Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

87  

Sÿhÿr tezdÿn dÿ Rubin dönÿnki möbahisÿnin aüûr tÿsiri 

altûnda idi. Aülûna yeni-yeni, dönÿn axûra kimi gÿtirÿ bil mÿ-

diyi dÿlillÿr gÿlirdi. Amma gön ÿrzindÿ ona dönÿnki tutaø-

maya gþrÿ hesabûnû ÷örötmÿk nÿsib oldu. 

Bu, ö÷öncö mÿrtÿbÿdÿki sakit, pÿncÿrÿlÿrindÿn vÿ qapû-

sûndan aüûr pÿrdÿlÿr asûlmûø, divar boyu bir o qÿdÿr dÿ tÿzÿ 

olmayan divan qoyulmuø, dþøÿmÿsinÿ kþhnÿ xal÷a sÿrilmiø 

mÿxfi otaqda baø verdi. 

Yumøaq mebel sÿslÿri boüurdu, ÿslindÿ, sÿs he÷ yox idi, 

÷önki Rubin lent yazûlarûnû qulaqlûqlar vasitÿsi ilÿ dinlÿyirdi, 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

811

Smolosidov  isÿ  köt  gþzlÿrini  iø  yoldaøûna  deyil,  döømÿnÿ 

baxan  kimi  Rubinÿ  zillÿyÿrÿk  oturmuødu.  Þz  nþvbÿsindÿ 

Rubin dÿ Smolosidovu gþrmör, onu, sadÿcÿ, lent ÷arxlarûnû 

tÿzÿlÿnmÿsi ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuø avtomat sayûrdû.

Qulaqlûqlarû  taxaraq,  Rubin  tÿkrar-tÿkrar  sÿfirliklÿ 

hÿmin o nÿhs danûøûüû, sonra isÿ ona tÿqdim olunmuø beø 

nÿfÿr øöbhÿli øÿxsin beø möxtÿlif danûøûüûnûn yazûldûüû beø 

lenti  dinlÿyirdi.  Bÿzÿn  qulaqlarûna  inanûr,  bÿzÿn  dÿ  onlara 

inan maq istÿmir vÿ bötön danûøûqlar özrÿ yazûlmûø sÿs nþv-

lÿ ri nin bÿnþvøÿyi ÿyrilÿrinÿ ke÷irdi. Bir ne÷ÿ metrlik uzun 

lent lÿr iri masanûn östönÿ sûümûr, saüdan vÿ soldan aü ÿyir-

mÿ  ip  his sÿlÿri  kimi  dþøÿmÿnin  östönÿ  döøördö.  Rubin 

sÿs nþv lÿri nömu nÿ lÿrinin bÿzÿn sÿslÿr – “fonemlÿr” özrÿ, 

bÿzÿn dÿ möx tÿlif kiøi sÿslÿrinin “ÿsas tonuna” gþrÿ tÿsni fat-

lan dûr dûüû  albo muna  baxûrdû.  Uclarû  kötlÿøib  yumrulaøana 

kimi  sör töl möø  qûrmûzû-gþy  karandaøû  ilÿ  (karandaølarûn 

yonulmasû Rubin ö÷ön uzun hazûrlûq tÿlÿb edÿn bir iø idi) 

lentin özÿrindÿ diqqÿtini xösusilÿ ÷ox cÿlb etmiø yerlÿri qeyd 

edirdi. Onun qara-qonur gþzlÿri alovlanmûø kimi gþrö nör-

dö.  Èri,  daranmamûø  saqqalû  pûrtlaømûødû,  fasilÿsiz  ÷ÿki lÿn 

trubka vÿ papiroslarûn kölö yaülû, qollarûndan biri nin döy-

mÿsi  qûrûlmûø  kombinezonuna,  saqqalûna  döøör,  masa nûn, 

lentlÿrin, kreslonun, nömunÿlÿr albomunun östönö basûrdû.

Hazûrda Rubin fizioloqlarûn hÿlÿ dÿ izah edÿ bilmÿdiklÿri 

ruh  yöksÿkliyi  mÿrhÿlÿsini  yaøayûrdû:  qara  ciyÿrini,  hiper-

tonik  aürûlarûnû  tamam  unudaraq,  özöcö  gecÿdÿn  tÿravÿtli 

÷ûxmûødû, axûrûncû dÿfÿ yediyinin ad gönö masasû arxasûnda 

÷ayla  i÷diyi  pe÷enye  olmasûna  baxmayaraq,  aclûq  hiss 

etmirdi, ruhu pÿrvazlanûb yöksÿklikdÿ elÿ sözördö, iti gþz-

lÿri  yerdÿki  qum  dÿnÿlÿrini  dÿ  fÿrqlÿndirir,  yaddaøû  illÿrlÿ 

dÿrinliklÿrindÿ yûüdûqlarûnû hÿvÿslÿ özÿ ÷ûxarûrdû.

