Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
80 Nahar fasilÿsindÿn qabaq nþvbÿt÷i Jvakun xösusi hÿbs- xananûn dÿhlizindÿ fasilÿ vaxtû mayor Mûøinin yanûna ÷aüû- rûlan øÿxslÿrin siyahûsûnû asdû. Rÿsmi olaraq hesab edi lirdi ki, bu siyahû özrÿ dustaqlar mÿktublarûn vÿ øÿxsi hesab- larûna pul kþ÷örmÿlÿri haqqûnda bildiriølÿrin alûnmasû ö÷ön ÷aüûrûlûrlar. Xösusi hÿbsxanalarda mÿhbuslara mÿktublarûn veril- mÿsi proseduru sirli bir mÿrasim kimi qurulmuødu. Mÿktubu
754 azadlûqdakû bayaüûlûqla avara po÷talyona vermÿk olmazdû. Baülû qapû arxasûna mÿktubu ÿvvÿlcÿdÿn þzö oxu muø vÿ onda he÷ bir gönah vÿ anlaøûlmaz fikirlÿrin olmadûüûna ÿmin- lik hasil etmiø ruhani ata – kirvÿ onu þyöd-nÿsihÿtlÿrlÿ möøa- yiÿt edÿrÿk, mÿhbusa øÿxsÿn tÿqdim edirdi. Mÿktub aøkar a÷ûlmûø øÿkildÿ verilirdi vÿ bununla da bir doüma insan dan baøqa bir doüma insana önvanlanmûø duyüularûn son intim- liyi dÿ mÿhv edilmiø olurdu. ×ox ÿllÿrdÿn ke÷ÿn, sitatlar øÿk- lin dÿ øÿxsi iølÿrÿ kþ÷örölÿn, i÷inÿ senzuranûn ÷irkin vÿ yay üûn mþhörö vurulan mÿktublar øÿxsi mÿnalarûnû tam itirir vÿ dþv- lÿt ÿhÿmiyyÿtli vacib sÿnÿd statusu alûrdûlar. (Bÿzi øaraø ka lar- da bunu o qÿdÿr yaxøû anlayûrdûlar ki, hÿtta mÿk tubu, ömu- miy yÿtlÿ, mÿhbusun ÿlinÿ vermirdilÿr, ona þz adûna gÿl miø mÿk tubu kirvÿnin kabinetindÿcÿ oxumaüa, nadir hal larda isÿ hÿtta iki dÿfÿ, icazÿ verilirdi. Sonra mÿktub dus taq dan alûnûr vÿ tÿlÿb olunurdu ki, vÿrÿqin son sÿhifÿsindÿ mÿk tubu oxu- masû barÿdÿ imza etsin; ÿgÿr mÿk tub mÿhbusun arva dûn dan, ya da ki anasûndan idisÿ, vacib mÿqamlarû yadda saxlamaq ö÷ön qeydlÿr etmÿyÿ cÿhdlÿr edi lirdi, bu isÿ, dustaq haqqûnda elÿ bil, Baø Qÿrargah sÿnÿd lÿrinin surÿtini ÷ûxartmaüa hazûrlaøûrmûø kimi, øöbhÿ lÿr yara dûrdû. Evdÿn gþn dÿ ri lÿn øÿkillÿrÿ dustaüûn baxmasû faktû da øÿxsi imza ilÿ tÿs diq lÿ nÿn- dÿn sonra øÿkillÿrin þzlÿri dÿ hÿbs xana iøinÿ tikilirdi.) Belÿliklÿ, siyahû asûlmûødû vÿ dustaqlar mÿktublarûnû almaq ö÷ön nþvbÿ tuturdular. Mÿktub almaq yox, dekabr ayû ö÷ön icazÿ verilmiø mÿktubunu gþndÿrmÿk istÿyÿnlÿr dÿ nþv bÿyÿ dururdular – bu mÿktublar da kirvÿyÿ øÿxsÿn tÿq dim olunmalû idi. Bötön bu ÿmÿliyyatlarla pÿrdÿlÿnÿrÿk, mayor Mûøin þz ÷uüullarû ilÿ maneÿsiz sþhbÿt edÿ, onlarû qrafik dÿn kÿnar yanûna ÷aüûra bilirdi. Onun kimlÿ daha ÷ox danûødûüû aøkar gþzÿ ÷arpmasûn deyÿ hÿbsxana kirvÿsi bÿzÿn vicdanlû dustaqlarû da þz kabinetindÿ lÿngidir vÿ bununla da o birilÿrini ÷aødûrûrdû. Nþvbÿdÿ hamû bir-birindÿn øöbhÿlÿnir, bÿzÿn isÿ onla rûn hÿyatlarûnû satanlarûn kimlÿr olduüunu bilsÿlÿr dÿ sÿslÿrini Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 755
÷ûxartmûr, onlarû hirslÿndirmÿmÿk ö÷ön özlÿrinÿ baxûb yal- taq casûna qûmûøûrdûlar. Sovet hÿbsxana elmi Bþyök Kato nun tÿcröbÿsinÿ bilavasitÿ ÿsaslanmasa da, onun bir vÿsiy yÿtinÿ dþnmÿdÿn ÿmÿl edirdi: qullarûn þz aralarûnda hÿd din dÿn artûq mehriban yaøamalarûna yol vermÿmÿli. Nahar fasilÿsi zÿngi ÷alûnan kimi dustaqlar isti geyin mÿ- dÿn, baølarûna papaq qoymadan zirzÿmidÿn hÿyÿtÿ ÷ûxûr vÿ qa÷a-qa÷a hÿbsxana qÿrargahûnûn qapûsûndan i÷ÿri girir dilÿr. Sÿhÿr yeni yazûøma qaydasû elan olunduüundan, xösu