Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2011-ci il tarixli

Qızlarda: 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmaq (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Uşağı budlarını yana doğru açaraq kürəyi üstə uzatmalı – “qurbağa” pozası 

 

Əlcəkləri geyməli 

 

Cinsiyyət dodaqlarını aralamalı 

 

Sidik kanalının xarici dəliyini furasillin məhlulu ilə silməli 

 

Bağırsaq möhtəviyyatının sidik kanalına düşməməsi üçün istiqamət öndən arxaya doğru olmalıdır 

 

Cinsiyyət dodaqlarının ətrafına əskilər döşəməli 

 

Mədə zondunun geniş ucunu sidik yığılacaq qabın içərisinə yerləşdirməli 

 

Zondun digər ucunu vazelin yağına batırmalı 

 

İki barmaqla kiçik cinsiyyət dodaqlarını aralamalı (şək. 33) 

Şəkil 33. Qızlarda sidik kisəsinin kateterizasiyası 

 

 

Boruda sidik görünənə qədər kateter sidik kanalına yeridilir. Travmatizmə yol verməmək üçün kateteri 

güclə itələmək olmaz 

 

Kateterin dərinə itələnməsi, onda düyünlərin əmələ gəlməsinə və burulmasına səbəb ola bilər 

 

Sidiyi toplamalı 

 

İnfeksiyanın qarşısını almaq üçün kateteri mümkün qədər tez çıxarmalı 

 

Əgər kateteri sidik kisəsində saxlamaq lazımdırsa, kateteri sidik yığmaq üçün bağlı steril sistemlə 

birləşdirməli və kateteri budun daxili səthinə təsbit etmək lazımdır 

 

Aparılan prosedur barədə qeydiyyat etmək 

FƏSADLAR 

 

infeksiya 

 

uretranın və ya sidik kisəsinin travması 

 

hematuriya 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Anderson MH: Urethal catheter Knots. Pediatrics 85:852,1990 

2.  Borzyskowski M, Mundy AR: The management of the neuropathic bladder in childhood.Pediatr Nephrol 

2:56,1988 

3.  Hughes WT, Buescher ES: Pediatric Procedure,2

nd

 Ed.Philadelphia:WB Saunders,1980,283 

4.  Kanengiser S, Juster F, Kogan S, Ruddy R:Knotting of a bladder catheter. Pediatr Emerg Care 5:37,1989 

5.  Managing newborn problems. A guide for doctors, nurses and midwifes. WHO, 2003. 

6.  Redman JF: Techniques of genital examination and bladder catheterization in female children. Urol Clin 

North Am 17:1,1990 

7.  Trulock TS, Finnerty DP, Woodard JR. Neonatal bladder rupture: case report and review of literature. J 

Urol 1985; 133: 271-273  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 57

S

S

İ

İ

D

D

İ

İ

K

K

 

 

K

K

İ

İ

S

S

Ə

Ə

S

S

İ

İ

N

N

İ

İ

N

N

 

 

Q

Q

A

A

S

S

I

I

Q

Q

Ü

Ü

S

S

T

T

Ü

Ü

 

 

P

P

U

U

N

N

K

K

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

başqa üsullarla sidik xaric edilmədikdə sidik kisəsinin boşaldılması 

 

bilavasitə sidik kisəsindən sidiyin diaqnostik məqsədlə götürülməsi (yalnız sidik kisəsi dolu olduqda!) 

 

uretradan kateterizasiya zamanı sidik kisəsinin infeksiyalaşma təhlükəsi olduqda 

VƏSAİT 



 

steril əlcəklər 



 

steril materiallar: pambıq kürəciklər, tənzif salfetlər və əskilər 



 

birdəfəlik şprislər 



 

20-22 GA, uzunluğu 2,5 sm-dən az olmayan inyeksiya iynəsi 



 

antiseptik məhlul (70%-li spirt və ya 2%-li xlorheksidin) 



 

steril sınaq şüşələri 

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmaq (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

İstilik rejiminə riayət etməklə uşağı budlarını yana doğru açaraq kürəyi üstə uzatmalı – “qurbağa” pozası 

 

Əlləri antiseptiklə işləməli və steril əlcəklər geyməli 

 

Qarnın aşağı hissəsinin dərisini antiseptik məhlulla işləməli 

 

Punksiya yerinə steril material döşəməli 

 

Punksiya yerini təyin etməli: qarnın orta xətti boyu və qasıq simfizinin kənarından 0,5 sm yuxarı 

 

Şprisdə sidik görünənə qədər şprisin porşenini özünə doğru çəkməklə iynəni vertikal və ya az mailliklə 

yeritməli (şək. 34) 