Bircÿ dÿfÿ dÿ olsa saatû soruømadû. Bircÿ dÿfÿ, o da gÿlÿn 

kimi,  nÿfÿsliyi  a÷maq  istÿdi  ki,  tÿmiz  hava  ÷atûømazlûüûnû 

ara dan  qaldûrsûn,  lakin  Smolosidov  qaøqabaqlû  tÿrzdÿ  dedi: 

“Olmaz!  Mÿn  zþkÿmÿm”.  Rubin  tÿslim  oldu.  Bötön  gön 

812

ÿrzindÿ bir dÿfÿ dÿ olsun yerindÿn durmadû, rötubÿtli qÿrb 

kölÿ yinin qarû necÿ yumøaltdûüûna baxmadû. Øikinin qapûnû 

dþy mÿsini, Smolosidovun onu i÷ÿri buraxmadûüûnû eøit mÿdi. 

È÷ÿri  girib-÷ûxan,  özönö  ÷evirmÿdÿn  dilucu  nÿ  isÿ  dediyi 

Royt manû  da  dumanlû  øÿkildÿ  xatûrlayûrdû.  Nahar  fasi lÿ sinÿ, 

sonra isÿ yenidÿn iøÿ ÷alûnan zÿng dÿ onun beyninÿ gir mÿdi. 

Yemÿk ayinini möqÿddÿs sayan vÿ ona dþnmÿdÿn ÿmÿl etmÿ-

yÿ ÷alûøan dustaq instinkti dÿ ÷iyinlÿrindÿn tutub onu sil kÿ-

lÿ yÿn, ayrûca masanûn östönÿ qoyulmuø qayüa na üa, xamalû 

vareniklÿrÿ vÿ kompota iøarÿ edÿn Roytman tÿrÿ fin dÿn oya-

dûldû.  Rubinin  burun  pÿrlÿri  ÿsdi.  Tÿÿccöbdÿn  sifÿti  uzun-

sov laødû, lakin bu zaman da øöuru iøÿ döømÿdi. Allahlarûn 

qida sûna ÷aøqûnlûqla baxan Rubin tÿlÿsik, he÷ nÿyin dadûnû 

duy madan yemÿyÿ baøladû ki, tez iøinÿ qayûda bilsin. 

Rubin yemÿyi dÿyÿrlÿndirmÿdi, Roytmana isÿ bu yemÿk 

þz  puluna  aldûüûndan  da  baha  baøa  gÿlmiødi:  o,  iki  saat 

“telefonda oturmuø”, bu yemÿk payûnû ÿvvÿlcÿ Xösusi Tex-

nika Øþbÿsi ilÿ, sonra general Bulbanyukla, hÿbsxanalar Èda-

rÿsi ilÿ, tÿchizat øþbÿsi ilÿ vÿ nÿhayÿt, polkovnik-leytenant 

Klimentyevlÿ razûlaødûrmalû olmuødu. Zÿng etdiklÿri adam-

larûn þzlÿri dÿ mÿsÿlÿni möhasibatlûqlarû vÿ baøqa øÿxslÿrlÿ 

razûlaødûrûrdûlar. ×ÿtinlik onda idi ki, Rubin ö÷öncö dustaq 

dÿrÿcÿsi  ilÿ  qidalanûrdû,  Roytman  isÿ  onun  ö÷ön  bir  ne÷ÿ 

gönlöyÿ,  vacib  dþvlÿt  tapøûrûüûnû  yerinÿ  yetirdiyi  nÿzÿrÿ 

alûn maqla,  “birinci”  dÿrÿcÿli,  þzö  dÿ  pÿhriz  yemÿyi  almaq 

istÿ yirdi.  Bötön  bu  razûlaødûrûlmalardan  sonra  hÿbsxana 

tÿøki lati  mÿsÿlÿlÿrlÿ  baülû  narazûlûüûnû  bildirmÿyÿ  baøladû: 

anbarda lazûmi ÿrzaq yox idi, fÿrdi menyunun hazûrlanmasû 

ö÷ön pulu þdÿnilmiø naryad yox idi.

Èndi  isÿ  Roytman  oturub  Rubinÿ  baxûrdû,  amma  bunu 

qulunun ÿmÿyindÿn bÿhrÿ gþzlÿyÿn sahibkar kimi etmirdi, 

mehriban  bir  tÿbÿssömlÿ,  yaølû  uøaüa  baxan  kimi,  onun 

iøÿ  olan  hÿvÿsindÿn  vÿcdÿ  gÿlÿrÿk,  yarûm  gönlök  iøinin 

mahiyyÿtinÿ varmaq istÿyi ilÿ, þzönön dÿ bu iøÿ qoøulmasû 

ö÷ön mÿqam gþzlÿyÿrÿk edirdi.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

813

Rubin yemÿyin hamûsûnû yedi, hÿlimlÿømiø özönÿ mÿna 

qayûtdû. Sÿhÿrdÿn ilk dÿfÿ olaraq gölömsöndö.

–  ßbÿs  yerÿ  mÿni  yedizdirdiniz,  Adam  Veniaminovi÷. 

Satur venter non studet libenter

1

. Yol÷u yolunun ÿsas his-

sÿsini nahara kimi ke÷ir.

–  Siz  bir  saata  baxûn,  Lev  Qriqori÷!  Dþrdÿ  iyirmi  beø 

dÿqiqÿ iølÿyir!

– Nÿ-ÿ? Mÿn elÿ bilirdim hÿlÿ on iki olmayûb. 