silÿ bþyök, tÿxminÿn, qûrx nÿfÿrlik nþvbÿ yaranmûødû vÿ artûq dÿhlizÿ sûümûrdû. Nþvbÿt÷i kþmÿk÷isi, gicbÿsÿr star øina bötön göcöndÿn istifadÿ edÿrÿk dÿhlizdÿ qayda yaratmaüa ÷alûøûrdû. O, iyirmi beø nÿfÿr saydû vÿ qalanlarûna gedib gÿziømÿyi, øam yemÿyi fasilÿsi vaxtû gÿlmÿyi tapøûrdû, dÿhlizÿ buraxûlmûølarû isÿ rÿislÿrin kabinetlÿrindÿn aralû divar boyu sûraya dözdö, þzö isÿ dÿhliz boyu gÿziøib qay daya nÿzarÿt etmÿyÿ baøladû. Nþvbÿti dustaq bir ne÷ÿ qapû nûn yanûndan ke÷ÿrÿk, mayor Mûøinin qapûsûnû dþyör, icazÿ alûb i÷ÿri girirdi. O, qayûdandan sonra isÿ o birisi buraxû lûrdû. Bötön nahar fasilÿsi boyu starøina dustaqlarûn bu cör hÿrÿ kÿtinÿ rÿhbÿrlik edirdi. Spiridon mÿktubunu sÿhÿrdÿn almaüa nÿ qÿdÿr ÷alûøsa da, Mûøin qÿtiyyÿtlÿ mÿktubun ona nahar fasilÿsi vaxtû, hamû ilÿ bir yerdÿ verilÿcÿyini dedi. Lakin fasilÿyÿ yarûm saat qal- mûø mayor Øikin Spiridonu istintaq ö÷ön yanûna ÷aüûrdû. ßgÿr Spiridon ondan tÿlÿb olunan ifadÿlÿri versÿydi, hÿr øeyi boynuna alsaydû, bÿlkÿ dÿ, mÿktubu almaq ö÷ön vaxtû qalardû. Amma o danûømûrdû, tÿrslik edirdi – mayor Øikin dÿ onu bu cör, peøman÷ûlûq ifadÿsi almadan buraxa bil mÿzdi. Bu iøÿ nahar fasilÿsini dÿ qurban verÿn Øikin (azad ÿmÿk daø- lar tönlöyÿ döømÿmÿk ö÷ön yemÿkxanaya onsuz da fasilÿ vaxtû getmirdilÿr) Spiridonu dindirmÿyinÿ davam etdi. Mÿktublar ö÷ön nþvbÿdÿ birinci Yeddincinin möhÿndis- lÿrindÿn, onun ÿsas iø÷ilÿrindÿn biri Dûrsin oldu. O, ö÷ aydan artûq idi, mÿktub almûrdû. ßbÿs yerÿ Mûøindÿn soruøurdu vÿ hÿr dÿfÿ eyni cavab alûrdû: “yoxdur”, “yazmûrlar”. ßbÿs
756 yerÿ Mamurindÿn xahiø etmiødi ki, axtarûø versinlÿr, amma axtarûø verÿn olmamûødû. Nÿhayÿt, bu gön adûnû siyahûda gþrdö, sinÿsindÿki aürûya göc gÿlÿrÿk þzönö birinci ÷atdûrdû. Ailÿsindÿn bircÿ arvadû qalmûødû, lakin onillik gþzlÿmÿ onu da, elÿ Dûrsinin þzönö dÿ ÿldÿn salmûødû. Starøina ÿli ilÿ Dûrsinÿ getmÿk iøarÿsi verdi vÿ bÿyaz øuluq÷u Ruska Doronin nþvbÿdÿ birinci oldu. Nþvbÿdÿ yanûnda latûø Xuqonun, sirdaølarûndan birinin, dayandûüûnû gþrÿn Doronin baøû ilÿ birgÿ uzun sa÷larûnû da yellÿtdi vÿ gþz vura-vura pû÷ûldadû: – Gedirÿm pulumu almaüa. Qazandûüûm pullarû. – Ke÷in! – starøina ÿmr etdi. Doronin baøûnû aøaüû ÿymiø vÿziyyÿtdÿ geri qayûdan Dûr- sinin gþröøönÿ cumurmuø kimi þzönö irÿli atdû. – Hÿ, nÿ oldu? – artûq hÿyÿtÿ ÷ûxandan sonra Dûrsinin iø yoldaøû Amantay Bulatov ondan soruødu. Dûrsinin he÷ vaxt qûrxûlmayan sifÿti bir az da uzandû: – Bilmirÿm. Deyirlÿr, mÿktub var, amma fasilÿdÿn sonra gÿlin, danûøaq. – ...raødûlar bunlar! – Bulatov ÿminliklÿ dedi vÿ sömök eynÿyinin arxasûndan gþzlÿri parûldadû. – Mÿn sÿnÿ ÷ox dan deyirÿm ki, mÿktublarû gizlÿdirlÿr. Èølÿmÿkdÿn imtina et! – Èkinci möddÿt yapûødûrarlar, – Dûrsin ah ÷ÿkdi. Onun beli hÿmiøÿ bökölö, ÷iyinlÿri donqarlaømûø olurdu, baøûnû isÿ sanki, arxadan nÿ isÿ iri bir øeylÿ vurublarmûø kimi ÷iyin- lÿrinÿ qûsûrdû. Bulatov kþks þtördö. Möddÿtinÿ hÿlÿ ÷ox vardû, ona gþrÿ dÿ belÿ cÿngavÿr idi. Azad olunmaüûna kimi qalan vaxt azaldûqca dustaüûn qÿtiyyÿti dÿ zÿiflÿyir. Dûrsinin isÿ sonun- cu ili gedirdi. Sÿma boz idi, nÿ bir yerindÿ buludlar yûüûlûb töndlÿømÿ- miødi, nÿ dÿ bir yerindÿn iøûq gþrönmördö. Onun nÿ hön- dör löyö bilinmirdi, nÿ dÿ qöbbÿsi, torpaüûn özÿrinÿ ÷ÿkilmiø kirli brezent þrtöyÿ bÿnzÿyirdi. Göclö, rötubÿtli kölÿyin tÿsi- rin dÿn qar ÷þkör, gþz-gþz olurdu, onun sÿhÿrki bÿyazlûüû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 757
