Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
93 Ènnokentinin belÿ uzun, qurtarmaq bilmÿyÿn gecÿsi he÷ olmamûødû. Gecÿni sÿhÿrÿ kimi yatmadû; bu gecÿ onun baøûn- da o qÿdÿr ÷ox vÿ möxtÿlif fikirlÿr dolaødû ki, adi hÿyat da bun la rûn yaranmasû ö÷ön, bÿlkÿ, he÷ bir ay da bÿs elÿ mÿzdi. Diplomat mundirinin qûzûlû tikmÿlÿri sþkölÿrkÿn dÿ, hamam- da yarûlöt vÿziyyÿtdÿ oturduüu zaman da, gecÿ ÿrzin dÿ dÿyiø- diyi bokslarûn ÷oxunda da fikirlÿømÿyÿ imkanû olmuødu. Epitafiyasûnûn doüruluüu da onu heyrÿtlÿndirmiødi: “ßbÿdi saxlamalû”. ßslindÿ, telefonla danûøan adamûn o olduüunu söbut edÿ bilsÿlÿr dÿ, bilmÿsÿlÿr dÿ fÿrqi yox idi – bir dÿfÿ tutulduq- dan sonra bir daha buraxmayacaqdûlar. Stalinin pÿncÿsi ona tanûø idi: bu pÿncÿ he÷ kÿsi hÿyata qaytarmûrdû. Qabaqda onu ya göllÿlÿnmÿ, ya da ki þmörlök tÿkadamlûq kamera- nûn dustaüû olmaq gþzlÿyirdi. Haqqûnda ÿfsanÿlÿr danûøûlan Suxa novo monastûrû kimi adamûn qanûnû dondura bilÿcÿk bir øey. Bu, ahûl adamlar ö÷ön Ølisselburq sûüûnacaüû olma ya- caqdû – göndöz oturmaüû qadaüan edÿcÿklÿr, illÿrlÿ danûø- maüû qadaüan edÿcÿklÿr vÿ he÷ kim he÷ vaxt onun haqqûnda 888 he÷ nÿ bilmÿyÿcÿk, þzö dÿ dönyada baø verÿn he÷ bir hadi- sÿ dÿn, hÿtta bötþv qitÿlÿr bayraqlarûnû dÿyiø sÿlÿr vÿ ya insan lar aya u÷salar belÿ, he÷ nÿdÿn xÿbÿr tuta bilmÿ yÿ cÿk. Stali nin quldur dÿstÿsinin ikinci Nörnberq ö÷ön kÿmÿnd- lÿ nÿ cÿyi gön isÿ Ènnokentini vÿ onun monastûr dÿh lizi özrÿ dilsiz-aüûzsûz qonøularûnû kommunistlÿrin 41-ci ildÿ, nasist- lÿrin isÿ 45-ci ildÿ geri ÷ÿkilÿrkÿn etdiklÿri kimi tÿkadam lûq kameralardaca göllÿlÿyÿcÿklÿr. Mÿgÿr o, þlömdÿn qorxur? Axøamdan Ènnokenti þz tÿnhalûüûnû, hÿlÿ þyrÿøÿ bilmÿ- diyi qÿfÿsdÿ tÿkliyini pozan hÿr xûrda hadisÿyÿ, qapûnûn hÿr a÷ûlmasûna sevinirdi. Èndi isÿ ÿksinÿ, nÿ isÿ vacib, hÿlÿ þzö- nön dÿ tuta bilmÿdiyi bir fikrini axûra kimi döøönöb qur tar- maq istÿyirdi. ßvvÿlki boksa qaytarûlmaüûna øad idi. Sevi- nirdi ki, gþzlökdÿn ara vermÿdÿn baxsalar da, uzun möddÿt idi, onu narahat etmirdilÿr. Birdÿn beyninin östöndÿki nazik pÿrdÿ gþtöröldö, gön- döz fikirlÿødiyi vÿ oxuduüu øeylÿr þzlÿri aøkarlandû: “Þlömsözlöyÿ olan inam doymaq bilmÿyÿn insanlarûn acgþzlöyöndÿn doümuødur. Mödrik insan hÿyatûmûzûn möd- dÿtini ÿldÿ olunmasû mömkön olan bötön hÿzlÿrÿ ÷atmaq ö÷ön yetÿrli sayûr...” Sþhbÿt bÿyÿm hÿzlÿrdÿn gedir!? Onun pulu vardû, kostyumlar, øþhrÿt, qadûnlar, øÿrab, sÿyahÿtlÿr – lakin bötön bu hÿzlÿri tÿkcÿ ÿdalÿt naminÿ cÿhÿnnÿmin döz ortasûna atardû! Bu dÿstÿnin axûrû ÷atana kimi saü qalmaq vÿ mÿhkÿmÿdÿ onun miskin kÿkÿlÿmÿsini eøitmÿk naminÿ! Bÿli, onun bu qÿdÿr nemÿtlÿri vardû! Lakin ÿn dÿyÿrli nemÿti – döøöndöyönö demÿk azadlûüû, þzönÿ tÿn aüûlda olan insanlarla aøkar önsiyyÿt qurmaq höququ – he÷ vaxt olma mûødû. Nÿ özdÿn, nÿ dÿ adla tanûmadûüû insanlar bura- da, bu bina nûn kÿrpic arakÿsmÿlÿri arxasûnda nÿ qÿdÿr idilÿr! Vÿ onlarla aülûnû, qÿlbini bþlöømÿdÿn þlmÿk necÿ dÿ aüûr gÿlir! Hÿrÿkÿtsiz, durüun, firavan dþvrlÿrdÿ iri budaqlarûn kþl gÿ sindÿ oturub fÿlsÿfÿ icad elÿmÿk asandûr! Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 889
Èndi nÿ karandaøû, nÿ dÿ qeyd dÿftÿrcÿsinin olmadûüû vaxt da yaddaøûnûn qaranlûqlarûndan özÿ ÷ûxan hÿr øey ona daha dÿyÿrli gþrönördö. Hÿr øey aydûn xatûrlanûrdû: “Cis- mani ÿzablardan qorxmaq lazûm deyil. Davamlû ÿzab hÿmiøÿ ÿhÿmiyyÿtsiz olur, ÿhÿmiyyÿtli ÿzab isÿ davamsûz”. Budur, mÿsÿlÿn, yuxusuz, bir sutka da olsa havasûz, belini dikÿldÿ, ayaqlarûnû uzada bilmÿdiyin boksda oturmaq necÿ ÿzabdûr, davamlû, yoxsa davamsûz? ßhÿmiyyÿtli, yoxsa ÿhÿmiyyÿtsiz? Vÿ ya on il tÿkadamlûq kamerada oturmaq, ucadan bircÿ sþz belÿ danûømamaq?.. Orada, fotoqrafiya vÿ daktiloskopiya otaüûnda Ènnokenti fikirverdiki,gecÿsaatикийÿiølÿyirди.Бусаат,бялкядя,артыг ö÷ÿiølÿyiр.Èndidÿbeyninÿbaøqaciddifikirlÿrinhamûsûnû sûxûødûran boø bir fikir gÿlmiødi: onun saatûnû saxlama kamerasûna qoyublar, yayû boøalana kimi iølÿyÿcÿk, sonra isÿ dayanacaq, daha he÷ kÿs onu qur ma yacaq, ÿqrÿblÿrinin bu vÿziyyÿti ilÿ ya sahibinin þlömönö, ya da ÿmlak kimi mösadirÿ olunmasûnû gþzlÿyÿcÿk. Maraq lûdûr, hÿmin vaxt onun saatû ne÷ÿni gþstÿrÿcÿk? Dotti isÿ operettaya getmÿk ö÷ön onu gþzlÿyir? Gþz- lÿyirdi... Nazirliyÿ zÿng etdimi? Yÿqin ki, yox: dÿrhal gÿlib axtarûø aparûblar. Nÿhÿng mÿnzildir! Oranû beø nÿfÿr olsalar da, bir gecÿyÿ tþköb-tþköødörÿ bilmÿzlÿr. Nÿ tapacaqlar ki, gicbÿsÿrlÿr?.. Dottini tutmayacaqlar – son ili ayrû yaøamalarû onu xilas edÿcÿk.
