Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

81  

Bobûnin  ÷uüullarla  baülû  hay-köyÿ  fikir  vermÿdÿn  iri 

addûm larla  ÿsas  dairÿ  boyu  gÿzirdi.  Bu  zaman  ona  ki÷ik 

kater  bþyök  gÿmiyÿ  yan  alarkÿn  tez-tez  kursunu  dÿyiøÿn 

kimi  saüa-sola  dþnÿrÿk  onun  dairÿsinÿ  ÷ûxmaüa  ÷alûøan 

bala ca boy Gerasimovi÷ yaxûnlaødû. 

– Aleksandr Yevdokimû÷!

Gÿzinti vaxtû bu cör yanaømaq vÿ gÿzintiyÿ mane olmaq 

øaraøkada bir o qÿdÿr dÿ nÿzakÿtli hÿrÿkÿt sayûl mûrdû. Hÿm 

dÿ  onlar  bir-birini  ÷ox  az  tanûyûrdûlar,  demÿk  olar  ki,  he÷ 

tanûmûrdûlar.

Lakin Bobûnin dayandû:

– Eøidirÿm sizi.

– Mÿnim sizÿ bir elmi sualûm var.

– Buyurun.

Vÿ onlar orta addûmlarla yanaøû gÿzmÿyÿ baøladûlar.

Dairÿnin­yarûsûnû­ke÷ÿnÿ­kimи­Gerasimovi÷­susdu.­Yal-

nûz bundan sonra sualûnû verdi:

– Siz utanmûrsûnûz ki?

Tÿÿccöblÿnmiø  Bobûnin  ÷uqun  qazana  bÿnzÿr  baøûnû 

÷evirdi,  yoldaøûna  baxdû  (amma  yollarûna  davam  etdilÿr). 

Sonra da, gÿzÿ-gÿzÿ, qarøûdakû cþkÿlÿrÿ, insanlara, ÿsas bina-

ya baxmaüûna davam etdi.

Dairÿnin­там­dþrddÿ­цчц­qÿdÿr­fikirlÿøди,­сонра­cavab­verdi:

– Þzö dÿ necÿ!

Dairÿnin dþrddÿ biri. 

– Onda bÿs niyÿ?

Dairÿnin yarûsû.

– ... Lÿnÿtÿ gÿlÿsÿn, adam yenÿ dÿ yaøamaq istÿyir.

Dairÿnin dþrddÿbiri.

– ...Þzöm dÿ ÷aøûb qalmûøam.

Daha dþrddÿ biri.

– Möxtÿlif anlar olur... Dönÿn nazirÿ dedim ki, mÿnim 

he÷ nÿyim qalmayûb. Lakin yalan sþylÿdim: bÿs saülam lûq? 

768

Bÿs ömid? Tamamilÿ real birinci namizÿd... Azadlûüa tamam 

qocalmamûø  ÷ûxmaq,  mÿhz  hÿmin  qadûna  rast  gÿlmÿk,  

o  qadûna  ki...  Vÿ  uøaqlar...  Sonra  da  ki,  bu  lÿnÿtÿ  gÿlmiø 

maraq, bax indi maraqlûdûr... Mÿn, ÿlbÿttÿ, bu hissimÿ gþrÿ 

þzömÿ nifrÿt edirÿm... Möxtÿlif anlarda... Nazir mÿnim östö-

mÿ döø mÿk istÿyirdi, mÿn onu yaxûn buraxmadûm. Belÿcÿ, 

þz-þzönÿ cÿlb olunursan... Utanûram, ÿlbÿttÿ...

Susdular.

– Onda demÿyin ki, sistem pisdir. Þzömöz gönahkarûq. 

Tam dþvrÿ. 

– Aleksandr Yevdokimovi÷, ÿgÿr tez azad olmaq ö÷ön 

sizÿ atom bombasû dözÿltmÿyi tÿklif etsÿydilÿr?

– Bÿs siz? – Bobûnin maraqla ona baxdû.

– He÷ vaxt.

– ßminsiniz?

– He÷ vaxt.

Dþvrÿ. Amma hansûsa baøqa bir dþvrÿ. 

– Hÿrdÿn döøönörsÿn: gþrÿsÿn, bunlara atom bombasû 

dözÿldÿnlÿr  necÿ  insanlardûr?!  Sonra  baxûrsan  þzömözÿ  – 

yÿqin, belÿcÿ, bizim kimi... Bÿlkÿ, siyasi dÿrslÿrÿ dÿ gedirlÿr...

– Nÿ danûøûrsûnûz!

– Niyÿ dÿ yox?.. Þzlÿrinÿ ÿmin olmalarûna ÷ox kþmÿk 

edÿrdi.

Sÿkkizdÿbiri.

–  Mÿn  belÿ  döøönörÿm,  –  balacaboy  fikrini  davam 

etdirdi. – Alim ya siyasÿt barÿdÿ hÿr øeyi bilmÿlidir – kÿø fiy-

yat mÿlumatlarûnû da, gizli planlarû da vÿ hÿtta ÿmin olma lû-

dûr ki, siyasÿti þzö ÿlinÿ alacaq! – ancaq bu mömkön deyil... 