tÿdricÿn bozluüa ke÷irdi. Gÿzÿnlÿrin ayaqlarû altûnda qonur söröøkÿn topacûqlar ÿmÿlÿ gÿlirdi. Gÿzinti isÿ adi qaydasûnda ke÷irdi. Elÿ pis hava ola bil mÿzdi ki, i÷ÿridÿ boüulan dustaqlar gÿzintidÿn imtina etsinlÿr. Otaqlarda oturmaqdan bezmiø bu insanlara rötu- bÿtli kölÿyin belÿ sÿrt dalüalarû da xoø idi – kölÿk insanûn canûn dan durüunluq havasûnû vÿ beynindÿn durüunlaømûø fikir lÿri söpöröb aparûrdû. Gÿzintiyÿ ÷ûxanlarûn arasûnda oyma÷û-tÿrtibat÷û da vur- nu xurdu. Dustaqlarûn gah birinin, gah da baøqasûnûn qoluna girÿrÿk bir-iki ÷evrÿ vurur vÿ onlardan mÿslÿhÿt istÿyirdi. Þzönön hesab etdiyi kimi, vÿziyyÿti lap dÿhøÿtli idi: hÿbsdÿ olmaüû sÿbÿbindÿn birinci arvadû ilÿ nikaha girÿ bilmÿzdi vÿ indi o, qeyri-qanuni arvad sayûlûrdû, artûq ona mÿktub yaza bilmÿzdi; hÿtta daha mÿktub yaza bilmÿyÿcÿyini dÿ yaza bilmÿzdi, ÷önki dekabr limitindÿn artûq istifadÿ etmiødi. Hamû da onun dÿrdinÿ øÿrik ÷ûxûrdû. Vÿziyyÿti, doürudan da, ÷ÿtin idi. Lakin hÿr kÿsin dÿrdi þzönÿ daha acû gþrönördö. Èfrat hisslÿrÿ meyilli, paya kimi höndörboy Kondraøov- Èvanov gÿziøÿnlÿrin baølarû östöndÿn ÿtrafû seyrÿ edÿ-edÿ yeriyir, professor ×elnova qatû bir bÿdbinliklÿ söbut etmÿyÿ ÷alûøûrdû ki, insan lÿyaqÿtinin bu cör tapdalandûüû bir øÿraitdÿ yaøamaüa davam etmÿk þzönö al÷altmaqdan baøqa bir øey deyil. Hÿr bir cÿsarÿtli insan ö÷ön bu tÿhqirlÿr zÿncirindÿn ÷ox sadÿ bir ÷ûxûø yolu var. Baøûnda hÿmiøÿki kimi toxunma papaq olan, ÷iyinlÿri hÿmiøÿki kimi yun øala börönmöø professor ×elnov tÿm- kinlÿ rÿssama Boetsinin “Mÿhbÿs tÿsÿllilÿri”ndÿn iqtibaslar gÿtirirdi. Qÿrargahûn qapûsû aüzûnda ÷uüul ovuna ÷ûxmûø kþnöl lö- lÿr yûüûømûødû – sÿslÿri bötön hÿyÿti baøûna gþtörmöø Bula- tov, Xorobrov, xeyirxah vakuum÷u Zemelya, prinsipial ola- raq döøÿrgÿ sûrûqlûsû geyinÿn baø vakuum÷u Dvoyetyosov, ÷evik, þzönö hÿr yerÿ soxan Pryan÷ikov, almanlarûn lideri Maks vÿ latûølardan biri.
758 – Þlkÿ þz ÷uüullarûnû tanûmalûdûr! – Bulatov dustaqlarûn daüûlûømamaq niyyÿtini dÿstÿklÿyÿrÿk tÿkrarlayûrdû. – Biz bunsuz da onlarû, ÿsasÿn, tanûyûrûq, – kandarda duran vÿ gþzlÿri ilÿ nþvbÿni izlÿyÿn Xorobrov ona cavab verdi. Bÿzilÿri haqqûnda yÿqinliklÿ deyÿ bilÿrdi ki, þz Èuda pullarûnû almaq ö÷ön durublar. ßlbÿttÿ ki, ÷uüullarûn ÿn bacarûqsûzlarûndan øöbhÿlÿnirdilÿr. Ruska øÿn halda dÿstÿnin yanûna qayûtdû. Aldûüû pullarû baøûnûn östöndÿ yellÿmÿkdÿn þzönö göclÿ saxlayûrdû. Bir yerÿ yûüûøaraq, hamûsû bir yerdÿ pula baxdûlar: mifik Klav- diya Kudyavseva Ruska Doroninÿ 147 manatlûq pul baratû gþndÿrmiødi! Naharadan qayûdan vÿ nþvbÿnin quyruüunda þzönÿ yer etmiø ober-÷uüul, bötön ÷uüullarûn birincisi Artur Siromaxa bulanûq nÿzÿrlÿri ilÿ qrupa baxdû. O, hÿr øeyi gþrmÿk vÿr di- øinÿ tabe olaraq qrupa diqqÿt edir vÿ gþrdöklÿrinÿ hÿlÿ ki ÿhÿmiyyÿt vermirdi. Ruska baratûnû aldû vÿ danûøûldûüû kimi, qrupdan uzaq- laødû.