Şəkil 34. Sidik kisəsinin punksiyası 

 

 

Sidik kisəsi boşaldıqdan sonra iynəni çıxarmalı və aseptik sarğı qoymalı 

 

Diaqnostika üçün götürülən sidiyi steril konteynerə toplamalı 

 

Aparılan prosedur barədə qeydiyyat etmək 

FƏSADLAR 

 

sidik kisəsi kifayət qədər dolu olmadıqda qarın boşluğu orqanlarının travmatizmi 

 

punksiya yerində toxumaların infeksiyalaşması 

 

sidik yollarının infeksiyası 

 

müvəqqəti hematuriya 

 

punksiya yerindən müvəqqəti sidik axması 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 58

Ədəbiyyat 

1.  Atlas of Procedures in Neonatology. Ed. M.G. Mac Donald, J. Ramasethu, Fourth edition, Wolters 

Kluwer, Lippincott Williams & Wilkins, 2007. 

2.  A. R. Akierman Suprapubic Bladder Aspiration in Neonates Can Fam Рhysician. 1987; 33: 2099–2100.  

3.  L Polnay, A M Fraser and J M Lewis. Complication of suprapubic bladder aspiration. Arch Dis Child 

1975 50: 80-81 

4.  Manual of Neonatal Care. Sixth Edition. J. P. Cloherty, E. C. Eichenwald, A. R. Stark Wolters Kluwer, 

Lippincott Williams & Wilkins, 2008. 

5.  Robinson J. Insertion, care and management of suprapubic catheters. Nurs Stand. Oct 29-Nov 4 2008; 

23(8):49-56;  

6.  Vilke GM. Bladder Aspiration. Rosen P. Atlas of Emergency Procedures. St. Louis, MO: Mosby, 

Inc; 2001:130-131. 

7.  Руководство по технике врачебных манипуляций. Г.Чен, Х.Е. Сола, K.Д. Лиллемо. 384 стр. 1996. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 59

T

T

R

R

A

A

X

X

E

E

Y

Y

A

A

N

N

I

I

N

N

 

 

İ

İ

N

N

T

T

U

U

B

B

A

A

S

S

İ

İ

Y

Y

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

tənəffüs yollarının keçiriciliyinin təmin edilməsi 

VƏSAİT 



 

təmiz əlcəklər 



 

larinqoskop, ucluqlar № 0, 1 



 

intubasiya boruları № 2.5, 3.0, 3.5, 4.0 mm 



 

stilet (ötürücü) 



 

sorucu kateterlər (5 Fr, 6 Fr, 8 Fr, 10 Fr və 12 Fr) 



 

250 ml və ya 500 ml özüdüzələn kisə 



 

təmiz maska dəsti - 0, 1, 2 ölçülü (silikon və ya elastik haşiyəli daha yaxşıdır) 



 

mekonium aspiratoru 



 

stetoskop 



 

leykoplastr 



 

ehtiyat lampalar və batareyalar 



 

antiseptik məhlul (70%-li spirt və ya 2%-li xlorheksidin)  

PROSEDUR 

 

Prosedurdan əvvəl uşağı ağrısızlaşdırmalı (“Yenidoğulmuş uşağın ağrısızlaşdırılması” protokoluna bax) 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Əlcək geyməli 

 

Larinqoskopun və tənəffüs kisəsinin işlək vəziyyətdə olmasını yoxlamalı 

 

Lazımi ölçüdə intubasiya borusu seçməli (cədvəl 6) 

Cədvəl 6. İntubasiya borusunun ölçüsü və traxeyanın intubasiyası zamanı onun yeridilmə dərinliyi 

Hamiləliyin müddəti 

(həftə) 

Yenidogulmuşun bədən 

kütləsi (q) 

Endotraxeal borunun 

ölçüsü (daxili diametri) 

(mm) 

Yuxarı dodaqdan 

yeridilmə dərinliyi (sm) 

<28 <1000  2.5  6-7 

28-34 1000-2000  3.0 

7-8 

34-38 2000-3000  3.5 

8-9 

>38 >3000 

3.5-4.0 9-10 

 

Uşağı düz səthə uzadıb çiyinləri altına mütəkkə formasında bükülmüş  əski qoyub, başını azca arxaya 

doğru açmalı 

 

İntubasiyanı aparan şəxs yenidogulmuşun başı üstündə dayanır 

 

Larinqoskop sol əlin (solaxay olub-olmamasından asılı olmayaraq) baş və üç barmağı ilə götürülür (şək. 35) 