Boøanacaq, ÿrÿ gedÿcÿk. Bÿlkÿ dÿ, tutarlar. Bizdÿ hÿr øey ola bilÿr. Qayыnatamûxidmÿtdÿirÿliburaxmayacaqlar–lÿkÿ!Gþr nÿ þzöndÿn ÷ûxacaq, ondan necÿ imtina edÿcÿk! Möøavir Volodini tanûyanlarûn hamûsû onu yaddaøla rûn- dan silÿcÿklÿr. Kar nÿhÿng onu ÿzÿcÿk vÿ Yer özöndÿ he÷ kÿs cûlûz, aübÿ dÿnli Ènnokentinin sivilizasiyanû xilas etmÿyÿ necÿ cÿhd etdiyini bilmÿyÿcÿk!
890 Adam istÿyÿrdi saü qalsûn, bunlarûn nÿ ilÿ bitÿcÿyini gþrsön. Tarixdÿ hÿmiøÿ bir tÿrÿf qalib gÿlir, bir tÿrÿfin ideyalarû isÿ he÷ vaxt. Èdeyalar qarûøûr, onlarûn þz hÿyatû var. Qalib mÿülubdan hÿmiøÿ az, ya da ki ÷ox, hÿtta hÿr øeyi gþtörör. Hÿr øey qarû øacaq... “Tayfa savaølarû bitÿcÿk”. Dþv lÿt sÿr- hÿd lÿri, ordu lar yox olacaq. Dönya parlamentini ÷aüûra caq- lar. Pla ne tin prezidentini se÷ÿcÿklÿr. O da bÿøÿriyyÿt qar øû- sûn da papa üûnû ÷ûxaracaq vÿ deyÿcÿk: – Øeylÿrlÿ birgÿ! – Nÿ?.. – Øeylÿrlÿ birgÿ! – Hansû øeylÿrlÿ? – Xûrda-xuruøunla! Ènnokenti biøirilmÿdÿ korlanmadûqlarûna gþrÿ indi она xösusilÿÿzizэялянpaltosuнуvÿpapaüûnûÿlinÿalaraqyerin- dÿndurdu.Эþypoqonluгарабянизdiribaøbirstarøinaдÿhliz özrÿ nþvbÿt÷ini гapûnûn arasûnдaн kянар едяряк дахил олdu (бelÿqvardiya÷ûlarûharadanyûüûblar?щansûaüûriølÿrö÷ön?). Star øina kaüû zûna baxa-baxa soruødu: – Soyadûnûz? – Volodin. – Adûnûz, atanûzûn adû? – Ne÷ÿ dÿfÿ olar? – Adûnûz, atanûzûn adû? – Ènnokenti Artemyevi÷. – Tÿvÿllödönöz? – Doqquz yöz on doqquz. – Doüulduüunuz yer? – Leninqrad. – Øeylÿrlÿ birgÿ. Ke÷in! Vÿaüzûnûmаr÷ûldada-mаr÷ûldadaqabaüadöødö. Bu dÿfÿ hÿyÿtÿ ÷ûxdûlar, qapalû hÿyÿtin qaranlûüûnda bir ne÷ÿpillÿдяaøaüûdöødölÿr.“Олмайа,эöllÿlÿmÿyÿaparûrlar? – döøön dö. – Deyirlÿr, hÿmiøÿ zirzÿmilÿrdÿ vÿ hÿmiøÿ gecÿ vaxtû göl lÿ lÿyirlÿr”. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 891
Belÿ aüûr bir anda beyninÿ nicatverici bir etiraz gÿldi: onda bÿs ö÷ dÿnÿ qÿbzi niyÿ verirdilÿr? Yox, hÿlÿ göllÿlÿnmÿ deyil. (Ènnokenti hÿlÿ dÿ DTN-in caynaqlarûnûn bir-biri ilÿ ÿla- qÿli iølÿdiyinÿ inanûrdû.) Dilini ÷ûrtûldadan starøina onu qaranlûq tamburdan bina- ya saldû vÿ liftin yanûna gÿtirdi. ßlindÿ sarûmtûl ötölÿn miø dÿyi øÿk topasû tutmuø qadûn aralûda durub Ènnokenti nin liftÿ salûnmasûna baxûrdû. Bu paltaryuyan, kifir vÿ ictimai vÿziy- yÿtinÿ gþrÿ ÷ox aøaüûda duran da Lubyankanûn baøqa kukla- adamlarû kimi Ènnokentiyÿ laqeydliklÿ, gþzlÿrindÿ he÷ bir ifadÿ olmadan baxûrdû. Ona ÷ÿhrayû, gþy vÿ aü qÿbzlÿr gÿtir- miø saxlama kamerasûnda iølÿyÿn qûzlarla olduüu kimi, bu qadûnûn da þzönö bu cör didilmiø vÿ yazûq vÿziyyÿtdÿ gþr- mÿsi Ènnokentiyÿ aüûr gÿldi, döøöndö ki, qadûnda onun haq- qûnda xoøagÿlmÿz qÿnaÿt yarana bilÿr. Baøqa fikirlÿri kimi bu fikir dÿ tez gÿlib, tez dÿ yox oldu. Nÿ fÿrqi vardû, onsuz da iøi “ÿbÿdi saxlanmalû”dûr... Starøina lifti baüladû vÿ mÿrtÿbÿ döymÿsini basdû – mÿr- tÿbÿlÿrin nþmrÿlÿri gþstÿrilmÿmiødi vÿ Ènnokenti ne÷ÿnci mÿrtÿbÿyÿ qalxdûqlarûnû þyrÿnÿ bilmÿdi. Liftinmöhÿrrikiuüuldamaüabaøladûvÿbuuüultudaн Ènnokenti boksunun divarlarû arxasûndakû sömök öyödÿn sirli maøûnû tanûdû. Qÿmgin øÿkildÿ gölömsöndö. Amma bu xoø sÿhv onu bir az örÿklÿndirdi. Lift dayandû, starøina Ènnokentini pillÿkÿnöstö mey dan- ÷aya, oradan da ÷iyinlÿrindÿ sÿmavi poqonlar vÿ qûzûlû baü- lar olan ÷oxlu nÿzarÿt÷inin vurnuxduüu enli dÿhlizÿ ÷ûxardû. Nÿzarÿt÷ilÿrdÿn biri Ènnokentini östöndÿ nþmrÿsi olmayan geniø, tÿxminÿn, on kvadratmetrlik, zÿif iøûqlandûrûlmûø vÿ divarlarûna yaøûl rÿngli yaülû boya ÷ÿkilmiø bir boksa salûb qapûnû baüladû. Bu boks, ya da kamera bomboø idi, bir o qÿdÿr dÿ tÿmiz deyildi, sement dþøÿmÿsi sörtölmöødö, þzö dÿ soyuq idi vÿ buna gþrÿ dÿ daha narahat gþrönördö. Buranûn da gþzlöyö vardû.
