Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2011-ci il tarixli

 

 

Kateteri lazımi dərinliyə yeritdikdən sonra, kateterdən qan gəldiyinə əmin olmaq üçün  şprisin porşenini 

özünə tərəf dartmalı 

 

Kateterin ucuna üçgedişli kran keçirməli 

 

Laborator tədqiqatlar üçün kifayət qədər qan götürməli, fizioloji məhlulla kateteri yumalı, heparinlə - 1,0 

ml məhlula 0,5 V daimi infuziyaya başlamalı (infuziyanın sürəti 2 ml/saat çox olmamalıdır) və ya kranı 

bərk bağlamalı 

 

Kateterin ucunu steril salfetkaya bükməli 

 

Kateterin vəziyyətini  təyin etmək üçün geniş rentgenoqram və ya USM etmək lazımdır 

 

Aparılan prosedur haqda qeydiyyat aparmalı 

Kateterin fiksasiyası 

İpək sapla göbək güdülünün əsasını ikiqat düyünlə bağlamalı. Güdüldən bir qədər yuxarıda sapın 

üzərində  əlavə bir ikiqat düyün də bağlamalı. Bu düyündən bir az yuxarıda sapla göbək kateterini təsbit 

etməli. Sapın qalanını əlavə olaraq leykoplastırla kateterə təsbit etməli.  

Göbək kateterinə qulluq 

Kateterdən istifadə etdikdə aseptika və antiseptika qaydalarına ciddi əməl edilməlidir! 

Göbək güdülü quru və açıq olmalıdır! 

Göbək güdülünün qızarması və ya hər hansı bir  infeksiyalaşma əlaməti olarsa kateter dərhal çıxarılır! 

Kateterin infuziya sisteminə birləşdiyi yer steril salfetə bükülməlidir. 

FƏSADLAR 

 

qəflətən qanaxma 

 

infeksiyalaşma 

 

sistem arterial hipertenziyası  

 

tromboemboliya 

 

damarların trombozu 

 

damarın perforasiyası 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 35

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  Clark JM, Jung AL: Umbilical artery catheterization by a cutdown procedure.Pediatrics 59:1036,1977 

3.  Kanarek SK, Kuznicki MB,Blair RC: infusion of total parenteral nutrition via the umbilical artery. J 

Parenter  Enteral Nutr 15:71,1991 

4.  Landers S, Moise A, Fraley J, O'Brien-Smith E & Baker C (1991) Factors associated with umbilical 

catheter-related sepsis in neonates. AJDC. 145: 675 – 680 

5.  Oppenheimer DA., Caroll BA., Garth KE., Parker BR: Sonoqraphic location of neonatal umbilical 

catheters. AJR 138:1025, 1982. 

6.  Seneff M. Central venous catheterization: atlas of procedures in the intensive care units. In: Rippe JM, 

Irwin RS, Alpert JS, Fink MP, eds. Intensive care medicine. 2nd ed. Boston: Little, Brown 1991:17--37.  

7.  Shick JB, Beck AL, DeSilva M: Umbilical artery catheter position and intraventricular hemorrhage. J 

Perinatol 9:382,1989 

8.  Weber Al, Deluce S, Shannon DL: Normal and abnormal position of umbilical artery and venous 

catheter on the roentgenogram and review of complications. AJR 20:361,1974 

9.  Westrom G., Finstrom O., Stenport G. Umbilical artery catheterization in newborns: Thrombosis in 

relation to catheter tip and position. Acta Paedianr Scand 68: 575, 1979. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 36

K

K

Ö

Ö

R

R

P

P

Ü

Ü

C

C

Ü

Ü

K

K

A

A

L

L

T

T

I

I

 

 

V

V

E

E

N

N

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

K

K

A

A

T

T

E

E

T

T

E

E

R

R

İ

İ

Z

Z

A

A

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

(

(

S

S

E

E

L

L

D

D

İ

İ

N

N

G

G

E

E

R

R

 

 

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

U

U

)

)