Şəkil 35. Larinqoskopun vəziyyəti 

 

 

Larinqoskopun tiyəsini özündən istiqamətləndirməli. Sağ əllə uşağın başı saxlanılır, larinqoskopun ucu 

uşağın ağzına salınır dil sola itələnməklə tiyə görmə sahəsində qırtlaq qapağı görünənə qədər ehtiyatla 

irəlilədilir 

 

Tiyənin ucu ilə  qırtlaq qapağı tutulur, ehtiyatla yumşaq damağa doğru sıxılır və  səs yarığına görünüş 

açılır (şək. 36) 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 60

Şəkil 36. Səs yarığının vizualizasiyası 

 

 

bəzi hallarda qırtlaq nahiyəsinə yüngül təzyiq, səs yarığının vizualizasiyasını yaxşılaşdırır 

 

əgər uşağın ağzına çoxlu selik yığılıbsa, intubasiya borusu salınmaqdan əvvəl onu sormaq lazımdır 

 

intubasiya borusunu sağ  əllə götürüb, tiyənin sağ  kənarı ilə irəlilədib səs tellərinin ayrıldığı yerdə 

borunun ucunu traxeyaya elə yeritmək lazımdır ki, borunun üstündəki işarə  səs telləri səviyyəsində 

yerləşsin (borunun rentgenkontrast markirovkası olmalıdır) 

 

intubasiya borusunun yeridilmə dərinliyi bu formul ilə hesablanır: 

Uşağın bədən kütləsi (kq) + 6=yuxarı dodagın kənarından yeridilmə dərinliyi 

 

borunun çıxan ucunu dodaq nahiyəsində bərk saxlamaqla və ya barmaqla sərt damağa sıxmaqla bir əllə təsbit 

etməli 

 

larinqoskopun tiyəsini çıxarmalı 

 

əgər stilet istifadə olunubsa, onu çıxarmalı 

 

borunu tənəffüs kisəsinə birləşdirməli (yaxşı olar ki, bunu assistent etsin) və köməkçi ventilyasiyaya 

başlamalı 

Endotraxeal borunun traxeyada düzgün vəziyyətində: 



 

hər köməkçi nəfəsalmada döş qəfəsi simmetrik qalxacaq, 



 

tənəffüs hər iki tərəfdə yaxşı eşidiləcək, 



 

mədə köpməyəcək, 



 

nəfəsvermə zamanı borunun daxili divarları tərləyəcək. 

 

Aparılan prosedur barədə qeydiyyat etmək 

Barmağın nəzarəti ilə intubasiya 

 

uşağın ayaqları və ya böyrü həkimə tərəf uzadılır; 

 

sol əlin göstərici barmağı, barmağın ucu qırtlaq qapağını əlləyənə qədər dilin üzəri ilə irəlilədilir (şək. 37); 

 

sağ əllə intubasiya borusu barmaq ilə uşağın dili arasından yeridilir (həkimin barmağı borunun irəlilədilməsi 

üçün istiqamətdir); 

 

borunun ucu göstərici barmağın ucuna çatanda həmin əlin baş barmağı ilə üzüyəbənzər qığırdağın altından 

uşağın boynuna ehtiyatla təzyiq edilir (udlaq sıxılır və yemək borusuna giriş bağlanır); 

 

intubasiya borusunun səs yarığından traxeyaya keçməsi üçün daha 1-2 sm irəlilədilir. 

Şəkil 37. Barmağın nəzarəti ilə intubasiya 

 

 

Traxeyanın intubasiyası üsulundan asılı olmayaraq 20 saniyədən çox çəkməməlidir. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 61

FƏSADLAR 

 

qırtlağın, qırtlaq qapağının, dilin, diş ətinin travması 

 

traxeyanın, yemək borusunun perforasiyası 

 

endotraxeal borunun obturasiyası 

 

borunun səhv vəziyyətində atelektaz və (və ya) pnevmotoraksın inkişafı 

 

ürək aritmiyası 

 

infeksiya 

 

 

Ədəbiyyat 

1.  Harper RG, Yoon JJ. Handbook of neonatology. 2nd ed. Chicago: Year Book Medical Publishers; 1987.  

2.  Managing newborn problems. A guide for doctors, nurses and midwifes. WHO, 2003 

3.  Neonatology: Management, procedures, on-call problems, diseases, and drugs. Sixth edition. 

T.L.Gomella, M.D. Cunningham, F.G.Eyal, 2009. 