892 ×þldÿn dþøÿmÿyÿ sörtölÿn uzunboüaz ÷ÿkmÿlÿrin xûøûl- tûsû gÿlirdi. Gþrönör, nÿzarÿt÷ilÿr fasilÿsiz gÿlib-gedirdilÿr. Daxili hÿbsxana bþyök gecÿ hÿyatûnû yaøayûrdû. ßvvÿl Ènnokentiyÿ elÿ gÿlirdi ki, onu hÿmiøÿ iøûüû gþz- qamaødûran 8 saylû boksda saxlayacaqlar – hÿmin boksda ayaqlarûnû uzatmaüa yer yox idi, iøûq gþzlÿrini yandûrûrdû, nÿfÿs almaq ÷ÿtin idi. Èndi isÿ sÿhvini baøa döødö, anladû ki, bu geniø vÿ narahat nþmrÿsiz boksda yaøayacaq – döøöndö ki, sement dþøÿmÿ onun ayaqlarûnû öøödÿcÿk, qapû nûn arxasûndakû daimi hÿrÿkÿt vÿ ayaq sÿslÿri onu qûcûq- landûracaq, iøûüûn az olmasû onu özÿcÿk. Buranûn pÿn cÿrÿsi olsaydû, nÿ yaxøû olardû! He÷ olmasa balaca, opera deko ra- siyalarûnda zindanlarûn divarlarûna ÷ÿkilÿn pÿncÿrÿlÿr kimi – amma yox idi. Möhacirlÿrin xatirÿlÿri ÿsasûnda belÿ øeyi tÿsÿvvör etmÿk olmazdû: dÿhlizlÿr, pillÿkÿnlÿr, ÷oxlu qapûlar, zabitlÿr, serjantlar, xidmÿt÷ilÿr gÿziøir, Bþyök Lubyanka þz gecÿ hÿyatûnda vurnuxur, sanki, yaxûnlûqda bircÿ nÿfÿr dÿ dustaq yoxdur, þzön kimisinÿ rast gÿlÿ bilmÿzsÿn, xidmÿtdÿn kÿnar sþz eøidÿ bilmÿzsÿn, lap elÿ xidmÿtlÿ dÿ baülû, demÿk olar ki, danûømûrlar. Adama elÿ gÿlirdi ki, bu boyda nÿhÿng nazirlik tÿkcÿ sÿnÿ gþrÿ yatmûr, tÿkcÿ sÿninlÿ vÿ sÿnin cinayÿtinlÿ mÿøüuldur. Hÿbsxanada ke÷irilÿn ilk saatlarûn mÿhvedici ideyasû ondadûr ki, tÿzÿ gÿlÿni o biri dustaqlardan ayûrsûn, ona he÷ kÿs örÿk-dirÿk verÿ bilmÿsin, ÷oxøaxÿli, ÷oxminlik aparatûn bötön köt zÿhmi onun özÿrinÿ döøsön. Ènnokentinin döøöncÿlÿri ÿzabkeølik istiqamÿti aldû. Etdiyi telefon zÿngi indi ona aüûlsûz vÿ mÿqsÿdsiz intihar kimi yox, XX ÿsrin bötön tarixlÿrinÿ yazûlacaq bþyök bir ÿmÿl kimi gþrönördö. Amerika attaøesinin þzöndÿnrazû, laqeyd sÿsi, qösurlu tÿlÿffözö qulaqlarûnda sÿslÿnirdi: “Bÿs o kimdir? Gic, sarsaq! Yÿqin, he÷ sÿfirÿ mÿruzÿ dÿ etmÿyib. Hÿr øey mÿnasûz yerÿ... Uf, toxluq gþr necÿ sarsaq adamlar yetiødirir!” Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 893
Èndi boksun i÷indÿ gÿzmÿk olardû, lakin prosedurlarûn ÿldÿn saldûüû Ènnokentinin bunu etmÿyÿ göcö qalmamûødû. Bir-iki dÿfÿ oyan-buyana gedÿndÿn sonra skamyanûn östönÿ oturdu vÿ ÿllÿrini ayaqlarûnûn yanû ilÿ kÿndir kimi aøaüû salladû. Bu divarlar, bu bokslar ne÷ÿ-ne÷ÿ gÿlÿcÿk nÿsillÿr ö÷ön namÿlum qalacaq niyyÿtlÿri þz aralarûnda qûfûl altûnda saxla- yûrdûlar! Lÿnÿtÿgÿlmiø, lÿnÿtÿgÿlmiø þlkÿ! Onun udduüu hÿr acû hÿb hÿmiøÿ baøqalarû ö÷ön dÿrman olur. Þzö ö÷ön isÿ he÷ nÿ!.. Hansûsa xoøbÿxt bir Avstraliya! Þzö ö÷ön dönyanûn axûrûna ÷ÿkilib bombardmanlarsûz, beøilliklÿrsiz, intizamsûz yaøayûr. Niyÿ atom oürularûnûn dalûnca qa÷dû? Gedÿrdi Avstra- liyaya vÿ fÿrdi øÿxs kimi orada da qalardû!.. Bu gön, ya da sabah Ènnokenti Parisÿ, oradan da Nyu- Yorka u÷malû idi!.. Ömumiyyÿtlÿ, tarixÿ döøÿcÿyini yox, mÿhz bu gönlÿrdÿ xaricÿ getmÿli olduüunu tÿsÿvvörönÿ gÿtirÿndÿ azadlûüûn ÿl÷atmazlûüû onu boüurdu. Èstÿyirdi, kameranûn divarlarûnû cûrmaqlasûn, hirsini bir az soyutsun!.. Hÿbsxana qaydalarûnûn bu cör pozulmasûndan onu qapû nûn a÷ûlmasû qurtardû. Yenÿ ilkin gþstÿricilÿrini yoxla- dûlar, Ènnokenti dÿ suallara yuxuda imiø kimi cavab verdi, “øeylÿri ilÿ birgÿ” ÷ûxmaüû ÿmr etdilÿr. Ènnokenti boksda bir az öøömöødö, ona gþrÿ dÿ papaüû baøûnda idi, paltosu isÿ ÷iyin lÿrinÿ atûlmûødû. Bu cör geyinmÿyinin ona paltosunun altûn da iki dolu tapan÷a vÿ iki xÿncÿr aparmaq imkanû verdi- yin dÿn xÿbÿrsiz olduüu ö÷ön belÿcÿ ÷ûxmaq istÿdi. Ona palto nu geyin mÿyi vÿ boøalmûø ÿllÿrini arxada birlÿødirmÿyi ÿmr etdilÿr. Dillÿr yenÿ nûr÷ûldadû, onu liftin yanûndakû pillÿkÿnÿ tÿrÿf, sonra da pillÿkÿnlÿ aøaüû apardûlar. Ènnokentinin vÿziy yÿ tindÿ ÿn maraqlûsû ne÷ÿ dÿfÿ dþndöyönö, ne÷ÿ addûm atdû üûnû hesablamaq, sonra isÿ boø vaxtlarûnda hÿbsxananûn
