Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2011-ci il tarixli

FƏSADLAR 

 

punksiya yerindən qanaxma 

 

punksiya yerinin infeksiyalaşması və ya hematoması 

 

mil venasının punksiyası 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 48

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  Radial Artery Cannulation: Multimedia Author: Taylor L Sawyer, DO, Instructor in Pediatrics, 

Uniformed Service University of the Health, Associate Professor of Pediatrics, Uniformed Services 

University of the Health Sciences F. Edward Hébert School of Medicine Updated: May 29, 2009 

3.  Интенсивная  терапия  в  педиатрии  (под  редаkцией  Дж. Mоррея),(пер.  с  англ.)  Москва: 

«Mедицина» 1995 г. 

4.  Роузен M., Латто  Я.П.,  Шенг  Нг.  У.  Чрезкожная  катетеризация  центральных  вен  (пер.  с  англ.) 

Москва: «Mедицина» 1986 г. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 49

S

S

Ü

Ü

M

M

Ü

Ü

K

K

D

D

A

A

X

X

İ

İ

L

L

İ

İ

 

 

İ

İ

N

N

F

F

U

U

Z

Z

İ

İ

Y

Y

A

A

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

damara yol olmadıqda təcili infuziya terapiyasını təmin etmək 

VƏSAİT 



 

steril əlcəklər; 



 

steril materiallar: pambıq kürəciklər, tənzif salfetlər və əskilər; 



 

birdəfəlik şprislər 



 

sümükdaxili iynə (18 G) (şək. 27) və ya 22 ölçüdə adi iynə 



 

infuziya üçün sistem 



 

antiseptik məhlul (70%-li spirt və ya 2%-li xlorheksidin)  



 

leykoplastır; 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Uşağı kürəyi üstə uzandırmalı 

 

Steril əlcəklər geyməli 

 

Qamış sümüyünün qabarını əlləməli 

 

Deşilmə yerini təyin etməli: ön-medial səth üzrə qabardan 1-3 sm aşağı 

 

Punksiya yerini antiseptiklə işləməli 

 

Uşağın ayağını diz oynağında qatlamalı və altına mütəkkə qoymalı 

 

İnkişaf zonasını  zədələməmək üçün iynəni dəri səthinə 90º bucaq altında və yüngül kaudal (daban 

istiqamətində) yeritməli (şək. 27) 

Şəkil 27. Qamış sümüyünün punksiyası 

 

 

İynəni fırladıcı hərəkətlərlə, boşluğa düşmək hissi olana qədər irəlilətməli (iynə sümüküstlüyünü keçdi) 

 

Şprisi punksiya iynəsinə birləşdirməli 

 

Porşeni arxaya çəkməli – şprisdə qanın olması iynənin düz vəziyyətdə olduğuna dəlalət edir. Qan 

olmazsa, 1,0 ml fizioloji məhlul yeritməli ( iynə sümük iliyi ilə tutula bilər) 

 

Qan olmadığı halda, müqavimət olduqda və ya fizioloji məhlul yeridilən zaman şişkinlik olduqda iynəni 

çıxarıb, təşəbbüsü o biri ayaqda təkrar etməli 

 

İynəni leykoplastırla təsbit etməli və infuziya sisteminə birləşdirməli (şək. 28) 

Şəkil 28. Sümükdaxili infuziya 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 50

 

Venadaxili yol təmin olunan kimi, sümükdaxili infuziyanı dayandırıb, iynəni çıxarmalı 

 

Steril sarğı qoymalı və onu leykoplastırla təsbit etməli 

 

Aparılan prosedur haqda qeydiyyat aparmalı 

Qeyd: sümükdaxili infuziyanı 8 saatdan artıq davam etdirmək məsləhət görülmür, belə ki, uzun müddətli 

istifadə fəsad riskini artırır. 

FƏSADLAR 

 

qamış sümüyünün sınığı  

 

оsteomielit 

 

sepsis 

 

dəri nekrozu  

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Atkins DL, Chameides L, Fallat ME, et al. Resuscitation science of pediatrics. 

Ann Emerg 

Med. Apr 2001;37(4 Suppl):S41-8. 

2.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

3.  DeBoer S, Russell T, Seaver M, Vardi A. Infant intraosseous infusion.  Neonatal Netw. 2008 Jan-

Feb;27(1):25-32. 

4.  Ellemunter H, Simma B, Trawöger R, Maurer H. Intraosseous lines in preterm and full term 

neonates. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. Jan 1999;80(1):F74-5. 