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

infuziya, o cümlədən konsentrasiyalı məhlulların, vazoaktiv və başqa dərmanların yeridilməsi 

 

mərkəzi venoz təzyiqin ölçülməsi 

 

laborator müayinə üçün qan götürülməsi 

 

uzunmüddətli parenteral qidalandırma 

VƏSAİT 



  steril əlcəklər 



  steril əski 



  steril tamponlar 



  steril  pambıq kürəciklər 



  birdəfəlik şprislər (5, 10 ml) 



  venanın punksiyası və kateterizasiyası üçün steril dəst: 

-

  punksiya üçün iynə 

-

  xüsusi yumşaq metal keçirici (mandren) 

-

  rentgenkontrast kateter 18 GA, 20 GA  və ya 22GA (4 Fr, 3 Fr və ya 2 Fr) ölçüdə 

-

  steril kağız xətkeş 

-

  leykoplastır 

-

  fizioloji məhlul 



  аntiseptik məhlul (70% etil spirti və ya 2% xlorheksidin) 

PROSEDUR 

 

Körpücükaltı venanın punksiya və kateterizasiyasını iki nəfər tibb işçisi aparır 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokolu) 

 

Təmiz əlcəklər geyməli 

 

Punksiya və kateterizasiya yerini 2%-li xlorheksidin və 70% etil spirti işləməli 

 

Steril əlcəkləri geyməli 

 

Prosedur vaxtı uşağın ürək fəaliyyəti və tənəffüsünün monitorinqini təmin etməli 

 

Uşağı arxası üstə uzatmalı 

 

Kürəklər arasına böyük olmayan mütəkkə yerləşdirib, başını punksiya ediləcək tərəfin əksinə çevirməli 

 

Yuxarı ətrafı yüngülcə bədənə sıxıb aşağı dartmalı 

 

Punksiya və kateterizasiya yerini steril əski ilə örtməli 

 

Deşiləcək yeri müəyyən etmək üçün anatomik strukturları barmaqla əlləmək (körpücük sümüyü, vidaci 

çuxur, körpücük-döş sümüyü birləşməsi) (şək. 14) 

Şəkil 14. Körpücükaltı venanın anatomiyası 

 

 

5 və ya 10 ml şprisə əvvəlcədən 3-5 ml fizioloji məhlul yığmaqla punksiya iynəsini birləşdirmək 

 

Yenidoğulmuş uşaqda körpücükaltı giriş üçün iynə yerinin üç nöqtəsindən birini seçmək (şək. 15) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 37

Şəkil 15. Körpücükaltı venanın punksiyası zamanı iynənin yeridilmə yerləri 

 

 

Döş qəfəsinin səthinə nisbətən 30-350  bucaq altında dərini deşərək iynənin ucunu körpücük-döş sümüyü 

birləşməsinin üst kənarına doğru yönəltmək (şək. 16) 

Şəkil 16. Punksiya zamanı iynənin yeridilmə bucağı 

 

 

Ehtiyatla iynəni irəli yeritməklə (uşağın kütləsindən asılı olaraq 1-3 sm-dən çox olmayaraq) mənfi təzyiq 

yaratmaq üçün şprisin porşenini qan alınana qədər dartmaq lazımdır 

 

Əgər iynənin lazımı dərinliyə yeridilməsi zamanı qan almaq mümkün olmursa, onda onu ehtiyatla geriyə 

çəkməli və şprisdə daimi mənfi təzyiq yaratmalı 

 

Əgər şprisdə qan görünürsə (adətən-şırınqa ilə), bu iynənin ucunun venanın mənfəzində olmasını göstərir 

 

İynəni iki barmaqla möhkəm təsbit etməklə şprisi ayırmalı və iynənin içərisi ilə mandreni yeritməli : o, 

iynənin içərisi ilə 5-7 sm məsafədə sərbəst keçməlidir (venanın mənfəzinə düşməlidir) 

 