Ö÷öncö olaraq kirvÿnin yanûna qûrx yaølû, dönÿn qapalû gÿmidÿ nazirlÿri assenizatorlarla bir tutmaüû tÿklif etmiø, sonra da uøaq kimi yuxarû ÷arpayûlarda yastûq dþyöøönÿ baølamûø möhÿndis-energetik girdi. Dþrdöncö olaraq isÿ otaüa iti yeriølÿ Viktor Lyubimi÷ev ke÷di. O, gölÿndÿ saülam iri diølÿrini aüardûr, cavan vÿ ya yaølûlûüûndan asûlû olmayaraq, bötön mÿhbuslara “qardaølar” deyÿ möraciÿt edirdi. Bu sÿmimi möraciÿtdÿn onun örÿyinin dÿ tÿmiz olduüu bilinirdi. Energetik ÿlindÿ a÷ûlmûø mÿktubla kandara ÷ûxdû. Baøû mÿktubu oxumaüa qarûødûüû ö÷ön ayaüû ilÿ pillÿni yoxladû. Belÿcÿ, he÷ nÿyi gþrmÿdÿn qûraüa ÷ÿkildi vÿ “ov÷ular”dan he÷ biri onu narahat etmÿdi. ßynini geyinmÿmiø, papaqsûz, bötön mÿhrumiyyÿtlÿrÿ baxmayaraq hÿlÿ dÿ cavan qalmûø sa÷ larûnû kölÿk oynadan bu adam sÿkkizillik ayrûlûqdan son- ra 41-ci ildÿ altû yaøûnda, onun boynundan asûlûb qopmaq Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 759
istÿmÿyÿn aübÿniz qûzcûüaz ikÿn qoyub cÿbhÿyÿ (oradan da ÿsirliyÿ, sonuncudan da ki, hÿbsxanaya) getdiyi qûzû Ariad- nadan mÿktub almûødû. Hÿrbi ÿsirlÿr barakûnda tif bitlÿri qatûnûn östö ilÿ xûr÷ûltû ilÿ gÿzdiyi vaxtlarda da, bir ÷þm÷ÿ bulanûq vÿ öfunÿtli horra ö÷ön dþrd saat nþvbÿyÿ durduüu vaxtlarda da bu sevimli vÿ ÿziz mÿxluqun iøûüû, doürudan da, Ariadna sapû kimi onu hÿr øeyÿ dþzmÿyÿ, birtÿhÿr saü qalûb geri qayûtmaüa sþvq edirdi. Vÿtÿninÿ qayûdan kimi isÿ dÿrhal hÿbsxanaya gþndÿrildi vÿ qûzcûüazûnû gþrÿ bilmÿdi: o, anasû ilÿ evakuasiyada olduqlarû ×elyabinskdÿ qalmûødû. Ariadnanûn anasû da kiminlÿsÿ rastlaøandan sonra atasûnûn saü olduüunu qûzûna uzun möddÿt demÿk istÿmÿmiødi. Maili, sÿliqÿli, lÿkÿsiz øagird xÿtti ilÿ qûzû ona yazûrdû: “Salam, ÿziz ata! Mÿn ona gþrÿ cavab vermirdim ki, nÿdÿn baø- layacaüûmû vÿ nÿ yazacaüûmû bilmirdim. Bu mÿnim ö÷ön baüûølanandûr, ÷önki mÿn ÷oxdan sÿni gþr- mÿmiøÿm vÿ þyrÿømiøÿm ki, mÿnim atam hÿlak olub. Mÿnÿ hÿtta qÿribÿ gÿlir ki, birdÿn-birÿ mÿnim dÿ atam oldu. Sÿn necÿ yaøadûüûmû soruøursan. Hamû kimi yaøayûram. Mÿni tÿbrik edÿ bilÿrsÿn, komsomola girdim. Sÿn xahiø edirsÿn ki, nÿyÿ ehtiyacûmûn oldu üunu yazûm. ßlbÿttÿ, mÿn ÷ox øey istÿyi- rÿm. Èndi boüazlû qaloø almaq vÿ demisezon palto tikdir mÿk ö÷ön pul yûüûram. Ata! Xahiø edirsÿn ki, sÿninlÿ gþröøÿ gÿlim. Bu yÿni belÿ tÿcilidir? Harasa uzaqlara getmÿk, sÿni axtarûb tapmaq, þzön dÿ razû laøarsan ki, bir o qÿdÿr dÿ xoøagÿlÿn iø deyil. Èmka nûn olanda þzön gÿlÿrsÿn. Sÿnÿ iøindÿ mövÿf- fÿqiyyÿtlÿr arzulayûram. Hÿlÿlik, gþröøÿnÿ qÿdÿr.
Þpörÿm.
