Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti

Èlham ßliyevin

“Дцнйа ядябиййатынын эюркямли нцмайяндяляринин

ясярляринин Азярбайъан дилиндя няшр едилмяси

haqqыnda” 2007-cи il 24 август tarixli

sÿrÿncamû ilÿ nÿør olunur.

 “Шярг-Гярб”

Áakû – 2010

NOBEL  MÖKAFATI 

LAUREATLARININ ßÑßÐËßÐÈ

Александр Солженицын

Inventas vitam juvat excoluisse per artes

Усталûьа йцксÿлÿрÿк bу дцнйанû хоø едÿнÿ

Aleksandr Soljenitsın

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

ÑÅ×ÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈ

 “Шярг-Гярб”

Áakû – 2010

ISBN 978-9952-34-279-6

Òÿðcцмÿ åäÿíè: 

Сåйфÿл Щÿсÿíов

Юí сþçцí мцÿллèфè:  Етèмаä Башкåчèä

Рedaktor:  

Асèф Щаъылы

 

Korrektorlar: 

Агшèí Мÿсèмов

 

 

Пÿðèíаç Сÿмÿäова

 

Bÿdii tÿrtibat vÿ

dizaynыn mцÿllifi: 

Tÿrlan Qorчu

 

Kompцter dцzцmц:  Hikmÿt Aydыnoülu

Александр Солженитсын. Se÷ilmiø ÿсÿрлÿри.

Бакы: “Øÿðq-Qÿrb”, 2010, 944 сÿù.

Мÿтí: Бакы Славйаí Уíèвåðсèтåтè, “Кèтаб aлÿмè” НПМ, 2010

Бÿäèè тÿðтèбат, сÿùèфÿлÿíмÿ: “Òуту” íÿшðèййаты, 2010

© “Øÿðг-Гÿðб” АСЪ, 2010

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

5

YAZI×I ØßRßFÈNÈ 

HßR ØEYDßN ÖSTÖN TUTAN 

YAZAR

Rus yazû÷ûsû, Nobel mцkafatû laureatû Aleksandr Èsaye vi÷ 

Soljenitsûn 1918-ci il декабрûн 11-dÿ Rusiyanûn Kislo vodsk 

øÿhÿrindÿ,  ata sûnûn  þlцmцndÿn  bir  ne÷ÿ  ay  sonra  dцn yaya 

gÿlmiødir. Onun anasû varlû kÿndli qûzû idi, ingilis vÿ fransûz 

dillÿrini  mцkÿmmÿl  bilirdi,  lakin  inqilabdan  son rakû  sovet 

illÿrindÿ makina÷û vÿ stenoqraf÷û iølÿmÿyÿ mÿc bur olmuødu. 

Uøaq  yaø larûnda  ailÿsi  ilÿ  birgÿ  Rostova  kþ÷ÿn  Solje nit sûn 

1936-cû ildÿ Rostov universitetinin fizika-riyaziy yat fakцl-

tÿsinÿ  daxil  olur.  Universiteti  bitir dik dÿn  sonra  bir  mцd-

dÿt orta mÿk tÿbdÿ mцÿllim iølÿyir. Þz ailÿ sinin inqi lab dan 

ÿvvÿlki  gцzÿ ranû  haqqûnda  dцøцncÿlÿr,  þlkÿnin  hÿya tûn da 

baø verÿn tÿbÿddцlatlar gÿlÿcÿk yazû÷ûnû L.Tolstoyun “Hÿrb 

vÿ sцlh” romanû kimi irihÿcmli bir ÿsÿr yazmaьa sþvq edir. 

Bu roma nûn qÿhrÿmanlarûndan biri kimi Soljenitsûn þz ata sû-

nûn hÿyat hekayÿtini qÿlÿmÿ almaьû planlaødûrûrdû. Þz ÿdÿbi 

plan larûnû ger÷ÿklÿødirmÿk istÿyi yazû÷ûnûn Mos kva Fÿl sÿfÿ, 

ßdÿbiyyat vÿ Tarix Ènstitutunun qiyabi øþbÿ sinÿ daxil olma-

sûnû  øÿrtlÿndirir.  1941-ci  ilin  oktyabrûnda  Sol jenit sûn  ordu 

sûra la rûna ÷aьûrûlûr vÿ qûsa zamanda zabit mÿk tÿ bini biti rÿ-

rÿk  artil leriya  kapitanû  rцtbÿsindÿ  cÿbhÿ  xÿt tinÿ  yol lanûr. 

Cÿb hÿdÿ  gþstÿrdiyi  øцcaÿtlÿrinÿ  gþrÿ  II  dÿrÿcÿli  “Vÿtÿn 

mцha ribÿsi”  vÿ  “Qûzûl  ulduz”  orden lÿri  ilÿ  tÿl tif  edilir. 

