qabaüûnûn olduüunu bilsÿydim, bÿli! Amma bu sprutun nÿ dalû var, nÿ dÿ qabaüû. Mÿnim ö÷ön “tÿrÿqqi” sþzöndÿn ÷ox mÿnadan mÿhrum edilmiø ikinci bir sþz yoxdur. Èllarion Palû÷, hansû tÿrÿqqi? Nÿdÿn? Nÿyÿ doüru? Èyirmi bir yözillik ÿrzindÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 855
insanlar daha yaxøû oldular? Daha xeyirxah? Ya da daha xoøbÿxt? Yox, daha pis, daha qÿddar vÿ bÿdbÿxt! Bötön bunlara gþzÿl ideyalar sayÿsindÿ nail olunub! – Tÿrÿqqi yoxdur? Tÿrÿqqi yoxdur? – Gerasimovi÷ dÿ ehtiyatû unudaraq, sanki, cavanlaømûø sÿslÿ möbahisÿyÿ baøladû, – bunu fizika ilÿ ÿlaqÿdÿ olan insana baüûølamaq olmaz. Siz mexaniki vÿ elektromaqnit sörÿtlÿr arasûndakû fÿrqi gþrmörsönöz? – Aviasiya nÿyimÿ gÿrÿkdir? Piyada vÿ at östöndÿ gÿzmÿkdÿn saülam he÷ nÿ yoxdur! Sizin radionuz nÿyimÿ gÿrÿkdir? Bþyök piano÷ularû qovuødurmaq ö÷ön? Yoxsa mÿnim hÿbs olunmaüûm haqqûnda ÿmri Sibirÿ tez ÷atdûrmaq ö÷ön? Qoy po÷t arabalarû ilÿ aparsûnlar. – Bizim, demÿk olar ki, havayû enerjinin astanasûnda, demÿli, maddi nemÿtlÿr bolluüu astanasûnda durduüumuzu necÿ baøa döømÿmÿk olar. Biz Arktikanû ÿridÿcÿyik, Sibiri isindirÿcÿyik, sÿhralarû yaøûllaødûracaüûq. Èyirmi-otuz ildÿn sonra ÿrzaüûn östö ilÿ yeriyÿ bilÿcÿyik, ÿrzaq da hava kimi pulsuz olacaq. Bu tÿrÿqqidir? – Bolluq tÿrÿqqi deyil! Mÿn maddi bolluüu yox, ÷atûø- mayan øeyi bþlöømÿyÿ hazûrlûüû tÿrÿqqi sayardûm! Ancaq siz he÷ nÿyi ÷atdûra bilmÿyÿcÿksiniz! Sibiri isindirÿ bilmÿ- yÿ cÿk siniz! Sÿhralarû yaøûllaødûra bilmÿyÿcÿksiniz! Hÿr øeyi, özr istÿyirÿm, atom bombalarû ilÿ s... ÷evirÿcÿklÿr! Hÿr øeyi reaktiv aviasiya ilÿ øumlayacaqlar! – Bu dolanbaclara qÿrÿzsiz nÿzÿr salûn! Biz tÿkcÿ sÿhvlÿr etmÿmiøik – biz yöksÿyÿ doüru da imÿklÿmiøik. Biz incÿ sifÿtlÿrimizi qaya par÷alarû ilÿ qan÷ûr etmiøik – bununla belÿ gÿlib aøûrûmdayûq... – Oymyakonda!.. – Hÿr halda, daha bir-birimizi tonqallarda yandûrmûrûq... – Niyÿ odunla ÿziyyÿt ÷ÿkÿsÿn, boüucu qurüular var! – Hÿr halda, dÿlil kimi dÿyÿnÿklÿrdÿn istifadÿ edÿn ve÷e- lÿr
1 hÿqiqi dÿlillÿrin zÿfÿr ÷aldûüû parlamentlÿrlÿ ÿvÿzlÿndi! 1 Ve÷e – Orta ÿsrlÿrdÿ Rusiyada xalq toplantûsû 856 Hÿr halda, ibtidai xalqlardan habeas corpus act 1 ala bil- miøik! He÷ kÿs bizÿ arvadûmûzû zifaf gecÿsi sözerenin 2 yanû na gþndÿrmÿyi ÿmr etmir. Gÿrÿk kor olasan ki, adÿtlÿrin yumøaldûüûnû, aülûn aüûlsûzlûüa qalib gÿldiyini gþrmÿyÿsÿn... – Gþrmörÿm! – Hÿr halda, insan øÿxsiyyÿti anlayûøûnûn yetkinlÿødiyini! Davamlû elektrik