– Lev Qriqori÷! Maraüûmdan alûøûb yanûram, nÿ aydûn-

laødûra bildiniz?

Bu, nÿinki rÿis tÿlÿbi deyildi, hÿm dÿ xahiølÿ deyilmiødi, 

sanki, Roytman Rubinin fikirlÿrini bþlöømÿkdÿn imtina edÿ-

cÿ yin dÿn qorxurdu. Örÿyi a÷ûq olan dÿqiqÿlÿrdÿ yþn dÿm siz 

gþr kÿ mi nÿ, burnundakû poliplÿrÿ gþrÿ he÷ vaxt baü lan ma-

yan qalûn dodaqlarûna baxmayaraq, Roytman ÷ox xeyir xah 

olurdu.

– Yalnûz baølanüûca nail ola bildim. Yalnûz ilkin qÿnaÿt-

lÿrÿ, Adam Veniaminovi÷!

– Vÿ hansûlardûr bunlar?

– Bÿzilÿri ilÿ baülû möbahisÿ etmÿk dÿ olar, amma bir 

øey  øöbhÿsizdir:  bu  gön  doüulmuø  fonoskopiya  elmindÿ, 

hÿr halda, mÿqsÿdÿuyüun bir þzöl mþvcuddur!!!

– Siz hÿddindÿn artûq aludÿ olmursunuz, Lev Qriqori÷? 

–  Roytman  onu  xÿbÿrdar  etdi.  Rubinin  sþzlÿrinin  doüru 

olma sûnû  onun  þzöndÿn  az  istÿmirdi,  amma  dÿqiq  elmlÿr 

tÿrbiyÿsi almûø bu insan bilirdi ki, humanitar Rubindÿ øþvq 

elmi vicdanû östÿlÿyÿ bilÿr.

–  Mÿnim  aludÿ  olmaüûmû  nÿdÿ  gþrörsönöz?  –  Rubin, 

az qala, incidi vÿ pûrtlaøûq saqqalûnû tumarladû. – Bizim iki 

illik torlayûcûlûq iøimiz, sÿs nþvlÿrinin þyrÿnilmÿsi. Rus nit-

qinin  bötön  bu  sÿs  vÿ  hecalarûnûn  tÿhlillÿri,  milli,  qrup  vÿ 

fÿrdi nitq ahÿnglÿri haqqûnda tÿlim – Anton Nikolayevi÷in 

boø vaxt þldörölmÿsi hesab etdiyi, gizlÿtmÿyin yeri yoxdur, 

hÿrdÿn siz þzönöz dÿ buna øöbhÿ ilÿ yanaøûrdûnûz – bötön 

1

 Tox qarûna elm lazûm deyil (lat.) 

814

bu iølÿr indi þz cÿmlÿnmiø nÿticÿlÿrini verir. Nerjini dÿ bura 

gÿtirmÿk lazûm gÿlÿcÿk, necÿ döøönörsönöz?

– ßgÿr firma iølÿmÿyÿ baølasa, niyÿ dÿ yox? Hÿlÿlik isÿ 

biz hÿyat qabiliyyÿtimizi söbut etmÿli vÿ ilk tapøûrûüû yerinÿ 

yetirmÿliyik.

Èlk tapøûrûq! Èlk tapøûrûq elmin yarûsûdûr! Belÿ tezliklÿ olmur. 

– Lakin... yÿni... Lev Qriqori÷? Bötön bunlarûn nÿ dÿrÿ-

cÿdÿ tÿcili lazûm olduüunu baøa döømörsönöz?

Eh, hÿlÿ bir baøa da döømÿyÿydi! “Lazûmdûr” vÿ “tÿcili” – 

komsomol÷u Lyovka Rubin bu sþzlÿrlÿ bþyömöødö. Bunlar 

otuzuncu illÿrin ÿn ali øöarlarû idi. Polad yox idi, enerji yox 

idi, ÷þrÿk yox idi, par÷a yox idi, amma lazûm idi, þzö dÿ tÿcili 

lazûm idi – belÿcÿ domnalar tikilir, blyuminqlÿr iøÿ salûnûrdû. 

Sonralar, möharibÿdÿn qabaq, qayüûsûz elmi axtarûølarûnda 

on  sÿkkizinci  ÿsrÿ  qÿrq  olan  Rubin  ÿrkþyönlÿødi.  Lakin 

“tÿcili lazûmdûr!” øöarû onun canûna hopmuødu vÿ iøi axûra 

kimi gþrmÿk vÿrdiøini boüurdu.

Doürudan da, ÿgÿr ÿn bþyök dþvlÿti cinayÿtkar aradan 

÷ûxa bilÿrdisÿ, bu, necÿ tÿcili olmaya bilÿrdi?..