Onun  son  cÿbhÿ  xatirÿlÿri  –  Øÿrqi  Prussi yada  mцha si rÿyÿ 

dцø mÿsi ilÿ baьlû hadisÿ lÿr “Prus siya gecÿ lÿri” poe ma sûn da 

vÿ “Qalib lÿrin ziya fÿti” pye sindÿ (hÿr iki ÿsÿr 1951-ci ildÿ 

yazûlmûødûr)  ÿks  olunmuødur.  Mцharibÿnin  qurtarmasûna  

6

ц÷  ay  qalmûø  antisovet  tÿbliьatû  aparmasû  (tÿh lцkÿsizlik 

orqan larû  onun  Stalini  tÿnqid  etdiyi  mÿktubunu  ÿlÿ  ke÷i-

rir)  ittihamû  ilÿ  Soljenitsûnûn  rцtbÿsi  ÿlindÿn  alûnûr  vÿ  

o, Mos kvanûn Lubyanka hÿbsxanasûna salûnûr. O, sÿkkiz il 

mцddÿ tinÿ azadlûqdan mÿhrum edilir. Bir il Lubyanka hÿbs-

xana sûnda qaldûqdan sonra yazû÷ûnû Moskva ÿtrafûn dakû ixti-

sas laø mûø Marfino щÿбсханасûна kþ÷цrцrlÿr. Bu щÿбс ха на да 

riya ziy yat ÷ûlar, fiziklÿr vÿ digÿr ixtisas sahib lÿri gizli elmi 

tÿdqi qat iølÿri ilÿ mÿøьul olurdular. Buрада yaøa dûьû мÿщ бус 

hÿya tûнû Soljenitsûn þzцnцn “Birinci ÷евrÿ dÿ” ÿsÿ rindÿ ÿks 

etdir miødir. Dþrd il sonra Soljenit sûn Qaza xûstan dakû siyasi 

mÿh bus lar dцøÿrgÿsinÿ kþ÷цrцlцr. Aьûr mÿh bÿs hÿyatû vÿ 

dal badal yaøadûьû psixoloji sarsûn tû lar dan o, burada xÿr ÷ÿng 

xÿs tÿ li yinÿ  tutulur.  Hamû  onu  þlцmÿ  mÿh kum  olun muø 

xÿstÿ  hesab  edirdi,  lakin  Daø kÿnd  щospi ta lûn da  øцa  mцa-

licÿsi alan Sol jenitsûn bu aьûr xÿstÿ lik dÿn saьa lûr vÿ sonra-

lar bu haqda “Xÿr ÷ÿng korpusu” adlû povestи qÿlÿ mÿ alûr. 

Yazû÷û 1956-cû ilÿ dÿk Sibirin mцxtÿlif rayon larûnda sцr gцn 

hÿyatû yaøayûr, nÿhayÿt, bÿraÿt aldûq dan sonra þz qadûnû ilÿ 

birgÿ  Ryazanda  mÿskunlaøûr  vÿ  orta  mÿk tÿb dÿ  riya ziy yat 

mцÿl limi iølÿmÿ yÿ baølayûr. 

1962-ci ildÿ “Novûy mir” jurnalûnûn redaktoru A.Tvar-

dovski yazû÷ûnûn “Èvan Denisovi÷in bir gцnц” adlû povestini 

÷ap edir. Povestin konservativ kommunistlÿr tÿrÿfindÿn bir-

mÿnalû qarøûlanmayacaьûnû nÿzÿrÿ alan baø redaktor, “Xruø-

øov  yumøalmasû”ndan  istifadÿ  edÿrÿk,  povesti  ÷ap  etmÿk 

ц÷цn birbaøa dþvlÿt baø÷ûsûndan icazÿ alûr. Mÿøhur QULaq 

hÿbs dцøÿrgÿsindÿki dustaqlarûn hÿyatûnû tÿsvir edÿn povest 

bþyцk maraьa sÿbÿb olur vÿ ÿdÿbi tÿnqidin diqqÿtini þzц nÿ 

÷ÿkir.  Yalnûz  “stalinizm”in  deyil,  bцtþvlцkdÿ  sovet  sis te-

mi nin i÷ цzцnц a÷an povest nadir bÿdii siqlÿtinÿ (xalq dili-

nin saflûьû, bir-birinÿ bÿnzÿmÿyÿn xarakterlÿrin dÿqiq tÿs-

viri, ÿsÿrdÿ baø verÿn hadisÿlÿrin adi øeylÿri simvolika ilÿ  

birlÿødirÿn konsentrasiyasû) ÷oxsaylû oxucu rÿьbÿtini qazan-

maqla sovet ÿdÿbiyyatûnûn yalan÷û susqunluьunu sûn dûr mûø 

oldu.  1963-cц  ildÿ  hÿmin  jurnalda  yazû÷ûnûn  “Mat ryo na-

nûn evi”, “Kre÷etovka stansiyasûnda hadisÿ” vÿ “Èøin xeyri 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

