Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2011-ci il tarixli

Kateterin vəziyyətinə nəzarət 

Əgər kateter düzgün vəziyyətdədirsə, ona sərbəst axınla qan daxil olur . 

Əgər kateter yuxarı boş venada sağ qulaqcığın girişində yerləşirsə, kateterə daxil olan qan sütununun 

hərəkəti uşağın tənəffüsünün tezliyinə uyğun gəlir;  əgər kateterin ucu sağ qulaqcıqdadırsa qan sütununun 

hərəkəti ürəkdöyünmələrin sayına uyğun gəlir; mərkəzi venoz təzyiq aşağı olarsa kateterə qan sərbəst daxil 

olmaya da bilər.  

Kateterin vəziyyətinə nəzarət məqsədilə döş qəfəsinin ön proyeksiyada rentgen şəklini çəkmək lazımdır; 

ehtiyac olarsa kateterin vəziyyətini korreksiya etmək lazımdır; xəstəlik tarixində kateterin yeridilmə dərinliyi 

barədə hökmən qeydiyyat aparmaq lazımdır.  

MÜMKÜN TƏHLÜKƏLİ HALLAR VƏ FƏSADLAR 

 

pnevmotoraks və / və ya pnevmomediastinium  

 

hidrotoraks və ya hemotoraks 

 

körpücükaltı arteriyanın punksiyası və kateterizasiyası 

 

əsas limfa axacağının zədələnməsi (sol tərəfli punksiya zamanı daha çox rast gəlir) və xilotoraks 

 

ürəyin perforasiyası və hidro və ya hemoperikard 

 

ürəyin tamponadası və /və ya onun dayanması 

 

ürək ritminin pozğunluğu (bradi- və ya taxiaritmiya) 

 

punksiya yerinin irinləməsi 

 

sepsis 

 

kateterin mənfəzinin tutulması 

DVV yeridilən kateterə qulluq: 

Vaxtaşırı sarğının dəyişdirilməsi (həftədə bir dəfədən az olmayaraq): 

 

Leykoplastırı qopartmaqla kateterin düzgün yerləşdiyinə əmin olmaq (yeridilmə dərinliyini yoxlamaq!) 

 

İnfeksiyalaşma əlamətlərinin olmamasına əmin olmaq 

 

Kateterin ətrafında yaranı diqqətlə dezinfeksiya etmək 

 

Kateter yarasına kiçik quru steril sarğı qoymaq 

 

Kateterə az miqdarda qan daxil olmasına bir daha əmin olmaq 

 

Kateteri dəriyə düzgün fiksasiya etmək 

 

Kateterin sarğısını qan və ya digər ifrazatlarla çirklənmə olan bütün hallarda dəyişmək. 

 

Əgər  şprislə dartdıqda kateterə qan daxil olmursa, ya da yaranın infeksiyalaşması  əlamətləri olarsa 

(qızartı, şişkinlik, iynə yerindən seroz və ya irinli ifrazat) kateteri təcili olaraq çıxartmaq lazımdır; 

 

Kateteri çıxardıqdan sonra yaranı 70%-li spirtlə dezinfeksiya edib, steril quru sarğı qoyub dəriyə təsbit 

etmək lazımdır 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Putigna F., Solenberger R. Central venous access. 2009 Mescape; 

http://www.medscape.com/public/copyright 

2.  Skippen P, Kissoon N. Ultrasound guidance for central vascular access in the pediatric emergency 

department. Pediatr Emerg Care. Mar 2007;23(3):203-7. 

3.  Verghese ST, McGill WA, Patel RI, et al. Ultrasound-guided internal jugular venous cannulation in 

infants: a prospective comparison with the traditional palpation method. Anesthesiology. 

Jul 1999;91(1):71-7. 

4.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 42

B

B

U

U

D

D

 

 

V

V

E

E

N

N

A

A

S

S

I

I

N

N

I

I

N

N

 

 

P

P

U

U

N

N

K

K

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

V

V

Ə

Ə

 

 

K

K

A

A

T

T

E

E

T

T

E

E

R

R

İ

İ

Z

Z

A

A

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

venadaxili giriş təmin etmək: 



 

infuziya terapiyası və parenteral qidalanma 



 

mərkəzi venoz təzyiqə nəzarət 

Bud venasının kateterizasiyası çox vaxt fəsadlarla müşayiət olunur, ona görə də yalnız başqa venaları 

kateterizasiya etmək mümkün olmadıqda aparılır! 