Ariadna. Ata, sÿn “Birinci ÿlcÿk” filminÿ baxmûsan? ×ox yaxøûdûr! Mÿn birini dÿ buraxmûram”. 760 – Lyubimi÷evi yoxlayacaüûq? – onun ÷ûxmaüûnû gþzlÿ- yÿn Xorobrov soruødu. – Nÿ danûøûrsan, Terenti÷! Lyubimi÷ev bizim oülandûr! – cavab verdilÿr. Amma Xorobrov dÿrin bir hisslÿ bu adamda nÿ isÿ duymuødu. Budur, indi dÿ kirvÿnin yanûnda lÿngiyir. Viktor Lyubimi÷evin a÷ûq iri gþzlÿri vardû. Tÿbiÿt ona ÷evik idman÷û, ÿsgÿr vÿ mÿøuq bÿdÿni bÿxø etmiødi. Hÿyat onu gÿnclÿr stadionunun qa÷ûø yollarûndan gþtöröb Bava- ri ya dakû ÿsir döøÿrgÿsinÿ atmûødû. Döømÿnlÿrin rus ÿsgÿr- lÿ rini saldûqlarû, þz doüma sovet hakimiyyÿtinin isÿ Qûr- mûzû Xa÷û yaxûn buraxmadûüû bu dar þlöm mÿkanûnda – bu darûsqal dÿhøÿtlÿr mÿkanûnda yalnûz yaxøûlûq vÿ vic dan kimi nisbi sinfi anlayûølardan azad insanlar saü qala bilirdilÿr, o insanlar ki, þzönönkölÿri sata, almanlara tÿrcömÿ÷ilik edÿ bilirdilÿr, o adamlar ki, döøÿrgÿ nÿzarÿt÷isi olaraq, þz hÿmvÿtÿnlÿrinin sifÿtlÿrinÿ dÿyÿnÿklÿ vurmaüû bacarûrdûlar, o øÿxslÿr ki, ÷þrÿk doürayan vÿ ya da aøpaz ke÷ÿrÿk, ac adamlarûn ÷þrÿklÿrini ÿllÿrindÿn alûb yeyirdilÿr. Saü qalmaq ö÷ön daha iki imkan vardû – qÿbirqazan vÿ ayaqyolu tÿmiz- lÿyÿn iølÿmÿk. Qÿbirlÿrin qazûlmasûna vÿ ayaqyolula rûn tÿmiz lÿn mÿsinÿ gþrÿ nasistlÿr ÿlavÿ bir ÷þm÷ÿ dÿ horra verir dilÿr. Ayaqyolularû ilÿ iki nÿfÿr mÿøüul idi. Qÿbir qaz- maüa isÿ göndÿ ÿlli nÿfÿrÿ qÿdÿr adam ÷ûxûrdû. Hÿr gön onlarla þlö arabasû cÿsÿdlÿri aparûb bir yerÿ tþkördö. Qûrx ikinci ilin yayûnda nþvbÿ gÿlib qÿbirqazanlara da ÷atdû. Lyubimi÷ev isÿ hÿlÿ yaøamamûø bÿdÿninin bötön hÿrisliyi ilÿ yaøamaq istÿyirdi. O qÿrara gÿldi ki, ÿgÿr þlÿrsÿ, sonun cu þlÿcÿk vÿ artûq nÿzarÿt÷i olmaq ö÷ön razûlaømaya get miødi. Lakin xoø bir tÿsadöf baø verdi: döøÿrgÿyÿ han sûsa bir burnu altûnda danûøan politruk 1 gÿldi – ÿsirlÿri kom munistlÿrin özÿ rinÿ yöröøÿ cûxmaq ö÷ön dilÿ tutmaüa baø ladû. Yazû lûr dû- lar. Onlarûn arasûnda komsomol÷ular da vardû... döøÿrgÿnin 1 Politruk – sovet ordusunda øÿxsi heyÿtin siyasi hazûrlûьûna mÿsul zabit, siyasi rÿhbÿr (рус.: ïîëèòðóê – ïîëèòè÷åñêèé ðóêîâîäèòåëü) Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 761
qapû sû nûn ÷þl tÿrÿfindÿ alman mÿtbÿxi qoyul muødu, kþnöl- lölÿrÿ “xirt dÿyÿ kimi” sûyûq paylayûrdûlar. Bun dan sonra isÿ Lyubi mi÷ev legionun tÿrkibindÿ Fransada vuruø muø, Voq- yþzda möqa vimÿt hÿrÿkatû partizanlarûnû tut maqla mÿøüul olmuø, daha sonra isÿ Atlantika Sÿddini möt tÿ fiq lÿ rin höcum la rûn dan qorumuødu. Qûrx beøinci ilin bþyök tutha- tu tunda hansû yollasa sözgÿcdÿn ke÷ÿ bilmiø, evinÿ qayûdûb þzö kimi aydûn baxûølû vÿ qûvraq bÿdÿnli bir qûzla evlÿnmiø, bir ay sonra isÿ ke÷miøinÿ gþrÿ hÿbs edilmiødi. Hÿmin vaxt- larda hÿbsxanalardan Lyubimi÷evin vaxtilÿ tÿqib etdiyi “möqavimÿt hÿrÿkatûnûn” rus iøtirak÷ûlarû ke÷irdilÿr. Butûr- kada domino oynayûr, Fransada ke÷irdiklÿri gönlÿri vÿ dþyöølÿri xatûrlayûr, yaxûnlarûndan ÿrzaq baülamalarû gþzlÿ- yir dilÿr. Sonra isÿ hamûya bÿrabÿr øÿkildÿ on il verdilÿr. Belÿcÿ, bötön hÿyatû Lyubimi÷evi belÿ tÿrbiyÿ etmiø vÿ onu inandûrmûødû ki, he÷ kÿsin – sûravi partiya özvöndÿn Siyasi Böro özvönÿ kimi – he÷ bir ÿqidÿsi-zadû olmamûødûr vÿ ola da bilmÿz, o cömlÿdÿn dÿ onlarû möhakimÿ edÿn adamlarûn. He÷ nÿdÿn øöbhÿlÿnmÿdÿn, sadÿlþvh baxûølû Viktor ÿlin dÿ po÷tla gþndÿrilmiø pul baratû kaüûzûna oxøar bir vÿrÿq tuta raq, nÿinki “ov÷ular” qrupundan yan ke÷mÿk istÿdi, ÿksi nÿ, þzö onlara yaxûnlaødû vÿ soruødu: – Qardaølar! Kim nahar edib? Èkinciyÿ nÿ verirlÿr? Get- mÿyÿ dÿyÿr? Baøû ilÿ Viktorun ÿlindÿki barat blankûnû gþstÿrÿn Xorob- rov soruødu: – Nÿdir, ÷ox pul almûsan? Daha nahara ehtiyacûn yox dur? – Haradandûr ÷ox! – Lyubimi÷ev ÿlini yellÿdi vÿ blankû cibinÿ qoymaq istÿdi. ßvvÿlcÿdÿn cibinÿ ona gþrÿ qoymamûødû ki, hamû onun qövvÿsindÿn ÷ÿkinirdi vÿ he÷ kÿs ondan hesabat istÿmÿyÿ cörÿt edÿ bilmÿzdi. O, Xorobrovla danûøarkÿn Bulatov zara- fat edirmiø kimi ÿyildi, baøûnû yana ÿyib oxudu: – Fu-u! Min dþrd yöz yetmiø manat! Daha Klimentiadi- sin yemÿyini bÿyÿnmÿzsÿn!