7

ц÷цn” adlû ц÷ hekayÿsi dÿrc olunur vÿ bu ÿsÿrlÿr onun øþh-

rÿtini daha da artûrûr. Ke÷miø dustaqlardan ÷oxsaylû mÿk tub 

alan Soljenitsûn onlarûn bir ÷oxu ilÿ gþrцøÿrÿk, sovet hÿbs-

xanalarû  haqqûnda  þz  tÿÿssцratlarûnû  daha  da  zÿn ginlÿødi-

rir  vÿ  “QULaq  аrxipelaqû”  adlû  bþyцk  bir  ÿsÿrin  цzÿ rindÿ 

iølÿ mÿyÿ baølayûr. “Èvan Denisovi÷in bir gцnц” ÿsÿri Lenin 

mцka fatûna irÿli sцrцlцr, lakin Soljenitsûnûn sistemin dцø mÿni 

olduьunu baøa dцøÿn kommunizm mцdafiÿ÷ilÿri mцka fatûn 

ona verilmÿsini ÿngÿllÿyirlÿr. Östÿlik, mÿtbuat da ona qarøû 

yalan vÿ øÿrlÿmÿ kampaniyasûna start verilir.

Xruøøov hakimiyyÿtdÿn uzaqlaødûrûldûqdan sonra yazû-

÷ûya qarøû aparûlan kampaniya daha da øiddÿtlÿnir, DTK onun 

arxivini ÿlÿ ke÷irir. Onun ÷ap olunmaq imkanlarû mÿh dud-

laødûrûlûr,  1966-cû  ildÿ  yazû÷ûnûn  “Zaxar-Kalita”  adlû  yal-

nûz  bir  hekayÿsi  ÷ap  olunur.  Yazû÷ûlar  Birliyinin  Moskva 

øþbÿsindÿ “Xÿr÷ÿng korpusu” povestinin mцzakirÿsi zamanû 

ÿsÿrÿ  yцksÿk  qiymÿt  verilmÿsinÿ  baxmayaraq,  onun  nÿø-

rinÿ  icazÿ  verilmir.  1967-ci  ilin  may  ayûnda  yazû÷ûlarûn  

IV  qurul tayûna  a÷ûq  mÿktubla  mцraciÿt  цnvanlayan  Solje-

nit sûn  senzu ranûn  gþtцrцlmÿsini  tÿlÿb  edir.  Yazû÷û  dÿrhal 

tÿqib lÿrÿ mÿruz qalûr, mÿtbuat sÿhifÿlÿrindÿ onun haqqûn-

da tÿhqiramiz yazûlar ÷ap olunmaьa baølayûr vÿ onu Yazû÷û-

lar  Birliyindÿn  xaric  edirlÿr.  Onun  ÿsÿrlÿri  yasaq  olunur, 

kitab xanalardan  yûьûødûrûlûr  vÿ  xцsusi  saxlanma  yerlÿrinÿ 

qoyulur. Bцtцn bu tÿqiblÿrÿ vÿ mÿhdudiyyÿtlÿrÿ cavab ola-

raq  Soljenitsûn  Qÿrb  þlkÿlÿrindÿki  naøirlÿrlÿ  ÿlaqÿlÿrini 

inten sivlÿødirir vÿ nÿticÿdÿ onun “Birinci ÷евrÿdÿ” vÿ “Xÿr-

÷ÿng korpusu” ÿsÿrlÿri xaricdÿ nÿør olunur. Bundan sonra 

Soljenitsûnûn  vÿziyyÿti  daha  da  aьûrlaøûr  vÿ  o,  bir  mцd dÿt 

mÿøhur  bakûlû  musiqi÷i  Mstislav  Rostropovi÷in  Pere del-

kino dakû baь evindÿ gizlÿnmÿli olur. Qÿrb mÿtbuatû yazû÷û-

nûn keømÿkeøli hÿyatûnû yaxûndan izlÿyir.

1970-ci  ildÿ  artûq  dцnya  øþhrÿti  qazanmûø  yazû÷ûya 

“bþyцk rus ÿdÿbiyyatû ÿnÿnÿlÿrindÿn qaynaqlanan mÿnÿvi 

siqlÿtinÿ gþrÿ” Nobel mцkafatû verilir. Ona Nobel mцkafatû 

verildiyindÿn  xÿbÿr  tutan  yazû÷û  bÿyan  edir  ki,  mцkafatû 

“mцÿyyÿn  olunmuø  gцndÿ  øÿxsÿn  alacaq”.  Lakin  Brejnev 

8

hþkumÿti Nobel komitÿsinin bu qÿrarûnû “siyasi dцømÿn÷ilik” 

kimi  dÿyÿrlÿndirir  vÿ  onu  geriyÿ  buraxmayacaqlarûndan 

ehti yat edÿn Soljenitsûn mцkafatlandûrma mÿrasiminÿ get-

mir. Mцkafata layiq gþrцldцkdÿn 1 il sonra yazû÷û þz ÿsÿr-

lÿrinin xaricdÿ ÷ap olunmasûna icazÿ verir. 