Ya da ki onun haqqûnda, ömumiyyÿtlÿ, fikir yöröt mÿ mÿli dir, 

qara qutu haqqûnda olduüu kimi. 

Sûrf  etik  cÿhÿtdÿn  döøönmÿk:  tÿbiÿtin  bötön  bu  qöv-

vÿ lÿ rini  mÿn  bu  qÿdÿr  lÿyaqÿtsiz,  hÿtta  øÿrÿfsiz  adamla rûn 

ixti ya rûna verÿ bilÿrÿmmi? Yoxsa bataqlûqda bircÿ sadÿ lþvh 

addûm ata bilirlÿr: “Amerika bizÿ tÿhlökÿ tþrÿdir”... Bu, ali-

min möhakimÿsi deyil, uøaq yanlûølûüûdûr.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

769

–  Bÿs,  –  azman  etiraz  etdi,  –  okeanûn  o  tayûnda  necÿ 

möhakimÿ yörödÿcÿklÿr? Oradakû Amerika prezidenti bÿs 

kimdir?

– Bilmirÿm, ola bilÿr orada da. Ola bilÿr – he÷ kÿsin... 

Biz, alimlÿr, ömumdönya forumuna yûüûøûb razûlûüa gÿlmÿk 

imkanûndan mÿhrumuq. Lakin zÿkamûzûn dönyanûn bötön 

siyasÿt÷ilÿrindÿn  östön  olmasû  hÿr  birimizÿ  hÿbsxanala-

rûn  tÿkadamlûq  kameralarûnda  belÿ  tamamilÿ  dözgön  olan 

ömumi  qÿrar  qÿbul  etmÿk  vÿ  bu  qÿrara  gþrÿ  dÿ  fÿaliyyÿt 

gþs tÿr mÿk imkanû verir.

Dþvrÿ.

– Bÿli... 

Dþvrÿ.

– Bÿli, ola bilÿr...

Dþrddÿbiri.

– Gÿlin bu kollokviumumuzu sabah nahar vaxtû davam 

etdirÿk. Sizin adûnûz... Èllarion...?

– Pavlovi÷.

Daha bir qapanmamûø dþvrÿ, nal øÿklindÿ.

– Xösusilÿ Rusiya ilÿ baülû. Mÿnÿ bu gön bir rÿsm haq-

qûnda danûødûlar – “Þtöb-ke÷ÿn Rusiya”. Siz eøitmÿ misiniz?

– Yox.

–  ßlbÿttÿ,  o,  axû  hÿlÿ  ÷ÿkilmÿyib.  Bÿlkÿ  dÿ,  he÷  belÿ 

deyil. Burada ÿsas addûr, ideyadûr. Rusiyada möhafizÿkarlar 

da olub, islahat÷ûlar da, dþvlÿt xadimlÿri dÿ – onlar yox dur-

lar. Rusiyada din xadimlÿri olublar, vaizlÿr olublar, yalan÷û 

ev ilahiyyat÷ûlarû da, kafirlÿr dÿ, raskol÷ular da – onlar yox-

durlar.

Rusiyada yazû÷ûlar, filosoflar, tarix÷ilÿr, sosioloqlar, iqti-

sad ÷ûlar  olublar  –  onlar  yoxdurlar.  Nÿhayÿt,  inqilab÷ûlar, 

kon spiratorlar, bombaatanlar, qiyam÷ûlar olublar – onlar da 

yoxdurlar. Sa÷larûna qaytan taxan sÿnÿtkarlar olublar, saq-

qallarû qurøaqlarûna ÷atan ÿkin÷ilÿr olublar, troykada ÷apan 

kÿndlilÿr,  igid  kazaklar,  azad  sÿfillÿr  olublar  –  onlarûn  da 

he÷ biri yoxdur! Qûllû qara pÿncÿ onlarûn hamûsûnû ilk on iki 

770

il  ÿrzindÿcÿ  söpörlÿdi.  Bötön  bu  mösibÿtlÿr  i÷indÿn  bircÿ 

÷eømÿ  axûb  ke÷ÿ  bildi,  hÿmin  ÷eømÿ  bizik  –  texno-elita. 

Möhÿn dislÿri vÿ alimlÿri, bizlÿri, nÿ qÿdÿr dÿ olsa, o biri lÿ-

rin dÿn az hÿbs ediblÿr, az göllÿlÿyiblÿr. ×önki ideologiyanû 

onlara istÿnilÿn fûrûldaq÷û dözöb qoøa bilÿr, fizika isÿ yalnûz 

þz sahi bi nin sÿsinÿ tabedir. 

Biz tÿbiÿtlÿ mÿøüul olmuøuq, qardaølarûmûz isÿ cÿmiy-

yÿtlÿ. Budur, biz qalmûøûq, qardaølarûmûz isÿ yoxdurlar. Bÿs 

humanitar  elitanûn  ger÷ÿklÿødirÿ  bilmÿdiyinin  varisi  kim 

olma lûdûr, biz yox? ßgÿr biz iøÿ qarûømasaq, onda bÿs kim?.. 