5.  Intraosseous access (IO) for neonatal resuscitation Cochrane Reviews. 2010 neonatal.cochrane.org. 

6.  Horton MA, Beamer C. Powered intraosseous insertion provides safe and effective vascular access for 

pediatric emergency patients. Pediatr Emerg Care. Jun 2008;24(6):347-50. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 51

Y

Y

E

E

N

N

İ

İ

D

D

O

O

Ğ

Ğ

U

U

L

L

M

M

U

U

Ş

Ş

L

L

A

A

R

R

D

D

A

A

 

 

O

O

N

N

U

U

R

R

Ğ

Ğ

A

A

B

B

E

E

Y

Y

İ

İ

N

N

 

 

P

P

U

U

N

N

K

K

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

biokimyəvi, mikrobioloji və sitoloji tədqiqatlar üçün onurğabeyin mayesinin götürülməsi 

 

yüksək kəllədaxili təzyiqin azaldılması məqsədilə onurğabeyin mayesinin çıxarılması 

GÖSTƏRİŞ 

 

MSS-nin infeksiyasına  şübhə olduqda – kəskin oyanıqlıq və ya süstlük, qıcolma, böyük əmgəyin 

şişkinliyi, əzələ tonusunun dəyişməsi, davamlı hipertermiya, sepsis  

 

MSS-nin travmatik və ya hipoksik-işemik zədələnməsinə  şübhə olduqda (subaroxnoidal və ya 

mədəcikdaxili qansızmanın olması) 

 

koma və ya naməlum etiologiyalı qıcolma 

 

kəllədaxili təzyiqin və ya daxili hidrosefaliyanın getdikcə artması 

VƏSAİT 



 

steril əskilər 



 

steril salfetlər 



 

steril əlcəklər 



 

təmiz əlcəklər 



 

steril sınaq şüşələri (3 ədəd-biokimyəvi, mikrobioloji və sitoloji tədqiqat üçün) 



 

onurğabeyin punksiyası üçün mandrenli iynə (22-24 ölçüdə) 



 

quru pambıq kürəciklər 



 

leykoplastır 



 

antiseptik məhlul (70%-li etil spirti və ya 2%-li xlorheksidin) 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Əlcəkləri geyməli 

 

Uşağı masanın kənarında yanı üstə uzatmalı 

 

Uşağa müvafiq vəziyyət verdikdən sonra anatomik istiqaməti müəyyən etmək lazımdır: qalça darağını 

əlləməklə qalça sümüyünün darağı ilə onurğanı birləşdirən xətt çəkilir – bir qayda olaraq bu xətt 3-cü və 

ya 3-4-cü bel fəqərəsi səviyyəsində olur (şək. 29) 

Şəkil 29. Uşağın vəziyyəti və punksiyanın yeri 

 

 

Punksiya üçün seçilmiş  fəqərəarası nahiyədən başlayaraq  ətraf boyunca qalça darağına qədər sahəni 

antiseptik məhlulla işləməli 

 

Punksiya yerini steril əski ilə örtmək – birini uşağın altına qoymaq, digəri ilə bel nahiyəsini örtməklə 

punksiya yerini açıq qoymalı 

 

Uşağın başını və ayaqlarını bədəninə doğru qatlamaq. Tənəffüs yollarının sərbəst keçiriciliyinə nəzarət 

etməli 

 

Punksiya üçün seçilmiş yerdə onurğanın orta xətti üzrə göbək həlqəsi istiqamətində kəsiyi yuxarı olmaq 

şərti ilə iynəni yeritməli (şək. 30) 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 52

Şəkil 30. Punksiya zamanı iynənin istiqaməti 

 

 

Yavaşca iynəni təxminən 0,5 sm və ya “boşluğa düşmək” hissinə  qədər irəli yeritməli (iynənin 

onurğabeyin kanalına daxil olması) 

 

Mandreni çıxarıb likvorun  olmasını yoxlamalı. Likvor olmasa ehtiyatla iynəni daha 1-2 mm irəli yeridərək 

yüngülcə iynənin kəsiyinin vəziyyətini dəyişməklə təkrar likvorun olmasını yoxlamalı 

 

Likvordan 1 ml bakterioloji müayinə üçün birinci sınaq  şüşəsinə, 0,5 ml isə ikinci və üçüncü sınaq 

şüşəsinə götürmək lazımdır. 