1971-ci  ildÿ  Soljenitsûnûn  “On  dþrdцncцnцn  avqustu” 

ÿsÿri Qÿrbdÿ nÿør olunduqdan sonra ona qarøû aparûlan tÿzyiq 

kampaniyasû  daha  bþyцk  vцsÿt  alûr.  1973-cц  ildÿ  Dþvlÿt 

Tÿhlцkÿsizlik Komitÿsi onun “QULaq аrxipelaqû” ÿsÿ ri nin 

gizlindÿ saxladûьû nцsxÿsini tapûb mцsadirÿ edir. Elÿ hÿmin 

ilin dekabrûnda Parisin “ÈMKA-Press” nÿøriyyatûnda yazû-

÷ûnûn  “QULaq  аrxipelaqû”  romanûnûn  birinci  cildi  iøûq  цzц 

gþrцr. 1974-cц ilin fevralûnda isÿ o, yenidÿn hÿbs olunur vÿ 

vÿtÿndaølûqdan mÿhрum edilÿrÿk þlkÿdÿn ÷ûxarûlûr. 

Ö÷cildlik bÿdii-sÿnÿdli “QULaq аrxipelaqû” ÿsÿrinin ÷ap 

olunmasû Rusiya vÿ dцnya oxucularû arasûnda “Èvan Deni-

so vi÷in bir gцnц” povestindÿn dÿ gцclц rezonans doьurur. 

Rusiya  xalqlarûnûn  mÿhv  edilmÿsinin  mцfÿssÿl  tarix÷ÿsini 

tÿsvir edÿn bu kitab tÿkcÿ kommunist rejiminin qeyri-insani 

mahiyyÿtini  vÿ  mÿqsÿdlÿrini  iføa  etmirdi,  eyni  zamanda 

xristian ideallarûnûn, azadlûq istÿklÿrinin yayûlmasûna ÷alûøûr, 

øÿrÿ mцqavimÿt gþstÿrmÿnin nцmunÿlÿrindÿ “tikanlû mÿf-

til lÿrin ÿhatÿsindÿ ruhun qorunub-saxlanmasû” ilÿ baьlû tÿc-

rцbÿni bþlцøцrdц. Bu ÿsÿr Soljenitsûnûn bцtцn yara dû cû lû ьûnûn 

dini problematikasûnû dÿrk etmÿk ц÷цn zÿmin rolu nu oyna-

yûr. Romanûn ÿsas qayÿsi – insan, onun azadlûьû, gцnah larû 

vÿ dir÷ÿlmÿ imkanlarû haqqûnda mцÿllif sþzц – gþstÿrdi ki, 

Sol jenitsûnûn bцtцn hÿyat fÿaliyyÿti insan øÿxsiyyÿti, azad-

lûq, Tanrûnû inkar edÿn yalan vÿ zorakûlûq sisteminin tÿhdid 

etdiyi hÿyat uьrunda mцbarizÿyÿ istiqamÿtlÿnib. 

Þlkÿdÿn  ÷ûxarûldûqdan  sonra  Soljenitsûn  bir  mцddÿt 

Sцrixdÿ yaøayûr, 1975-ci ilin dekabrûnda Nobel mцkafatûnû 

aldûqdan sonra þz ailÿsi ilÿ birlikdÿ ABØ-a kþ÷цr vÿ Ver-

mont  øtatûndakû  Kavendiø  øÿhÿrinin  yaxûnlûьûnda  mÿskun-

la øûr. Vermontda yerlÿødiyi uzun illÿr ÿrzindÿ Soljenitsû nûn 

ÿsas  iøi  10  cildlik  “Qûrmûzû  ÷аrх”  epopeyasûnû  yazmaq dan 

ibarÿt olur. ßsÿrdÿ inqilabûn “qûrmûzû tÿkÿri” insan talelÿri, 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