Yÿni  þhdÿsindÿn  gÿlÿ  bilmÿrik?  Biz  ÿlimizdÿ  tutmadan 

Sirius-B-nin  ÷ÿkisini  tapdûq,  elektronlarûn  sû÷rayûølarûnû 

hesab ladûq  –  yÿni  cÿmiyyÿtdÿ  azûb  qalarûq?  Lakin  biz  nÿ 

edi rik? Bu cör øaraøkalarda onlar ö÷ön reaktiv möhÿrrik lÿr 

dözÿl dirik! Fau raketlÿri! Mÿxfi telefoniya! Bÿlkÿ dÿ, atom 

bom basû? Tÿki bizÿ yaxøû olsun? Maraqlûdûr? ßgÿr bizi belÿ 

asan lûqla satûn almaq olursa, onda biz nÿ elitayûq?

– Bu ÷ox ciddi mÿsÿlÿdir, – Bobûnin dÿmir÷i körÿsi kimi 

fûsûldadû. – Sabah davam etdirÿrik, yaxøûmû?

Artûq iøÿ ÷ûxmaq zÿngi ÷alûnmûødû. Gerasimovi÷ Nerjini 

gþröb onunla saat doqquzdan sonra arxa pillÿkÿnin östöndÿ, 

rÿssamûn atelyesindÿ gþröømÿk barÿdÿ razûlûüa gÿldi. 

O axû vÿd vermiødi, aüûlla qurulmuø cÿmiyyÿt barÿdÿ.

82  

Mayor  Øikinlÿ  möqayisÿdÿ  mayor  Mûøinin  vÿzifÿsinin 

þzÿlliklÿri, þz mÿnfi vÿ mösbÿt cÿhÿtlÿri vardû. ßsas mösbÿt 

cÿhÿt  mÿktublarûn  oxunmasû,  onlarûn  gþndÿrilmÿsi  vÿ  ya 

gþndÿrilmÿmÿsi idi. Mÿnfi cÿhÿtlÿr isÿ ondan ibarÿt idi ki, 

dustaqlarûn  yatabla  gþndÿrilmÿsi,  iøÿ  gþrÿ  onlara  pulun 

þdÿnilmÿmÿsi,  qidalanma  kateqoriyasûnûn  tÿyin  edil mÿsi, 

qohumlarû ilÿ gþröølÿrin qrafiki vÿ bir sûra xidmÿti bÿha nÿ-

lÿr  Mûøinin  sÿlahiyyÿtindÿ  deyildi.  Þzö  ilÿ  rÿqabÿt  aparan 

tÿø ki lata,  hÿtta  hÿbsxanadaxili  yeniliklÿrdÿn  ilk  olaraq 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

771

xÿbÿrtutan  mayor  Øikinÿ  ÷ox  øeydÿ  qibtÿ  edÿn  mayor 

Mûøin øÿffaf pÿrdÿ dalûndan gÿzinti hÿyÿtindÿ baø verÿnlÿrin 

möøahidÿ  edilmÿsinÿ  dÿ  göc  verirdi.  (Ö÷öncö  mÿrtÿbÿdÿ 

yerlÿøÿn  kabinetinin  pÿncÿrÿsinin  uüursuz  yerlÿømÿsi 

sÿbÿ bin dÿn Øikin belÿ imkandan mÿhrum idi.) Dustaqlarûn 

onlarûn adi hÿyatlarûnda möøahidÿ edilmÿsi dÿ Mûøinÿ bÿzi 

materiallar  verirdi.  Þz  pusqusundan  baxaraq,  xÿbÿr÷ilÿ ri-

nin gÿtirdiklÿri mÿlumatlarû dolüunlaødûrûrdû, kimin kiminlÿ 

gÿzdiyini, hÿyÿcanla vÿ ya sakit danûødûüûnû gþrördö. Sonra 

isÿ mÿktublarû verÿrkÿn vÿ ya qÿbul edÿrkÿn, gþzlÿnilmÿz 

suallar verib dustaqlarû ÷aødûrmaüû xoølayûrdû: 

–  Yeri  gÿlmiøkÿn,  dönÿn  nahar  fasilÿsi  vaxtû  Petrovla 

nÿdÿn danûøûrdûnûz?

Bu yolla bÿzÿn þzönö itirmiø mÿhbusdan faydalû mÿlu-

matlar da alûrdû. 

Bu  gön  dÿ  nahar  fasilÿsi  vaxtû  Mûøin  nþvbÿti  dustaüa 

gþzlÿmÿyi  ÿmr  edib  yenÿ  hÿyÿtÿ  baxûrdû.  (Amma  ÷uüul 

ovunu gþrÿ bilmÿdi, ov binanûn o biri baøûnda gedirdi.)

Göndöz saat ö÷dÿ, nahar fasilÿsi bitÿndÿn vÿ deyingÿn 

starøina qÿbula döøÿ bilmÿyÿnlÿri daüûtdûqdan sonra Dûrsini 

i÷ÿri buraxmaq ÿmr olundu. 