894 quruluøunu anlamaüa ÷alûømaq idi. Lakin onun dön yanû qavramasûnda elÿ dÿyiøiklik baø vermiødi ki, artûq hissiy- yatsûz yeriyirdi, nÿ qÿdÿr aøaüû döødöklÿrini belÿ bilmÿdi. Birdÿn baøqa bir dÿhlizdÿn yekÿpÿr, Ènnokentinin qabaüû ilÿ gedÿn nÿzarÿt÷i kimi gÿrginliklÿ dilini nûr÷ûldadan baøqa bir nÿzarÿt÷i gþröndö. Ènnokentini aparan nÿzarÿt÷i cÿld onsuz da dar meydan÷anû bir az da dar edÿn yaøûl faner budkanûn qapûsûnû a÷dû, Ènnokentini i÷ÿri itÿlÿyib qapûnû þrtdö. È÷ÿridÿ göclÿ ayaq östÿ durmaq olardû, yuxarûdan solüun iøûq döøördö: budkanûn tavanû yox idi, i÷ÿri döøÿn iøûq da pillÿkÿnöstö qÿfÿsdÿn gÿlirdi. Belÿ vÿziyyÿtdÿ ucadan etiraz etmÿk tÿbii insani istÿk olardû, lakin artûq hÿr øeyÿ þyrÿømiø Ènnokenti sÿssizcÿ tabe olurdu, yÿni hÿbsxananûn qoyduüu qayda özrÿ hÿrÿkÿt edirdi. Sÿn demÿ, Lubyankada hamû buna gþrÿ nûr÷ûldayûrmûø: nÿzarÿt÷ilÿr mÿhbus gÿtirmÿlÿri haqqûnda xÿbÿrdarlûq edirdilÿr. Mÿhbus mÿhbusla rastlaømamalû idi! Bir-birinin gþzlÿrindÿ dÿstÿk gþrmÿmÿli idi!.. O biri dustaüû ke÷irdilÿr, Ènnokentini dÿ budkadan ÷ûxardûb apardûlar. Vÿ burada, pillÿkÿnin sonuncu qanadûnda pillÿlÿrin necÿ sörtöldöyönö gþrdö! Bötön hÿyatû boyu buna bÿnzÿr he÷ nÿ gþrmÿmiødi. Pillÿlÿr ortaya tÿrÿf oval oyuqlar øÿklindÿ yarûya qÿdÿr sörtölmöødö. O diksindi: otuz ilÿ bu qÿdÿr ayaq! Burada ayaqlarûnû ne÷ÿ dÿfÿ sörömÿli idilÿr ki, daø bu cör yeyilmiø olsun! Gedÿn hÿr iki nÿfÿrdÿn biri nÿzarÿt÷i, o birisi isÿ dustaq idi. Mÿrtÿbÿnin meydan÷asûnda barmaqlûqlû pÿncÿrÿsi olan kip baülanmûø bir qapû vardû. Burada da Ènnokentini yenilik gþzlÿyirdi – onu özödivara qoydular. Amma gþzönön ucu ilÿ möøayiÿt÷isinin elektrik zÿnginin döymÿsini bas dû üûnû, pÿncÿrÿnin ÿvvÿl tÿrÿddödlÿ a÷ûldûüûnû, sonra da þrtöl dö- yö nö gþrdö. A÷ar øaqqûltû ilÿ fûrlanandan sonra qapû a÷ûldû, i÷ÿridÿn ÷ûxan vÿ Ènnokentinin gþrÿ bilmÿdiyi bir nÿfÿr ondan soruømaüa baøladû: – Soyadûnûz? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 895
Ènnokenti insanlarûn danûøûq zamanû bir-birinin özönÿ bax maq vÿrdiøinÿ tabe olaraq özönö ÷evirdi vÿ hÿm kiøi, hÿm qadûn sifÿtinÿ bÿnzÿyÿn, øiø, sallaq ÿtli, iri yanûq izli bir sifÿt, bir az aøaüûda isÿ qûzûlû leytenant poqonlarûnû gþrmÿyÿ macal tapdû. Hÿmin adam dÿrhal Ènnokentinin östönÿ qûøqûrdû: – ×evrilmÿyin! – vÿ artûq onu ÿmÿlli-baølû bezdirmiø suallarû vermÿyÿ baøladû, Ènnokenti dÿ aü suvaq par÷asûna baxa-baxa onlarû cavablandûrdû. Dustaüûn þzönö vÿrÿqdÿ gþstÿrilÿn øÿxs kimi tÿqdim etmÿyÿ davam etdiyinÿ, þz tÿvÿllödönö vÿ doüulduüu yeri unut madûüûna ÿmin olandan sonra øiøman leytenantûn þzö dÿ ehtiyat ö÷ön dalûnca þrtölmöø qapûnûn zÿngini basdû. Pÿn cÿ rÿnin dÿmirini yenidÿn øöbhÿ ilÿ ÷ÿkdilÿr, deøikdÿn bax dû lar, pÿncÿrÿni baüladûlar vÿ gurultu ilÿ qapûnû a÷dûlar. – Ke÷in! – kþk, yanûqdan özö qûzarmûø leytenant bÿrk- dÿn dedi. È÷ÿri girdilÿr, qapû dallarûnca bÿrk øaqqûltû salaraq kilid- lÿndi.