9

arzu vÿ istÿklÿri цzÿrindÿn odlu izlÿr salaraq fûrlanûr, þlkÿ-

lÿri  vÿ  xalqlarû  qana  ÷alxayûr.  Soljenitsûn  istÿnilÿn  tarixi 

per so najûn  hÿyatûnû  tÿsvir  edÿrkÿn  onun  daxili  dцnyasûnû, 

hÿrÿ kÿtlÿrinin  motivlÿrini,  “hÿqiqÿtlÿrini”  maksimal  dol-

ьunluqla vermÿyÿ ÷alûøûr. Onun ÿsÿrlÿrindÿ mцÿllif dÿyÿr-

lÿndirmÿsinÿ xцsusi yer ayrûlûr: øÿrin tÿntÿnÿsi kimi qÿbul 

edilÿn  inqilabûn  baø  vermÿsindÿ  hamû  gцnahkardûr,  ÿn 

bþyцk mцqÿssir isÿ hakimiyyÿtdir. Lakin tÿqsirkarlar onun 

ÿsÿr lÿrindÿ  birmÿnalû  olaraq  lÿnÿtlÿnmirlÿr,  ÷цnki  onlarûn 

faciÿvi yanlûølûqlarû ÷ox vaxt sadÿlþvhlцklÿrindÿn vÿ mÿnÿvi 

keyfiyyÿtlÿrinin  birtÿrÿfli  inkiøafûndan  qaynaqlanûr.  Milli 

faciÿ lÿrin  sÿbÿbini  Soljenitsûn  insanlarûn  Tanrûdan  ayrû 

dцø mÿ sindÿ, mÿnÿvi dÿyÿrlÿrin tapdanmasûnda, yer цzцnÿ 

“цmumi  xoøbÿxtlik”  gÿtirmÿk  istÿyÿnlÿrin  sadÿdilliyindÿ 

axtarûr. 

Soljenitsûn Qorba÷ovun “yenidÿnqurma” siyasÿtinÿ ÷ox 

soyuq yanaøûrdû. O, bu siyasÿtin sonda yeni Oktyabr inqi-

labû  ilÿ  nÿticÿlÿnÿcÿyindÿn  qorxurdu.  Þz  nþvbÿsindÿ,  sovet 

haki miyyÿti  dÿ  hÿr  vÿchlÿ  onun  kitablarûnûn  þlkÿyÿ  gÿti-

ril mÿ sinin  qarøûsûnû  almaьa  ÷alûøûrdû.  1980-ci  ilin  orta la-

rûn da  yazû÷ûnû  “monarxizm”dÿ,  “millÿt÷ilik”dÿ,  “izolya-

sio nizm”dÿ  ittiham  edÿn  ÷oxsaylû  sovet  publisistlÿri  onun 

vÿtÿ nÿ qayûtmasûnû bir mцddÿt dÿ ÿngÿllÿmÿyÿ nail oldu lar. 

Lakin artûq ictimai fikirdÿ bþyцk dÿyiøikliklÿr baø ver miødi 

vÿ yazû÷ûnûn getdikcÿ artan nцfuzu onunla mцbari zÿni ÷ÿtin-

lÿø dirirdi.  1989-cu  ildÿ  “Novûy  mir”  jurnalû nûn  redak toru 

S.Zalûqin  siyasi  dairÿlÿrlÿ  uzun  danûøûqlardan  sonra  yazû-

÷ûnûn “Nobel nitqi”ni dÿrc etmÿyÿ mцyÿssÿr olur. 1990-cû 

ildÿn etibarÿn Soljenitsûnûn ÿsÿrlÿri þz þlkÿ sin dÿ geniø ÷ap 

olunmaьa  baølayûr.  Hÿmin  il  avqustun  16-da  SSRÈ  prezi-

dentinin  fÿrmanû  ilÿ  yazû÷ûnûn  vÿtÿndaølûьû  bÿr pa  olunur. 

Bundan  iki  gцn  sonra  Rusiyanûn  iki  populyar  qÿze tindÿ  – 

“Kom somolskaya  pravda”  vÿ  “Literaturnaya  qazeta”da 

Sol je nitsûnûn  “Rusiyanû  necÿ  abadlaødûrmalû”  adlû  bþyцk 

mÿqa lÿsi dÿrc olunur. Bu mÿqalÿdÿ Soljenitsûn kom mu nist 

istib da dûn dan xilas olmaьûn yollarûnû vÿ bu zaman cÿmiy yÿ-

tin цzlÿøÿ bilÿcÿyi ÷ÿtinliklÿrdÿn sþz a÷ûrdû. Elÿ hÿmin ildÿ  

10

Soljenitsûna bir vaxtlar tÿqib olunduьu “QULaq аrxipelaqû” 

ÿsÿrinÿ gþrÿ Lenin mцkafatû verilir.

1994-cц  ilin  mayûnda  Soljenitsûn  Rusiyaya  qayûdûr. 

Uzaq Øÿrqdÿn Moskvaya kimi qatarla hÿrÿkÿt edÿn yazû÷û 

yolboyu  Rusiya  ÿyalÿtlÿrindÿ  bir  sûra  gþrцølÿr  ke÷irir, 

dÿyÿrlÿndirmÿlÿr aparûr. Moskvada Soljenitsûn fÿal ictimai 

hÿyata qatûlûr vÿ hÿmiøÿki kimi kommunistlÿrlÿ ÿmÿkdaø-

lûьû  birmÿnalû  olaraq  rÿdd  edir.  O,  þlkÿnin  yeni  prezidenti 

B.Yeltsinin populist xarakterli islahatlarûnû qÿtiyyÿtlÿ pislÿ-

yir,  hakimiyyÿti  tÿnqid  atÿøinÿ  tutur.  Nÿticÿdÿ  Rusiyanûn 

mÿøhur ORT kanalûnda Soljenitsûnûn apardûьû ictimai-siyasi 

mÿzmunlu veriliølÿrÿ xitam verilir.