zÿnginin sÿsi bötön binaya yayûldû. Bu, on birÿ iyirmi beø dÿqiqÿ qalûr vÿ bötön mÿxfi material- lar seyflÿrÿ tÿhvil verilmÿli, laboratoriyalar mþhörlÿnmÿli- dir demÿk idi. Hÿr ikisinin baøû zonanûn fÿnÿr iøûüûna döødö. Gerasimovi÷in pensnesi bir cöt almaz kimi bÿrq vurdu. – Hÿ, nÿ oldu? Nÿticÿ? Bötön planeti mÿnÿvi pozüunluq i÷indÿ buraxmalû? Heyfiniz gÿlmir? – Gÿlir, – Nerjin artûq gÿrÿksiz, lap yavaøûmûø pû÷ûltû ilÿ razûlaødû. – Planetÿ heyfim gÿlir. O vaxta kimi saü qal maq- dansa þlmÿk yaxøûdûr. – Èmkan vermÿmÿk þlmÿkdÿn daha yaxøûdûr! – Gerasi- movi÷ tÿkÿbbörlÿ etiraz etdi. – Lakin bu ömumi mÿhvolma vÿ ömumi sÿhvdözÿltmÿ illÿrindÿ – baøqa hansû ÷ûxûø yolu tÿklif edirsiniz? Cÿbhÿ÷i zabit! Kþhnÿ dustaq! – Bilmirÿm... bilmirÿm... – Nerjinin necÿ ÿzab ÷ÿkdiyi alaqaranlûqda da sezilirdi. – Nÿ qÿdÿr ki, atom bombasû yox idi, pis qurulmuø, astagÿl, parazitlÿrin sþköb-daüûtdûüû sovet sistemi zamanûn sûnaqlarûnda þlömÿ mÿhkum idi. Èndi, ÿgÿr bizimkilÿrin ÿlinÿ bomba ke÷sÿ, fÿlakÿt olacaq. Èndi, yal nûz indi... – Nÿ?! – Gerasimovi÷ onu divara qûsnamûødû. – Bÿlkÿ dÿ... yeni ÿsr... þz hÿrtÿrÿfli mÿlumatlûlûüû ilÿ... – Sizÿ axû radio gÿrÿk deyil! – Bÿli, onu boüurlar... Deyirÿm, bÿlkÿ, yeni ÿsrdÿ belÿ bir ösul icad edÿrlÿr: sþz betonu daüûtsûn? 1 1679-cu ildÿ Bþyцk Britaniya parlamenti tÿrÿfindÿn гÿбул олунмуø бу ганунвериъи актûн мÿьзи – øцбщÿли øÿхс гисминдÿ тутуланларûн щцгугларûнû тÿмин етмÿкдир; Britaniya конститусийасûнû тÿøкил едÿн ÿсас щцгуги сÿнÿдлÿрдÿн биридир. 2 Sözeren – feodalizm dþvrцndÿ þz vassalarûnûn hþkmdarû olan bþyцk feodal Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 857
– Materiallar möqavimÿtinÿ hÿddindÿn ziyadÿ ziddir. – Elÿcÿ dÿ diamata! Amma yenÿ dÿ?.. Yadûnûzdadûr: þncÿ Sþz olub. Demÿli, Sþz betondan da ÿsaslûdûr? Demÿli, Sþz boø øey deyil? Hÿrbi ÷evriliø isÿ... mömkön deyil... – Bunu konkret olaraq necÿ tÿsÿvvör edirsiniz? – Bilmirÿm. Tÿkrar edirÿm: bilmirÿm. Bu sirdir. Gþbÿ- lÿk lÿrin hansûsa bir sirr sÿbÿbindÿn, birinci yox, ikinci yox, ne÷ÿncisÿ yaüûødan sonra birdÿn bitmÿyÿ baøladûüû kimi. Dönÿn inanmaq da olmurdu ki, belÿ eybÿcÿr øeylÿr bitÿ bilÿr – bu gön isÿ hÿr yan onlarla doludur! Nÿcib insanlar da belÿcÿ inkiøaf taparlar, onlarûn sþzlÿri dÿ betonu daüûdacaq. – Ondan ÿvvÿl isÿ sizinkilÿri kþköndÿn qoparûlmûø, kÿsil- miø, qûrûlmûø halda zÿnbillÿrlÿ, sÿbÿtlÿrlÿ daøûyûb apara caqlar...
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|