Ènnokenti ö÷ tÿrÿfÿ – irÿli, saüa vÿ sola uzanan ÷oxqapûlû, giriøindÿ masa, yuvacûqlarû olan økaf vÿ ÷oxlu nÿzarÿt÷inin vurnuxduüu qaranlûq dÿhlizi gþrmÿyÿ macal tapmamûø, leytenant ÿtrafû börömöø sakitliyi pozmaq istÿmirmiø kimi yavaøca, lakin aydûn baøa döøölÿn tÿrzdÿ komanda verdi: – Özö divara! Tÿrpÿnmÿyin! Yaøûl panelin sÿrhÿdinÿ vÿ aü suvaüa yaxûndan bax- maqdan, peysÿrindÿ bir ne÷ÿ cöt sÿnÿ döømÿn kimi baxan gþz hiss etmÿkdÿn dÿ axmaq vÿziyyÿt ola bilmÿzdi. Yÿqin ki, onun kaüûzûnû þyrÿnirdilÿr, bundan sonra leytenant dÿrin sökut i÷indÿ aydûn eøidilÿn pû÷ûltû ilÿ dedi: – Ö÷öncö boksa! Nÿzarÿt÷ilÿrdÿn biri masadan aralandû, a÷arlarûnû cingil- dÿtmÿdÿn saü dÿhlizlÿ irÿlilÿdi: – ßllÿr arxaya! Ke÷in! – sakitcÿ dedi. Onlarûn getdiyi yolun bir tÿrÿfi ilÿ ö÷ dþngÿsi olan yaøûl divar uzanûrdû, o biri tÿrÿfdÿn isÿ özÿrlÿrindÿn ayna kimi nþmrÿ ovallarû, onlarûn
896 da altûndan gþzlöklÿri baülayan lþvhÿlÿrin asûldûüû bir ne÷ÿ qapûnûn yanûndan ke÷dilÿr: “47” “48” “49” Dostlarûnûn yaxûnlûqda olmasûndan canûna bir hÿrarÿt gÿlÿn Ènnokenti þzöndÿ lþvhÿni aralamaq, bir anlûüa gþz- löyÿ qûsûlmaq vÿ kameranûn qapalû hÿyatûna baxmaq istÿyi duydu, lakin nÿzarÿt÷i onu irÿli getmÿyÿ tÿlÿsdirirdi, ÿn ÿsasû, Ènnokenti atom bombasû uürunda möbarizÿyÿ qoøulmuø bir adamûn artûq he÷ nÿdÿn qorxmamalû olduüunu dÿrk etsÿ dÿ, hÿbsxana tabe÷iliyinÿ þyrÿømiødi. Ayrû-ayrû adamlar ö÷ön bÿdbÿxtlikdÿn, hþkumÿtlÿr ö÷ön isÿ xoøbÿxtlikdÿn insan elÿ qurulmuødur ki, nÿ qÿdÿr ki saü dûr, onu nÿdÿnsÿ mÿhrum etmÿk olar. Hÿtta hÿrÿ kÿtdÿn, sÿma dan, ailÿsindÿn vÿ ÿmlakûndan mÿhrum edilmiø þmörlök hÿb sÿ salûnanlarû belÿ mÿsÿlÿn, rötubÿtli karserÿ salmaq, isti yemÿk- dÿn mÿhrum etmÿk, ÷ubuqla dþymÿk olar vÿ bu son xûrda cÿza lar insan ö÷ön ÿvvÿlki azadlûq vÿ firavanlûq zir vÿ sin dÿn yûxûl masû qÿdÿr tÿsirli olur. Bu cör xoøagÿlmÿz son cÿza lar- dan yayûn maq ö÷ön dustaq nifrÿt etdiyi, insanû mÿnÿn þldö rÿn al÷al dûcû hÿbs xana rejiminÿ tam øÿkildÿ tabe olur. Dþn gÿ dÿn sonra qapû lar bir-birinÿ daha yaxûn idi, onlarûn özÿr lÿ rin dÿki oval lar sûx yerlÿøÿn kame ralarûn nþmrÿlÿrini gþstÿrirdi: “1” “2” “3” Nÿzarÿt÷i ö÷öncö boksun a÷arûnû burdu, komik bir hÿrÿ- kÿtlÿ, qonaqpÿrvÿrlik nömayiø etdirirmiø kimi, ÿlini irÿli uzatdû, qapûnû Ènnokentinin özönÿ araladû. Ènnokenti vÿziy- yÿtin komikliyini duydu vÿ diqqÿtlÿ nÿzarÿt÷iyÿ baxdû. Bu, al÷aqboy, tönd-qara sa÷larû vÿ nahamar, sanki, ÷ÿpÿki qûlûnc zÿrbÿsi ilÿ a÷ûlmûø gþzlÿri olan cavan adam idi. Gþrönöøö xoøagÿlÿn deyildi, nÿ dodaqlarûnda, nÿ dÿ gþzlÿrindÿ tÿbÿs- söm ÿlamÿti yox idi, lakin bu gön qarøûlaødûüû Lubyanka sifÿtlÿri arasûnda ÿn axûrda gþrdöyö nÿzarÿt÷inin qÿddar özö nÿ ö÷önsÿ ona daha ÷ox xoø gÿldi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 897
Boksa salûnûb qapûsû baülanmûø Ènnokenti ÿtrafa baxdû. Gecÿ ÿrzindÿ bir ne÷ÿ boksu möqayisÿ etdikdÿn sonra, þzönö bokslar özrÿ mötÿxÿssis saya bilÿrdi. Bu, yaxøû boks idi: ö÷ stopa 1 yarûm eni, yeddi yarûm uzunluüu, par ket dþøÿ- mÿsi, bötönlöklÿ divara bÿrkidilmiø uzun vÿ dar skamya ilÿ tutulmuø otaüûn qapûsû aüzûnda altûkönclö taxta masa qoyul- muødu. Boks, ÿlbÿttÿ ki, pÿncÿrÿsiz idi, yalnûz hön dördÿ, tavanda qara barmaqlûq øÿklindÿ nÿfÿsliyi vardû. Otaq ÷ox höndör idi – tÿxminÿn, ö÷ metr yarûm vÿ bötön bu aüar dûl- mûø metrlÿr qapûnûn östöndÿki tor qÿfÿsÿ salûnmûø iki yöz vatlûq lampanûn iøûüûnda parûldayûrdû. Lampa otaüû qûzdûr- mûødû,аммаadamûngþzlÿriniaürûdûrdû. Dustaqlûq elmi tez mÿnimsÿnilÿn vÿ mþhkÿm yadda qalan elmlÿrdÿndir. Bu dÿfÿ Ènnokenti aldanmadû vÿ bu cör rahatboksda÷oxqalacaüûnацмидбяслямяди.