Vÿtÿnÿ dþndцkdÿn sonra yazû÷û “Taxûl dÿnÿsi iki dÿyir-

man daøûnûn arasûnda. Sцrgцn o÷erklÿri” adlû kitabûn цzÿrin-

dÿ iølÿyir. “Novûy mir” jurnalûnda ÷ap olunan “Balacalar” 

adlû hekayÿ vÿ lirik miniatцrlÿri, artûq xeyli yaølû olmasûna 

baxmayaraq, onun tцkÿnmÿyÿn istedadûndan xÿbÿr verirdi. 

Bir qÿdÿr dÿ Soljenitsûn yaradûcûlûьûnûn bÿdii mÿziy yÿt-

lÿri haqqûnda. Uydurmalarûn rolunu minimuma endirmÿklÿ 

reallûьûn  þzцnцn  bÿdii  idrakûnû  þn  plana  ÷ûxaran  yazû÷ûnûn 

ÿsÿr lÿrindÿ ÿnÿnÿvi janr formalarû transformasiyaya uьra-

yûr;  mÿsÿlÿn,  “Qûrmûzû  tÿkÿr”  romanû,  onun  þzцnцn  qeyd 

etdiyi kimi, roman yox, “mцÿyyÿn olunmuø mцddÿtdÿ heka-

yÿt”dir.  “QULaq  аrxipelaqû”  ÿsÿrini  dÿ  klassik  anlamda 

roman adlandûrmaq ÷ÿtindir, bu daha ÷ox þzцnÿmÿxsus janr 

þzÿlliklÿri olan bÿdii-sÿnÿdli eposdur. ßsÿrin ÿsas qay naьû 

mцÿllifin  vÿ  QULaq  hÿbsxana-dцøÿrgÿsindÿ  saxta  itti-

ham larla  ÿzab-ÿziyyÿtÿ  dц÷ar  edilmiø  ÷oxsaylû  insanlarûn 

yad daøû, xatirÿlÿridir. Ona gþrÿ dÿ bu ÿsÿri mцÿllif yalnûz 

þz øÿxsi ÿmÿyinin bÿhrÿsi hesab etmir. O yazûr: “Bu kitab 

haq sûz yerÿ qan uddu rulmuø vÿ qÿtlÿ yetirilmiø insanlarûn 

xatirÿ sini ÿbÿdi lÿø dirÿn цmumi abidÿdir vÿ onu tÿkcÿ bir 

nÿfÿ rin yazûb ÿrsÿyÿ gÿtirmÿsi mцmkцn deyildi”. “QULaq 

аrxipelaqû”  þz  kompozisiyasû  etibarilÿ  roman  prinsipi  ilÿ 

deyil, daha ÷ox elmi-tÿdqiqat ÿsÿri prinsipi ilÿ qurulmuø-

dur. Soljenitsûn ÿsÿr dÿ hÿbs edilmiø insanûn øцurunda hansû 

qa÷ûlmaz,  pato loji  dÿyiøikliklÿrin  baø  verdiyini  gþstÿrir. 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

11

“Baøqa”  mÿkana  –  sovet  hÿbsxanasûna  salûndûqdan  sonra 

mÿnÿvi,  siyasi,  este tik  prinsiplÿr  vÿ  etiqadlarla  birdÿfÿlik 

vidalaømalû olursan. Klassik ÿnÿnÿlÿrdÿ tÿrbiyÿ olunmuø, 

dцnya  vÿ  gÿlÿcÿklÿ  baьlû  nÿcib  illцziyalar  vÿ  arzular 

alÿmin dÿn qoparûlaraq qÿd darlûq, prinsipsizlik, zorakûlûqla 

dolu  kirli  bir  mÿkana  atûl mûø  insanlarûn  taleyi  xцsusilÿ 

acûna caq lûdûr.  Canavar  qanun larû  ilÿ  yaøayan  bu  mÿkanda 

Ènsan kimi qalmaq, sadÿcÿ, tÿhlцkÿlidir, bu qanunlarû qÿbul 

etmÿk  vÿ  þz  hÿya tûnû  onlara  gþrÿ  tÿnzimlÿmÿk  isÿ  al÷al-

dû cûdûr. Bu ÿsÿr se÷im imkanlarû son dÿrÿcÿ mÿhdud laødû-

rûlmûø insanûn hÿyat dra mûdûr. Soljenitsûn bu ÿsÿrdÿ klas sik 

rus  ÿdÿbiyyatûnûn  ÿsas  xÿtlÿrindÿn  birini  –  mÿnÿvi  tÿk mil-

lÿømÿ, daxili azadlûq ideya sûnû davam etdirir. O, millÿt ola-

raq xilas olmaьûn yolu nun tþvbÿ etmÿkdÿn ke÷diyini bÿyan 

edir. 