VƏSAİT 



 

steril əlcəklər 



 

steril materiallar: pambıq kürəciklər, tənzif salfetlər, əskilər 



 

birdəfəlik şpris - 5 və 10 ml  



 

antiseptik məhlul (70%-li spirt və ya 2%-li xlorheksidin)  



 

leykoplastır 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

İstilik rejiminə riayət etməklə, uşağı kürəyi üstə uzandırmalı, qasıq nahiyəsinin yuxarı  çıxması üçün 

sağrıların altına balış qoymalı, budu bayıra doğru bir qədər kənara çəkməli 

 

Əlləri antiseptik məhlulla işləməli və steril əlcəklər geyməli 

 

Antiseptik məhlulla punksiya yerini və ətrafındakı dərini işləməli 

 

Punksiya yerini təyin etməli: Bud üçbucağında bud venası bilavasitə qasıq bağının altında, arteriyadan 

medial yerləşir 

 

İynənin iti ucunu punksiya yerində, dəridə, istiqaməti başa tərəf olmaqla saxlayırlar 

 

İynəni 20-30º bucaq altında yeridirlər (şək. 20) 

Şəkil 20. Bud venasının kateterizasiyası 

 

 

İynəni yeridən zaman şprisdə bir qədər boşaltma yaratmalı 

 

Adətən venaya 2-4 sm dərinliyində düşürlər 

 

Şprisdə qan göründüyündə, şprisi ayırmalı və iynənin mənfəzindən keçiricini venaya daxil etməli 

 

Kateter boş venada düzgün yerləşəndə, xəstə  hər dəfə  nəfəs alanda maye səviyyəsi kateterin xarici 

ucundan gedir 

 

Sistemi məhlulla birləşdirməli 

 

Kateterin çıxdığı nöqtəni və kateterin özünü antiseptiklə işləməli 

 

Kateteri leykoplastırla etibarlı təsbit etməli 

 

Mümkündürsə, kateterin vəziyyətini rentgenoloji təyin etməli 

 

Aparılan prosedur haqda qeydiyyat aparmalı 

FƏSADLAR 

 

qoyulduğu yerin infeksiyalaşması  

 

infiltrat 

 

tromboflebit 

 

kateterin keçiriciliyinin pozulması 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 43

 

venanın cırılması  

 

hematoma 

 

arteriyanın punksiyası 

 

hava emboliyası 

 

aşağı boş venanın trombozu   

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  Raad I, Luna M, Khallil S, Costerton J, Lam C & Bodey G (1994) The relationship between the 

thrombotic & infectious complications of central venous catheters. JAMA. 271: 1014 – 6  

3.  Randolph A, Cook D, Gonzales C & Andrew M (1998) Benefit of heparin in central venous & 

pulmonary artery catheters: A meta-analysis of randomized controlled trials. Chest. 113: 165 – 71 

4.  Роузен M., Латто  Я.П.,  Шенг  Нг.  У.  Чрезкожная  катетеризация  центральных  вен  (пер.  с  англ.) 

Москва: «Mедицина» 1986 г. 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 44

M

M

Ə

Ə

R

R

K

K

Ə

Ə

Z

Z

İ

İ

 

 

V

V

E

E

N

N

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

P

P

E

E

R

R

İ

İ

F

F

E

E

R

R

İ

İ

K

K

 

 

K

K

A

A

T

T

E

E

T

T

E

E

R

R

İ

İ

Z

Z

A

A

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

(

(

P

P

I

I

C

C

C

C

)

)

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

venadaxili girişi təmin etmək: dərmanların yeridilməsi, infuziya terapiyası və parenteral qidalanma 

VƏSAİT 



 

təmiz əlcəklər 



 

steril əlcəklər 



 

steril salfetlər və  əskilər 



 

steril tamponlar və pambıq kürəciklər 



 

“kəpənək” iynələr (19 G, 24 G) 



 

venoz silastik kateter 25-28 sm uzunluğunda 



 

steril kağız xətkeş 25 uzunluğunda 



 

steril anatomik pinset (dişsiz) 



 

birdəfəlik şpris (5,0 ml) 



 

jqut 



 

fizioloji məhlul 



 

antiseptik məhlul (70%-li spirt və ya 2%-li xlorheksidin)  



 

leykoplastır 

PROSEDUR 

 

Periferik venanın punksiyası və kateterizasiyasının optimal yerini müəyyən etməli (şək. 21): 



 

dirsək büküşü venası; 



 

bilək venası; 



 

dizaltı vena; 



 

daban venaları; 



 

başın səthi gicgah venası; 

Şəkil 21. Periferik venaların kateterizasiyası yeri 

 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Prosedur vaxtı uşağın ürək fəaliyyəti və tənəffüsünün monitorinqini təmin etməli 

 

Təmiz əlcəklər geyməli 

 