Pÿncÿrÿdÿn  artûq  gön  iøûüû  az  döøördö.  Yuxarû  iøûqlarû 

yan dûr dûlar vÿ iø masasûnûn arxasûna ke÷ib lentlÿrin özÿrindÿ 

qûr mûzû vÿ gþy rÿnglÿrlÿ iøarÿlÿnmiø sÿs nþvlÿri nömunÿlÿrini, 

sÿciy yÿvi sÿslÿri, samitlÿrin qovuøma yerlÿrini, intonasiya xÿt-

lÿ rini nÿzÿr dÿn ke÷irmÿyÿ baøladûlar. Bötön bunlarû iki lik dÿ, 

Smo lo si dova fikir vermÿdÿn edirdilÿr, o isÿ bötön gönö bir cÿ 

dÿqiqÿliyÿ dÿ olsun otaqdan ÷ûxmayaraq, maqnit lentinin yanûn-

da otu rur, qara kþpÿk kimi onun qarovulunu ÷ÿkir, iølÿ mÿø üul 

olan iki nÿfÿ rin peysÿrlÿrinÿ baxûrdû vÿ bu aüûr, inadkar baxûøû 

onla rûn qafa la rûna, beyinlÿrinÿ tÿsir edirdi. Smolosidov onlarû ÿn 

ki÷ik, lakin ÿsas elementdÿn – sÿrbÿstlikdÿn mÿhrum edirdi: bu 

bötÿ oxøa yan insan onlarûn bötön tÿrÿddödlÿrinin øahidi olur du 

vÿ mödi riy yÿtÿ fÿrÿhlÿ mÿruzÿ etmÿlÿrinin dÿ øahidi olacaqdû...

Onlar isÿ nþvbÿ ilÿ biri tÿrÿddöd edir, o birisinin sþz lÿ-

rindÿ isÿ ÿminlik ifadÿ olunurdu vÿ ÿksinÿ. Roytmanûn riya-

zi liyi ona mane olurdu, lakin xidmÿti mþvqeyi onu qûzûødûrûr, 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

815

irÿli getmÿyÿ sþvq edirdi. Yeni vÿ hÿqiqi bir elm yaratmaq 

istÿyi  Rubini  tÿlÿsmÿmÿyÿ  vadar  edirdi,  lakin  beøilliklÿrin 

tÿcröbÿsi vÿ partiya÷û borcu onu qabaüa itÿlÿyirdi.

Belÿ  alûndû  ki,  ikisi  dÿ  beø  nÿfÿrdÿn  ibarÿt  siyahûnûn 

yetÿrli olmasûnû qÿbul etdi. Onlar Sokolniki metrosu yaxûn-

lûüûnda  tutulmuø  dþrd  nÿfÿrin  (þzö  dÿ  bu  dþrd  nÿfÿri  ÷ox 

gec  tutmuødular)  vÿ  Bulbanyukun  vÿd  etdiyi  kimi,  baøqa 

÷ûxûø  yolu  olmayacaüû  halda  DTN-dÿn  dÿ  bir  ne÷ÿ  nÿfÿrin 

sÿslÿrinin dÿ yazûlmasû ilÿ baülû izafi fÿrziyyÿlÿr irÿli sör mör-

dölÿr. Onlar iødÿn xÿbÿri olan adamûn yox, onun tapøûrûüû ilÿ 

kÿnar bir øÿxsin zÿng etmÿsi ilÿ baülû fÿrziyyÿni dÿ psixoloji 

baxûmdan rÿdd edirdilÿr.

Bu beø nÿfÿri dÿ ÿhatÿ etmÿk asan deyildi! Beø sÿsi adi 

dinlÿmÿ  ösulu  ilÿ  cinayÿtkarla  möqayisÿ  etdilÿr.  Beø  sÿs 

nþvö lentini dÿ cinayÿtkarla möqayisÿ etdilÿr.

– Siz bir baxûn, gþrön sÿs nþvlÿrinin tÿhlili bizÿ nÿ qÿdÿr 

mÿlumat  verir!  –  Rubin  qûzüûnlûqla  söbut  edirdi.  –  Eøi dir-

siniz, cinayÿtkar baølanüûcda baøqa sÿslÿ danûøûr, onu dÿyiø-

dir mÿyÿ ÷alûøûr. Bÿs sÿs nþvlÿrindÿ nÿ dÿyiødi? Yalnûz tez-

lik lÿr özrÿ intensivlik – fÿrdi nitq ahÿngi isÿ ömumiyyÿtlÿ, 

dÿyiømÿdi!  Bizim  ÿsas  kÿøfimiz  dÿ  budur  –  sÿs  ahÿngi! 

Cina yÿt kar  axûra  kimi  dÿyiødirilmiø  sÿslÿ  danûøsaydû  belÿ, 

þz sÿsinin sÿciyyÿviliyini gizlÿdÿ bilmÿyÿcÿkdi!

–  Ancaq sÿslÿrin  dÿyiømÿ  hödudlarûnû  hÿlÿ  pis  bilirik, 

– Roytman dirÿnirdi. – Bÿlkÿ dÿ, mikrointonasiyalarda bu 

hÿdlÿr daha geniødir.

ßgÿr qulaqla dinlÿmÿdÿ sÿsin harada oxøadûüû, harada 

isÿ möxtÿlif olduüu ilÿ baülû øöbhÿlÿr yarana bilÿrdisÿ, sÿs 

nþvlÿrindÿ  tÿsvirin  amplituda-tezlik  xarakteristikasû  dÿyiø-

dirilmÿklÿ bu fÿrq, elÿ bil, daha aydûn nÿzÿrÿ ÷arpdûrûlûrdû. 