762 Bunu istÿnilÿn baøqa bir dustaq etmiø olsaydû, Viktor zarafatla onun alnûna vurar vÿ blankû gþstÿrmÿzdi. Ancaq Amantayla bunu etmÿk olmazdû, ömumi döøÿrgÿ qanununa gþrÿ o, tabeliyindÿ olan adamda artûq pulun olduüundan øöb hÿ lÿn mÿmÿli idi. Lyubimi÷ev þzönö tÿmizÿ ÷ûxartmaüa ÷alûødû: – Mini harada gþrörsÿn, bax! Vÿ hamû gþrdö: 147 man. 00 qÿp. – Maraqlûdûr! Yöz ÿlli gþndÿrÿ bilmÿdilÿr! – Amantay halûnû dÿyiømÿdÿn dedi. – Onda get, ikinciyÿ ønitsel verirlÿr. Lakin Lyubimi÷ev yerindÿn tÿrpÿnmÿyÿ vaxt tapma mûø vÿ Amantayûn sþzö qurtarmamûø, Xorobrov hirsindÿn ÿsmÿ- yÿ baøladû. Roldan ÷ûxdû. Unutdu ki, þzönö ÿlÿ almalû, gölömsÿmÿli vÿ ÷uüul tutmaqda davam etmÿlidir. Unutdu ki, ÿsas mÿsÿlÿ ÷uüul- larû tanûmaqdûr, onlarû mÿhv etmÿk isÿ mömkön deyil. Þzö ÷uüul lardan zÿrÿr gþrmöø, ÷uüullara gþrÿ bir ÷oxlarûnûn mÿh vinin øahidi olmuø bu adam gizli satqûnlara a÷ûq cÿl lad- lar dan da ÷ox nifrÿt edirdi. Yaøûna gþrÿ Xorobrovun oülu yerindÿ olan, bÿdÿninÿ baxûb heykÿl yapmaüa yararlû gÿnc kþnöllö yaramaz ÷ûxmûødû! – Sÿn ÿc-laf-san! – Xorobrov dodaqlarû ÿsÿ-ÿsÿ dedi. Bizim qanûmûzûn hesabûna vaxtûndan tez ÷ûxmaq istÿyirsÿn? Sÿnin nÿyin ÷atmûrdû? Hÿmiøÿ vuruømaüa hazûr dþyöø÷ö olan Lyubimi÷ev dartûndû, boks÷u zÿrbÿsi endirmÿk ö÷ön ÿlini yana a÷dû. – Buna bir bax, vyatkalû leø! – xÿbÿrdar etdi. – Sÿnÿ nÿ olub, Terenti÷! – Xorobrovu qûraüa ÷ÿkmÿk ö÷ön Bulatov hamûdan tez þzönö ÷atdûrdû. Azman, bi÷imsiz Dvoyetyosov sol ÿli ilÿ Lyubimi÷evin yana a÷ûlmûø qolundan mþhkÿm yapûødû. – Oülan, oülan! – o saymazyana gölömsÿyÿrÿk, sakit, bÿdÿnin bötönlökdÿ gÿrginlÿømÿsi hesabûna yaranan bir nÿvaziølÿ dedi. Nÿdir, bÿlkÿ, partiya÷û partiya÷û ilÿ danûøan kimi danûøaq? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 763
Lyubimi÷ev kÿskin øÿkildÿ Dvoyetyosova tÿrÿf dþndö, onun a÷ûq vÿ aydûn gþzlÿri Dvoyetyosovun zÿif, hÿdÿ qÿ sin- dÿn ÷ûxan gþzlÿri ilÿ toqquødu. Vÿ Lyubimi÷ev zÿrbÿ vurmaq ö÷ön ikinci ÿlini qaldûr- madû. Bayquø gþzönÿ bÿnzÿr bu gþzlÿrdÿ vÿ kÿndli ÿlinin bu tutumu ona anlatdû ki, ikisindÿn biri bu saat, sadÿcÿ, yûxûl- ma yacaq, meyit olub yerÿ sÿrilÿcÿk. – Oülan, oülan, – Dvoyetyosov durmadan tÿkrar edirdi. – Èkinciyÿ ønitseldir. Get, ønitsel ye. Lyubimi÷ev dartûndû vÿ baøûnû qörurla dik tutaraq trapa tÿrÿf getdi. Onun qûrmûzû yanaqlarû alûøûb yanûrdû. Xorob- rovla hesab ÷örötmÿyin yollarûnû axtarûrdû. Hÿlÿ þzö dÿ bil- mirdi ki, artûq ittiham onu dÿlib. Kiminlÿ istÿsÿ möbahisÿ etmÿyÿ hazûr idi ki, hÿyatdan baøû yaxøû ÷ûxûr, ÿslindÿ isÿ mÿlum olurdu ki, hÿlÿ ÷ox øeyi bilmir. Necÿ þyrÿnÿ bilÿrdilÿr? Haradan? Bulatov gþzlÿri ilÿ onu þtörÿrÿk, ÿllÿri ilÿ baøûnû tutdu: – Sÿn bir iøÿ bax! Èlahi! Èndi bÿs kimÿ inanasan? Bötön bu sÿhnÿ gþzÿ ÷arpmayan tÿrzdÿ baø verdiyin- dÿn nÿ hÿyÿtdÿki dustaqlar, nÿ dÿ gÿzinti meydan÷asû- nûn kÿnarlarûnda durmuø iki nÿzarÿt÷i ona fikir vermÿdi. Yalnûz nþvbÿdÿ durmuø Siromaxa yorüunluqdan qûyûlmûø gþzlÿri ilÿ qapûnûn arasûndan bötön baø verÿnlÿri gþrdö vÿ Ruskanûn dediklÿrini xatûrlayandan sonra hÿr øeyi axûra kimi baøa döødö! O, narahat olmaüa baøladû. – Uøaqlar! – þzöndÿn qabaq duranlara möraciÿt etdi, – mÿn sxemi cÿrÿyan altûnda saxlamûøam. Mÿni nþvbÿsiz buraxarsûnûz? Tez ÷ûxacaüam. – Hamûnûn sxemi cÿrÿyan altûndadûr! – Hamû uøaqlûdûr! – ona gölöølÿ cavab verdilÿr Buraxmadûlar. – Gedim sþndöröm! – Siromaxa qayüûlû tÿrzdÿ ucadan dedi vÿ ov÷ulardan yan ke÷ÿrÿk ÿsas binada gþzdÿn itdi. Nÿfÿsini dÿrmÿdÿn ö÷öncö mÿrtÿbÿyÿ qalxdû. Amma mayor