İynəni çıxarıb mandrenə kateter geydirərək onu oxu ətrafında fırlatmaqla venanın mənfəzinə yeritməli: 

kateterin yeridilmə  məsafəsi punksiyanın seçim yerindən və  uşağın bədən kütləsindən asılıdır və 

təxminən 4-6 sm təşkil edir (kateterin ucu sağ qulaqcığın girişində olmalıdır)  

 

Kateteri lazım olan məsafəyə yeritdikdən sonra onun mənfəzindən mandreni çıxartmalı: kateterdə qan 

olmalıdır və onun mənfəzindən sərbəst damcılamalıdır 

 

Kateterə fizioloji məhlul ilə doldurulmuş şprisi birləşdirib, kateterin düzgün yerləşdiyinə bir daha əmin 

olmalı, onu yumalı, kateteri infuziya sisteminə birləşdirməli və ya tıxacla bağlamalı 

 

Proseduru yerinə yetirdikdən sonra kateterin ətrafındakı dərini bir daha 70%-li spirtlə işləməli, quru steril 

sarğı qoyaraq leykoplastırın köməyi ilə təsbit etməli (şək. 4) 

 

Aparılan prosedur haqda qeydiyyat aparmalı 

Kateterin vəziyyətinə nəzarət 

 

Əgər kateter düzgün vəziyyətdədirsə, ona sərbəst axınla qan daxil olur  

 

Əgər kateterin ucu yuxarı boş venada sağ qulaqcığın girişində yerləşirsə, kateterə daxil olan qan 

sütununun hərəkəti uşağın tənəffüsünün tezliyinə uyğun gəlir 

 

Əgər kateterin ucu sağ qulaqcıqdadırsa qan sütununun hərəkəti ürəkdöyünmələrin sayına uyğun gəlir 

 

Mərkəzi venoz təzyiq aşağı olarsa kateterə qan sərbəst daxil olmaya da bilər 

 

Kateterin vəziyyətinə nəzarət məqsədilə döş qəfəsinin ön proyeksiyada rentgen şəklini çəkməli 

 

Ehtiyac olarsa kateterin vəziyyətini korreksiya etmək lazımdır 

 

Xəstəlik tarixində kateterin yeridilmə dərinliyi barədə qeydiyyat aparmaq lazımdır 

Körpücükaltı venaya qulluq 

Sarğını müntəzəm dəyişdirməli (həftədə bir dəfədən az olmayaraq): 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 38

 

leykoplastırı qoparıb kateterin əvvəlki kimi düzgün yerləşdiyinə əmin olmalı 

 

(yeridilmə dərinliyini yoxlamalı!) 

 

infeksiyalaşma əlamətlərinin olmamasına əmin olmalı 

 

kateterin ətrafında yaranı diqqətlə dezinfeksiya etməli 

 

kateter yarasına kiçik quru steril sarğı qoymalı 

 

kateterə az miqdarda qan daxil olmasına bir daha əmin olmalı 

 

kateteri dəriyə düzgün təsbit etməli 

Kateterin sarğısı qan və ya digər ifrazatlarla çirklənmə olan bütün hallarda dəyişilməlidir. 

Əgər  şprislə dartdıqda kateterə qan daxil olmursa, ya da yaranın infeksiyalaşması  əlamətləri varsa 

(qızartı, şişkinlik, iynə yerindən seroz və ya irinli ifrazat) kateteri təcili olaraq çıxartmaq lazımdır. 

Kateteri çıxardıqdan sonra yaranı 70%-li spirtlə dezinfeksiya edib, steril quru sarğı qoyub dəriyə təsbit 

edilməlidir. 

FƏSADLAR 

 

pnevmotoraks və / və ya pnevmomediastinium  

 

hidrotoraks və ya hemotoraks 

 

körpücükaltı arteriyanın punksiyası və kateterizasiyası 

 

əsas limfa axacağının zədələnməsi (sol tərəfli punksiya zamanı daha çox rast gəlir) və xilotoraks 

 

ürəyin perforasiyası və hidro və ya hemoperikard 

 

ürəyin tamponadası və /və ya onun dayanması 

 

ürək ritminin pozğunluğu (bradi- və ya taxiaritmiya) 

 

punksiya yerinin irinləməsi 

 

sepsis 

 

kateterin mənfəzinin tutulması 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  Bo-Linn GW, Anderson DJ, Anderson KC, et al. Percutaneous central venous catheterization performed 

by medical house officers. Cathet Cardiovasc Diagn 1982; 8:23.  