4.  Textbook of neonatal resuscitation. Ed. J. Kattwinkel, R.S. Bloom 5th ed. American Heart Association 

and American Academy of Pediatrics; 2005. 

5.  Любшис А. , Kраткое руководство по первичной реанимации новорожденных, 2010. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 62

E

E

N

N

D

D

O

O

T

T

R

R

A

A

X

X

E

E

A

A

L

L

 

 

B

B

O

O

R

R

U

U

 

 

V

V

Ə

Ə

 

 

T

T

R

R

A

A

X

X

E

E

Y

Y

A

A

D

D

A

A

N

N

 

 

M

M

Ö

Ö

H

H

T

T

Ə

Ə

V

V

İ

İ

Y

Y

Y

Y

A

A

T

T

I

I

N

N

 

 

S

S

O

O

R

R

U

U

L

L

M

M

A

A

S

S

I

I

 

 

Prosedur həkim tərəfindən aparılır. 

MƏQSƏD 

 

tənəffüs yollarının keçiriciliyinin təmin edilməsi 

 

bakterioloji müayinə üçün bəlğəm götürülməsi 

GÖSTƏRİŞ 

EB və ya traxeyanın tıxanması: 

 

tənəffüs çatışmazlığı əlamətlərinin qəflətən artması (sürətlənmiş tənəffüsün başlanması və ya döş qəfəsi 

ekskursiyalarının olmaması, sianoz, ağciyərlərdə tənəffüs ötürülməsinin pisləşməsi, SpO2 aşağı düşməsi) 

 

tənəffüs yollarının infeksiyasına şübhə 

VƏSAİT 



 

sorucu (elektrik, mexaniki, vakuum) 



 

steril əlcəklər  



 

steril fizioloji məhlul 



 

stetoskop 



 

lazımi ölçüdə üçağızlı steril kateter 



 

birdəfəlik şprislər (5, 10 ml) 

PROSEDUR 

 

Proseduru iki adam yerinə yetirir (yaxşı olar) 

 

Lazımi diametrdə kateter seçməli (cədvəl üzrə  və ya formuldan istifadə etməklə: endotraxeal borunun 

diametri mm-lə х 2 = kateterin ölçüsü Fr-lə) (cədvəl 7) 

Cədvəl 7. ETB məsləhət görülən ölçüsü, yeridilmə dərinliyi, TBA sanasiyası üçün kateterin ölçüsü 

Bədən kütləsi 

ETB ölçüsü (daxili diametri mm) 

Kateterin ölçüsü  (Fr) 

1000 q-dan az 

2,5 

5 

1000-2000 3,0 

6 

2000-3500 q 

3,5 

6 

3500-4000 q 

4,0 

8 

 

 

Sorucuda lazımi seyrəldilmiş səviyyəni qurmalı (Bədən kütləsi < 2 kq olan uşaqlara - 0,1-0,15 аtm, >2 

kq - 0,15-0,2 аtm) 

 

FiO

2

 10-20% artırmalı 

 

Əlləri yumalı və antiseptik məhlulla işləməli (“Əllərin işlənməsi” protokoluna bax) 

 

Steril əlcəklər geyməli 

 

Kateter olan paketi açmalı, kateteri sorucunun şlanqına birləşdirməli və ETB tənəffüs çevrəsindən 

ayırmalı (аssistent) 

 

Kateteri intubasiya borusuna lazımi dərinliyə yeritməli (yeridilmə dərinliyi = ETB uzunluğu + 0.5 sm) 

 

Kateteri çox dərinə yeritməməli, belə ki, bu selikli qişanın zədələnməsinə səbəb ola bilər! 

 

Üçağızlı kateterin dəliyini sıxıb, kateteri ETB-dan asta-asta çıxarmalı (sorulma 5-6 saniyədən çox davam 

etməməlidir) 

 

ETB tənəffüs çevrəsinə daxil etməli (assistent) 

 

ETB möhtəviyyatının bakterial müayinəsi lazım olarsa, kateteri steril qabda (və ya qidalı mühitdə) steril 

fizioloji məhlulla yumalı və laboratoriyaya göndərməli 

 

Auskultasiya aparmalı və lazım gələrsə proseduru təkrar etməli 

 

Sanasiyadan sonra SaO

2

 lazımi səviyyəsi əldə olunana qədər FiO

2

 azaltmalı 

 

Nəzarət kartında möhtəviyyatın miqdarını və xarakterini qeyd etməli 

 

Aparılan prosedur barədə qeydiyyat aparmalı 

 

Qeyd: ETB-dan rutin sorulma müəyyən edilmiş vaxt intervallarında aparılmır! 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 63