764 Øikinin kabineti i÷ÿridÿn baülû idi, qûfûlûn deøiyi dÿ a÷arla tutulmuødu. Bu, istintaq da ola bilÿrdi. Uzundraz katibÿ ilÿ gþröø dÿ. Siromaxa taqÿtsizliklÿ geri ÷ÿkildi. Hÿr dÿqiqÿ kadrlar iføa olunurdu vÿ he÷ nÿ etmÿk dÿ mömkön deyildi! Tÿzÿdÿn gedib nþvbÿyÿ durmaq lazûm idi, lakin tÿqib olunan yûrtûcû instinkti kimÿsÿ yarûmaq istÿyindÿn daha göclö idi: bu qûzûømûø vÿ hirsli topanûn yanûndan bir dÿ ke÷mÿk qorxulu idi. Onlar he÷ bir bÿhanÿ olmadan Siro ma- xaya iliøÿ bilÿrdilÿr. Øaraøkada onu lazûm olandan da yaxøû tanûyûrdûlar. Bu arada Mûøinin yanûndan ÷ûxan kimya elmlÿri dok- toru Orobintsev, gþzöndÿ eynÿk, ÿynindÿ azadlûqda olduüu kimi bahalû körk, baøûnda bahalû xÿz papaq olan balacaboy adam (hÿlÿ yatablarda olmamûødû vÿ onu soyundurmaüa imkan tapmamûødûlar), ÿtrafûna þzö kimi sadÿlþvh insanlarû, o cömlÿdÿn dÿ dazbaø konstruktoru yûüûb onlara intervö verirdi. Mÿlumdur ki, insan, ÿsasÿn, inanmaq istÿmÿdiyi øeyÿ daha ÷ox inanûr. Tÿhvil verilÿcÿk qohumlarûn siyahûsûnûn donos yox, zÿruri nizamlama tÿdbiri olmasûna inananlar indi Orobintsevin ÿtrafûna yûüûømûødûlar. Orobintsev sÿliqÿ ilÿ cûzdûüû siyahûnû aparûb øÿxsÿn þzö tÿhvil vermiødi, þzö mayor Mûøinlÿ danûømûødû vÿ onun verdiyi izahatû inamla tÿkrar edirdi: hÿddi-böluüa ÷atmamûø uøaqlarûn hansû qra- faya yazûlmalû olduqlarûnû, þgey atanûn siyahûda necÿ gþstÿ- rilmÿli olduüunu baøa salûrdû. Orobintsev øikayÿtlÿndi ki, arva dûnûn anadan olduüu yer dÿqiq yadûnda deyil. Onda Mûøin aüzûnû geniø a÷ûb gölmöødö: “Olmaya onu fahi øÿ xa- na dan gþtörmösönöz?” Sadÿlþvh dovøanlar Orobintsevi dinlÿyir, ö÷ cþkÿ aüa- cû nûn yanûnda Abramsonun baøûna yûüûømûø dÿstÿyÿ qoøul- mur dular. Doyunca yedikdÿn sonra tÿnbÿl-tÿnbÿl qÿlyanûnû sömö- rÿn Abramson dinlÿyicilÿrinÿ izah edirdi ki, yazûømaya qoyu lan bötön bu qadaüalar tÿzÿ øey deyil, hansûsa bir gene- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 765
ralûn vÿ ya da nazirin dÿyiøilmÿsinÿ kimidir, buna gþrÿ dÿ sÿbirli olmaq, ruhdan döømÿmÿk, siyahûlarû tÿqdim etmÿk- dÿn ÷ÿkinmÿk lazûmdûr, sonradan hÿr øey ke÷ib-gedÿcÿk. Abramsonun gþzlÿrinin anadangÿlmÿ dar uzunsov kÿsiyi vardû, eynÿyini ÷ûxaranda belÿ tÿÿssörat yaranûrdû ki, bu adam dustaqlar dönyasûna darûxdûrûcû nÿzÿrlÿ baxûr: hÿr øey tÿkrarlanûrdû, QULaq Arxipelaqû onu yeni he÷ nÿ ilÿ tÿÿccöblÿndirÿ bilmirdi. Abramson o qÿdÿr hÿbsdÿ olmuødu ki, artûq hiss etmÿyi yadûrüamûødû, baøqalarû ö÷ön faciÿ olan bir øeyi o, adi mÿiøÿt yeniliyi kimi qÿbul edirdi. Bu arada sayca daha da ÷oxalmûø ov÷ular bir ÷uüul da tutdular, zarafatyana Èsaak Kaqanûn da cibindÿn 147 manat- lûq blank ÷ûxardûlar. Pulu onun cibindÿn ÷ûxartmazdan ÿvvÿl kirvÿdÿn nÿ aldûüûnû þzöndÿn soruødular. Kaqan