Èvan Feofanovi÷ Dûrsinÿ tÿbiÿt enli, almacûq sömöklÿri 

÷ûxmûø, batûq sifÿt bÿxø etmiødi. Nitqi dÿ aydûn deyildi, hÿtta 

soyadûnû  da,  sanki,  istehza  ö÷ön  vermiødilÿr.  Ènstituta  nÿ 

vaxtsa dÿzgah arxasûndan, axøam fÿhlÿ faköltÿsindÿn qÿbul 

edilmiødi,  sûravi  tÿlÿbÿ  kimi  zÿif,  amma  sÿylÿ  oxumuødu. 

Qabiliyyÿtlÿri dÿ var idi, lakin Dûrsin onlarû özÿ ÷ûxara bil-

mirdi, bötön hÿyatû boyu onu sûxmûø, incitmiødilÿr. Yed din-

ci dÿ dÿ onu istismar etmÿyÿn yox idi. Mÿhz buna gþrÿ dÿ 

onun ÿlavÿ gözÿøtlÿrlÿ bir az yumøaldûlmûø on ili baøa ÷atmaq 

özrÿ idi vÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ Dûrsin mödiriyyÿtin qarøûsûnda 

ÿvvÿl kindÿn dÿ ÷ox ÿsirdi. Onun ÿn ÷ox qorxduüu øey möha-

ribÿ illÿrindÿ tez-tez rastlaødûüû ikinci möddÿt almaq idi.

Elÿ birinci möddÿti dÿ boø yerÿ almûødû. Möharibÿnin 

ÿvvÿlindÿ  mÿnzilinÿ  gþzlÿri  döømöø  (vÿ  sonradan  da  onu 

772

almûø)  qonøularûnûn  donosu  ÿsasûnda  “antisovet  tÿbliüata 

gþrÿ” tutulmuødu. Doürudur, sonradan aydûn olmuødu ki, 

o, tÿbliüat-zad aparmayûb, amma apara bilÿrdi, ÷önki alman 

radiosuna qulaq asûrdû. Doürudur, o, alman radiosuna qulaq 

asmûrdû,  amma  asa  bilÿrdi,  belÿ  ki,  evindÿ  qadaüan  olun-

muø radioqÿbuledici vardû. Doürudur, onun belÿ qÿbul edi-

cisi  yox  idi,  amma  ehtimal  ki,  ola  bilÿrdi,  ÷önki  ixtisasca 

möhÿn dis-radist  idi,  donosa  gþrÿ  onun  evindÿn  iki  ÿdÿd 

radio lampasû da tapûlmûødû. 

Dûrsin qismÿtinÿ möharibÿ dþvrö döøÿrgÿlÿrinin – hÿm 

insanlarûn atlarûn qabaüûndan oüurlayûb ÷iy arpa yediklÿri, 

hÿm dÿ ilk tayqa köknarûna vurulmuø “Döøÿrgÿ mÿntÿ qÿsi” 

taxtasûnûn altûnda unu qarla qarûødûrdûqlarû dþvrlÿrin mÿøÿq-

qÿtlÿrini  axûra  kimi  ÷ÿkmÿk  döømöødö.  Dûrsinin  QULaq 

þlkÿ sindÿ  olduüu  sÿkkiz  il  ÿrzindÿ  onlarûn  iki  uøaüû  tÿlÿf 

oldu, arvadû sömöklÿri ÷ûxmûø qarûya dþndö, bu zaman bir-

dÿn yada döødö ki, Dûrsin möhÿndisdir vÿ onu bura gÿtir-

dilÿr, kÿrÿ yaüû vermÿyÿ baøladûlar, hÿm dÿ arvadûna ayda 

yöz manat pul gþndÿrÿ bildi. 

Èndi isÿ arvadûndan mÿktub gÿlmirdi vÿ bunu he÷ cör 

izah edÿ bilmirdi. Arvadû þlÿ dÿ bilÿrdi. 

Mayor Mûøin ÿllÿrini masanûn östönÿ qoyaraq otur muø-

du.  Masanûn  östö  kaüûzlardan  azad  idi,  mörÿkkÿbqabû nûn 

aüzû  baülû,  qÿlÿmucu  isÿ  quru  idi,  mayorun  qûrmûzûmtûl-

bÿnþv øÿyi özöndÿ dÿ (hÿmiøÿki kimi) he÷ bir ifadÿ yox idi. 

Onun ÿtli alnûnda bircÿ dÿnÿ dÿ olsun nÿ qocalûq, nÿ dÿ fikir 

qûrûøû gþzÿ dÿymirdi. Yanaqlarû da ÿtli idi. Mûøinin sifÿti pal-

÷û üûna ÷ÿhrayû vÿ bÿnþvøÿyi rÿnglÿr qatûlmûø biø miø gildÿn 

hazûr lanmûø  böt  sifÿtini  xatûrladûrdû.  Gþzlÿri  isÿ  peøÿ kar-

casûna  ifadÿsiz,  hÿyat  nurundan  mÿhrum  idi,  bu  qÿbildÿn 

olan adamlarda tÿqaödÿ ÷ûxandan sonra da ke÷mÿyÿn boø 

tÿkÿb bör ifadÿ edirdi.