(Doürudur, problem onlarûn gþrönÿn nitq aparatûnûn kobud 

olmasûnda idi: aparat az sayda tezlik kanallarûnû fÿrq lÿn di-

rirdi,  amplituda  gþstÿricilÿrini  dÿ  anlaøûlmaz  yaxmalarla 

verirdi.  Bÿraÿtqazandûrûcû  mÿqam  isÿ  ondan  ibarÿt  idi  ki, 

apa rat bu cör mÿsuliyyÿtli iø ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmamûødû).

816

Beø nÿfÿr øöbhÿli øÿxsdÿn Zavarzini vÿ Syaqovitûnû tam 

ÿmin liklÿ kÿnarlaødûrmaq olardû (ÿlbÿttÿ ki, ÿgÿr gÿlÿ cÿk elm 

yalnûz bir danûøûq ÿsasûnda nÿticÿyÿ gÿlmÿk imkanû verÿr sÿ). 

Möÿyyÿn bir tÿrÿddödlÿ Petrovu da kÿnarlaødûrmaq olardû 

(qûzûø mûø Rubin bunu ÿminliklÿ edirdi). Volodinin vÿ Øev-

ro no kun sÿslÿri isÿ ÿsas tonun tezliyinÿ gþrÿ cinayÿtkarûn 

sÿsinÿ uyüun gÿlirdi, onunla eyni o,r,l,ø fonemlÿrinÿ malik 

idi, fÿrdi nitq ahÿnglÿrinÿ gþrÿ dÿ ona oxøayûrdû.

Mÿhz bu oxøar sÿslÿr özÿrindÿ indi fonoskopiya elmini 

inkiøaf etdirmÿk, onun ösullarûnû iølÿmÿk lazûm gÿlÿcÿkdi. 

Aparat daha hÿssas, incÿ fÿrqlÿrin özÿ ÷ûxarûlmasû ÿsasûnda 

qurula  bilÿrdi.  Roytman  vÿ  Rubin  yaradûcûlûq  tÿntÿnÿsi  ilÿ 

stullarûna  sþykÿndilÿr.  Onlarûn  xÿyali  nÿzÿrlÿri  artûq  nÿ 

vaxtsa qÿbul olunacaq, daktiloskopiyaya bÿnzÿr qurumu – 

bircÿ dÿfÿ dÿ olsa øöbhÿ altûna döømöø bötön insanlarûn sÿs 

nþvlÿ rinin yazûlmûø olduüu vahid ömumittifaq fonotekasûnû 

gþrördö.  Èstÿnilÿn  cinayÿtkarûn  danûøûüû  yazûlûr,  möqayisÿ 

edilir, bÿdniyyÿt dÿrhal seyfin qapûsû östöndÿ barmaq izlÿ-

rini qoyub getmiø oüru tutulan kimi tutulurdu.

Bu arada Oskolupovun yavÿri qapû deøiyindÿn xozeyi-

nin tezliklÿ gÿlÿcÿyi barÿdÿ xÿbÿrdarlûq etdi. 

Hÿr  ikisi  ayûldû.  Elm  elmliyindÿ  qalsa  da,  indi  ömumi 

bir nÿticÿyÿ gÿlmÿk vÿ onu Øþbÿ rÿisinin qarøûsûnda hÿmrÿy 

øÿkildÿ mödafiÿ etmÿk lazûm idi.

Roytman  hesab  edirdi  ki,  ÷ox  øeyÿ  nail  ola  biliblÿr. 

Mödiriyyÿtin fÿrziyyÿlÿrdÿn yox, möÿyyÿnlikdÿn xoøu gÿl-

di yini  bilÿn  Roytman  Rubinÿ  tÿslim  oldu,  Petrovun  sÿsini 

øöbhÿlÿrdÿn  kÿnar  saymaüa  vÿ  generala  qÿtiyyÿtlÿ  Øevro-

nok vÿ Volodin haqqûnda mÿlumat vermÿyÿ razû oldu. Bu iki 

nÿfÿrlÿ baülû isÿ yaxûn bir ne÷ÿ gön ÿrzindÿ ÿlavÿ araødûrma 

aparûlmalû idi. 

ßksinÿ, vÿziyyÿti qÿlizlÿødirÿn mÿqam onda idi ki, rÿdd 

edilÿnlÿrdÿn  ikisi  –  Syaqovitû  vÿ  Petrov  xarici  dillÿrdÿ  bir 

kÿlmÿ  dÿ  bilmirdilÿr,  Øevronok  ingilis  vÿ  holland  dillÿrini 

bilirdi, Volodin isÿ fransûz dilini þz ana dili kimi, ingilis dilini 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

817

yaxøû, italyan dilini isÿ bir az bilirdi. Aülabatan iø deyildi ki, 

bu cör mÿsuliyyÿtli bir anda, baøa döøölmÿmÿk sÿbÿbindÿn 

danû øûüûn he÷ÿ ÷evrilÿ bilÿcÿyi bir øÿraitdÿ bu adamûn aüzûn-

dan bildiyi ÿcnÿbi dildÿ bir kÿlmÿ belÿ ÷ûxmasûn. 