3.  Rosen M, Latto IP, Ng WS. Handbook of percutaneous central venous catheterisation. London: 

Saunders, 1981:35--129. 

3.  Seneff M. Central venous catheterization: atlas of procedures in the intensive care units. In: Rippe JM, 

Irwin RS, Alpert JS, Fink MP, eds. Intensive care medicine. 2nd ed. Boston: Little, Brown 1991:17--37.  

5.  Sterner S. A comparison of the supraclavicular approach and the infraclavicular approach for subclavian 

vein catheterization. Ann Emerg Med 1986; 15:421–4.  

6.  Spiliotis J, Kordossis T, Kalfarentzos F. The incidence of delayed pneumothorax as a complication of 

subclavian vein catheterization. Br J Clin Pract 1992; 46:171–2.  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 39

D

D

A

A

X

X

İ

İ

L

L

İ

İ

 

 

V

V

İ

İ

D

D

A

A

C

C

I

I

 

 

V

V

E

E

N

N

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

K

K

A

A

T

T

E

E

T

T

E

E

R

R

İ

İ

Z

Z

A

A

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

(

(

S

S

E

E

L

L

D

D

İ

İ

N

N

G

G

E

E

R

R

 

 

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

U

U

)

)

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

infuzion, o cümlədən konsentrasiyalı məhlulların, vazoaktiv və başqa dərmanların yeridilməsi 

 

mərkəzi venoz təzyiqin ölçülməsi 

 

laborator müayinə üçün qan götürülməsi 

 

uzunmüddətli parenteral qidalandırma 

VƏSAİT 



  steril əlcəklər 



  maska 



  baş örtüyü 



  əməliyyat yerini örtmək üçün steril əski və ya mələfə 



  antiseptik məhlul (70%-li spirt və ya 2%-li xlorheksidin) 



  fizioloji məhlul 



  əməliyyat yerinin işlənməsi üçün steril tamponlar (kürəciklər) 



  birdəfəlik şpris – 5 və 10 ml-lik (2 ədəd) 



  venanın punksiyası və kateterizasiyası üçün steril dəst: 

-

  punksiya üçün iynə 

-

  xüsusi yumşaq metal keçirici (mandren) 

-

  rentgenkontrast kateter 18GA,20 GA və ya 22GA (4 Fr,3 Fr və ya 2 Fr) 

-

  steril kağız xətkeş 



  leykoplastır 

PROSEDUR 

 

Körpücükaltı venanın punksiya və kateterizasiyasını aparmaq üçün iki nəfər lazımdır: proseduru edən və 

assistent;  

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax); 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax); 

 

Steril əlcəkləri geyməli; 

 

Punksiya və kateterizasiya yerini 2%-li xlorheksidin və 70%-li spirt ilə işləməli;  

 

Prosedur vaxtı uşağın ürək fəaliyyəti və tənəffüsünün monitorinqini təmin etməli; 

 

Uşağı arxası üstə uzatmalı; 

 

Kürəklər arasına böyük olmayan mütəkkə yerləşdirib, başını punksiya ediləcək tərəfin əksinə çevirməli; 

 

Yuxarı ətrafı yüngülcə bədənə sıxıb aşağı dartmalı; 

 

Punksiya və kateterizasiya yerini steril əski və ya mələfə ilə örtməli; 

 

Daxili vidaci venanın (DVV) yerini müəyyən etmək üçün anatomik strukturları  təyin etməli (döş-

körpücük-məməyəbənzər əzələnin ayaqları, körpücük sümüyü, məməyəbənzər çıxıntı və döş çuxuru) və 

onu əldə etmənin üç yolundan birini seçməli :  