Zaman gþstÿrdi ki, vaxtilÿ Qÿrb mÿtbuatû bþyцk rus yazû-

÷ûsû Aleksandr Èsayevi÷ Soljenitsûnû “rus yazû÷ûsûnûn øÿrÿfini 

xilas edÿn” yazû÷û, “Rusiyanûn vicdanû” adlandûrmaqda he÷ 

dÿ mцbaliьÿyÿ yol vermirmiø. ßn aьûr hÿyat øÿrtlÿri daxi-

lindÿ belÿ þz yazû÷û øÿrÿfini vÿ vicdanûnû hÿr øeydÿn цstцn 

tutan bu istedadlû yazarûn ÿsÿrlÿri þz hÿyatiliyini vÿ aktual-

lûьûnû  qoruyub  saxlayûr  vÿ  ibrÿtli  bilgilÿr  mÿxÿzi  rolunu 

oynayûr.

Александр Солженитсûн 2008-ъи ил августун 3-дÿ 89 йаøûнда 

вÿфат етмиøдир.

Etimad Baøke÷id

12

ALEKSANDR 

SOLJENÈTSININ 

NOBEL NÈTQÈ

1

Okeanûnmû sahilÿ atdûьû – qumlarûnmû altûndan цzÿ ÷ûx-

mûø, gþydÿnmi yerÿ dцømцø – bizÿ namÿlum vÿ tanûø olma-

yan, mцÿmmalû gþrцnÿn, gah gцclÿ sezilÿn, gah da parlaq 

iøûq  sa÷an  ÿøyanû  o  цz-bu  цzÿ  ÷evirÿn,  bu  ÿøyadan  necÿ 

istifadÿ  etmÿyin  mцmkцn  olduьunu  þyrÿnmÿyÿ  ÷alûøan, 

onun ali tÿyinatûndan bixÿbÿr qalan vÿ ondan ÿn sadÿ yolla 

istifadÿ haqqûnda dцøцnÿn vÿhøi kimiyik.

Biz  dÿ  incÿsÿnÿti  belÿcÿ  ÿlimizdÿ  tutaraq  ona  sahib 

olmaьûmûzla qцrrÿlÿnirik, cÿsarÿtlÿ onu istiqamÿtlÿndiririk, 

yenilÿødiririk, islahatlara uьradûrûq, nцmayiø etdiririk, pula 

satûrûq, þzцmцzdÿn daha gцclц olanlara yarûnûrûq, bÿzÿn dÿ 

onu gah dцmsцklÿyÿrÿk, gah da øallaqlayaraq, ÿylÿncÿlÿrÿ 

– estrada mahnûlarûna vÿ gecÿ barlarûna qÿdÿr – yþnÿldirik, 

ÿlimizÿ imkan dцøÿn kimi onu þtÿri siyasi maraqlarûmûzûn, 

mÿhdud  sosial  ehtiyaclarûmûzûn  xidmÿtinÿ  qoyuruq.  Sÿnÿt 

isÿ bu cÿhdlÿrimizdÿn lÿkÿlÿnmir, bunlara gþrÿ zÿminindÿn 

mÿhrum  olmur,  hÿr  dÿfÿ  vÿ  hÿr  istifadÿdÿ  bizÿ  þz  daxili 

nurunun bir zÿrrÿciyini bÿxø edir.

Biz  hÿmin  iøûьû  bцtþvlцkdÿ  ÿhatÿ  edÿ  bilÿrikmi?  Kim 

cÿsarÿt  edib  deyÿ  bilÿr  ki,  incÿsÿnÿtin  tяrifini  vermiødir, 

onun  bцtцn  cÿhÿtlÿrini  sadalamûødûr?  Bÿlkÿ  dÿ,  þtÿn  ÿsr-

lÿrdÿ  kimsÿ  bunu  artûq  baøa  dцøцrdц,  bizÿ  deyirdi,  amma 

biz  bunun  цzÿrindÿ  ÷ox  az  bir  mцddÿt  qÿrar  tuta  bildik, 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

13

dÿrhal onu kÿnara atdûq, hÿmiøÿ olduьu kimi, ÿn yaxøûnû da 

dÿyiømÿyÿ ÷alûødûq – tÿki yeni olsun! Vÿ kþhnÿdÿn mÿlum 

olanlar bizÿ bir dÿ deyilÿndÿ onlarûn nÿ vaxtsa artûq mþvcud 

olduьunu yadûmûza sala bilmÿdik.

Sÿnÿtkarlardan  biri  þzцnц  mцstÿqil  mÿnÿvi  dцnyanûn 

yaradûcûsû  hesab  edir  vÿ  bu  dцnyanûn,  onun  sakinlÿrinin 

yara dûlmasûna, bцtþvlцkdÿ bu dцnyaya gþrÿ tam mÿsuliyyÿt 

yцkцnц þz ÷iyinlÿrinÿ gþtцrцr. Þzцnц varlûьûn mÿrkÿzi elan 

etmiø insanûn, цmumiyyÿtlÿ, tarazlaødûrûlmûø mÿnÿvi sistem 

yarada bilmÿdiyi kimi, sÿnÿtkar da bu yцkцn altûnda sûnûr, 

÷цnki þlÿri dцha belÿ aьûr yцkÿ davam gÿtirmÿk iqtidarûnda 

ola bilmÿz. Vÿ ÿgÿr uьursuzluьa dц÷ar olursa, bunun sÿbÿ-

bini dцnyanûn ÿbÿdi ahÿngsizliyindÿ, mцasir sûnûb-daьûlmûø 

ruhun mцrÿkkÿbliyindÿ vÿ kцtlÿnin anlaqsûzlûьûnda gþrцr.