 

Əgər likvorun ilk damcısında qan olarsa, onda likvorun növbəti hissələrinin xarakterinə fikir vermək 

lazımdır: 



 

qan qarışığı itirsə, ola bilsin ki, punksiya vaxtı qan damarı zədələnib 



 

qan qarışığı davam edirsə, görünür, mədəcikdaxili və ya subaroxnoidal qansızma var 



 

likvorda olan qanın səbəbini dəqiqləşdirmək üçün sentrifuqa metodundan istifadə etmək olar: təzə 

qan laxta halında sınaq  şüşəsinin dibinə çökür, likvor isə  şəffaflaşır; kəllədaxili qansızma olarsa 

likvor rəngli olaraq qalır 

 

Likvoru götürdükdən sonra iynəni tez bir zamanda çıxardaraq iynə yerini antiseptik məhlulla işlədikdən 

sonra steril salfetka ilə örtüb leykoplastırla fiksasiya etməli 

 

Aparılan prosedur barədə qeydiyyat etməli 

FƏSADLAR 

 

iynə yerinin irinləməsi 

 

meningit 

 

uzunsov beynin böyük ənsə dəliyinə tıxanması 

 

onurğa beynin və sinirlərin zədələnməsi 

 

qanaxma 

ƏKS GÖSTƏRIŞ 

 

qıcolma statusu 

 

şok 

 

DDL (damar daxili laxtalanma) sindromu 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott Willams 

& Wilkins 2007  

2.  Charles E. Saunders, Mary T. Ho (eds): In Current Emergency Diagnosis and Treatment. Fourth edition, 

1992.  

3.  Kaur G, Gupta P, Kumar A A Randomized Trial of Eutectic Mixture of Local Anesthetics During 

Lumbar Puncture in Newborns Arch Pediatr Adolesc Med 2003;157:1065-1070 

4.  Roos KL (March 2003). "Lumbar puncture". Semin Neurol 23 (1): 105–14. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 53

Ə

Ə

M

M

G

G

Ə

Ə

Y

Y

İ

İ

N

N

 

 

P

P

U

U

N

N

K

K

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

dekompensasiya olmuş hidrosefaliya zamanı kəllədaxili mayenin çıxarılması 

 

ventrikuloqrafiyanın yerinə yetirilməsi 

 

kəllədaxili mayenin tərkibinin tədqiqi və onun onurğabeyin mayesi ilə müqayisəsi 

VƏSAİT 



 

steril maska və əlcəklər 



 

steril salfetka və əskilər 



 

steril sınaq şüşəsi – 2 ədəd 



 

birdəfəlik şprislər – 5 ml, 10 ml 



 

mandrenli punksiya iynəsi – uzunluğu 3-5 sm, diametri GA 21-23 



 

antiseptik məhlul (70%-li etil spirti və ya 2%-li xlorheksidin) 



 

leykoplastır 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşaq ağrısızlaşdırılmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Təmiz əlcəklər geyməli 

 

Uşağı başı həkimə doğru olmaqla arxası üstə uzatmalı 

 

Başın dərisini antiseptik məhlulla işləməli; 

 

Başın altına steril əski salmalı 

 

Steril əlcəkləri geyməli 

 

Punksiya yerini steril əskilərlə döşəməli 

 

Punksiya yerini antiseptik  məhlulla təkrari işləməli 

 

İynənin yeridilmə yerində dərini bir qədər dartmaq lazımdır ki, dəridə və sümüyün zarlı (pərdəli) qatında 

punksiya dəlikləri üst-üstə düşməsin (əməliyyatdan sonra likvor axınının qarşısını almaq üçün) 

 

İynənin yeridilmə yerinin müəyyən etməli (ön əmgəyin yan küncü) 

 

İynəni 1-2 sm dərinliyində (punksiya olunan mədəciyin ölçüsündən asılı olaraq) eyni tərəfdə gözün 

daxili bucağı istiqamətində yeritməli (sək. 31) 

Şəkil 31. Əmgəyin punksiyası zamanı iynənin istiqaməti 

 

 

Mandreni çıxararaq iynəyə steril şpris birləşdirməli 

 

Şprisin porşenini ehtiyatla dartmaqla yavaşca lazımi miqdarda likvor götürməli (aparılan prosedurun 

məqsədini nəzərə alaraq) 

 

Prosedur başa çatdıqdan sonra iynəni çıxardıb, iynə yerini antiseptiklə işləməli və steril salfetka qoyaraq 

leykoplastırla təsbit etməli 

 