Belÿ  øey  he÷  olmamûødû!  Mûøin  oturmaüû  tÿklif  etdi 

(Dûr sin  artûq  baøûna  hansû  bÿlanûn  gÿlÿ  bilÿcÿyini  vÿ  indi 

yazûlacaq protokolun nÿ barÿdÿ olacaüûnû gþtör-qoy edirdi). 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

773

Sonra mayor bir xeyli susdu (tÿlimata uyüun olaraq) vÿ nÿha-

yÿt, dedi:

– Baxûn, siz øikayÿtlÿnirsiniz. Gedib-gÿlirsiniz, øikayÿt-

lÿ nir siniz. Èki aydûr mÿktub almûrsûnûz. 

– Ö÷ aydan ÷oxdur, vÿtÿndaø rÿis! – Dûrsin qorxaqlûqla 

dÿqiqlÿødirdi.

– Yaxøû, ö÷ olsun, nÿ fÿrqi var? Lakin siz he÷ fikir lÿ øir-

sinizmi ki, arvadûnûz necÿ adamdûr? 

Mûøin tÿlÿsmÿdÿn, sþzlÿri aydûn tÿlÿfföz edÿrÿk, cöm lÿ-

lÿr arasûnda bþyök fasilÿlÿr buraxaraq danûøûrdû.

– Sizin arvadûnûz necÿ adamdûr? Hÿ? 

– Mÿn... baøa döømörÿm... – Dûrsin kÿkÿlÿdi.

– Nÿyi baøa döømörsönöz? Onun siyasi simasû necÿdir?

Dûrsinin rÿngi qa÷dû. Belÿ ÷ûxûrdû ki, ÷ÿkdiklÿri hÿlÿ bÿs 

deyilmiø. Daha bir zÿrbÿ almaüa hazûrlaødû. Arvadû mÿk tu bun-

da nÿ isÿ yazmûødû vÿ indi, onun azad olunmasû ÿrÿfÿsindÿ...

Daxilindÿ arvadû ö÷ön dua etdi. (Döøÿrgÿdÿ dua etmÿyi 

dÿ þyrÿnmiødi.)

– O, daim inlÿyÿn, sûzûldayan adamdûr, belÿlÿri isÿ bizÿ 

lazûm deyil, – mayor fikrini sÿrt øÿkildÿ izah etdi. – Onda 

qÿribÿ bir korluq var: hÿyatûmûzdakû yaxøû cÿhÿtlÿri gþrmör, 

yalnûz pis olanlarû øiøirdir. 

– Allah xatirinÿ! Ona nÿ olub?! – Dûrsin baøûnû yellÿdÿrÿk 

yalvarûcû tÿrzdÿ soruødu.

– Ona? – Mûøin daha bþyök fasilÿlÿrlÿ danûømaüa baø-

ladû. – Ona? He÷ nÿ. (Dûrsin rahat nÿfÿs aldû.) – Hÿlÿlik. 

Tÿlÿsmÿdÿn masasûndan bir mÿktub ÷ûxararaq Dûrsinÿ 

uzatdû.

– Minnÿtdaram! – Dûrsin boüula-boüula dedi. – Gedÿ 

bilÿrÿm?

– Yox. Burada oxuyun. ×önki bu cör mÿktubu mÿn sizÿ 

yataqxanaya verÿ bilmÿrÿm. Belÿ mÿktublara gþrÿ dustaq-

lar azadlûqda olanlar barÿdÿ nÿ fikirlÿøÿ bilÿrlÿr? Oxuyun.

Vÿ xidmÿtinin bötön ÷ÿtinliklÿrinÿ sinÿ gÿrmÿyÿ hazûr 

olan bÿnþvøÿyi böt kimi donub-qaldû. 

774

Dûrsin  vÿrÿqi  zÿrfdÿn  ÷ûxartdû,  þzö  bunu  gþrmÿsÿ  dÿ 

mÿktub onu yazan qadûnûn surÿtini dÿ þzöndÿ ehtiva etdiyi 

ö÷ön kÿnar gþzdÿ xoøagÿlmÿz tÿÿccöb hissi doüura bilÿrdi: 

mÿktub bi÷imsiz, nahamar sarüûlûq kaüûzda yazûlmûødû, bircÿ 

sÿtri  dÿ  vÿrÿqin  bir  kÿnarûndan  o  birisinÿ  kimi  döz  xÿtlÿ 

gedib ÷atmûrdû, bötön sÿtirlÿr ÿyilir, iradÿsiz bir halda saüa, 

elÿ hey aøaüû döøördö. Mÿktuba 18 sentyabr tarixi qoyul-

muødu:

“ßzizim Vanya! Yazmaüa oturmuøam, þzöm isÿ 

yatmaq istÿyirÿm, yaza bilmirÿm. Èødÿn gÿlÿn kimi 

bostana  gedirÿm,  Manyuøka  ilÿ  kartof  ÷ûxardûrûq. 