Одуркиuzun vÿ ÷ûlpaq skamyanû gþrÿn kimi nÿ vaxtsa ÿrkþyön olmuø, indi isÿ saatbasaat ÿrkþyönlöyöndÿn ÿl ÷ÿkÿn bu adam baøadöødöki,buanonunÿnбиринъиvÿÿnÿsasэюряъяйииш yatmaqdûr. Anasûndan ayrû döømöø vÿhøi heyvan balasûnûn tÿbiÿtÿnhÿyatö÷önvacibdavranûøtÿrziniдахилдянbildiyi kimi, Ènnokenti dÿ qûsa bir zamanda paltonu skamyanûn östönÿ sÿrmÿyi, qaragöl yaxalûüûnû vÿ qatlanmûø qollarûnû yastûq kimi yûümaüû þyrÿnÿ bilmiødi. Dÿrhal да uzandû. Yeri ona lap rahat gþröndö. Gþzlÿrini yumub yatmaüa hazûrlaødû. Amma yuxulaya bilmÿdi! Yatmaq ö÷ön he÷ bir imkan olmayanda onun yuxusu gÿlirdi! Artûq yorüunluüun bötön mÿr hÿlÿlÿrindÿn ke÷miødi, ani mörgö ilÿ artûq iki dÿfÿ øöu- runa istirahÿt vermiødi – nÿhayÿt, yatmaq imkanû yarandû, yuxu isÿ gÿlmirdi! Onun daxilindÿ daim yenilÿøÿn hÿyÿcan he÷ cör sakitlÿømÿk istÿmirdi. Mölahizÿlÿrdÿn, tÿÿssöf vÿ tÿx- min lÿrdÿn uzaq olmaüa ÷alûøan Ènnokenti aram nÿfÿs almaüa vÿ say ma üa ÷alûødû. Bötön bÿdÿni ö÷ön rahat, qabûr üala rû nûn altû hamar, ayaqlarûnû tam uzada bildiyi, nÿzarÿt÷ilÿrin dÿ nÿ 1 Ñòîïа – 28,8 sm-ÿ bÿrabÿr qÿdim uzunluq þl÷цsц 898 ö÷önsÿ onu narahat etmÿdiklÿri bir øÿraitdÿ yuxu laya bil mÿ- mÿyi ona aüûr gÿlirdi. Yarûm saata qÿdÿr belÿcÿ uzandû. Artûq fikirlÿrinin ÿla- qÿsi itmÿyÿ, ayaqlarûndan özöyuxarû bötön bÿdÿninÿ xoø bir hÿrarÿt yayûlmaüa baølamûødû. Bu zaman Ènnokenti baøa döødö ki, bu adamû dÿli elÿ- yÿcÿk sÿviyyÿdÿ parlaq iøûqda yatmaq mömkön deyil. Èøûq nÿinki ÷ÿhrayû øÿfÿqlÿri ilÿ baülû gþz qapaqlarûnûn altûna ke÷irdi, hÿm dÿ gþz almacûüûna dþzölmÿz bir qövvÿ ilÿ tÿzyiq gþstÿrirdi. ßvvÿllÿr Ènnokentinin he÷ vaxt fikir ver- mÿdiyi bu iøûq tÿzyiqi indi onu þzöndÿn ÷ûxarûrdû. ßbÿs yerÿ bir bþyröndÿn o biri bþyrö östönÿ ÷evrilÿn, iøûüûn tÿzyiq gþstÿrmÿdiyi bir vÿziyyÿt tapmaüa ÷alûøan Ènnokentinin sÿbri tökÿndi, o ayaüa qalxdû, ayaqlarûnû aøaüû salladû. Gþzlöyön qapaüû tez-tez ÷ÿkilirdi, xûøûltû eøidilirdi vÿ nþvbÿti dÿfÿ qapaq ÷ÿkilÿn kimi barmaüûnû qaldûrdû. Qapû tamamilÿ sÿssiz a÷ûldû. ×ÿpgþz nÿzarÿt÷i sakitcÿ Ènnokentiyÿ baxûrdû. – Sizdÿn xahiø edirÿm, lampanû sþndörön! – Ènnokenti yalvarûcû sÿslÿ dedi. – Olmaz, – ÷ÿpgþz halûnû pozmadan cavab verdi. – Onda dÿyiøin! Daha zÿif lampa salûn! Belÿ balaca... boksa bu boyda lampa salmaq nÿyÿ lazûmdûr? – Sakit danûøûn! – ÷ÿpgþz asta sÿslÿ narazûlûüûnû bildirdi. Doürudan da, onun arxasûndakû dÿhlizdÿ vÿ bötön hÿbsxanada qÿbir sökutu vardû. – Nÿ boyda lazûmdûrsa, o boyda da yanûr. Ancaq bu þlgön sifÿtdÿ nÿ isÿ canlû bir øey dÿ vardû! Sþhbÿtin baøa ÷atdûüûnû vÿ indicÿ qapûnûn baülanacaüûnû hiss edÿrÿk, Ènnokenti xahiø etdi: – È÷mÿyÿ su verin! ×ÿpgþz baøûnû tÿrpÿtdi vÿ sÿssizcÿ qapûnû baüladû. Onun kiø payÿndazûn östö ilÿ boksdan necÿ uzaqlaødûüû vÿ necÿ geri qayûtdûüû eøidilmÿdi – qûfûla salûnan a÷ar azca øaqqûl dadû vÿ ÷ÿpgþz ÿlindÿ bir par÷ su qapûnûn aüzûnda peyda oldu. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 899
Hÿbsxananûn birinci mÿrtÿbÿsindÿ olduüu kimi, burada da par÷ûn östönÿ piøik øÿkli ÷ÿkilmiødi, lakin bu piøik eynÿksiz idi, kitab vÿ quøcuüaz da yox idi. Ènnokenti lÿzzÿtlÿ sudan i÷di, arada ÷ûxûb getmÿyÿn nÿzarÿt÷iyÿ baxdû. O, bir ayaüûnû kandardan i÷ÿri qoymuødu vÿ ÷iyinlÿri imkan verÿn qÿdÿr qapûdan i÷ÿridÿ idi. Nizam- namÿyÿ tamamilÿ zidd olaraq, gþz vurub soruødu: – Sÿn kim olmusan? Necÿ dÿ qeyri-adi sÿslÿnirdi! – insani rÿftar, bötön gecÿ ilk dÿfÿ olaraq! Sakit verilmÿsi ilÿ mödiriyyÿtdÿn gizlÿdilÿn bu sualûn canlû tonundan, amansûz “olmusan” sþzö ilÿ sanki, nÿzarÿt÷i ilÿ ÿlbirliyÿ razûlûq vermÿyinÿ tÿÿccöblÿnÿn Ènnokenti pû÷ûltû ilÿ bildirdi: – Diplomat olmuøam. Dþvlÿt möøaviri. ×ÿpgþz rÿübÿtlÿ baøûnû buladû vÿ dedi: – Mÿn isÿ Baltik donanmasûnûn matrosu olmuøam! – bir az lÿngidi. – Bÿs sÿni niyÿ tutublar? – Þzöm dÿ bilmirÿm, – Ènnokenti ehtiyatlandû. – He÷ nÿyÿ gþrÿ. – ×ÿpgþz rÿhmdilliklÿ baøûnû yellÿdi. – Hamû ÿvvÿl belÿ deyir, – tÿsdiqlÿdi. ßdÿb qaydalarûnû gþzlÿmÿdÿn ÿlavÿ etdi: – Ayaqyoluna getmÿk istÿmirsÿn? – Hÿlÿ yox, – Ènnokenti yeni gÿlÿnlÿrÿ xas bir naøûlûqla ona edilÿn tÿklifin yer özönön ÿn bþyök, dustaq ö÷ön cÿdvÿldÿnkÿnar ÿl÷atmaz bir nemÿt olduüunu dÿrk etmÿdÿn rÿdd cavabû verdi. Bu cör mÿzmunlu sþhbÿtdÿn sonra qapû baülandû vÿ Ènnokenti yenidÿn skamyaya uzanaraq iøûüûn mödafiÿsiz qalmûø gþz qapaqlarûnû dÿlib ke÷ÿn tÿzyiqi ilÿ mÿnasûz möbarizÿyÿ baøladû. Gþzlÿrini ÿli ilÿ tutmaq istÿdi, amma ÿli keyiyirdi. Baøa döødö ki, cib dÿsmalûnû eømÿ kimi burub onunla gþzlÿrini baülaya bilÿr – amma cib dÿsmalûnûn indi harada olduüunu bilÿn yox idi... Dþøÿmÿnin östöndÿ qalmûødû... Dönÿn axøam necÿ dÿ aüûlsûz bir kö÷ök idi!