  DVV çiyin-baş venasının qolu olub (truncus brachiocephalicus), boyun şöbəsində yerləşir, daxili 

yuxu arteriyası və azan sinirlə bir qişanın içində keçir, onların bayır tərəfində yerləşir; 

 

5 və ya 10 ml şprisə əvvəlcədən 3-5 ml fizioloji məhlul yığmaqla punksiya iynəsini birləşdirməli; 

 

DVV punksiyası və kateterizasiyası üçün 3 girişdən birini seçməli: 



  mərkəzi 



  ön 



  arxa 

Mərkəzi giriş: 

Deşilmə yeri – divarları döş-körpücük-məməyəbənzər  əzələnin ayaqlarından (DKM) (m. 

sternocleidomastoideus) və körpücük sümüyündən təşkil olunan üçbucağın yuxarısıdır; iynəni kiçik bucaq 

altında (uşaqlarda DVV diametri kiçik olduğuna görə) deşilmə  tərəfindəki döş giləsi istiqamətində irəli 

yeridilməlidir (şək. 17). 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 40

Şəkil 17. Daxili vidaci venanın punksiyasında mərkəzi giriş 

 

Ön giriş: 

Deşilmə yeri –qalxanabənzər qığırdaq səviyyəsində DKM yuxarı kənarı; iynəni deşilmə tərəfindəki döş 

giləsi istiqamətində irəli yeritməli (şək. 18);  

Şəkil 18. Daxili vidaci venanın punksiyasında ön giriş 

 

Arxa giriş: 

Deşilmə yeri – DKM xarici kənarı ilə  məməyəbənzər çıxıntıdan (gicgah sümüyü) körpücük sümüyünə 

qədər olan məsafənin təxminən 2/3; iynəni döş çuxuru istiqamətində irəli yeritməli (şək. 19) 

Şəkil 19. Daxili vidaci venanın punksiyasında arxa giriş 

 

 

DVV punksiyasının seçim üsulundan asılı olmayaraq, iynəni ehtiyatla irəli yeritməklə (uşağın çəkisindən 

asılı olaraq 1-3 sm-dən çox olmayaraq) mənfi təzyiq yaratmaq üçün şprisin porşenini qan alınana qədər 

dartmalı 

 

Əgər iynənin lazımı dərinliyə yeridilməsi zamanı qan almaq mümkün olmursa, onda onu ehtiyatla geriyə 

çəkmək və şprisdə daimi mənfi təzyiq yaratmaq 

 

Əgər şprisdə qan görünürsə (adətən-şırınqa ilə), iynənin ucunun venanın mənfəzində olmasını göstərir 

 

İynəni iki barmaqla möhkəm fiksasiya etməklə şprisi ayırmaq və iynənin içərisi ilə mandreni yeritmək : 

o iynənin içərisi ilə 5-7 sm məsafədə sərbəst keçməlidir (venanın mənfəzinə düşməlidir) 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 41

 

İynəni çıxarıb mandrenə kateter geydirərək onu oxu ətrafında burmaqla venanın mənfəzinə yeritməli: 

kateterin yeridilmə  məsafəsi punksiyanın seçim yerindən və  uşağın bədən kütləsindən asılıdır və 

təxminən 4-6 sm təşkil edir (kateterin ucu sağ qulaqcığın girişində olmalıdır) 

 

Kateteri lazım olan məsafəyə yeritdikdən sonra onun mənfəzindən mandreni çıxartmalı: kateterdə qan 

olmalıdır və\və ya sərbəst olaraq damcılamalıdır 

 

Kateterə fizioloji məhlul ilə doldurulmuş şprisi birləşdirib, kateterin düzgün yerləşdiyinə bir daha əmin 

olaraq, onu yuyub tıxacla bağlamalı 

 

Proseduru yerinə yetirdikdən sonra kateterin ətrafını bir daha 70%-li spirtlə  işləməli, quru steril sarğı 

qoyaraq leykoplastırın köməyi ilə fiksasiya etməli 

 

Prosedurun aparılması haqda qeydiyyat aparmalı