Punksiya nahiyəsini antiseptiklə işləməli və ora steril material döşəməli 

 

Təmiz əlcəkləri çıxarmalı və steril əlcəklər geyməli 

 

Şprisə 5 ml fizioloji məhlul yığmalı və onu 24 G “kəpənək” iynəyə birləşdirməli, iynəni fizioloji məhlul 

yığılmış venoz kateterə salmalı 

 

19 G “kəpənək” iynə götürüb plastik uzadıcını  kəsməli, yalnız plastik kəpənək – fiksatorlu iynəni 

saxlamaqla plastik uzadıcını kəsməli (şək. 22) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 45

Şəkil 22. Uzadıcısız iynə-kəpənək  

 

 

Deşilmə yerindən yuxarı hissəni jqutla sıxmalı 

 

Venanı 19 G “kəpənək” iynə ilə punksiya etməli 

 

Qan göründüyündə jqutu açmalı, kateterin ucunu iynənin mənfəzinə qoymalı və pinsetin köməyi ilə onu 

asta-asta irəli itələməli. Kateteri yeridən zaman “kəpənək” iynəni təsbit etməli (assistent) (şək. 23) 

Şəkil 23. Kateterin iynənin mənfəzinə yeridilməsi 

 

 

Steril xətkeşin köməyi ilə deşilmə yerindən (döş sümüyünün sağ  kənarında II-III qabırğa arasında) (sağ 

qulaqcığa giriş proyeksiyası) kateterin yeridilmə uzunluğunu təyin etməli (şək. 24) 

Şəkil 24. Kateterin yeridilmə uzunluğunun ölçülməsi 

 

 

Kateterin yeridərkən maneə hissi olarsa, damar boyu ətrafı sığallamaqla, ətrafın vəziyyətini dəyişməyə 

və ya kateteri irəlilətməyə çalışmalı 

 

Kateterdə markirovka olmadıqda yeridilmə uzunluğuna, onun yeridilməyən hissəsinin uzunluğunu və 

ümumi uzunluğunu oriyentir götürərək nəzarət etməli 

 

Kateterin düzgün vəziyyətini rentgenoloji təsdiq etməli 

 

Kateteri fizioloji məhlulla yumalı 

 

0.5 ml/saat sürətlə fasiləsiz infuziyanı təmin etməli; kateterin tutulmasının profilaktikası üçün “heparin 

tıxac”dan istifadə etməməli 

 

Deşilmə yerini təmizləməli və kateteri ilgək şəklində təsbit etməli (şək. 25) 

Şəkil 25. Kateterin dəridə təsbit edilməsi 

 

 

Bir daha axını yoxlamalı və venadaxili infuziya üçün sistemin uzadıcısına birləşdirməli 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 46

 

Aparılan prosedur haqda qeydiyyat aparmalı 

Kateterə qulluq 

Kateterin sarğısını kontaminasiya riskinə  və ya kateterin yerdəyişməsinə görə rutin dəyişmək lazım 

deyil. Təsbit pozulduqda və ya kateter qatlandıqda dəyişmək lazımdır. 

İnfeksiyalaşma əlamətləri meydana çıxarsa (qızartı, şişkinlik və ya  irinli ifrazat) kateter çıxarılmalıdır. 

 

Qeyd: 

Kateterin tıxanması təhlükəsi olduğuna görə qan vasitələrini yeritmək məsləhət görülmür. 

Kateterin mənfəzində təzyiq həddindən artıq olarsa onun partlaması mümkündür. 

Fasiləsiz infuziya zamanı 14.5 psi (750 mmHg) təzyiq mümkündür. 

Bolyus zamanı - 17.4 psi (900 mmHg) yə qədər, kateterin partlaması 58 – 72 psi (3000-3700 mmHg) 

təzyiqdə mümkündür. 

Bolyus maye yeridilməsi üçün 1-3 ml-lik şprislərdən istifadə etməməli! 

1 ml-lik tuberkulin şprislər 150 psi (7800 mmHg)-yə qədər təzyiq yaradır, 3ml-lik şpris – 120 psi (6200 

mmHg). 