900 Xûrda ÿøyalar – cib dÿsmalû oldu, boø kibrit qutusu oldu, sap vÿ ya plastik döymÿ oldu – bötön bunlar dustaüûn ÿn birinci dostlarûdûr! hÿmiøÿ elÿ bir mÿqam gÿlÿcÿk ki, bunlardan hansûsa biri ÿvÿzedilmÿz olacaq, dustaüû ÷ÿtin vÿziyyÿtdÿn ÷ûxardacaq! Qapû birdÿn a÷ûldû. ×ÿpgþz qûrmûzû-zolaqlû pambûq dþøÿyi ÿldÿn-ÿlÿ Ènnokentiyÿ verdi. Mþcözÿ! Lubyanka nÿinki yat- maüa mane olmurdu, hÿm dÿ dustaüûn yuxusunun qayüû sûna qalûrdû!.. Qatlanmûø dþøÿyin arasûna balaca tök yas tûq, yas- tûq özö, mÿlÿfÿ qoyulmuødu. Hÿr ikisinÿ “Daxili hÿbsxana” øtampû vurulmuødu. Ona hÿtta boz adyal da verdilÿr. Lÿzzÿt!Бaxиндиyatacaq!Onunhÿbsxanatÿÿssöratlarû ÷ox kÿdÿrli idi! Qarøûda onu gþzlÿyÿn lÿzzÿti duyaraq, yastûqözönö taxdû (bunu þmröndÿ ilk dÿfÿ edirdi), mÿlÿfÿni sÿrdi (skamya ensiz olduüundan dþøÿk azca sallanûrdû), pal- tarûnû soyundu, uzandû, gþzönö kitelinin qolu ilÿ þrtdö – daha he÷ nÿ mane olmurdu! – vÿ artûq yuxuya, hÿmin o Morfeyin aüuøu adlandûrûlan øirin uyüuya dalmaüa baølayûrdû ki... Qapû gurultu ilÿ a÷ûldû, ÷ÿpgþz ona dedi: –ßllÿriniziаdyalûnaltûndan÷ûxarûn! – Necÿ ÷ûxarûm? – Ènnokenti, az qala, aülaya-aülaya soruø- du. – Niyÿ mÿni oyatdûnûz? Mÿn ÷ÿtinliklÿ yuxula mûødûm. – ßllÿrinizi ÷ûxarûn! – nÿzarÿt÷i soyuqqanlûlûqla tÿkrar etdi,–яllÿra÷ûqdaolmalûdûr. Ènnokenti tabe oldu. ßllÿri adyalûn östönÿ qoyub yat- maq elÿ dÿ asan deyilmiø. Bu, iblisanÿ bir hiylÿ idi! Yatanda ÿllÿ rini gizlÿtmÿsi, onlarû bÿdÿninÿ sûxmasû insanûn tÿbii, þzö- nöndÿfikirvermÿdiyibirvÿrdiøиdir. Daha bir al÷aldûlmaya uyüunlaømaüa ÷alûøan Ènnokenti bir xeyli yerindÿ ÷evrildi. Nÿhayÿt, yuxu göc gÿldi. Zÿhÿr kimi øirin tutqunluq onun øöurunu böröyördö. Birdÿn dÿh- lizdÿn sÿs eøitdi. Uzaqdan baølayaraq, onun boksuna tÿrÿf qonøu qapûlarûn hamûsû taqqûldayûrdû. Hÿr dÿfÿ dÿ hansûsa bir sþz deyilirdi. Budur – qonøu kameradadûrlar. Ènnokentinin dÿ qapûsû a÷ûldû: Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 901
–Qalxûn!–Baltikdonanmasûnûnmatrosuqÿtiyyÿtlÿдеdi. – Necÿ? Niyÿ? – Ènnokenti coødu. – Mÿn bötön gecÿni yatmamûøam! – Saat altûdûr. Bu da qanun kimi bir øeydir! – deyÿn mat- ros yoluna davam etdi. Bu zaman Ènnokentidÿ dþzölmÿz bir yatmaq istÿyi yarandû. O, yerinÿ uzandû vÿ dÿrhal da daø kimi yuxuya getdi. Amma cÿmi iki dÿqiqÿyÿ yaxûn yata bildi – ÷ÿpgþz qapûnû gurultu ilÿ a÷dû vÿ bir dÿ dedi: – Qalxûn! Qalxûn! Dþøÿyi boru øÿklindÿ bökön! Ènnokenti dirsÿklÿndi, bulanûq nÿzÿrlÿ bir saat bundan ÿvvÿl ona xoø gþrönÿn zölmkarûna baxdû. – Mÿn axû yatmamûøam, baøa döøön! – He÷ nÿ bilmirÿm. – Yaxøû, dþøÿyi bököb durdum, bÿs sonra nÿ edÿcÿyÿm? – He÷ nÿ. Oturacaqsan. – Axû niyÿ? – Ona gþrÿ ki, sÿhÿr saat altûdûr, sizÿ deyirlÿr. – Onda oturduüum yerdÿ yataram! – Qoymayacaüam. Oyadacaüam. Ènnokenti baøûnû tutdu vÿ yellÿndi. ×ÿpgþz nÿzarÿt÷inin gþzöndÿ, sanki, tÿÿssöf ifadÿsi yarandû. – Yuyunmaq istÿyirsiniz? – Yuyunaram, – Ènnokenti fikrÿ getdi, sonra da ÿlini paltarûna uzatdû. – ßllÿr arxaya! Ke÷in! Ayaqyolu tindÿn sonra gÿlirdi. Bu gecÿ dÿ yata bilÿ cÿ- yinÿ ömidini itirmiø Ènnokenti kþynÿyini ÷ûxarmaüa vÿ qur øa- üacan soyuq su ilÿ yuyunmaüa risk etdi. Suyu geniø vÿ soyuq ayaqyolunun sement dþøÿmÿsinÿ daüûda-daüûda yuyun maüa baøladû: qapû baülû idi vÿ ÷ÿpgþz onu narahat etmirdi. Bÿlkÿ dÿ, insan adamdûr, amma niyÿ belÿ mÿkrli hÿrÿkÿt etdi, saat altûda durmaq lazûm gÿlÿcÿyini qabaqcadan demÿdi? Soyuq su Ènnokentinin canûndan yarûm÷ûq kÿsilmiø yuxu- nun söstlÿødirici zÿifliyini ÷ûxartdû. Dÿhlizdÿ sÿhÿr yemÿ yin dÿn
902 danûømaq istÿdi, lakin nÿzarÿt÷i onun sþzönö kÿsdi. Bok sa girÿn dÿn sonra cavab verdi: – Sÿhÿr yemÿyi olmayacaq. – Necÿ yÿni olmayacaq? Bÿs nÿ olacaq? – Sÿhÿr saat sÿkkizdÿ payokunuzu, øÿkÿr vÿ ÷ay verÿ- cÿklÿr. – Bÿs payok nÿdir? – Yÿni ÷þrÿk payûnûzû. – Bÿs sÿhÿr yemÿyi nÿ vaxt olacaq? – Nÿzÿrdÿ tutulmayûb. Dÿrhal nahar. – Vÿ mÿn bötön bu vaxtû oturacaüam? – Bÿsdir danûødûq! Nÿzarÿt÷i qapûnû axûra kimi baülamaüa macal tapmamûø, Ènnokenti ÿlini qaldûrdû. – Nÿdir yenÿ? – Baltik donanmasûnûn matrosu qapûnû a÷dû. – Mÿnim döymÿlÿrimi kÿsiblÿr, astarû cûrûblar, tikmÿyÿ kimÿ verim? – Ne÷ÿ döymÿdir? Saydûlar. Qapû baülandû vÿ bir azdan yenÿ a÷ûldû. ×ÿpgþz iynÿni, ona qÿdÿr sap qûrûüûnû, möxtÿlif þl÷ölÿrdÿ vÿ möxtÿlif mate- rial lardan – sömökdÿn, plastik kötlÿdÿn, aüacdan dözÿl dil- miø bir ne÷ÿ döymÿni Ènnokentiyÿ uzatdû. –Bunlarnÿyÿyaraйаr?