Prosedur barədə müvafiq qeydiyyat aparmaq 

FƏSADLAR 

 

likvoreya  

 

yaranın infeksiyalaşması 

 

meningit, meninqoensefalit 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 54

Ədəbiyyat  

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. M.C. MacDonald, J. Ramasethu (ed) Walters Kluwer/Lippincott 

Willams & Wilkins 2007 

2.  Iowa Neonatology Manual. Procedures. Suprapubic bladder tap. 

http://www.uihealthcare.com/depts/med/pediatrics/iowaneonatologyhandbook/procedures/suprapubicbla

dder.html

 

3.  Harper RG, Yoon JJ. Handbook of neonatology. 2nd ed. Chicago: Year Book Medical Publishers; 1987.  

4.  Kattwinkel J, Bloom RS, editors. Textbook of neonatal resuscitation. 4th ed.  American Heart 

Association and American Academy of Pediatrics; 2000.  

5.  Neonatal meningitis Heath et al. Arch. Dis. Child. Fetal Neonatal Ed. 2003; 88: F173- F178.  

6.  Neonatology: Management, procedures, on-call problems, diseases, and drugs. Sixth edition. 

T.L.Gomella, M.D. Cunningham, F.G.Eyal, 2009.  

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 55

S

S

İ

İ

D

D

İ

İ

K

K

 

 

K

K

İ

İ

S

S

Ə

Ə

S

S

İ

İ

N

N

İ

İ

N

N

 

 

K

K

A

A

T

T

E

E

T

T

E

E

R

R

İ

İ

Z

Z

A

A

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır.  

MƏQSƏD 

 

analiz üçün sidiyin götürülməsi 

 

əkmə üçün sidiyin götürülməsi 

 

diurezə nəzarət 

 

sistoqrafiya aparılması 

 

sidik ifrazının gecikməsi zamanı sidik kisəsinin boşaldılması 

VƏSAİT 



 

steril əlcəklər 



 

steril tənzif tamponlar 



 

steril əskilər 



 

steril vаzelin yağı 



 

mədə zondu – 5 Fr 



 

sidiyi toplamaq üçün qab 



 

leykoplastr 



 

antiseptik məhlul (70%-li etil spirti və ya 2%-li xlorheksidin); 



 

2%-li furasillin məhlulu 

PROSEDUR 

Oğlanlarda: 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmaq (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Uşağı budlarını yana doğru açaraq kürəyi üstə uzatmalı – “qurbağa” pozası 

 

Əlcəkləri geyməli 

 

Cinsiyyət üzvünü sidik kanalının xarici dəliyindən qasıq bitişməsinə qədər furasillin məhlulu ilə silməli 

 

Uşağın qarnının aşağı hissəsini və ayaqlarını əskilərlə örtməli 

 

Mədə zondunun geniş ucunu sidik yığılacaq qabın içərisinə yerləşdirməli 

 

Zondun digər ucunu vazelin yağına batırmalı 

 

Reflektor sidik ifrazına yol verməmək üçün, bərk təzyiq etməmək şərti ilə cinsiyyət üzvünün əsasından 

tutmalı (şək. 32) 

Şəkil 32. Oğlanlarda sidik kisəsinin kateterizasiyası 

 

 

Boruda sidik görünənə qədər kateter sidik kanalına yeridilir. Travmatizmə yol verməmək üçün kateteri 

güclə itələmək olmaz. 

 

Kateterin dərinə itələnməsi, onda düyünlərin əmələ gəlməsinə və burulmasına səbəb ola bilər. 

 

Kateterin sidik kisəsinin xarici sfinkterindən keçməsi zamanı müqavimət hiss etmək olar (kateteri 

minimal təzyiqlə saxlamaq lazımdır, bir neçə dəqiqədən sonra spazm keçir, kateteri irəlilətməyə imkan 

verir) 

 

Əgər bu baş vermirsə, proseduru saxlamalı və obstruksiyanı inkar etməli 

 

Sidik kanalının travmasına səbəb ola biləcəyinə görə, kateteri irəli-geri hərəkət etdirməməli 

 

Sidiyi toplamalı 

 

İnfeksiyanın qarşısını almaq üçün kateteri mümkün qədər tez çıxarmalı 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 56

 

Əgər kateteri sidik kisəsində saxlamaq lazımdırsa, kateteri sidik yığmaq üçün bağlı steril sistemlə 

birləşdirməli və  kateteri budun daxili səthinə təsbit etmək lazımdır 

 

Aparılan prosedur barədə qeydiyyat etmək