Baøqa sÿnÿtkar isÿ þzцndÿn yuxarûda ali qцvvÿnin dur-

duьunu dÿrk edir vÿ onda bцtцn yazûlanlara, tÿsvir olunanlara, 

elÿcÿ  dÿ  bunlarû  qavrayan  ruhlara  gþrÿ  mÿsuliyyÿt  hissi 

ÿvvÿlkindÿn  daha  bþyцk  olsa  da,  yenÿ  dÿ  Allahûn  sÿmasû 

altûnda  ki÷icik  bir  øÿyird  kimi  hÿvÿslÿ  iølÿyir.  ßvÿzindÿ: 

bu dцnyanû o yaratmamûødûr, o idarÿ etmir, onun ÿsaslarûna 

øцbhÿsi yoxdur, sÿnÿtkar yalnûz bu dцnyanûn ahÿngini, insa-

nûn ona verdiyi payûn gþzÿllik vÿ eybÿcÿrliklÿrini daha kÿs-

kin  duyan  vÿ  kÿskin  tÿrzdÿ  dÿ  insanlara  ÷atdûra  bilÿn  bir 

kÿs  olur.  Vÿ  dayanûqlû  ahÿngdarlûq  hissi  bu  cцr  sÿnÿtkarû 

uьur suz luq la rûnda da – sÿfalÿtdÿ, hÿbsxanada, xÿstÿliklÿrdÿ 

– tÿrk edÿ bilmÿz.

Lakin incÿsÿnÿtin bцtцn irrasionallûьû, onun gþzqamaø-

dûrûcû qûьûlcûmlarû, aьlagÿlmÿz tapûntûlarû, insanlara sarsûdûcû 

tÿsir gцcц – bцtцn bunlar o dÿrÿcÿdÿ ecazkardûr ki, sÿnÿt-

karûn  dцnyagþrцøц,  niyyÿti  vÿ  aciz  barmaqlarûnûn  iøi  ilÿ 

mÿh dudlaøa bilmÿz. 

Arxeoloqlar bÿøÿr tarixinin elÿ bir erkÿn ÷aьûnû aøkar-

laya bilmirlÿr ki, hÿmin dþvrdÿ bizim incÿsÿnÿtimiz olma-

mûø  olsun.  Onu  hÿlÿ  bÿøÿriyyÿt  sÿhÿrinin  ala-toranûnda 

imkan tapûb gþrÿ bilmÿdiyimiz ÿllÿrdÿn almûøûq. O vaxt he÷ 

soruømaьa da macal tapmadûq: bu ÿnam bizÿ nÿ ц÷цn verilir, 

onunla necÿ rÿftar etmÿliyik?

14

Èncÿsÿnÿt daьûlacaq, par÷alanacaq, formalarûndan mÿh-

rum  olacaq  deyÿ  qeybdÿn  xÿbÿr  verÿnlÿrin  hamûsû  yanûl-

mûødûr vÿ yanûlacaqlar. Biz þlÿcÿyik, o isÿ qalacaq. Bir dÿ, 

þlÿnÿ  kimi  dÿ  olsa,  biz  onun  bцtцn  cÿhÿtlÿrini  vÿ  bцtцn 

mÿqsÿdlÿrini dÿrk edÿ bilÿcÿyikmi?

Hÿr øey deyilmir. Bÿzi øeylÿr bizi sþzlÿrdÿn dÿ o yana 

cÿzb edir. Èncÿsÿnÿt buzlaømûø, zцlmÿtÿ qÿrq olmuø qÿlbÿ 

belÿ yцksÿk mÿnÿvi sûnaqlardan ÷ûxmaq ц÷цn hÿrarÿt bÿxø 

edir.  Èncÿsÿnÿt  vasitÿsilÿ  bÿzÿn  bizÿ  tutqun,  mцxtÿsÿr  dÿ 

olsa, elÿ øeylÿr ÿyan olur ki, idraki tÿfÿkkцr he÷ vaxt onlara 

kimi gedib ÷ûxa bilmÿz.

Naьûllardakû ki÷icik ayna kimi: ona baxanda bir anlûьa 

he÷  vaxt  yanûna  nÿ  gedib,  nÿ  dÿ  u÷ub  ÷ata  bilmÿyÿcÿyin 

ßl÷at mazû gþrÿ bilirsÿn. Tÿkcÿ ruhumuz sûzûldamaьa baø-

layûr...