Xûrda  alûnûb.  Mÿzuniyyÿti  he÷  yana  getmÿmiøÿm, 

paltarûm yoxdur, hamûsû cûrûlûb. Pul yûümaq istÿdim 

ki, sÿnin yanûna gÿlim, he÷ nÿ alûnmûr. O vaxt Nika 

yanûna gÿlmiødi, ona dedilÿr ki, burada belÿ adam 

olmur,  anasûyla  atasû  onu  danladûlar  –  niyÿ  getmi-

sÿn,  indi  sÿni  dÿ  qeydÿ  gþtöröblÿr,  izlÿyÿcÿklÿr. 

Ömumiyyÿtlÿ,  onlarla  mönasibÿtlÿrimiz  gÿrgindir, 

L.V. ilÿ isÿ onlar he÷ danûømûrlar da.

Pis  yaøayûrûq.  Nÿnÿ  ö÷  ildir,  yatûr,  yerindÿn 

durmur, quruyub qaxaca dþnöb, nÿ þlmÿyinÿ þlör, 

nÿ  dÿ  saüalmaüûna  saüalûr,  hamûmûzû  ÿldÿn  salûb. 

Nÿnÿdÿn dÿhøÿtli iy gÿlir, burada hÿmiøÿ didiøirlÿr, 

L.V. ilÿ danûømûram, Manyuøka da ÿrindÿn tamam 

ayrûlûb, qûzûn sÿhhÿti pisdir, uøaqlarû sþzönÿ bax mûr-

lar,  iødÿn  gÿlÿn  kimi  dÿhøÿtlÿ  rastlaøûrûq,  gþydÿn 

lÿnÿtlÿr yaüûr, hara qa÷ûm, bu nÿ vaxt qurtaracaq?

Sÿni bÿrk-bÿrk þpörÿm. Saü ol.”

Hÿtta imza, he÷ olmasa, “sÿnin” sþzö dÿ yox idi. 

Sÿbirlÿ Dûrsinin mÿktubu tÿkrar oxuyub qurtarmaüûnû 

gþzlÿyÿn mayor Mûøin aü qaølarûnû vÿ bÿnþvøÿyi dodaqlarûnû 

tÿrpÿdÿrÿk dedi:

– Mÿn mÿktubu gÿlÿn kimi sizÿ vermÿdim. Fikirlÿødim 

ki,  bu,  ani  bir  ÿhvaldûr,  sizÿ  isÿ  örÿklÿ  iølÿmÿk  lazûmdûr. 

Gþzlÿyirdim  ki,  yaxøû  bir  mÿktub  da  gþndÿrsin.  Amma 

ke÷ÿn ay gþrön nÿ gÿldi.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

775

Dûrsin  sÿssizcÿ  baøûnû  qaldûrûb  mayora  baxdû;  baxûøû 

irad  belÿ  ifadÿ  etmirdi,  bi÷imsiz  sifÿtindÿ  isÿ  yalnûz  aürû 

oxunurdu.  Titrÿk  barmaqlarû  ilÿ  ikinci  zÿrfi  gþtöröb  a÷dû, 

ÿvvÿlki kimi ÿyri-öyrö sÿtirlÿrlÿ, bu dÿfÿ artûq øagird dÿftÿ-

rin

 dÿn qoparûlmûø vÿrÿqdÿ yazûlmûø mÿktubu ÷ûxartdû.

“30 oktyabr.

ßzizim  Vanya!  Sÿn  inciyirsÿn  ki,  seyrÿk  yazûram, 

mÿn  isÿ  iødÿn  gec  gÿlirÿm  vÿ  hÿr  gön  odun  dalûnca 

meøÿyÿ  gedirÿm,  axøam  döøör,  elÿ  yoruluram  ki,  lap 

yûxûlûram, gecÿlÿr pis yatûram, nÿnÿ qoymur. Sÿhÿr tez-

dÿn,  saat  beødÿ  dururam,  sÿkkizdÿ  iødÿ  olmalûyam. 

Allaha  øökör  ki,  payûz  isti  ke÷ir,  amma  qabaqdan  qûø 

gÿlir!  Anbardan  kþmör  almaq  olmur,  ancaq  rÿislÿrÿ 

tanûø lûqla  verirlÿr.  Bu  yaxûnlarda  odun  øÿlÿsi  dalûmdan 

döød ö, elÿ yerlÿcÿ sörödöm, qaldûrmaüa taqÿtim qalma-

mûø dû, þz-þzömÿ fikirlÿødim: “Odun øÿlÿsi aparan qarû”! 