– Ömumiyyÿtlÿ, Lev Qriqori÷, biz psixologiya ilÿ hesab-

laømaya bilmÿrik. – Roytman deyirdi. – Hÿr halda, tÿsÿvvör 

etmÿliyik;  bu  cör  telefon  danûøûüûna  gedÿn  adam  kim  ola 

bilÿrdi? Bu iøÿ onu nÿ sþvq edÿ bilÿrdi? Sonra isÿ konkret 

olaraq øöbhÿli øÿxslÿr möqayisÿ olunmalûdûr. Mÿsÿlÿ qoy-

maq lazûmdûr ki, bundan sonra bizÿ, fonoskopiya mötÿxÿs-

sis lÿ rinÿ, tÿkcÿ øöbhÿli øÿxsin sÿsini vÿ soyadûnû deyil, hÿm 

dÿ onun vÿziyyÿti, nÿ ilÿ mÿøüul olmasû, hÿyat tÿrzi, hÿtta 

tÿrcö mÿyi-halû  ilÿ  baülû  qûsa  mÿlumat  da  versinlÿr.  Mÿnÿ 

belÿ gÿlir ki, bu saat bizim cinayÿtkar haqqûnda bir psixoloji 

etöd dÿ qura bilÿrÿm...

Dönÿn  rÿssama  obyektiv  idrakûn  þncÿdÿn  istÿnilÿn 

emo sional  ÷alardan  azad  olduüunu  deyÿn  Rubin  indi  iki 

nÿfÿr øöbhÿli øÿxsdÿn birini daha ÷ox sevmiødi:

–  Mÿn,  Adam  Veniaminovi÷,  psixoloji  mölahizÿlÿri, 

ÿlbÿttÿ ki, artûq gþtör-qoy etmiøÿm, onlar tÿrÿzinin gþzönö 

Volo din tÿrÿfÿ ÿyirlÿr: arvadû ilÿ danûøûüûnda (arvadû ilÿ bu 

danûøûq Rubini þzö dÿ dÿrk etmÿdÿn yayûndûrûr vÿ ÷aødûrûrdû: 

tÿnha  qadûnûn  sÿs  dalüalarû  telefonda  elÿ  musiqili  idi  ki, 

adamû  hÿyÿcanlandûrûrdû  vÿ  ÿgÿr  lentÿ  nÿ  isÿ  ÿlavÿ  etmÿk 

lazûm  gÿlÿrdisÿ,  Lev  Volodinin  arvadûnûn  fotoøÿklini  xahiø 

edÿrdi) – arvadû ilÿ sþhbÿtdÿ o ÷ox söstdör, ÿzgindir, hÿtta 

apatiyaya döømöø kimidir, belÿ øeylÿr tÿqibdÿn ehtiyatlanan 

cinayÿtkar ö÷ön sÿciyyÿvidir, Øevronokun bazar gönö cÿh-

cÿh  vurmaüûnda  isÿ  buna  oxøar  he÷  nÿ  yox dur,  razûyam. 

Lakin  ilk  göndÿncÿ  elmin  obyektiv  gþstÿricilÿrinÿ  deyil, 

kÿnar mölahizÿlÿrÿ ÿsaslanmûø olsaq, bunda yaxøû bir øey 

gþrmörÿm. Mÿnim sÿs nþvlÿri ilÿ baülû bþyök iø tÿcröbÿm 

var,  siz  dÿ  mÿnÿ  inanmalûsûnûz:  ÷ox saylû  hiss olun maz  ÿla-

mÿt lÿrÿ gþrÿ mÿn tam ÿminÿm ki, cinayÿtkar Øevro nok dur. 

Sadÿcÿ,  vaxt  ÷atûømadûüû  ö÷ön  mÿn  bötön  bu  ÿlamÿtlÿri 

818

lentin özÿrindÿ þl÷ÿ vÿ rÿqÿmlÿr dilinÿ ÷evirÿ bilmÿmi øÿm. 

(Filoloqun hÿmiøÿ buna vaxtû ÷atmûrdû!) ßgÿr bu saat boüa-

zûmdan yapûøûb desÿydilÿr: yalnûz bir ad ÷ÿk vÿ zÿmanÿt ver 

ki, cinayÿtkar mÿhz odur, mÿn tÿrÿddöd etmÿdÿn Øev ro no-

kun adûnû ÷ÿkÿrdim!

– Lakin biz bunu etmÿyÿcÿyik, Lev Qriqori÷, – Roytman 

mölayim tÿrzdÿ onunla razûlaømadû.

–  Gÿlin  þl÷ö  cihazû  ilÿ  iølÿyÿk,  gÿlin  rÿqÿmlÿr  dilinÿ 

÷evirÿk, onda danûøa bilÿrik. 

–  Buna  gþrön  nÿ  qÿdÿr  vaxt  gedÿcÿk?!  Sizÿ  isÿ  tÿcili 

lazûmdûr!

– Bÿs ÿgÿr hÿqiqÿt bunu tÿlÿb edirsÿ?

–  Siz  bir  þzönöz  baxûn,  baxûn!  –  sÿs  nþvlÿri  lentlÿrini 

yenidÿn  silkÿlÿyÿrÿk,  onlarûn  östönÿ  yenidÿn  köl  tþkÿrÿk, 

Rubin qûzüûnlûqla Øevronokun tÿqsirini söbut etmÿyÿ baøladû.