cavab verdi ki, he÷ nÿ almayûb, þzö dÿ sÿhvÿn kirvÿnin yanûna ÷aüûrûl- masûna tÿÿccöblÿnib. Pul göclÿ özÿ ÷ûxarûldûqdan sonra isÿ onu utandûrmaüa baøladûlar – Kaqan nÿinki qûzarmadû, ÷ûxûb getmÿyÿ tÿlÿsmÿdi, ÿksinÿ, bötön iføa÷ûlarûn bir-bir pal tar- larûndan yapûøaraq usandûrûcû, zÿhlÿtþkÿn tÿrzdÿ and i÷mÿyÿ baøladû ki, bu, tÿmiz anlaøûlmazlûqdûr, o, arvadûndan aldûüû mÿktubu hamûya gþstÿrÿ bilÿr vÿ hÿmin mÿktubda arvadû ona po÷tda ö÷ manatû ÷atmadûüû ö÷ön 147 manat gþndÿrmÿyÿ mÿcbur olduüunu yazûb. Hÿtta dÿrhal onunla akkumulyator sexinÿ getmÿyi tÿklif etdi ki, arvadûnûn mÿktubunu hamûya gþstÿrÿ bilsin. Boynundan a÷ûlaraq yerlÿ sörönÿn øÿrfinÿ belÿ fikir vermÿdÿn pul aldûüûnû niyÿ gizlÿtmÿk istÿdiyini inandûrûcû bir tÿrzdÿ izah etmÿyÿ baøladû. Kaqana tÿbii bir suvaøqanlûq xas idi. Onunla danûømaüa baølayandan sonra doüru dediyini tÿsdiqlÿmÿdÿn vÿ son sþzö onda saxlamadan qopmaq olmurdu. Kaqanûn ÷arpayû qonøusu Xorobrov onun xÿbÿr vermÿdiyinÿ gþrÿ hÿbs olunmasû tarix÷ÿsini bildiyi ö÷ön yetÿrincÿ hirslÿnÿ bilmÿdi vÿ bircÿ bunu deyÿ bildi: – Eh, Èsaak, Èsaak, ÿclafsan ki, ÿclaf! Azadlûqda minin dalûnca döømÿdin, burada isÿ yöz ÿlliyÿ gþzön döødö! Bÿlkÿ dÿ, onu döøÿrgÿ ilÿ mþhkÿm qorxutmuødular?..
766 Èsaak isÿ utanmadan vÿ pÿrt olmadan þzönÿ haqq qazan dûrmaüa baøladû vÿ ÿgÿr daha bir ÷uüul, bu dÿfÿ latûø, tutulmasaydû, hamûnû þzönÿ inandûracaqdû. Diqqÿt yayûndû vÿ Kaqan ÷ûxûb getdi. Èkinci nþvbÿni nahara ÷aüûrdûlar, birinci nþvbÿ isÿ gÿzin- tiyÿ ÷ûxûrdû. Trapla ÿynindÿ øinel Nerjin qalxûrdû. O, gÿzinti hÿyÿti daxilindÿ durmuø Ruska Doronini dÿrhal gþr dö. Ruska tÿøkil etdiyi ovun gediøini qalibanÿ bir tÿrzdÿ izlÿ- yir, hÿrdÿn dÿ baxûølarûnû azad ÿmÿkdaølar ö÷ön hÿyÿtÿ vÿ øosenin hÿyÿtdÿn gþrönÿn vÿ axøam nþvbÿsinÿ gÿlÿn Klara- nûn avtobusdan döømÿli olduüu hissÿsinÿ yþnÿldirdi. – Hÿ?! – baøû ilÿ ov÷ulara tÿrÿf gþstÿrÿrÿk Nerjinÿ gölöm sön dö. – Lyubimi÷ev haqqûnda eøitdin? Nerjin onun yanûnda dayandû vÿ yöngölcÿ qucaqladû. – Sÿni atûb-tutmaq lazûmdûr! Amma sÿnÿ gþrÿ qorxuram. – Ho-ho! Mÿn hÿlÿ tÿzÿ baølayûram, bir gþzlÿ, bu hÿlÿ harasûdûr!? Nerjin baøûnû yellÿdi, gölömsöndö vÿ yoluna davam etdi. Nahara tÿlÿsÿn, özö gölÿn ÷uüullarûn ÿtrafûnda nazik sÿsi ilÿ doyunca qûøqûr-baüûr salan Pryan÷ikovla rastlaødû. – Ha-ha, oülan! – onu salamladû. – Siz bötön tamaøanû buraxmûsûnûz! Bÿs Lev haradadûr? – Tÿcili iøi var. Fasilÿyÿ ÷ûxmadû. – Nÿ? Yeddincidÿn dÿ tÿcili? Ha-ha! Belÿ øey olmur. Qa÷ûb getdi. He÷ kÿsÿ qarûømayan, baølarû sþhbÿtlÿrinÿ qarûømûø baøû qûrxûq, hÿmiøÿ baøûa÷ûq gÿzÿn Bobûnin vÿ kirli kep- kasûnû gþzlÿrinin östönÿ kimi basmûø, ÿynindÿ gþdÿk, yaxa- lûüû qaldûrûlmûø palto olan balacaboy Gerasimovi÷ þz ÷ev- rÿ lÿrini cûzûrdûlar. Qûraqdan elÿ gÿlirdi ki, Bobûnin istÿsÿ, Gera simovi÷i bötþv uda vÿ qarnûnda gizlÿdÿ bilÿr. Gerasimovi÷ kölÿkdÿn bözöømöødö, ÿllÿrini yan ciblÿ- rinÿ qoymuødu, sÿr÷ÿyÿ oxøayûrdû, atalar sþzlÿrindÿ deyil- diyi kimi, örÿyi piøik boyda olan sÿr÷ÿyÿ.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 767
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|