Aüûrlûq qaldûrmaqdan qasûüûmda yûrtûq ÿmÿlÿ gÿlib. Nika 

tÿtilÿ  gÿlmiødi,  artûq  maraqlû  qûz  olub,  bizÿ  he÷  gÿlib 

dÿymÿdi. Sÿni aürûsûz xatûrlaya bilmirÿm. Baøqa he÷ bir 

ömid yerim yoxdur. Nÿ qÿdÿr taqÿtim var, iølÿyÿcÿyÿm, 

bircÿ  qorxduüum  odur  ki,  nÿnÿ  kimi  yorüan-dþøÿyÿ 

döøÿrÿm. Nÿnÿnin ayaqlarû tÿmiz tutulub, øiøib, nÿ otura, 

nÿ  dÿ  dura  bilmir.  Belÿ  aüûr  olanlarû  isÿ  xÿstÿxanaya 

gþtörmörlÿr, sÿrfÿli deyil. Hÿr dÿfÿ L.V. ilÿ onu qaldûrmalû 

oluruq, o altûnû batûrûr, evdÿn dÿhøÿtli iy gÿlir, bu hÿyat 

deyil,  katorqadûr.  ßlbÿttÿ,  onun  gönahû  yoxdur,  amma 

daha  dþzmÿyÿ  göcöm  qalmayûb.  Sÿnin  dalaømamaq 

mÿslÿhÿtinÿ  baxmayaraq,  hÿr  gön  dalaøûrûq,  L.V.-dÿn 

eøitdiyim ancaq ÿclaf vÿ murdardûr. Manyuøka da uøaq-

larûnû sþyör. Bizimkilÿr dÿ yÿni belÿ ola bilÿrdilÿr? Bilir-

sÿn, ÷ox vaxt sevinirÿm ki, uøaqlarûmûz yoxdur.

Valerik  bu  il  mÿktÿbÿ  getdi,  ona  ÷ox  øey  lazûmdûr, 

pul  isÿ  yoxdur.  Doürudur,  Paveldÿn  tutub  Manyuøaya 

aliment verirlÿr, mÿhkÿmÿnin qÿrarû ilÿ. Daha yazmaüa 

he÷ nÿ yoxdur. 

  

 

 

        Saü ol. Þpörÿm.

He÷ olmasa, bayram gönö yatardûm, nömayiøÿ get-

mÿ liyÿm...”

776

Bu mÿktubun östöndÿ Dûrsin donub-qaldû. ßllÿrini özö-

nÿ tutdu, sanki, yuyunmaq istÿyirdi, amma yuyunmurdu.

– Nÿ oldu? Oxudunuz, ya yox? Deyÿsÿn, he÷ oxu mur-

su nuz.  Baxûn,  siz  yaølû  adamsûnûz.  Savadlû.  Hÿbsxa nada 

olmu su nuz. Bilirsiniz ki, bu nÿ mÿktubdur. Möharibÿ vaxtû 

bu cör mÿktublara gþrÿ iø kÿsirdilÿr. Nömayiø hamû ö÷ön 

bayramdûr,  onun  ö÷ön  isÿ  yox?  Kþmör!  Kþmörö  rÿis lÿrÿ 

yox,  bötön  vÿtÿndaølara  verirlÿr,  amma  ÿlbÿttÿ  ki,  nþv bÿ 

gþzlÿnilmÿklÿ. Mÿn bu mÿktubu da bilmirdim, sizÿ verim, 

yoxsa yox, lakin ö÷öncösö gÿldi, yenÿ de elÿ. Mÿn döøön-

döm,  döøöndöm,  qÿrara  gÿldim  –  mÿsÿlÿni  qurtarmaq 

vaxtû dûr. Siz þzönöz buna son qoymalûsûnûz. Ona bir mÿktub 

yazûn.  Bilir siniz.  Belÿ,  nikbin  ruhda,  qadûna  dÿstÿk  olun. 

Baøa salûn ki, øikayÿtlÿnmÿk lazûm deyil, hÿr øey dözÿlÿcÿk. 

Ora da bax, var la nûblar, miras alûblar. Oxuyun.

Mÿktublar  sistem  özrÿ,  xronoloji  qayda  ilÿ  gÿlirdi. 

Ö÷ön cö mÿktub dekabrûn 8-dÿ yazûlmûødû.

“ßzizim Vanya! Sÿnÿ kÿdÿrli xÿbÿr yazûram: 1949-cu 

il noyabrûn 26-da saat 12 sûfûr beødÿ nÿnÿ vÿfat etdi. Vÿfat 

etdi, bizim isÿ bir qÿpiyimiz dÿ yoxdur, Miøa saü olsun, 

200 manat verdi, hÿr øey ucuz baøa gÿldi, amma ÿlbÿttÿ, 

dÿfn  kasûb  alûndû,  nÿ  keøiø  vardû,  nÿ  dÿ  musiqi,  tabutu 

arabaya qoyub qÿbiristanlûüa apardûq, östönö torpaqlayûb 

gÿldik.  Èndi  evdÿ  bir  az  sakitlik  yaranûb.  Mÿn  þzöm  dÿ 

xÿstÿlÿnmiøÿm,  gecÿlÿr  pis  tÿrlÿyirÿm,  hÿtta  yastûüûm  vÿ 

dþøÿkaüûlarûm da yaø olur. Falûma baxan qara÷û deyib ki, 

qûøda  þlÿcÿyÿm,  belÿ  yaøayûødan  canûmû  qurtaracaüûma 

sevi ni rÿm. L.V. yÿqin, vÿrÿmÿ tutulub, þskörör, boüa zûn-

dan  da  qan  gÿlir,  iødÿn  gÿlÿn  kimi  sþyöømÿyÿ  baølayûr, 

kaf tar kimi hirsli olur. Manyuøka ilÿ ikisi mÿni ÿldÿn salûb-

lar. Elÿ bÿdbÿxtÿm ki, daha dþrd diøim xarab oldu, ikisi 

döø dö, saldûrmaq lazûmdûr, amma yenÿ pul yoxdur, gÿrÿk 

nþv bÿ lÿrdÿ dÿ oturasan.