Gþdÿk  ayaqlarûnû  hþkmlÿ  ataraq  sakitcÿ  otaüa  girÿn 

general-mayor Oskolupov da onlarû bununla mÿøüul olduq-

larû zaman gþrdö. Baøûna kip basûlmûø  papaüûna  gþrÿ onu 

hamû yaxøû tanûyûrdû vÿ kÿskin øÿkildÿ ÿyilmiø öst dodaüûndan 

gþrönördö ki, general nÿdÿnsÿ mþhkÿm narazûdûr.

Onlar yerlÿrindÿn atûldûlar, general divanûn bir qûra üû na 

oturdu, ÿllÿrini ciblÿrinÿ saldû vÿ ÿmr edirmiø kimi don qul-

dandû: 

– Hÿ!

Rubin Roytmana mÿruzÿ etmÿk imkanû verÿrÿk, nÿza-

kÿtlÿ susurdu.

Roytmanûn mÿruzÿsi zamanû Oskolupovun yanaqlarû sal-

lanmûø sifÿtinÿ dÿrin döøöncÿ ifadÿsi qondu, gþz qapaqlarû 

yuxulu  imiø  kimi  aøaüû  döødö,  hÿtta  yerindÿn  durub  ona 

tÿklif olunan lentlÿrÿ belÿ baxmadû.

Roytman  mÿruzÿ  edÿrkÿn  Rubin  ÿzab  ÷ÿkirdi:  bu  cör 

aüûllû adamûn dÿqiq sþzlÿrindÿ belÿ o, tÿdqiqatû boyu þzönö 

qabaüa  aparmûø  mÿzmunun,  hissin  itirildiyini  gþrör dö. 

Roytman  mÿruzÿsini  Øevronokla  Volodindÿn  øöbhÿlÿn-

dik lÿ rini,  son  nÿticÿ  ö÷ön  isÿ  onlarûn  yeni  danûøûqlarûnûn 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

819

yazûl malû  olduüunu  demÿklÿ  baøa  vurdu.  Bundan  sonra  

o, Rubinÿ baxaraq dedi:

– Deyÿsÿn, Lev Qriqori÷ nÿ isÿ ÿlavÿ etmÿk, ya da nÿyi 

isÿ dözÿltmÿk istÿyir.

Foma Oskolupov Rubin ö÷ön kþtök idi, faydasûz vÿ ona 

yaxøû  tanûø  olan  bir  kþtök.  Èndiki  halda  isÿ  bu  adam  hÿm 

dÿ sovet hakimiyyÿtinin nömayÿndÿsi, dþvlÿtin gþrÿn gþzö, 

Rubinin þzönö hÿsr etdiyi tÿrÿqqipÿrvÿr qövvÿlÿrin tÿmsil-

÷isi idi. Buna gþrÿ dÿ Rubin hÿyÿcanla, lentlÿri vÿ sÿs nþv-

lÿri albomlarûnû baøûnûn östöndÿ yellÿdÿ-yellÿdÿ danûømaüa 

baø ladû. O, generaldan bir øeyi baøa döømÿyi xahiø edirdi: 

nÿticÿ hÿlÿ ikili olsa da, bu cör ikilik fonoskopiya elminin 

þzö nÿ xas deyil, sadÿcÿ, son qÿrarûn verilmÿsi ö÷ön lazûm 

olan vaxt ÷ox az idi, yeni maqnit yazûlarû lazûmdûr, Rubinin 

øÿxsi qÿnaÿtinÿ gÿlincÿ isÿ...

Sahib  artûq  yuxulu-yuxulu  deyil,  özönö  turøudaraq, 

÷im ÷ÿøirmiø kimi qulaq asûrdû. Èzahatûn sonunu gþzlÿmÿdÿn 

Rubi nin sþzönö kÿsdi:

– Bu da mÿnÿ tas qurub fal a÷ûr! Sizin “elm”iniz mÿnim 

nÿyimÿ  gÿrÿkdir?  Mÿnÿ  cinayÿtkarû  tutmaq  lazûmdûr. 

Mÿsuliyyÿtlÿ mÿruzÿ edin: cinayÿtkarûn burada, masanûzûn 

östöndÿ  olmasû  dÿqiqdir?  O,  azadlûqda  gÿzmir  ki?  Bu  beø 

nÿfÿrdÿn savayû?

Hirsli-hirsli  baxdû.  Onlar  isÿ  generalûn  qabaüûnda  he÷ 

nÿyÿ sþykÿnmÿdÿn durmuødular.

Rubinin yanlara salûnmûø ÿllÿrindÿki kaüûz lentlÿr dþøÿ-

mÿ ilÿ sörönördö. Arxada isÿ Smolosidov qara ÿjdaha kimi 

maqnitofonlarûn özÿrinÿ ÷þkmöødö.

Rubin  ÿzginlÿødi.  Ömumiyyÿtlÿ,  bu  sÿpgidÿ  danûømaq 

fikrindÿ olmamûødû. 