FƏSADLAR 

 

punksiya yerinin infeksiyalaşması 

 

flebit 

 

kateterin tıxanması 

 

sepsis 

 

trombemboliya və ya hava emboliyası 

 

ürəyin tamponadası 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  Chathas M & Paton J (1995) Parental nutrition for hospitalized infants: 20th century advances in venous 

access. JOGNN. 24: 441 – 7  

3.  Chathas M, Paton J & Fisher D (1990) Percutaneous central venous catheterisation PCVC Three years' 

experience in a neonatal intensive care unit. Am J Dis Child. 144: 1246 – 50  

4.  Chung DH, Ziegler MM. Central venous catheter access. Nutrition. Jan 1998;14(1):119-23. 

5.  J. E. Fischer, S. Fanconi Percutaneous Central Venous Catheterization in Premature Infants: A Method 

for Facilitating Insertion of Silastic Catheters via Peripheral Veins Pediatrics 1998;101;477 

6.  Loisel D, Smith M, MacDonald M & Martin G (1996) Intravenous access in newborn infants: impact of 

extended umbilical venous catheter use on requirement for peripheral venous lines. Journal of 

Perinatology. 16: 461 – 466  

7.  Raad I, Hohn D, Gilbreath B et al (1994) Prevention of central venous catheter-related infections by 

using maximal sterile barrier precautions during insertion. Infection Control Hosp. Epidermiol. 15: 231 – 

238  

8.  Wickham R, Purl S & Welker D (1992) Long term central venous catheters: Issues of care. Semin Oncol 

Nurs. 8: 133 – 47.   

9.  Роузен M, Латто  Я.П.  Шенг  НГ.  Чрезкожная  катетеризация  центральных  вен  (пер.  с  англ.) 

Москва. Mедицина 1988.  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 47

P

P

E

E

R

R

İ

İ

F

F

E

E

R

R

İ

İ

K

K

 

 

A

A

R

R

T

T

E

E

R

R

İ

İ

Y

Y

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

(

(

M

M

İ

İ

L

L

)

)

 

 

P

P

U

U

N

N

K

K

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

laborator müayinələr üçün qan götürülməsi (qanın qazları) 

VƏSAİT 



 

steril əlcəklər 



 

steril materiallar: pambıq kürəciklər, tənzif salfetlər və əskilər 



 

birdəfəlik şprislər 



 

venadaxili kanyulalar və ya “kəpənək” tipli iynələr GА 22-24-26 ölçüdə 1: 1000 heparin məhlulu 



 

steril sınaq şüşələri 



 

antiseptik məhlul (70%-li spirt və ya 2%-li xlorheksidin)  



 

leykoplastır 

PROSEDUR 

Allen testi (Allen‘s test) 

Mil arteriyasına iynəni yeritməzdən əvvəl yeridilmə yerindən aşağı kollateral qan dövranının vəziyyətini 

öyrənmək üçün prosedurdan əvvəl Allen testi aparılır (Allen’s test). 



 

Uşağın qolunu qaldırmaqla eyni zamanda biləkdə mil və dirsək arteriyaları sıxılır. Bir müddət ovuc bilək 

istiqamətində masaj edilir. Sonra sıxılmış dirsək arteriyası buraxılır, amma mil arteriyası buraxılmır. 10 

saniyə ərzində ovucda qan dövranının bərpası yaxşı kollateral qan dövranı olduğunun göstərir. Əgər 15 

saniyə ərzində kollateral qan dövranı bərpa olunmursa, mil arteriyasının punksiyasını aparmamalı 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

İstilik rejiminə riayət etməklə uşağı kürəyi üstə uzandırmalı 

 

Uşağın biləyini altına kiçik mütəkkə qoymaqla açılmış vəziyyətdə təsbit etməli 

 

Əlləri antiseptiklə işləməli və steril əlcəklər geyməli 

 

Punksiya yerini və ətrafındakı dərini antiseptiklə işləməli 

 

Punksiya yerini steril materialla döşəməli 

 

Palpasiya ilə mil arteriyasının pulsasiya yerini təyin etməli (şək. 26) 

 

İynəni kəsiyi yuxarı olmaqla proksimal ehmallı tez damcılarla al qan gələnə  qədər irəlilətməli (asta 

damcılarla tünd qan –  ola bilər ki, mil venasına düşmə ilə bağlı olsun) 

 

Əgər iynənin 0.5 sm –dən çox irəliləməsi zamanı qan gəlmirsə, iynəni asta çıxarmalı (çıxan zaman 

arteriyaya düşmək mümkündür) 

 

Mil arteriyasının uğursuz punksiyası zamanı, pulsasiya yerini bir daha təyin etməklə maillik bucağını 

və/və ya iynənin istiqamətini dəyişməklə punksiyanı təkrarlamalı 

Şəkil 26. Mil arteriyasının yerləşməsi 

 

 

Müayinə üçün kifayət qədər qan götürdükdən sonra, iynəni çıxarıb punksiya yerini steril tamponla 

qanaxma tam dayanana qədər sıxıb saxlamalı 

 

Steril sarğı qoymalı və onu leykoplastırla təsbit etməli 

 

Aparılan prosedur haqda qeydiyyat aparmalı