Sÿnin  ö÷  aylûq  maaøûn,  ö÷  yöz  manat  vaxtûnda  gÿlib 

÷atdû, biz lap donurduq, anbarda nþvbÿ ÷atmûødû (4576-cû 

idim) – bircÿ toz verirdilÿr, onu almaüa dÿyÿrdimi? Sÿnin 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

777

ö÷ yöz manatûna Manyuøa þz iki yöz manatûnû da ÿlavÿ etdi, 

þzömözdÿn söröcöyÿ dÿ pul verdik, iri kþmör gÿtirdi. Kar-

to fumuz isÿ yaza kimi ÷atmayacaq, iki bostandan, tÿsÿvvör 

et, he÷ nÿ yûümadûq, yaüûø olmadû, mÿhsul yox idi.

Uøaqlarla da ki, daim davadûr, Valeri iki, bir alûr, mÿk-

tÿbdÿn  sonra  Allah  bilir  harada  veyllÿnir.  Manyuøkanû 

direk tor ÷aüûrmûødû, danladû ki, sÿn necÿ anasan, uøaqlarû-

nûn þhdÿsindÿn gÿlÿ bilmirsÿn. Jenkanûn isÿ altû yaøû var, 

hÿr  ikisi  sþyöø  sþyör,  bir  sþzlÿ,  tÿrbiyÿsizdirlÿr.  Mÿn 

bötön pullarûmû onlara xÿrclÿyirÿm, Valeri isÿ mÿni qancûq 

deyÿ sþydö, bötön bunlarû yaramaz bir uøaqdan eøitmÿli 

olursan, bþyöyÿndÿ bÿs nÿ olacaq? May ayûnda miras alma-

lûyûq, deyirlÿr ki, bu iki min manata baøa gÿlÿcÿk, bu qÿdÿr 

pulu haradan alûm? Yelena ilÿ Miøa mÿhkÿmÿyÿ vermÿk, 

L.V.-nin otaüûnû ÿlindÿn almaq istÿyirlÿr. Nÿnÿ saü olanda 

ne÷ÿ dÿfÿ demiødik, kimÿ nÿ ÷atacaqdûsa bþlöødörmÿdi. 

Miøa ilÿ Yelena da xÿstÿdirlÿr.

Sÿnÿ  isÿ  payûzda  yazmûødûm,  mÿncÿ,  iki  dÿfÿ,  yÿni 

mÿk tub larûmû almûrsan? Onda bÿs necÿ olurlar?

Sÿnÿ  qûrx  qÿpiklik  marka  gþndÿrirÿm.  Oralarda  nÿ 

xÿbÿr var, sÿni buraxacaqlarmû?

Maüazada ÷ox qÿøÿng qab-qacaq satûrlar, alömi nium-

dan, qazanlar, nim÷ÿlÿr.

   

 

      Sÿni bÿrk-bÿrk þpörÿm. Saü ol.”

Kaüûzûn özÿrindÿ mörÿkkÿbi þzönÿ ÷ÿkmiø yaø lÿkÿ yayûldû.

Yenÿ dÿ baøa döømÿk olmurdu: Dûrsin hÿlÿ dÿ oxuyur, 

yox sa oxuyub qurtarûb. 

– Belÿ, – Mûøin soruødu, – sizÿ aydûndûr?

Dûrsin tÿrpÿnmÿdi.

– Cavab yazûn. Nikbin cavab. Ècazÿ verirÿm – dþrd sÿhi-

fÿdÿn dÿ ÷ox. Siz nÿ vaxtsa yazmûødûnûz ki, o, Allaha inansûn. 

Qoy  he÷  olmasa  Allaha  inansûn...  Yoxsa  bu  nÿdir  belÿ?.. 

Bunun sonu nÿ olacaq?.. Onu sakitlÿødirin, deyin ki, tezliklÿ 

qayûdacaqsûnûz. Yazûn ki, indi ÷ox mÿvacib alacaqsûnûz.

– Mÿni evÿ buraxacaqlar? Sörgön etmÿyÿcÿklÿr ki?

– Bunu mödiriyyÿt necÿ mÿslÿhÿt bilsÿ, elÿ dÿ edÿcÿk. 

Arva dûnûza örÿk-dirÿk vermÿk isÿ sizin borcunuzdur. Hÿr halda,  

778

hÿyat yoldaøûnûzdûr. – Mayor susdu. – Yoxsa indi kþn lö nöz-

dÿn cavan arvad ke÷ir? – canû yanûrmûø kimi tÿx min etdi.

Dÿhlizdÿ onun yanûna ke÷mÿyÿ tÿlÿsÿn sevimli ÷uüulu 

Siro maxanûn  sÿbirsizlikdÿn  bir  ayaüûnû  gþtöröb  o  birisini 

qoy duüunu bilsÿydi, mayor belÿ sakit danûømazdû.