Rÿislÿrin  rÿftar  tÿrzlÿrinÿ  daha  ÷ox  alûømûø  Roytman 

mömkön qÿdÿr cÿsarÿtlÿ dedi:

– Bÿli, Foma Quryanovi÷, mÿn, ÿslindÿ... Biz ÿslindÿ... 

Biz ÿminik: bu beø nÿfÿrin arasûndadûr.

(Daha nÿ deyÿ bilÿrdi ki?..)

820

Foma gþzönö qûydû.

– Siz sþzlÿrinizÿ gþrÿ cavabdehsiniz?

– Bÿli, biz... Bÿli... cavab veririk...

Oskolupov aüûr-aüûr divandan qalxdû:

–  Baxûn,  mÿn  dilinizdÿn  dartmamûøam.  Bu  saat  gedib 

nazirÿ mÿruzÿ edÿcÿyÿm. Èt uøaqlarûnûn ikisini dÿ hÿbs edÿrik!

(Elÿ nifrÿtlÿ baxdû ki, dÿrhal aydûn oldu – iksini dÿ hÿbs 

edÿcÿklÿr.)

– Tÿlÿsmÿyin, – Rubin dillÿndi. – He÷ olmasa daha bir 

sutka! Bizÿ tam söbutlarû ÿsaslandûrmaüa imkan verin!

– Hÿ, istintaq baølanacaq, – buyurun, qoyun mikrofonu 

möstÿntiqin masasû östönÿ – istÿsÿniz, lap ö÷ saat yazûn.

– Axû onlardan biri tÿqsirsiz olacaq! – Rubin etiraz etdi. 

–  Necÿ  yÿni  tÿqsirsiz?  –  Oskolupov  tÿÿccöblÿndi  vÿ 

yaøûl  gþzlÿrini  tam  a÷dû.  –  Ömumiyyÿtlÿ,  he÷  bir  tÿqsiri 

olmayacaq?.. Orqanlar taparlar, ayûrd edÿrlÿr.

Vÿ yeni elmin banilÿrinÿ he÷ bir xoø sþz demÿdÿn ÷ûxûb 

getdi.

Oskolupovun  rÿhbÿrlik  öslubu  belÿ  idi:  tabe÷iliyindÿ 

olan larûn he÷ birini tÿriflÿmÿmÿk – qoy daha ÷ox can yan-

dûr sûn lar. ßslindÿ, onun öslubu deyildi, bu öslub þzöndÿn 

gÿlirdi.

Lakin yenÿ dÿ aüûr idi.

Onlar  bir  az  bundan  ÿvvÿl  tÿzÿ  yaranan  elmin  bþyök 

gÿlÿcÿyi  haqqûnda  xÿyallara  daldûqlarû  hÿmin  o  stullara 

oturdular. Vÿ sÿslÿri kÿsildi. 

Sanki, bu qÿdÿr yaraøûqla, bu cör incÿliklÿ tikdiklÿrinin 

hamûsûnû  tapdalayûb  ÿzdilÿr.  Sanki,  fonoskopiya,  ömumiy-

yÿtlÿ, he÷ lazûm deyildi.

ßgÿr bir nÿfÿrin ÿvÿzinÿ iki nÿfÿri hÿbs etmÿk mömkön-

dörsÿ, bÿs ÿminlik ö÷ön niyÿ beøini dÿ yox?

Roytman yeni qrupun nÿ qÿdÿr sÿbatsûz olduüunu aydûn 

baøa  döødö,  xatûrladû  ki,  akustika  laboratoriyasû  yarûya 

qÿdÿr  daüûdûlûb,  pÿrÿn-pÿrÿn  salûnûb  vÿ  gecÿki  dönyanûn 

nara hatlûüû vÿ tÿnhalûq hissi onu bir dÿ börödö.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

821

Rubindÿ  isÿ  ÷oxsaatlûq  fÿdakar  coøqunluq  bötþvlöklÿ 

sþndö. Yadûna döødö ki, qara ciyÿri aürûyûr, sa÷larû tþkö lör, 

arvadû da qocalûr, hÿlÿ, ÿn azû, beø il dÿ yatmalûdûr, lÿnÿ tÿ gÿl-

miø aparat÷ûlar isÿ inqilabû ildÿn-ilÿ bataqlûüa sörök lÿ yirlÿr 

– budur, Yuqoslaviyanû rösvay etdilÿr. 

Lakin  döøöndöklÿrini  dilinÿ  gÿtirmÿdilÿr,  sadÿcÿ,  otu-

rub susdular.

Onlarûn peysÿrlÿri arxasûnda isÿ Smolosidov susurdu.

Rubin artûq ×inin kommunist ÿrazisi qûrmûzû karandaøla 

rÿnglÿnmiø xÿritÿsini asmûødû.

Bircÿ bu xÿritÿ ona hÿrarÿt verirdi. He÷ bir øeyÿ bax-

madan, he÷ nÿyÿ baxmadan biz qalib gÿlirik...

Qapûnû  dþyöb  Roytmanû  ÷aüûrdûlar.  Birlÿømiø  partiya-

kom somol siyasi dÿrsi baølanmûødû vÿ o gedib hÿm ÿmÿk-

daø larûnû dÿrsÿ salmalû, hÿm dÿ þzö iøtirak etmÿli idi.