Мÿgÿrmÿnimdöymÿlÿrimbelÿidi? – Gþtörön! He÷ bunlar da yoxdur! – ÷ÿpgþz sÿsini qal dûrdû. Ènnokenti þmröndÿ birinci dÿfÿ tikmÿyÿ baøladû. Sapûn ucunu necÿ bÿrkitmÿk, tikiølÿri necÿ qoymaq lazûm oldu- üunu, döymÿnin tikilmÿsini necÿ sona ÷atdûrmalû olduüunu dÿr hal baøa döømÿdi. Bÿøÿriyyÿtin minillik tÿcröbÿsindÿn bÿh rÿ lÿn mÿyÿn Ènnokenti necÿ tikmÿk lazûm olduüunu þzö icad elÿdi. Bir ne÷ÿ dÿfÿ iynÿ barmaüûna batdû vÿ bar maq la- rûnûn incÿ uclarû aürûmaüa baøladû. Mundirinin asta rûnû tik- mÿyi, paltosunun sallanmûø pambûüûnû yerinÿ salûb tik mÿyi uzun ÷ÿkdi. Döymÿlÿrin bÿzilÿrini yerlÿrinÿ tikmÿdiyi ö÷ön mundirinin kÿnarlarû bözöødö. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 903
Lakin lÿng, diqqÿt tÿlÿb edÿn iø nÿinki vaxtû qûsaltdû, hÿm dÿ Ènnokentini sakitlÿødirdi. Onun daxili hÿrÿkÿtlÿri niza ma döødö, artûq nÿ qorxu, nÿ dÿ ruhi sûxûntû qalmamûødû. Maraqlûsû bu idi ki, hÿtta bu ÿfsanÿvi dÿhøÿtlÿr yuvasû – Bþyök Lub yanka hÿbsxanasû da tÿsÿvvör etdiyi qÿdÿr qor- xulu deyil miø, burada da insanlar yaøayûrmûø (necÿ dÿ onlarla gþröø mÿk istÿrdi!). Gecÿni yatmamûø, yemÿk yemÿ miø, hÿyatûonsaatqabaqsûndûrûlmûøinsanынalibirduyüusu,atle- tin taqÿtdÿn döøöb daølaømaqda olan bÿdÿninÿ yorul maz lûq vÿ tÿravÿt bÿxø edÿn ikinci nÿfÿsi a÷ûlûrdû. Èynÿni ondan baøqa bir nÿzarÿt÷i aldû. Sonra östöndÿ ÷ÿkini tamamlayan ö÷bucaqlû øÿklindÿ ÿla vÿsi olan yarûmkiloluq ala÷iy qara ÷þrÿk vÿ iki tikÿ doü- ran mûø qÿnd gÿtirdilÿr. Tezliklÿ÷ayдандаnpiøikøÿkliilÿbÿzÿdilmiøpar÷arÿngli qaynar maye tþkdölÿr vÿ ÿlavÿ dÿ ÷ay vermÿyi vÿd etdilÿr. Bötön bunlar dekabrûn iyirmi yeddisi sÿhÿr saat sÿkkiz demÿk idi. Ènnokenti birgönlök qÿndin hamûsûnû par÷a saldû, ÷aøûb bar maüû ilÿ qarûødûrmaq istÿdi, lakin barmaüû qaynar suya davam gÿtirmÿdi. Belÿ olan halda par÷û fûrlatmaqla qÿndi ÿrit- di, lÿzzÿtlÿ i÷di (yemÿk istÿmirdi), ÿlini qaldûrûb yenÿ istÿdi. Èkinci par÷û da, artûq qÿndsiz, amma zÿif ÷ay iyindÿn hÿzz alaraq, lÿzzÿtlÿ i÷inÿ ÷ÿkdi. Fikirlÿri duruldu, baøû ÷oxdan olmadûüû dÿrÿcÿdÿ aydûn- laødû.
Skamya vÿ qarøû divar arasûndakû dar ke÷idlÿ, boru øÿk- lindÿ bökölmöø dþøÿyÿ ayaüû iliøÿ-iliøÿ, qarøûda onu gþz- lÿyÿn ÷arpûømanû gþzlÿyÿrÿk gÿziømÿyÿ baøladû – ö÷ balaca addûm irÿli, ö÷ balaca addûm geri. Gþzönön qabaüûna Amerika Azadlûq heykÿlinin vÿ bizim Muxinanûn fûrlanan, dÿfÿlÿrlÿ kinolara ÷ÿkilmiø heykÿlinin toqquømasû gÿldi. Sraüagön bu toqquømanûn ÿn dÿhøÿtli yerinÿ soxulmuødu. Baøqa cör edÿ bilmÿzdi. Biganÿ qala bilmÿzdi.
904 Taleyinÿ bu döømöødö... Avenirdayûnecÿdeyirdi?Эertsenindediyikimi:“Vÿtÿn- pÿrvÿrliyin sÿrhÿdlÿri haradadûr? Nÿ ö÷ön vÿtÿnÿ mÿhÿb bÿt..?” Avenir dayûnû xatûrlamaq indi onun ö÷ön hÿr øeydÿn vacib vÿ xoø idi. Uzun illÿr ÿrzindÿ nÿ qÿdÿr kiøilÿrlÿ vÿ qadûn larla rastlaømûødû, dostluq etmiødi, hÿyatûn lÿzzÿtlÿrini bþlöø möødö – lakin bu gön burada, Lubyankada ona ÿn ÷ox lazûmlû adam gölmÿli evcikdÿ yaøayan, cÿmi iki gön gþrdöyö tverli dayûsû idi. Bötön hÿyatû boyu tanûdûqlarû arasûnda ÿn vacib insan... Yeddi stopalûq dalanda gÿziøÿn Ènnokenti daha ÷ox dayû sû nûn dediklÿrini xatûrlamaüa ÷alûøûrdû. Vÿ xatûrlayûrdû. Nÿ ö÷ön sÿ bir ifadÿ qalan hamûsûnû sûxûødûrûr, þzönö qabaüa salûrdû: “Daxili razûlûq vÿ narazûlûq hisslÿri xeyir vÿ øÿrin ali meyarlarûdûr”. Bu, dayûsû deyildi. Nÿ isÿ aüûlsûz bir øey idi. Hÿ, bu, Epi- kör dör, dönÿn baøa döøÿ bilmÿmiødi. Èndi isÿ aydûn oldu: demÿli, mÿnim xoøuma nÿ gÿlirsÿ, xeyirdir, xoøuma gÿl- mÿ yÿn øey isÿ øÿrdir. Mÿsÿlÿn, Stalinin þldörmÿkdÿn xoøu gÿlir, demÿli, bu, onun ö÷ön xeyirdir? Bizÿ isÿ ÿdalÿt naminÿ hÿbsxanada oturmaq lÿzzÿt elÿmir, demÿli, bu øÿrdir? Bu filosoflarû azadlûqda oxuyarkÿn elÿ mödrik gþrö nör- lÿrki!ÈndiisÿÈnnokentiö÷önxeyirvÿøÿrbua÷ûq-bozрянэли qapû ilÿ, bu yaøûl divarlarla, bu ilk hÿbsxana gecÿsi ilÿ konkret- lÿø miø vÿ gþzlÿ gþrönÿn øÿkildÿ bir-birindÿn ayrûlmûødûlar. Onun dÿlib ÷ûxdûüû möbarizÿ vÿ iztirab yöksÿkliyindÿn bþyök materialistin mödrikliyi vÿhøi ÿlinÿ döømöø kompas kimi dÿ olmasa, hÿr halda, uøaq qûüûltûsû kimi gþrönördö. Qapû guruldadû. – Soyadûnûz? – øÿrq tipli yeni nÿzarÿt÷i sÿrt øÿkildÿ soruødu. – Volodin. – Dindirilmÿyÿ! ßllÿr arxaya! Ènnokenti ÿllÿrini arxaya qoydu vÿ su i÷ÿn quø kimi baøûnû dala ataraq boksdan ÷ûxdû. Niyÿ vÿtÿnÿ olan mÿhÿbbÿti?.. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 905
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|